Link do artykułu - credit

Magazyn
Obopólne korzyÊci
Wcià˝ szybko rozwija si´ rynek kredytów dla klientów
indywidualnych. Dynamika wzrostu nie by∏aby tak du˝a,
gdyby nie dzia∏alnoÊç firm poÊredniczàcych w udzielaniu
kredytów pomi´dzy bankami a klientami detalicznymi.
KRZYSZTOF WALISZEWSKI
Z opublikowanego niedawno raportu
Cetelem Obserwator Konsumenci europejscy w 2005 r. wynika, że wartość europejskiego rynku kredytów konsumenckich
(przyjęto, że pod tym pojęciem kryją się
kredyty na zakup dóbr konsumpcyjnych
i na cele nieoznaczone – kredyty gotówkowe) wynosi ok. 885 mld euro. Największy w nim udział mają takie kraje, jak
R
ynek consumer finance to całe
spektrum instrumentów finansowych dostępnych klientom
indywidualnym, służących finansowaniu ich potrzeb indywidualnych. Są to
kredyty ratalne (rzeczowe), w rachunku bieżącym, związane z funkcjonowaniem kart kredytowych, pożyczek hipotecznych oraz pożyczek gotówkowych.
Puchnàcy rynek
Według raportu Datamonitor na temat
globalnego rynku finansowania potrzeb
klientów indywidualnych, jego wartość
w 2004 r. wyniosła ponad 4 tys. mld dolarów. Przy założonej ponadtrzyprocentowej stopie wzrostu do 2008 r., rynek
ma być wart prawie 4,8 tys. mld dolarów. Na Stany Zjednoczone przypada
ponad 50 proc. udział w globalnym rynku consumer finance, a na Europę i Azję
– po ponad 20 proc. W strukturze dominują kredyty związane z finansowaniem zakupu mieszkań lub budowy
domu, na które przypada 80 proc. wartości rynku. Drugie miejsce zajmują kredyty gotówkowe z 10-procentowym
udziałem. Nieznaczny udział mają kredyty kartowe (2 proc.) i w rachunku
bieżącym (1 proc.).
GLOBALNY RYNEK
5000
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0
4000
3000
2000
1000
0
1999 r. 2000 r. 2001 r. 2002 r. 2003 r. 2004 r. 2005 r. 2006 r. 2007 r. 2008 r.
WartoÊç rynku w mld dolarów
16
BANK 09/2005
Stopa wzrostu rynku
èród∏o:
Opracowanie w∏asne
Wielka Brytania i Niemcy (po 26,6 proc.)
oraz Francja (z prawie 13-procentowym
udziałem). Na Polskę przypadło ponad
1 proc. rynku. Również w Wielkiej Brytanii występuje największe zadłużenie gospodarstw domowych (prawie 10 tys.
euro na gospodarstwo domowe). Zadłużenie gospodarstwa domowego w Niemczech przekracza 6 tys. euro, a w Hiszpanii i Francji wynosi ponad 4,7 tys. euro.
W Polsce wskaźnik ten za 2004 r. wyniósł 708 euro, co plasuje nas na odległej pozycji w stosunku do europejskich
liderów.
Consumer finance
STRUKTURA GEOGRAFICZNA GLOBALNEGO RYNKU
STRUKTURA PRZEDMIOTOWA GLOBALNEGO RYNKU
2 Pozosta∏e
Kredyty samochodowe
Europa
Azja
Kredyty gotówkowe
5
21
23
10
2
Kredyt w rachunku
1 bie˝àcym
Pozosta∏e
2
54
èród∏o: Opracowanie w∏asne; w proc.
80
Kredyty mieszkaniowe
i hipoteczne
Ameryka Pó∏nocna
PoÊrednicy w akcji
Wysoki stopień zadłużenia gospodarstw
domowych w Europie Zachodniej jest
w głównej mierze pochodną pierwszoplanowej roli kredytów hipotecznych.
Ich znaczenie w Polsce ciągle rośnie
i – według prognoz – nadal będzie rosło.
W Polsce znaczącym graczem na rynku
consumer finance są pośrednicy kredytowi. Należą oni do grupy niebankowych instytucji świadczących usługi finansowe.
