Temat: Ilu Orfeuszy jest na świecie? Spotkanie drugie. Artysta

Prosimy o uogólnienie charakterystyki dokonanej na podstawie fragmentu z Owidiusza, np.
Owidiusz opisuje przede wszystkim człowieka, zwraca uwagę na ludzkość uczuć
Orfeusza i nadzwyczajną moc jego miłości doprowadzającą go przed oblicze bóstw,
których ludzie nigdy nie chcą oglądać.
Zwracamy uczniom uwagę na słowa następujące po mowie Orfeusza: Gdy tak
śpiewa, a razem przygrywa na lutni. . .
Uczniowie dopełniają wniosek:
Orfeusz nigdy nie przestaje być artystą, a jego poezja za każdym razem oddziałuje
na wszystkich w podobnie poruszający (paraliżujący?) sposób.
Przy okazji zwracamy uczniom uwagę na to, że w omawianych tekstach raz mówi
się, że Orfeusz śpiewał, innym razem, że tworzył (nigdy pisał!) poezję (atrybut:
lira, lutnia). Uczniowie, odwołując się do wiadomości gimnazjalnych, próbują
odpowiedzieć na pytanie: Czy starożytni nie rozróżniali śpiewaków i poetów? Jeśli
tak, to dlaczego?
4. Podsumowanie lekcji.
Zbierając informacje z lekcji, należy m.in. zwrócić uwagę uczniom na to, że czytali
fragmenty pochodzące z różnych dzieł, autorstwa wielu twórców, którzy zawsze
akcentowali tę samą cechę Orfeusza, tj. jego nadzwyczajną zdolność tworzenia
i oddziaływania muzyką i śpiewem na słuchających.
Informujemy też, że już w czasach starożytnych powstał i utrwalił się w kulturze
model poety – był nim właśnie Orfeusz – który ma władzę na światem w każdym
jego wymiarze.
Temat: Ilu Orfeuszy jest na świecie? Spotkanie drugie. Artysta.
(czas realizacji – 1 lekcja)
Cele szczegółowe:
dostrzeganie różnych ujęć tego samego tematu, motywu, wątku
rozumienie różnych koncepcji artysty i jego roli w świecie
rozwijanie umiejętności poszukiwania kontekstów, dzięki którym można
pełniej zrozumieć tekst
rozwijanie umiejętności myślenia i wnioskowania.
Materiał:
podręcznik: Orfeusz nowożytny, s. 56
J. Wittlin, Orfeusz w piekle XX wieku, s. 56
Tok lekcji:
1. Wprowadzenie.
Informujemy uczniów, że jednym z celów lekcji jest praca z tekstem Józefa Wittlina,
która ma doprowadzić do jego jak najlepszego odczytania i zrozumienia.
Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl
Wprowadzenie dopełniamy krótkim przedstawieniem sylwetki Józefa Wittlina
(akcentujemy jego związek z literaturą antyczną i pacyfistyczny stosunek do
świata). Następnie przechodzimy do głośnej lektury fragmentu szkicu, zwracamy
uwagę na czas jego powstania.
2. Ćwiczenie przybliżające konteksty.
Uczniowie wypisują z tekstu Wittlina wszystkie rzeczowniki własne (Orfeusz, Hades,
Dachau, Bergen-Belsen, Oświęcim, Majdanek, Treblinka), a następnie wypisują
znaczenia tych słów lub narzucające się skojarzenia:
Orfeusz (Orfeusze)
model artysty
Hades
mityczna postać
mityczna kraina umarłych
miasta
Dachau, Bergen-Belsen, Oświęcim, Majdanek, Treblinka
obozy koncentracyjne
Uczniowie zastanawiają się nad pytaniem: Do jakiej wiedzy należy się odnieść, aby
zrozumieć sensy tych słów? (znajomość mitologii, historii, geografii)
Uczniowie dochodzą do następującego wniosku:
Aby rozumieć tekst Wittlina, należy odnaleźć konteksty (kulturowy i historyczny),
w których tekst jest osadzony. Uogólniając: aby rozumieć tekst, należy odczytać
konteksty, w których jest on osadzony.
3. Przybliżenie tekstu, analiza.
Zwracamy uwagę, że przy imieniu bohatera pojawiają się epitety: mityczny,
dzisiejszy.
