Nawigacja satelitarna w monitorningu morskim i śródlądowym
Transkrypt
Nawigacja satelitarna w monitorningu morskim i śródlądowym
NAWIGACJA SATELITARNA W MONITORINGU MORSKIM I ŚRÓDLĄDOWYM - HISTORIA, STAN OBECNY, PERSPEKTYWY Historia technik satelitarnych na morzu Burzliwy rozwój technik satelitarnych w drugiej połowie XX wieku spowodował, Ŝe są one wykorzystywane obecnie w wielu dziedzinach Ŝycia codziennego. Powszechna na świecie telewizja satelitarna zdominowała rynek konsumencki w latach 80. Lądowa nawigacja satelitarna, uŜywana poprzednio tylko w słuŜbach wojskowych znalazła zastosowanie u cywilnych uŜytkowników i pomimo ciągle jeszcze wysokich cen staje się standardem. Na morzu technika satelitarna znana i stosowana jest od ponad 40 lat. Pierwszym i najstarszym obszarem zastosowań morskich była nawigacja satelitarna. Historia rozwoju technik satelitarnych rozpoczęła się w roku 1957 od wystrzelenia przez ZSRR pierwszego sztucznego satelity Ziemi „Sputnik-1”. Niespodziewanym następstwem obserwacji przelotów „Sputnika” było wykrycie zjawiska Dopplera w odbieranym sygnale, co umoŜliwiło obliczanie parametrów orbity. Naturalnym następstwem tego było zdefiniowanie problemu odwrotnego, to jest określenie pozycji odbiornika przy zmierzonym przesunięciu dopplerowskim i znanej trajektorii lotu. W grudniu 1959 roku zdefiniowano załoŜenia budowy nawigacyjnego systemu satelitarnego wykorzystujące efekt Dopplera. Powstały pierwsze systemy nawigacji satelitarnej Transit w USA i Cykada w ZSRR, oba były systemami wojskowymi. System Transit tworzono i rozwijano w latach 1958 - 1962 przez Laboratorium Fizyki Stosowanej (Applied Physics Laboratory - APL) Uniwersytetu Johnsa Hopkinsa. System ten do eksploatacji został oddany w 1964 roku, a w roku 1967 udostępniono go uŜytkownikom cywilnym. Działał on na zupełnie innej zasadzie niŜ obecny GPS. Określanie pozycji w tamtym systemie oparte było na wykorzystaniu zjawiska Dopplera. Istotną wadą systemu Transit było to, Ŝe nie mógł być wykorzystywany w nawigacji lotniczej, ze względu na długi czas pomiaru, który wynosił przeciętnie od 6 do 18 minut. Nie moŜna było uŜywać go do pomiaru szybko poruszających się obiektów, gdyŜ w czasie odczytu obiekt znajdował się juŜ w innym miejscu. Poza tym, do obliczeń pozycji wymagane były dokładne dane o prędkości obiektu i wysokości anteny odbiorczej nad poziomem morza. Transit był prekursorem obecnego GPS. Statki rybackie dalekomorskie były pierwszymi uŜytkownikami systemu nawigacji satelitarnej Transit. Na polskich statkach system Transit pojawił się w roku 1977. UŜywany był przez statki rybackie dalekomorskie w czasie wypraw na połowy kryla w pobliŜu Wyspy Georgia Południowa na Południowym Atlantyku. Trawlery rybackie wykorzystywały nawigację satelitarną do oznaczania wykrytych sonarem pozycji ławic ryb, a następnie do precyzyjnego naprowadzenia na ławicę narzędzi połowu. Efektem tego był znaczny wzrost wyników połowowych. Pomimo bardzo wysokich cen pierwszych odbiorników nawigacyjnych wynoszących kilkanaście tysięcy dolarów, nakłady poniesione na ich zakup szybko się zwracały. Kolejnymi uŜytkownikami systemu nawigacji satelitarnej na morzu były statki pasaŜerskie, a następnie statki handlowe. Istotne wady systemu Transit i Cykada sprawiły, Ŝe kilka lat po ich uruchomieniu rozpoczęto intensywne prace nad budową nowego systemu. W 1976 roku Rosja rozpoczęła budowę systemu GLONASS, a USA w roku 1978 systemu GPS. Oba systemy działają do dziś na zasadzie pomiaru odległości dzielącej uŜytkownika od satelity, którego pozycja jest w danym momencie znana. Rok 1983 był przełomowy dla udostępnienia systemu GPS do uŜytku cywilnego. Po