W Stanach Zjednoczonych podmioty zaj-
mujące się finansowaniem kredytów
na zakup artykułów konsumpcyjnych
i mieszkań – niebędące bankami – nazywane są instytucjami kredytu ratalnego.
Zalicza się je do szerszej grupy instytucji
pośrednictwa inwestycyjnego. Instytucje
kredytowania ratalnego (tzw. spółki finansowe, financial companies) gromadzą fundusze na finansowanie akcji kredytowej
poprzez sprzedaż krótkoterminowych weksli handlowych, emisję obligacji i akcji
oraz dzięki kredytom bankowym. Zgromadzone fundusze przeznaczają na kredytowanie konsumpcji takich dóbr, jak
STRUKTURA EUROPEJSKIEGO RYNKU KREDYTÓW KONSUMENCKICH
Wielka Brytania
Niemcy
Pozosta∏e kraje*
Francja
Hiszpania
W∏ochy
Portugalia
Belgia
Polska
W´gry
* kraje UE’ 25 z wyjàtkiem Cypru i Malty + Szwajcarja + Norwegia + Islandia; w proc.
Czechy
S∏owacja
0
5
10
15
20
25
30
ZAD¸U˚ENIE GOSPODARSTW DOMOWYCH
Wielka Brytania
Niemcy
Hiszpania
Francja
Portugalia
Belgia
W∏ochy
W´gry
Polska
èród∏o: Opracowanie w∏asne; w 2004 r. w euro/osob´
Czechy
S∏owacja
0
2000
4000
Kredyty z tytu∏u
kart kredytowych
(tzw. kartowych)
6000
8000
10000
èród∏o:
Opracowanie
w∏asne;
w proc.
meble, samochody, artykuły trwałego
użytku (głównie sprzęt RTV i AGD). Niekiedy organizowane są przez korporację
macierzystą – w celu zwiększenia sprzedaży jej produktów. W Stanach Zjednoczonych Henry Ford w latach 70. XX w.
powołał do życia spółkę Ford Motor Credit Company, która do dziś udziela kredytów konsumpcyjnych na zakup samochodów marki Ford.
Istnieją trzy rodzaje spółek finansowych:
● Instytucje kredytowania sprzedaży
(sales financial companies) – są własnością poszczególnych detalistów lub firm
produkcyjnych i udzielają konsumentom kredytów na zakup dóbr oferowanych przez spółki-matki. Konkurują bezpośrednio z bankami w dziedzinie
kredytów konsumpcyjnych. Klienci korzystają z ich usług, ponieważ kredyty
te są szybciej i wygodniej dostępne
w miejscu zakupu towaru. W Polsce
do grupy tej należą banki powiązane
z koncernami samochodowymi (tzw.
banki samochodowe).
● Instytucje kredytu konsumpcyjnego
(consumer finance companies) udzielają kredytów konsumentom na zakup
określonych towarów takich, jak meble,
sprzęt gospodarstwa domowego (AGD,
RTV), samochody, remont mieszkania
lub zrefinansowanie innego kredytu.
Wyróżnia się dwa rodzaje spółek kredytu konsumpcyjnego:
– Spółki mające status odrębnych podmiotów prawnych (np.: Household Finance Company, Provident Financial).
– Spółki będące własnością banków lub
powiązane z bankami (np. CitiFinancial, Cetelem).
– Spółki niepowiązane z bankami, pełniące rolę brokerów kredytowych,
współpracujące z kilkoma bankami.
● Instytucje kredytowania przedsiębiorstw (business finance companies)
– specjalizują się w finansowaniu przedsiębiorstw poprzez nabywanie ich wierzytelności z dyskontem. Są to głównie
instytucje faktoringowe.
Znaczenie instytucji kredytu ratalnego
w Stanach Zjednoczonych nieznacznie
BANK 09/2005
17
Praktyka
Magazyn
bankowa
wykonywanie czynności faktycznych,
mających doprowadzić do zawarcia
przez bank umowy kredytowej, oraz
czynności prawnej, polegającej na zawarciu w imieniu banku umowy kredytu (umowy pożyczki).
NALE˚NOÂCI BANKÓW OD OSÓB PRAWNYCH*
200
Kredyty mieszkaniowe
150
Kredyty konsumpcyjne
Wp∏yw na poÊredników
100
50
0
r.
r.
r.
r.
r.
r.
r.
r.
r.
r.
r.
r.
r.
r.
r. .* .* .* .* .*
90 991 992 993 994 995 996 997 998 999 000 001 002 003 004 05 r 06 r 07 r 08 r 09 r
1
1
1
1
1
1
1
1
1
2
2
2
2
2 20 20 20 20 20
19
èród∏o: Opracowanie w∏asne; * w mld z∏.
STRUKTURA KREDYTÓW KONSUMPCYJNYCH W POLSCE
100
80
60
40
20
0
1996 r.
1997 r.
1998 r.
1999 r.
2000 r.
2001 r.
2002 r.
2003 r.
2004 r.
Pozosta∏e kredyty konsumpcyjne (g∏ównie gotówkowe bez ratalnych)
Kredyty w rachunku bie˝àcym
Kredyty na zakupy w systemie sprzeda˝y ratalnej
èród∏o: IBnGR; w proc.
Kredyty zwiàzane z funkcjonowaniem kart kredytowych
wzrasta – podczas gdy w 1970 r. ich
udział w łącznych aktywach instytucji
pośrednictwa finansowego wynosił
4,9 proc., to pod koniec ubiegłego wieku przekroczył 5 proc.
Można wyróżnić trzy zasadnicze modele współpracy między bankami a podmiotami gospodarczymi w zakresie
udzielania kredytów:
● Bank zawiera z pośrednikiem kredytowym umowę, której przedmiotem
jest wykonywanie czynności faktycznych, mających doprowadzić do zawarcia przez bank umowy kredytowej (informowanie o możliwości uzyskania
kredytu lub pożyczki, wręczanie potencjalnym klientom formularzy, przyjmowanie wypełnionych formularzy, kompletowanie dokumentacji kredytowej
i przekazywanie jej bankowi). Proces
badania zdolności kredytowej odbywa
się w banku, który całkowicie odpowiada za jakość udzielonych kredytów,
● bank zawiera z pośrednikiem kredytowym umowę, której przedmiotem jest
wykonywanie czynności faktycznych,
mających doprowadzić do zawarcia
18
BANK 09/2005
przez bank umowy kredytowej, oraz
czynności prawnej na podstawie pełnomocnictwa udzielonego przez bank,
czyli przyjęcia w imieniu banku oświadczenia woli klienta o zawarciu umowy
kredytu (umowy pożyczki),
● bank zawiera z pośrednikiem kredytowym umowę, której przedmiotem jest
WIELKOÂå I STRUKTURA RYNKU RTV I AGD
Biznes dla wszystkich
10000
8000
6000
4000
2000
0
Wpływ na funkcjonowanie i wyniki rynku pośrednictwa kredytowego mają
głównie cztery grupy czynników makrootoczenia – ekonomiczne, prawne, technologiczne i społeczne. Stan koniunktury gospodarczej, stopa bezrobocia, stopa
inflacji, stopy procentowe NBP i stopy
na rynku międzybankowym, sytuacja
na rynku walutowym, skłonność do konsumpcji (versus oszczędzania) oraz poziom dochodów ludności – to główne
czynniki ekonomiczne. Do czynników
prawnych, z których wynikają legalne ramy prowadzonej działalności, należą
przepisy podatkowe (m. in. kwestia traktowania rezerw jako kosztu uzyskania
przychodu) z zakresu ochrony konsumenta oraz ustawa o kredycie konsumenckim, a także znowelizowana przed akcesją Polski do UE ustawa
Prawo bankowe, regulująca warunki
współpracy pośredników kredytowych
z bankami oraz dająca prawo NBP kontroli podmiotów, którym banki na zasadzie outsourcingu zlecają wykonywanie
czynności bankowych. W ostatnim okresie wpływ czynników prawnych jest zauważalny w kontekście toczącej się dyskusji nad wprowadzeniem ustawy
o maksymalnych odsetkach oraz o upadłości konsumenckiej. Na rynek pośrednictwa kredytowego swój pozytywny wpływ,
wywiera również nowoczesna technologia usprawniająca badanie zdolności
kredytowej klientów (modele scoringowe), umożliwiająca efektywne i sprawne tworzenie i zarządzanie bazami
danych o klientach oraz prowadząca
do usprawnienia procesu kredytowania.
