07-02 - zszarzecze

Pochodzenie, typy użytkowe i rasy owiec
Pochodzenie owiec
Udomowienie owiec nastąpiło bardzo wcześnie, kiedy społeczeństwa ludzkie zaczęły
przechodzić od trybu życia opartego wyłącznie na zbieractwie i łowiectwie, do produkcji
żywności. Przyjmuje się, że owca została udomowiona jeszcze przed rozpoczęciem uprawy
ziemi (udomowiono w kolejności: psa, renifera, kozę, owcę). Najwcześniej zwierzęta te
występowały w płn. Iraku (11-9 tys. lat temu), we wschodniej Afryce (5 tys. lat temu), w
Etiopii i Senegalu (3-2 tys. lat temu). Początkowo wykorzystywano je na mięso, mleko i
skóry. Najdawniejsze wiadomości o wełnie pochodzą z historycznego podania o najstarszej
cywilizacji świata - państwie Sumerów. Fragmenty „Sztandaru z Ur", mozaiki datowanej na
2600 rok p.n.e., przedstawiają sumeryjskiego władcę ubranego w spódniczkę utkaną z kępek
skręconej wełny (rys.).
Tego rodzaju strój, mimo gorącego klimatu, noszono powszechnie w starożytnej Mezopotamii, gdzie już wówczas umiano doskonale ocenić jakość wełny, a także znano technikę
barwienia, przędzenia i tkania.
W udomowieniu owiec wzięły najprawdopodobniej udział głównie dwie grupy owiec
dzikich, tj. muflony (górski i stepowy) i argale. Inne dzikie formy są pochodnymi tych
dwóch. Od muflona z rejonów górskich pochodzą owce krótkoogoniaste. Należą do nich
m.in. nasza prymitywna wrzosówka, owca romanowska, owca fryzyjska. Muflon stepowy
jest protoplastą wszystkich ras długoogoniastych rozprzestrzenionych w południowej i
środkowej Europie. Zróżnicowanie ras pochodzących od tego przodka jest bardzo duże.
Należą do nich zarówno merynosy, jak i cygaje. Wielka azjatycka, wysokogórska owca argal
jest przodkiem owiec tłustopośladkowych.
Typy użytkowe owiec
Współczesny podział owiec udomowionych dotyczy przede wszystkim ich użytkowości, a
nie pochodzenia. Rozróżnia się następujące kierunki użytkowania: jednostronny, dwustronny
i wielostronny.
Typ użytkowy jednostronny
Typ wełnisty. Owce o użytkowości wełnistej charakteryzuje wysokiej jakości jednolita,
cienka, gęsta wełna o dużym natłuszczeniu i dużym polu obrostu. Są to owce średniej
wielkości o dobrze rozwiniętej warstwie skóry, wyraźnie pofałdowanej. Późno dojrzewają,
osiągając pełnię rozwoju w wieku około dwóch lat. Odznaczają się niskimi wymaganiami
paszowymi; zadawalają je skąpe naturalne pastwiska. Klasycznym reprezentantem tego typu
użytkowego jest merynos australijski, charakteryzujący się najcieńszą i najszlachetniejszą
wełną spośród wszystkich ras owiec hodowanych na świecie.
Typ mięsny posiada cechy zwierzęcia znamionującego dobre umięśnienie: krótka i bezrożna
głowa, krótka i gruba szyja, szeroki tułów z dobrze wysklepionymi żebrami, szerokimi
lędźwiami, szerokim i dobrze umięśnionym zadem. Udźce, dobrze rozwinięte po stronie
wewnętrznej i zewnętrznej, powinny być bardzo pękate, kończyny krótkie, szeroko
rozstawione i prawidłowo spionowane. Ogólne wrażenie to: przysadzistość, szerokość i
zaokrąglenie kształtów. Owce mięsne cechuje bardzo szybki wzrost i wczesne dojrzewanie.
Pełnię rozwoju osiągają w wieku około 1,5 roku. Mają one wysokie wymagania paszowe.
Przedstawicielami typu mięsnego są francuskie rasy: berrichon du cher, ile de france,
angielska - suffolk, oraz holenderska rasa teksel.
Typ mleczny reprezentują owce o dużych rozmiarach ciała, długiej szyi i długim tułowiu.
Posiadają głęboką, wąską klatkę piersiową, wyraźnie zaznaczony kłąb i spadzisty zad.
Odznaczają się cienką skórą, delikatnym kośćcem, przy bardzo silnie rozbudowanym
przewodzie pokarmowym i dobrze wykształconym wymieniu. Należą do wcześnie
dojrzewających i mają wysokie wymagania paszowe. Najlepszym reprezentantem tego typu
jest francuska rasa lacaune i wschodniofryzyjska owca mleczna.
Typ kożuchowy. Ten typ reprezentują owce o skórze mocnej, elastycznej, wytrzymałej na
rozerwanie, cienkiej i jednolitej na całej powierzchni. Wartościowa okrywa włosowa tych
owiec wpływa na pozyskiwanie kożuchów lekkich, trwałych, o doskonałej izolacji cieplnej.