zestrzeleniu we wrześniu 1983 roku, Boeinga 747 koreańskich Linii Lotniczych, ówczesny prezydent USA Ronald Regan podjął decyzję o udostępnieniu systemu GPS dla lotnictwa cywilnego i statków handlowych. Kolejnym przełomem w udostępnianiu systemu GPS było zaprzestanie w roku 2000 celowego zakłócania dokładności sygnałów dla uŜytkowników cywilnych. Obecnie odbiorniki GPS są powszechnie stosowane na wszystkich statkach, a nawet na małych jachtach. Drugim obszarem zastosowań technik satelitarnych na morzu jest łączność radiowa ze statkami. W lutym 1982 roku rozpoczął pracę system łączności satelitarnej Inmarsat przeznaczony do łączności ze statkami, który działa do dziś. Na przestrzeni lat zmieniała się technika i technologia systemu Inmarsat. Pierwszym systemem był analogowy Inmarsat -A, który oferował podstawowe usługi telekomunikacyjne: telefon, teleks, fax i transmisję danych z prędkością 9,6 kbit/s. Ograniczenia systemu Inmarsat-A wobec rozwijających się potrzeb telekomunikacyjnych sprawiły powstawanie nowych systemów Inmarsatu: C, B, M, mini-M, mini-C, D, Fleet i najnowszego wprowadzanego do uŜytku w tym roku systemu FleetBroadband. © Polskie Biuro ds. Przestrzeni Kosmicznej www.kosmos.gov.pl Trzecim obszarem zastosowań technik satelitarnych na morzu jest międzynarodowy system satelitarny ratownictwa COSPAS/SARSAT (Kosmiczeskaja Sistemma Poiska Awarijnych Sudow/Search and Rescue Satellites), który powstał w roku 1979 z połączenia Rosyjskiego systemu COSPAS i Kanadyjko-AmerykańskoFrancuskiego SARSAT. System ten słuŜy do automatycznego alarmowania za pomocą radioboi awaryjnej w przypadku katastrofy lotniczej lub morskiej. Na tonących statkach radioboja uruchamiana jest przez kontakt z wodą, a w samolotach wykorzystywana jest siła grawitacji. Pierwszy raz systemu COSPAS-SARSAT uŜyto w 1982 roku, podczas poszukiwań zaginionej w kanadyjskich Górach Skalistych awionetki. Obecny stan wykorzystania nawigacji satelitarnej w monitoringu morskim Obecnie technika satelitarna uŜywana jest na morzu do nawigacji, telekomunikacji, poszukiwania i ratownictwa morskiego oraz do monitoringu statków i określania pozycji obiektów morskich takich jak wieŜe wiertnicze, znaki nawigacyjne, przeszkody nawigacyjne stałe i czasowe. Podstawowym systemem nawigacji i monitoringu morskiego pozostaje amerykański GPS oraz D-GPS działający w oparciu o stacje referencyjne lądowe, zapewniający większą dokładność określania pozycji. Wadą tego systemu jest to, Ŝe jest systemem wojskowym udostępnionym do uŜytku cywilnego bez gwarancji jakości i ciągłości jego działania. GPS uŜywany jest na statkach z ograniczonym zaufaniem. Mimo tego, wobec braku alternatywy, znajduje zastosowanie równieŜ w pozostałych gałęziach gospodarki morskiej, głównie w eksploracji mórz i oceanów, określania pozycji statków i wieŜ wiertniczych, prac hydrograficznych, oznakowania nawigacyjnego. Do zapewnienia bezpieczeństwa Ŝycia na morzu, uŜywany jest system Inmarsat, dzięki któremu statki mogą wezwać pomoc i podać swoją pozycję w niebezpieczeństwie. Do celów ratownictwa morskiego powszechnie uŜywany jest na wszystkich statkach system COSPAS/SARSAT. SłuŜy on do lokalizacji miejsca katastrofy z wykorzystaniem zjawiska Dopplera. Dzięki niemu, od początku jego działania uratowano 18 tys. osób. Obecnie zarejestrowanych jest ok. 460 000 radioboi EPIRB (Emergency Position Indicating Radio Beacon). Perspektywy rozwoju zastosowania nawigacji satelitarnej w monitoringu morskim do roku 2012 Obecnie wykorzystywany na statkach system nawigacji satelitarnej GPS jest w trakcie modernizacji i w roku 2011 będzie oferował większe dokładności określania pozycji. RównieŜ system Glonass jest reaktywowany oraz modernizowany i w roku 2009 powinien osiągnąć pełną operacyjność. W roku 2008 powinien zostać oddany do uŜytku europejski system EGNOS, a w roku 2012 w końcowej fazie uruchamiania powinien znajdować się europejski system nawigacji satelitarnej Galileo. Dzięki znacznemu zwiększeniu liczby satelitów wzrośnie niezawodność i dokładność określania pozycji. Wzrośnie zaufanie do systemów nawigacji satelitarnej i bezpieczeństwo Ŝeglugi. Do określania pozycji w radiopławach awaryjnych rozpocznie się uŜywać systemów nawigacji satelitarnej o dokładności ok. 1 m, zamiast obecnie zjawiska Dopplera, którego dokładność wskazywania pozycji wynosi ok. 3 km. Perspektywy rozwoju zastosowania nawigacji satelitarnej w monitoringu morskim do roku 2020 Do roku 2020 na świecie będzie działało kilka systemów nawigacji satelitarnej: amerykański - GPS, rosyjski Glonass, europejski – Galileo, chiński – Compass/Beidou, hinduski - IRNSS (Indian Regional Navigational Satellite System), japoński – QZSS i inne. Dzięki mnogości satelitów oraz certyfikowanemu systemowi Galileo pozycja będzie dokładna oraz pewna. W przypadku wystąpienia zakłóceń w pracy systemu, uŜytkownik zostanie o tym natychmiast poinformowany. Dzięki temu osiągnięty zostanie wysoki stopień bezpieczeństwa nawigacji. Przewiduje się wzrost natęŜenia ruchu morskiego. Nastąpi automatyzacja kontroli i sterowania ruchem statków. Rola nawigatora na statku sprowadzi się do kontroli pracy urządzeń i interwencji w sytuacjach awaryjnych. Radiopławy awaryjne będą dokładnie wskazywały pozycję wypadku oraz zapewnią łączność wideotelefoniczną. Jednocześnie będą odbierały potwierdzenie odbioru alarmu przez stację brzegową. Rozbitkowie będą posiadali indywidualne urządzenia do wzywania pomocy z wbudowanym odbiornikiem do dokładnego określania pozycji rozbitka. © Polskie Biuro ds. Przestrzeni Kosmicznej www.kosmos.gov.pl Nowoczesne systemy telekomunikacji satelitarnej umoŜliwią monitorowanie nie tylko ruchu statków, ale równieŜ stan techniczny całego statku. Dzięki temu moŜna będzie zapobiegać wypadkom. Monitoring ruchu statków będzie wspomagany systemami teledetekcji. Kontrola połowów statków rybackich będzie w pełni zelektronizowana. Teledetekcja satelitarna będzie wykorzystywana do wykrywania katastrof morskich oraz rozbitków. Wykrywane będą niedopuszczalne zrzuty zanieczyszczeń przez statki. Potencjalne korzyści z rozwoju i wykorzystania technik satelitarnych na morzu w kontekście polskim Techniki satelitarne będą powszechnie wykorzystywane na całym świecie. Polska musi dorównać innym państwom, aby nie pozostać na marginesie rozwoju nowoczesnego społeczeństwa. Wykorzystanie technik satelitarnych w gospodarce morskiej umoŜliwi zapewnienie bezpieczeństwa Ŝeglugi u wybrzeŜy Polski a takŜe na drogach wodnych śródlądowych i rekreacyjnych. Znacząco zmniejszy się liczba wypadków morskich. Dzięki wyposaŜeniu marynarzy w indywidualne urządzenia wzywania pomocy i natychmiastowej łączności radiowej wszyscy rozbitkowie będą uratowani. Dzięki teledetekcji powierzchni wód Bałtyku środowisko morskie będzie skutecznie chronione przed zanieczyszczeniami ze strony statków. Rozlewy olejowe będą natychmiast wykrywane i dzięki temu będą mogły być szybko neutralizowane. Przyczyni się to do uzyskania czystych wód Bałtyku. Nowoczesne systemy telekomunikacyjne w połączeniu z systemami nawigacji satelitarnej umoŜliwią szerokie stosowanie telematyki w morskich systemach transportowych. Dzięki temu moŜliwe będzie utrzymanie konkurencyjności Polskiego transportu morskiego i śródlądowego. Opracowanie: W. Salmonowicz © Polskie Biuro ds. Przestrzeni Kosmicznej www.kosmos.gov.pl