REFERAT ADHD

Ossala dnia 10.05.2005 r.
ADHD – nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci
W polskim piśmiennictwie medycznym, na określenie zespołu nadpobudliwości
psychoruchowej u dzieci, uŜywa się obecnie dwu nazw: amerykańskiej - Attention
Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD), czyli zespół nadpobudliwości
psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi, oraz europejskiej - Hyperkinetic
Disorder, czyli zespół hiperkinetyczny lub zaburzenia hiperkinetyczne.
Dla ADHD charakterystyczne jest występowanie trzech grup
objawów: nadruchliwości, impulsywności i zaburzeń koncentracji uwagi. Zwykle
objawy są wyraźnie widoczne juŜ między 5 a 7 rokiem Ŝycia, ale bywa, Ŝe rodzice
zwracają na nie uwagę dopiero, gdy dziecko rozpocznie naukę w szkole.
Nadruchliwość to nadmierna, w porównaniu z dziećmi na tym samym poziomie
rozwoju i w tym samym wieku, aktywność ruchowa. Dzieci z ADHD mają bardzo
duŜą potrzebę ruchu, nie potrafią przez dłuŜszą chwilę pozostać w miejscu.
Impulsywność to niemoŜność powstrzymania się przed działaniem i
„odczekania” do momentu, kiedy wykonanie czynności będzie łatwiejsze lub
akceptowane przez otoczenie. Dzieci nadpobudliwe działają pod wpływem impulsu,
którego nie są w stanie kontrolować. Najczęściej wiedzą, co powinny zrobić w danej
sytuacji, jednak zazwyczaj tego nie robią. Znają reguły, ale mają kłopoty z ich
zastosowaniem. Nie zastanawiają się nad konsekwencjami swego zachowania.
Przykładami tego typu zachowań w Ŝyciu codziennym są: częste wtrącanie się do
rozmowy, wbieganie do pokoju, w którym ktoś pracuje mimo wielokrotnego
przypominania, Ŝe nie wolno tego robić, przypadkowe, nieumyślne niszczenie rzeczy,
nagłe wbieganie na ulicę, brawurowa jazda na rowerze.
Zaburzenia uwagi to słabsza zdolność koncentrowania się na wykonywanych
zadaniach. Dzieci z ADHD nie potrafią z docierających do nich bodźców wybrać
najwaŜniejszego, a takŜe utrzymać uwagi na dwóch czynnościach jednocześnie (np. na
słuchaniu nauczyciela i notowaniu w zeszycie). Określa się je niekiedy jako
marzycielskie lub „śniące na jawie”. Zaburzenia uwagi nasilają się zwykle, gdy
wymagamy od dziecka wysiłku umysłowego lub zachowania ciągłej uwagi, np. w
czasie czytania długiego tekstu. Skutkiem tych objawów są codzienne problemy
dziecka z wykonaniem złoŜonego polecenia, które składa się z ciągu zadań,
z pamiętaniem o zabieraniu ze sobą wszystkich potrzebnych przyborów szkolnych
i ksiąŜek, z zapamiętywaniem tego, co było zadane, z zapisywaniem wszystkiego, co
było na lekcjach, a takŜe nadmierne roztargnienie w czasie nauki i odrabiania lekcji
i przechodzenie od jednej czynności do drugiej bez ukończenia poprzedniej.
Przyczyny i rozwój zespołu ADHD nie są jeszcze do końca wyjaśnione.
Niemniej jednak obecnie uwaŜa się, Ŝe ADHD w znacznym stopniu dziedziczy się po
rodzicach czy dziadkach. Badacze mówią równieŜ o zaleŜności między budową
i funkcjonowaniem ośrodkowego układu nerwowego oraz wystąpieniem
1
nadpobudliwości. Wymienia się takŜe wiele czynników środowiskowych, które mogą
nasilać objawy ADHD – np. ekspozycja dziecka na szkodliwe czynniki w czasie ciąŜy
(dym papierosowy), problemy okołoporodowe.