2002 r.
2003 r.
2004 r.
Sprzeda˝ AGD
Sprzeda˝ RTV
èród∏o: Prospekt emisyjny NEONET, za GfK Polonia; w mld z∏
Firmy, będąc pod wpływem zmiennego
otoczenia ekonomicznego, prawnego
i społecznego transformującej się gospodarki oraz zmian w zakresie technologii,
wypracowały szereg mechanizmów przystosowawczych w celu przetrwania i rozwoju w tym otoczeniu. Jednym z bardziej
znaczących są ścisłe związki kapitałowe
z bankami. Zmienne i coraz bardziej agresywne otoczenie konkurencyjne, dążenie
do redukcji kosztów i chęć bycia bliżej
klienta w miejscu robionych przez niego
zakupów skłaniało i nadal skłania banki
do współpracy z pośrednikami kredyto-
Consumer finance
centowych i wzrost gospodarczy budzi popyt na kredyty, a wejście pośredników
kredytowych dynamizuje rynek. Lata
80
2001–2002 to okres kryzysu w skali makroekonomicznej oraz jego konsekwen60
cja – wzrost należności nieregularnych
40
w portfelach banków. Od 2003 r. obserwujemy kontrofensywę banków na ryn20
ku kredytów dla ludności, która widocz0
na jest poprzez szybki rozwój produktów
r
)
z
a
a
e
,
r
D
D
a
c
n
n
te
on
lo
wk
DV
wid o
cz
zC
ark
pu
icz
rza
tof y
(ko
dó
kredytowych, uproszczenie procedur,
cz
yw czyƒ
ku
aty
ne niczn gnetowide arzac
fon
om
a
d
Lo
TV
g
m
m
z
o
K
O
Z
ar
re
na
Maeofo Ma acz dtw
uto
ste
wprowadzenie specjalnych planów sprzedo
dtw
r
rz O
aa
o
e
O
a
k
i
t
l
d
s
tw
Pra
Ra
od
daży i poprawę zarządzania ryzykiem kreèród∏o: Prospekt emisyjny NEONET, za GfK Polonia; w proc.
dytowym. W ciągu minionego okresu nawymi. Nie bez znaczenia dla banków cja wzrostu udziału zadłużenia osób stępowało i nadal będzie następować
i klientów pośredników są takie pozytyw- prywatnych w zadłużeniu gospodarstw upodabnianie się struktury zadłużenia
ne cechy działalności pośredniczącej, jak: domowych – wskaźnik ten wzrósł klientów indywidualnych w Polsce z tą,
wygoda i bliskość klienta (zaciągnięcie z 55,3 proc. w 1997 r. do 74,7 proc. w koń- która występuje w Europie Zachodniej.
kredytu w miejscu zakupu towarów), cu ubiegłego roku. Właściwie do 1995 r. W 2004 r. w Polsce kredyty konsumpcyjoszczędność czasu, minimalizacja formal- włącznie zadłużenie klientów indywidu- ne stanowiły ok. 59 proc. ogółu zadłużeności oraz uzyskanie pożyczki pomimo alnych było znikome. Początek lat 90. był nia ludności, a kredyty mieszkaniowe
odmowy ze strony banku. Dzięki instytu- najgorszym okresem dla rynku kredytów – 41 proc. W 2009 r. udział kredytów koncjom pośrednictwa kredytowego odby- konsumpcyjnych. Na zaciągnięcie zobo- sumpcyjnych ma wynosić 42 proc.,
wa się proces demokratyzacji konsump- wiązań w warunkach hiperinflacji nie by- a mieszkaniowych – 58 proc.
cji dóbr trwałego użytku dla osób, które ło stać większości gospodarstw domo- W strukturze samych kredytów konsumpnie spełniają bankowych norm oceny ry- wych. Niewielka rola kredytu w latach cyjnych (według klasyfikacji NBP) zachozyka kredytowego i miałyby znaczne 1990–1992 wynikała z takich przyczyn, dzą również znaczące zmiany. Maleje
trudności z uzyskaniem klasycznego kre- jak: wysokie stopy procentowe, brak przy- udział kredytów na zakupy w systemach
dytu bankowego. Ceną za to są wyższe gotowania banków do udzielania kredy- sprzedaży ratalnej z prawie 35 proc.
niż w przypadku kredytu uzyskanego tu konsumpcyjnego oraz kłopoty w na- w 1996 r. do ponad 23 proc. w 2004 r.
bezpośrednio od banku (pośrednicy wli- wiązaniu bliskiej współpracy między na rzecz kredytów w rachunku bieżącym
czają w koszt kredytu ryzyko związane bankami a firmami handlowymi. W la- (wzrost z ponad 4 proc. w 1996 r. do
z finansowaniem osób, którym banki od- tach 1992–1995 zaczęły pojawiać się ofer- 20 proc. w 2004 r.) i kartowych (wzrost
z 0,1 proc. do 5,7 proc.).
mawiają pożyczki), oprocentowanie i proTendencja spadkowa w zawizja ale dla segmentu klientów obsługikresie kredytów ratalnych
wanych przez pośredników czynnik ten
– z jednej strony – wynika
nie ma dużego znaczenia. Banki, chcąc
z ekspansji innych produkdotrzeć do segmentu masowego klienta,
tów finansowych (np.:
zainteresowanego zaciągnięciem małekarty kredytowe aktywnie
go kredytu na cele konsumpcyjne, mupromowane przez najsiałby rozszerzyć sieć placówek, a to duwiększe banki w Polsce,
żo by kosztowało. Agresywny marketing
gdzie okres bezpłatnego
pośredników i sprawne komórki windykorzystania z kredytu tzw.
kacyjne są czynnikami o kluczowym znagrace period wynosi naczeniu dla ich działalności (w strukturze
wet do dwóch miesięcy,
branżowej windykowanych należności
oraz kredyty w rachunku
w 2003 r. te od pośredników finansowych
Nowoczesna technologia usprawniajàca
oszczędnościowo-rozliczestanowiły 17 proc., a średnia wartość
badanie zdolnoÊci kredytowej klientów
niowym), ale również
sprawy przekazywanej przez bankowych
z nasycania się rynku dóbr
pośredników finansowych do windykawywiera równie˝ swój pozytywny wp∏yw
trwałego użytku pierwszej
cji wynosiła 1,5 tys. zł).
na rynek poÊrednictwa kredytowego.
potrzeby, których sprzeOd początku lat 90. ubiegłego stulecia,
daż z roku na rok już nie
kiedy to pojawiły się pierwsze pośredniczące spółki, nastąpiły znaczące ilo- ty banków w zakresie kredytów konsump- rośnie. Coraz rzadziej ludzie kupują
ściowe i jakościowe zmiany na rynku cyjnych. Kredyty były przyznawane, a nie na kredyt sprzęty, które przyczyniają się
pośrednictwa. Wywarły one znaczący sprzedawane. Warunki dyktowały banki. do podniesienia ich stopy życiowej,
wpływ na polski rynek finansowania Detaliczny rynek kredytowy był rynkiem a chętniej zaciągają pożyczki i kredyty
sprzedawcy, a nie nabywcy. Jednak dopie- gotówkowe na dowolny cel, aby „związać
potrzeb klientów indywidualnych.
Według Instytutu Badań nad Gospodar- ro rok 1996 należy uznać za rok boomu koniec z końcem” (w 2004 r. stanowiły
ką Rynkową, zadłużenie gospodarstw do- kredytowego, kiedy to nastąpiło – w po- ponad 50 proc. kredytów konsumpmowych (kategoria ta obejmuje osoby równaniu z rokiem poprzednim – podwo- cyjnych). Rosnącą popularnością cieszą
prywatne, przedsiębiorstwa indywidual- jenie wartości udzielonych kredytów dla się również pożyczki hipoteczne. Kamne i rolników indywidualnych) wzrosło osób fizycznych. Okres 1996–2000 to fa- panię promocyjną dotyczące tych proz 33,3 mld zł w 1997 r. do 115,5 mld zł za dynamicznego wzrostu zadłużenia go- duktów rozpoczęły największe banki
w 2004 r. Wyraźna jest przy tym tenden- spodarstw domowych – obniżka stóp pro- w Polsce.
■
NASYCENIE GOSPODARSTW DOMOWYCH SPRZ¢TEM RTV I AGD
100
BANK 09/2005
19