Cechą charakterystyczną tego typu jest krótki, nie sięgający stawu skokowego ogon.
Przedstawicielem owiec kożuchowych jest bardzo plenna rosyjska owca romanowska i
polska wrzosówka.
Typ futerkowy (smuszkowy) jest reprezentowany przez rasę karakuł. Należy ona do grupy
owiec tłustoogoniastych. Tłuszcz zgromadzony w ogonie, bez nadmiernego obciążenia
organizmu i zmniejszenia ruchliwości zwierząt, stanowi zapas energii wykorzystywany w
okresie niedoborów paszy. Jest to przykład skutecznego przystosowania owiec do trudnych
warunków pustynnych. Użytkowana jest skórka z ubitych 2-3 dniowych jagniąt, zwana
smuszką.
Typ użytkowy dwustronny mięsno-wełnisty
Ten typ łączy w sobie korzystne cechy kierunków wełnistego i mięsnego. W Polsce owce
tego typu mają największe znaczenie i są najbardziej rozpowszechnione (merynos polski,
polskie owce nizinne, polskie owce długowełniste - 75% całego pogłowia).
Typ użytkowy wielostronny
Do tego typu należą pierwotne rasy lokalne, utrzymywane w trudnych warunkach
środowiskowych (fińska, cygaj, racka). Odznaczają się one odpornością na gorsze warunki
żywienia i utrzymania, małymi wymaganiami oraz dobrym przystosowaniem do środowiska,
dzięki czemu znoszą dobrze warunki panujące w ekstensywnej gospodarce. W Polsce
reprezentantem tego typu jest polska owca górska.
Rasy owiec hodowane w Polsce
W strukturze rasowej owiec naszego kraju dają się wyodrębnić następujące grupy: owce
merynosowe, polskie owce nizinne, polskie owce długowełniste, owce o wełnie mieszanej,
owce plenne, owce mięsne oraz kilka nowych ras i odmian wytworzonych w celu wspierania
mięsnego kierunku użytkowego. Strukturę pogłowia krajowego przedstawiono w tabeli
(opracowana na podstawie liczby maciorek wpisanych do ksiąg zwierząt zarodowych).
Procentowy udział maciorek wpisanych do ksiąg zwierząt zarodowych w 2004 roku
Rasa lub grupa
Odmiana lub rasa
Maciorki
(%)
Merynos polski
26,39
Polskie owce
wielkopolska,
3,79
nizinne
polski corriedale,
0,39
pozostałe nizinne
21,93
Polskie owce
pomorska,
5,23
długowełniste
kamieniecka,
1,30
pogórza
2,32
Owce o okrywie
polska owca górska,
13,50
mieszanej
wrzosówka,
1,90
świniarka
0,24
Rasy plenne
Rasy mięsne
fryzyjska, bergschaf,
olkuska, romanowska
0,55
teksel,
0,43
ile de france,
5,09
czarnogłówka,
5,52
suffolk,
2,07
berrichon du cher
5,48
dorset horn,
0,04
charolaise,
0,73
biała alpejska,
0,06
biała masywu centralnego
0,20
Linie i rasy
białogłowa owca mięsna, czarno-
syntetyczne
głowa owca mięsna, owca plenna
09,owca plenno-mięsna 08
2,84
Merynos polski
Merynos polski jest jedyną w naszym kraju rasą o szerokim zasięgu, genetycznie
skonsolidowaną i ustabilizowaną. Reprezentuje wełnisto-mięsny typ użytkowy. W pokroju
tych zwierząt zaznaczone są cechy obu tych kierunków, z przewagą mięsnego. Jest owcą
wcześnie dojrzewającą, asezonalną w występowaniu rui. Ma silnie rozwinięty instynkt
stadny. Wykazuje najkorzystniejsze cechy rasy matecznej spośród ras i odmian hodowanych
w kraju i znakomicie nadaje się do wykorzystania w mięsnym kierunku użytkowania.
Polska owca nizinna
Przez polską owcę nizinną rozumie się nie jednolitą rasę, lecz wiele odmian i ras. Wszystkie
one zostały wytworzone przy udziale krwi merynosa polskiego i należą do typu
użytkowego mięsno-wełnistego. W grupie tej najliczniej reprezentowana jest owca
wielkopolska i owca w typie corriedale.
Owca wielkopolska. Jest to najbardziej wyrównana rasa w pogłowiu owiec nizinnych.
Prawidłowo odchowane maciorki mogą być kryte już w pierwszym roku życia i odznaczają
się podobnie jak merynos asezonalnością. Plenność matek może przekraczać nawet 150%.
Owce w typie corriedale charakteryzują się dobrą przydatnością do produkcji jagniąt
rzeźnych o niskim stopniu otłuszczenia tusz. Plenność tej owcy kształtuje się na poziomie
140%.
Polska owca długowełnista
Owce długowełniste nie stanowią jednolitej rasy. Nazwą tą obejmuje się rasy i odmiany
znacznie różniące się między sobą. Wspólną ich cechą jest to, że powstały przez
krzyżowanie miejscowego pogłowia maciorek z trykami ras importowanych bez udziału
merynosa. Charakteryzują się dwustronnym, mięsno-wełnistym kierunkiem użytkowania.