Uczniowie określają funkcję tych epitetów (epitety mają funkcję różnicującą, dzięki
niej rozumiemy, że mamy do czynienia z dwoma ujęciami Orfeusza-artysty).
Uczniowie sprawdzają, jakiego czasu używa się w odniesieniu do Orfeusza
mitycznego (czasu przeszłego), a w jakim czasie użyte są czasowniki w zdaniach
dotyczących Orfeusza dzisiejszego (w czasie teraźniejszym). Następnie określają
funkcje takiego użycia czasów (wprowadzenie dwóch płaszczyzn czasowych,
potwierdzenie dwoistości wprowadzonej przez epitety).
Zwracamy uwagę, że pierwszy akapit jest zbudowany na zasadzie opozycji czasu:
przeszłość – teraźniejszość.
Uczniowie określają wpływy „obydwu Orfeuszy” (dawnego, dzisiejszego) na ich
światy (mityczny Orfeusz łagodzi dzikie bestie, współczesny Orfeusz nie potrafi
poskromić bestii).
Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl
Wniosek zapisują w zeszycie, np.
W tekście następuje wyraźne rozdzielenie Orfeusza współczesnego od mitycznego,
a zatem skontrastowanie dawnej doskonałości z teraźniejszą niedoskonałością
artysty.
Uczniowie, odwołując się do wiedzy i wyobraźni, opisują dawne i współczesne
„dzikie bestie”. Zwracamy uwagę uczniom na dosłowność użycia tego wyrażenia
w odniesieniu do mitu i metaforyczność w odniesieniu do współczesności.
Wniosek zapisują w zeszycie, np.
Autor przeciwstawia przeszłość idylliczną teraźniejszości. Świat natury jest autonomiczny, niestworzony przez człowieka. Teraźniejszość to świat stworzony przez
człowieka. Zło jest dziełem człowieka, dlatego artysta jest wobec niego bezradny.
Uczniowie sprawdzają, czy opozycja przeszłość – teraźniejszość jest tu jedyną
opozycją. Powinni zauważyć, że autor wprowadza przeciwstawienie góra – dół
(Piekło mitycznego Orfeusza znajdowało się pod ziemią. (. . .) Piekło dzisiejszych
Orfeuszów (. . .) to ziemia.) oraz śmierć – życie (To był Hades, gdzie mieszkali umarli.
(. . .) ziemia zamieszkiwana przez żywych.).
Spostrzeżenia zapisują w zeszytach, np.
Najwyraźniejszym elementem w tekście Wittlina jest przeciwstawienie, stałe podkreślanie nieaktualności dawnego świata.
4. Rozważenie roli sztuki w społeczeństwie – dyskusja.
Zwracamy uwagę uczniom, że autor użył wyrazu „Orfeusz” w liczbie mnogiej,
a następnie pytamy o sens tego zabiegu. Uczniowie powinni zauważyć uogólniającą
funkcję użycia liczby mnogiej, przez co imię przestaje być rzeczownikiem własnym
i staje się synonimem pojęcia artysta.
To spostrzeżenie uprawnia do rozważenia kwestii*: Czy według Wittlina artysta ma
możliwość wpływania na otoczenie? Wśród wniosków z dyskusji powinny być:
Współczesny artysta najczęściej nie może oddziaływać na świat, nie ma nad nim
prawie żadnej władzy, jest słabszy niż zło.
Autor odbiera Orfeuszowi XX wieku wszystkie cechy, które miał Orfeusz antyczny.
Jest to nowe spojrzenie na artystę.
Czy tekst Wittlina, w którym opisuje bezradność artysty, nie jest jednocześnie
dowodem na to, że artysta zawsze oddziałuje na otoczenie? Wśród wniosków
powinny być:
Sztuka i artysta zawsze oddziałują na tych, do których docierają.
5. Praca domowa.
Odpowiedz pisemnie na pytanie: W jaki sposób Józef Wittlin wykorzystał temat
Orfeusza do opisania okropności wojny?
* Jeżeli temat poświęcony artyście będzie kontynuowany na którejś z najbliższych lekcji,
polecenia z punktu 4. należy potraktować jako ćwiczenie pozwalające zbierać argumenty do
dyskusji np. o roli artysty w świecie. Jeżeli temat nie będzie rozwijany, należałoby problem
pogłębić, zadając dodatkowe pytanie, np. Czy artysta ma obowiązek oddziaływać na otoczenie,
czy może tworzyć „sztukę dla sztuki”?
Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl