III Ogólnopolska Konferencja N-T
Transkrypt
III Ogólnopolska Konferencja N-T
Ochrona odgromowa obiektów budowlanych. Nowe wymagania wprowadzane przez normy serii PN-EN 62305 Andrzej Sowa Politechnika Białostocka Podstawowym zadaniem urządzenia piorunochronnego jest przejęcie i odprowadzenie do ziemi prądu piorunowego w sposób bezpieczny dla ludzi oraz eliminujący możliwość uszkodzenia chronionego obiektu budowlanego oraz urządzeń w nim zainstalowanych. W chwili obecnej zasady ochrony odgromowej określają cztery normy serii PN-EN 62305, w których szczególną uwagę zwrócono na: ocenę zagrożenia piorunowego i określanie poziomu ochrony obiektu, odpowiedni dobór materiałów stosowanych do budowy urządzeń piorunochronnych, ochronę urządzeń przed bezpośrednim oddziaływaniem prądów piorunowych oraz przed przepięciami atmosferycznymi występującymi w instalacji elektrycznej oraz w liniach przesyłu sygnałów, ekranowanie przed piorunowym impulsem elektromagnetycznym, koordynację rozwiązań ochrony odgromowej i ochrony przed przepięciami z wymaganiami kompatybilności elektromagnetycznej urządzeń elektrycznych i elektronicznych. Większość z powyższych kierunków działań wynika ze zmiany w podejściu do zadań ochrony odgromowej. Obecnie, jednym z podstawowych zadań stała się ochrona przed piorunowym impulsem elektromagnetycznym, którego oddziaływanie może spowodować uszkodzenie lub błędne działanie urządzeń elektrycznych i elektronicznych wewnątrz chronionych obiektów budowlanych. Wprowadzenie Urządzenia piorunochronne LPS (ang. Lightning Protection System) na obiektach budowlanych powinny być wykonane zgodnie z zaleceniami Polskich Norm. Takie wymagania zawarto w Rozporządzeniach Ministra Infrastruktury (Rozporządzenie z dnia 7.04. 2004 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie - Dz. U. Nr 109, poz.1156, oraz dnia 12 marca 2009 r. ), w których stwierdzono, że: Budynek należy wyposażyć w instalację chroniącą od wyładowań atmosferycznych. Obowiązek ten odnosi się do budynków wyszczególnionych w Polskich Normach dotyczących ochrony odgromowej obiektów budowlanych (§ 53, pkt. 2). Instalacja piorunochronna, o której mowa w § 53, pkt. 2 powinna być wykonana zgodnie z wymaganiami Polskich Norm dotyczących ochrony odgromowej obiektów budowlanych (§ 184). Obecnie, dotychczasowe normy dotyczące ochrony odgromowej obiektów budowlanych, które były umieszczone w wykazie Polski Norm w rozporządzeniu w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie [1], zostały zastąpione przez normy serii PN-EN 60305 [2]. Podstawowe informacje o zakresie tematycznych tych norm zestawiono w tabeli 1. Tabela 1. Zakres tematyczny norm serii PN-EN 62305 Norma PN-EN 62305-1, Ochrona odgromowa - Część 1: Wymagania ogólne PN-EN 62305-2, Ochrona odgromowa - Część 2: Zarządzanie ryzykiem PN-EN 62305-3, Ochrona odgromowa - Część 3: Uszkodzenia fizyczne obiektów budowlanych i zagrożenie życia. PN-EN 62305-4, Ochrona odgromowa - Część 4: Urządzenia elektryczne i elektroniczne w obiektach budowlanych Zakres tematyczny Ochrona odgromowa obiektów włącznie z ich instalacjami, zawartością i osobami oraz urządzeń usługowych przyłączonych do obiektu. Z wyłączeniem: urządzeń kolejowych; pojazdów, okrętów, samolotów, instalacji przybrzeżnych; wysokociśnieniowych rurociągów podziemnych; rurociągów oraz linii energetycznych i telekomunikacyjnych nie przyłączonych do obiektu. Oszacowanie ryzyka powodowanego przez piorunowe wyładowania doziemne w obiektach budowlanych i urządzeniach usługowych. Wybór poziomów ochrony dla urządzenia piorunochronnego. Wymagania dotyczące ochrony obiektów przed szkodami fizycznymi za pomocą LPS i ochrony istot żywych przed porażeniem napięciami dotykowymi i krokowymi w pobliżu urządzenia piorunochronnego. Projektowanie, wykonanie, sprawdzanie i utrzymanie LPS w obiektach dowolnej wysokości. Ustalenie środków ochrony istot żywych przed porażeniem napięciami