W grupie tej najliczniej reprezentowane są owce pomorskie i kamienieckie.
Owca pomorska charakteryzuje się doskonałą przydatnością do utrzymania w małych
stadach, odpornością na specyficzne nadmorskie warunki klimatyczne i stosunkowo małymi
wymaganiami żywieniowymi. Odznacza się dobrym umięśnieniem i plennością około 150%.
Wymaga pastwiskowego systemu utrzymania.
Owca kamieniecka występuje głównie w woj. warmińsko-mazurskim. Odznacza się dobrą
zdrowotnością, odpornością na kulawkę, dobrym wykorzystaniem pasz gospodarskich oraz
przystosowaniem do wilgotnego klimatu. Może być wyjątkowo użyteczna do pielęgnowania
krajobrazowych terenów zielonych.
Owce o okrywie mieszanej
Do tej grupy należą trzy rasy: polska owca górska, wrzosówka i świniarka.
Polska owca górska od wieków utrzymywana jest na Podhalu i w Karpatach.
Charakteryzuje się doskonałą odpornością na dużą ilość opadów, znakomicie znosi trudne
warunki surowego klimatu i jest najbardziej przydatna do całodobowego utrzymywania na
pastwiskach lub halach. Okrywa włosowa owcy górskiej, biała, mieszana, gruba jest
przeznaczana na rękodzielnicze wyroby ludowe bądź artystyczne. Podstawowym kierunkiem
użytkowania jest użytkowość mleczna. Użytkowość mięsna jest słaba, chociaż mięso ma
duże walory smakowe, a lekkie jagnięta rzeźne tej rasy są poszukiwanym i cenionym
towarem, szczególnie na rynku włoskim. Decyduje o tym, poza uwarunkowaniami
genetycznymi, sposób żywienia.
Wrzosówka jest prymitywną rasą o użytkowaniu kożuchowym. Do niespotykanych u innych
ras walorów wrzosówek należą: wczesność dojrzewania, wysoka plenność (180%),
asezonalność rozrodu, dobre wykorzystanie mało wartościowych pasz, zdrowotność,
odporność i wytrzymałość na trudne warunki chowu. Skóry od niej uzyskiwane, o dużej
wytrzymałości na zerwanie, przy zadawalającej gęstości okrywy włosowej, posiadają
optymalne parametry jakościowe i stanowią unikalny surowiec dla przemysłu futrzarskiego.
Rasy mięsne
Czarnogłówka. Charakteryzuje się budową typową dla ras mięsnych. Jagnięta osiągają
wysokie przyrosty masy ciała w okresie tuczu, ale o znacznym otłuszczeniu. Zaletą tej rasy
jest wczesność dojrzewania.
Berrichon du cher. Te szybko rosnące i dojrzewające owce o wybitnie mięsnej budowie,
dają mięso smaczne, o cennych właściwościach odżywczych. Cechuje je duży temperament i
żywotność oraz znaczna płochliwość. Charakteryzują się małą głową, wspaniale
rozbudowaną partią zadu i dobrym wypełnieniem zewnętrznym i wewnętrznym udźca.
Ile de france. Jest rasą wcześnie dojrzewającą o szybkim tempie wzrostu. Dzięki
pochodzeniu od merynosów zachowała asezonalność rozrodu. Plenność tych dużych owiec,
o szerokiej głowie z prostym profilem, wynosi 130-150%. Tryki rasy ile de france są
wykorzystywane w różnych formach krzyżowania towarowego. Mięso jest wysoko cenione
ze względu na właściwości smakowe.
Suffolk. Odznaczają się bardzo dobrymi cechami mięsnymi i szybkim tempem wzrostu.
Używane są na całym świecie jako rasa ojcowska do produkcji jagniąt rzeźnych metodą
krzyżowania towarowego. Do niezwykle cennych zalet tej rasy należy zaliczyć wysoką
plenność (160-170%) i wczesność dojrzewania (wiek 7-8 miesięcy).
Rasy plenne
Owca romanowska na świecie jest przede wszystkim ceniona za dobre wskaźniki rozrodu;
plenność u tych owiec sięga 270-300%.
Owca olkuska charakteryzuje się wczesnym dojrzewaniem, mlecznością i bardzo wysoką
plennością (235%).
Krajowe owce o unikalnych cechach (wysoka plenność, nietypowa barwa wełny, dobre
przystosowanie
do
warunków
środowiskowo-klimatycznych
terenu
naturalnego
występowania, zdrowotność), a o drastycznie niskim pogłowiu zostały objęte Programem
Ochrony Zasobów Genetycznych Owiec. Program ów obejmuje następujące rasy: polska
owca górska odmiany barwnej, owca w typie corriedale, owca kamieniecka, merynos
odmiany barwnej, owca pomorska, owca rasy wrzosówka, owca rasy świniarka, owca
olkuska, polska owca nizinna odmiany uhruskiej, owca wielkopolska, polska owca nizinna
odmiany żelaźnieńskiej.