Obecnie (inaczej niŜ jeszcze kilkanaście lat temu) uwaŜa się, Ŝe ADHD nie jest
wynikiem uszkodzenia układu nerwowego, lecz opóźnionym dojrzewaniem niektórych
struktur mózgu. Za takim wyjaśnieniem przemawia zmniejszanie się nasilenia lub
ustępowanie objawów wraz z wiekiem u znacznej liczby pacjentów.
Na poziomie biochemicznym, u osób z ADHD dochodzi prawdopodobnie do
osłabienia działania dwu substancji (dopaminy i noradrenaliny) uczestniczących w
przekazywaniu pobudzeń w układnie nerwowym. Leki stosowane w farmakoterapii
ADHD zwiększają aktywność tych substancji w mózgu.
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej występuje na całym świecie i we
wszystkich kulturach. Jego częstość wśród dzieci w wieku 7-13 lat jest oceniana na 35%, z przewagą występowania u chłopców. Niestety, tylko ok. 20% pacjentów jest
objętych specjalistycznym leczeniem.
Klasyfikacje zaburzeń psychicznych – europejska i amerykańska nieco inaczej
ujmują nadpobudliwość psychoruchową. W klasyfikacji amerykańskiej między innymi
wyróŜniono trzy podtypy ADHD: podtyp, w którym dominują zaburzenia uwagi,
podtyp z przewaŜającą nadruchliwością i impulsywnością oraz podtyp mieszany.
U chłopców dominuje podtyp mieszany a u dziewczynek – z zaburzeniami uwagi. Nie
u wszystkich dzieci prezentujących opisane objawy diagnozowane jest ADHD. WaŜne
dodatkowe kryteria rozpoznania nadpobudliwości psychoruchowej to: pojawienie się
objawów przed 7 rokiem Ŝycia, prezentowanie objawów w co najmniej dwu
środowiskach, w których przebywa dziecko (np. w szkole i w domu), oraz znaczne
nasilenie objawów, które prowadzi do cierpienia i upośledzenia funkcjonowania
dziecka.
Obraz nadpobudliwości psychoruchowej zmienia się w czasie; im dziecko
starsze, tym mniej nasilone stają się objawy nadruchliwości i impulsywności, tym zaś
wyraźniejsze – zaburzenia uwagi. Część pacjentów „wyrasta” z ADHD. Szacuje się,
Ŝe w okresie dojrzewania objawy wygasają u około 30% dzieci. Tylko ok. kilka
procent pierwszoklasistów z nadpobudliwością będzie miało pełne kliniczne objawy
ADHD w dorosłym Ŝyciu. Niemniej jednak około połowa z nich nadal będzie
zauwaŜać u siebie pojedyncze objawy tego zaburzenia.
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi
moŜe się wiązać z występowaniem wielu dodatkowych problemów – między innymi
depresji, niskiej samooceny, specyficznych trudności szkolnych, zachowań
opozycyjno – buntowniczych, zaburzeń zachowania. Rozpoznanie nadpobudliwości
psychoruchowej u Twojego dziecka nie oznacza, Ŝe te problemy muszą u niego
wystąpić. Dziecko naleŜy jednak szczególnie wspierać i chronić, aby je przed nimi
ustrzec.
Współwystępowanie dodatkowych zaburzeń jest jednym z powodów, dla
których rozpoznanie zespołu nadpobudliwości psychoruchowej nie jest łatwe ani
szybkie. Ponadto, opiera się ono w duŜym stopniu na obserwacji dziecka
i doświadczeniu lekarza. Nie ma Ŝadnego badania laboratoryjnego, które
potwierdzałoby to rozpoznanie. Uzupełniające się elementy procesu diagnostycznego
to: wywiad z rodzicami i rozmowa z dzieckiem, obserwacja zachowań dziecka, ocena
2
i pomiar jego aktywności ruchowej, ocena i pomiar zaburzeń uwagi, oraz skale
i kwestionariusze diagnostyczne, czyli arkusze pytań przeznaczone dla nauczycieli
i rodziców.
Bycie rodzicem dziecka nadpobudliwego to cięŜka praca. Praca, która zdaje się
ciągłą uporczywą walką i która sprawia, Ŝe czasami czujemy się bezradni, potwornie
zmęczeni i zniechęceni. Pomocne moŜe być w takich momentach uświadomienie
sobie, Ŝe nasze dziecko być moŜe nigdy nie będzie idealną, wymarzoną pociechą lub
uczniem, którego chciałoby się mieć w klasie. Trzeba spróbować zaakceptować
odmienność. PomoŜe to dopasować wymagania do moŜliwości i uchroni nas i dziecko
przed frustracją i niepowodzeniami. W wielu miastach rodzice dzieci z zespołem
nadpobudliwości psychoruchowej rozwijają działalność na rzecz poprawy sytuacji
małych pacjentów z ADHD.
Dziecko z ADHD funkcjonuje najlepiej w systemie wychowawczym opartym
na stałych zasadach i konsekwencji w postępowaniu. Specjalnego podejścia i nieraz
precyzyjnego zaplanowania wymaga wiele „normalnych” sytuacji domowych, takich
jak wstawanie z łóŜka, ubieranie się, spoŜywanie wspólnego posiłku, odrabianie lekcji
czy kładzenie się do łóŜka i zasypianie. Stosując wypracowane techniki pomagamy
dzieciom nauczyć się radzenia sobie z „chaosem” własnego świata oraz z regułami
panującymi w świecie zewnętrznym. Umiejętności odpowiedniego postępowania
z dzieckiem nadpobudliwym moŜna nabyć w czasie treningów dla rodziców
i nauczycieli.
Trening umiejętności rodzicielskich i wychowawczych to tylko jeden z
elementów obowiązującego dzisiaj, wielokierunkowego podejścia do leczenia ADHD.
Pozostałe formy oddziaływania na system, w którym funkcjonuje dziecko to: edukacja
na temat zespołu nadpobudliwości, kontakt ze szkołą w celu zapewnienia dziecku
specjalnej opieki, leczenie współistniejących zaburzeń np. tików lub specyficznych
trudności szkolnych oraz leczenie farmakologiczne. Mimo, Ŝe nie ma psychoterapii,
która zmniejsza nasilenie objawów ADHD, jest ona równieŜ składową podejścia
wielokierunkowego. W pracy z dzieckiem terapeuci starają się przede wszystkim
zlikwidować niektóre z konsekwencji ADHD, np. niską samoocenę czy kłopoty
w utrzymaniu kontaktów z rówieśnikami.
W polskich warunkach leczeniem nadpobudliwość psychoruchowej zajmuje się
lekarz pracujący w ośrodku psychiatrii dziecięcej. W zespole terapeutycznym oprócz
lekarza psychiatry powinien znaleźć się psycholog i pedagog. Taki zespół powinien
mieć moŜliwość stałego kontaktu z rodzicami dziecka i szkołą.
Preparaty stosowane w leczeniu ADHD podwyŜszają w mózgu stęŜenie
substancji, których aktywność jest u pacjentów obniŜona. Leki te łagodzą objawy
ADHD. Nie usuwają jednak przyczyn nadpobudliwości i działają tylko tak długo jak
długo są podawane. Mogą za to zapobiec wystąpieniu wielu niepoŜądanych następstw
nadpobudliwości takich jak niechęć do szkoły, bardzo słabe wyniki w nauce, niska
samoocena oraz uleganie wypadkom i kontuzjom z powodu nadmiernej
impulsywności. Mogą pomóc dziecku nadpobudliwemu nadrobić zaległości w nauce
i poprawić relacje z kolegami.
3