dotykowymi i krokowymi. Projektowanie, wykonanie, utrzymanie, sprawdzanie i testowanie systemu środków ochrony przed oddziaływaniem LEMP na urządzenia elektryczne i elektroniczne wewnątrz obiektu, w celu redukcji ryzyka trwałych szkód pod wpływem piorunowych impulsów elektromagnetycznych. Wymagana wiedza techniczna w dziedzinie ochrony odgromowej Przystępując do projektowania kompleksowej ochrony odgromowej nowoczesnego obiektu budowlanego należy posiadać podstawowe zasób wiedzy technicznej w następujących dziedzinach: ochronie odgromowej obiektów budowlanych, ochronie przed piorunowym impulsem elektromagnetycznym, ograniczaniu przepięć w instalacji elektrycznej w obiekcie budowlanym, ograniczaniu przepięć w systemach przesyłu sygnałów, zasadach wyrównywania potencjałów wewnątrz obiektów budowlanych, zasadach badań i doboru urządzeń ograniczających przepięcia w instalacji elektrycznej oraz w liniach przesyłu sygnałów, zasadach badań odporności urządzeń systemów na działanie napięć i prądów udarowych oraz dopuszczalnych poziomach odporności udarowej przyłączy zasilania i sygnałowych urządzeń, zasadach badań odporności urządzeń oraz systemów elektronicznych na działanie impulsowego pola magnetycznego, koordynacji układania przewodów wszelkiego rodzaju instalacji wewnątrz obiektów budowlanych, doborze materiałów stosowanych do budowy urządzeń piorunochronnych. Tak szeroki zakres wymaganej wiedzy powodował, że w normie PN-EN 62305-3 stwierdzono, że: „Urządzenie piorunochronne (LPS) powinno być projektowane i wykonywane przez projektantów i wykonawców urządzeń piorunochronnych” (pkt. E4.1). „Projektant i wykonawca urządzenia piorunochronnego powinien posiadać umiejętność oceny zarówno elektrycznych, jak i mechanicznych skutków wyładowania piorunowego i powinien znać dobrze ogólne zasady kompatybilności elektromagnetycznej (EMC)” (pkt. E4.1). „Wykonawca ochrony odgromowej powinien być wyszkolony w dziedzinie prawidłowego wykonawstwa elementów urządzenia piorunochronnego, zgodnie z wymaganiami niniejszej normy oraz krajowych przepisów regulujących roboty budowlane i budownictwo” (pkt. E4.1). Należy również zwrócić uwagę na konieczność prowadzenia przez osoby projektujące urządzenie piorunochronne koordynacji prac wszystkich osób, których działania są np. związane z projektowaniem innych instalacji i mogą wymagać dodatkowych zaleceń związanych z ochroną odgromową. Takie kompleksowe działania powinny być prowadzone podczas projektowania, realizacji obiektu i odbioru obiektu oraz obejmują określenie zakresu badań okresowych i oględzin. Podstawowe zmiany wprowadzane przez normy serii PN-EN 62305 Zupełnie nowym zagadnieniem wprowadzanym przez normę PN-EN 62305-2, w porównaniu z wymaganiami normy PN-IEC 61024-1-1, jest metodyka analizy oraz oceny uszkodzeń powodowanych przez wyładowania piorunowe. Przedstawiono szczegółowe zasady szacowania ryzyka powodowanego przez prądy piorunowe podczas doziemnych wyładowań piorunowych: bezpośrednio w obiekty budowlane lub obok tych obiektów, bezpośrednio w linie lub instalacje dochodzące do analizowanych obiektów lub w bliskim sąsiedztwie tych linii lub instalacji. Porównanie wyznaczonych wartości ryzyka z wartościami uznanymi za tolerowane pozwala ustalić potrzebę stosowania środków ochrony odgromowej i dobrać odpowiednią ich skuteczność. W celu ułatwienia przeprowadzenia obliczeń poszczególnych komponentów ryzyka oraz doboru poziomu ochrony opracowano program komputerowy RAC (Risk Assessment Calculator) do szacowania ryzyka w obiektach budowlanych. Program ten jest dołączany do normy PN-EN 62305-2. Inne podstawowe nowe lub znacznie poszerzone wymagania, zalecenia lub informacje pomocnicze zawarte w normie PN-EN 62305 zestawiono poniżej. 1. Przedstawiono szczegółowe zestawienia materiałów ich kształty oraz przekroje przeznaczonych do zastosowania na zwody, przewody odprowadzające oraz uziomy, 2. Przedstawiono wymagania dotyczące paramentów probierczych prądów udarowych stosowanych w laboratoriach do symulacji skutków uderzenia piorunu. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. Szczegółowo omówiono skutki oddziaływania prądów piorunowych na elementy urządzenia piorunochronnego (przewody i blachę pokrycia dachowego) oraz urządzenia ograniczające przepięcia SPD (Surge Protective Devices). Określono parametry prądów i napięć udarowych powstających w instalacjach niskonapięciowych (instalacje zasilające i przesyłu sygnałów) podczas doziemnych wyładowań piorunowych w obiekty lub dochodzące instalacje lub obok tych obiektów i instalacji Wprowadzono podstawowe wymagania dotyczące ochrony obiektów wysokich (powyżej 60 m) przed bocznymi wyładowaniami piorunowymi. Zmieniono wymagania dotyczące minimalnych długości uziomów w przypadku II poziomu ochrony. Przedstawiono znacznie więcej informacji dotyczących wartości współczynnika kc charakteryzującego podział prądu piorunowego pomiędzy poszczególne przewody urządzenia piorunochronnego. Omówiono wymagania dotyczące ochrony odgromowej obiektów zawierających warstwy ziemi na dachach. Omówiono wymagania dotyczące ochrony urządzeń przed bezpośrednim oddziaływaniem prądu piorunowego. Dotyczy to szczególnie urządzeń na dachach obiektów budowlanych. Szczegółowo omówiono zasady strefowej koncepcji ochrony odgromowej (podział na strefy zagrożenia, zasady wyrównywania potencjałów w strefach i na ich granicach, rozmieszczenie urządzeń do ograniczania przepięć SPD) oraz powiązania tej koncepcji z wymaganiami kompatybilności elektromagnetycznej. Uwzględniono nowe, w porównaniu do istniejących w normie PN-89/E-05003/03, oznaczenia i wymagania dotyczące stref zagrożonych wybuchem. Przedstawiono ogólne zasady ochrony w obiektach zawierających strefy 0, 1, 2 oraz 20, 21 i 22 oraz zwrócono uwagę na zasady uziemiania zbiorników i rurociągów oraz ochronę odgromową zbiorników z pływającymi dachami. Stwierdzono, że urządzenia piorunochronne w obiektach zagrożonych wybuchem powinny spełniać wymagania, co najmniej II poziomu ochrony. Przedstawiono szczegółowe zasady energetycznej i napięciowej koordynacji pomiędzy urządzeniami ograniczającymi przepięcia w wielostopniowych systemach ochrony przed przepięciami. Podstawowe zasady montażu Podstawowe zasady montażu zwodów i przewodów odprowadzających zgodne z wymaganiami norm serii PN-EN 62305. zestawiono w tabeli 2. Zapewnienie ochrony odgromowej obiektów wysokich (o wysokości przekraczającej 60 m) wymaga uwzględnienia zagrożenia stwarzanego przez wyładowania boczne. Należy zwrócić uwagę na ochronę odgromową urządzeń i instalacji na ścianach takich obiektów. W obiekcie o wysokości przekraczającej 60 m należy zastosować na ścianach bocznych analogiczne sieci zwodów jak sieci na dachu tego obiektu. Ochroną przed wyładowaniem bocznym powinny być objęte najwyższe części obiektu (ściany powyżej poziomu odpowiadającego ok. 20 % wysokości obiektu, licząc od poziomu dachu w dół). Tabela 2. Zasady montażu zwodów i przewodów odprowadzających Materiał dachu lub ścian Wymagania montażowe Zwody Dach z materiału niepalnego Dach z materiału łatwopalne Umieszczane na powierzchni dachu. Jeśli możliwe jest gromadzenie wody na dachu (dotyczy to szczególnie dachów płaskich) to zwody należy instalować nad przewidywanym poziomem wody. Umieszczane na wysokości nie mniejszej niż 10 cm nad dachem. Jeśli nie można zapewnić wymaganego odstępu należy wstawić między przewód a materiał palny warstwę żaroodporną lub zastosować przewód o przekroju 2 nie mniejszym od 100 mm . Łatwopalne elementy nie powinny pozostawać w bezpośredniej styczności z elementami stosowanymi na zwody. Dachy kryte strzechą Umieszczane na wysokości 15 cm od strzechy. Obiekty zawierające warstwę ziemi na dachu. Sieć zwodów ułożona na ziemi o wymiarach oka wynikających z poziomu ochrony obiektu ( ludzie nie przebywają regularnie na dachu). Sieć zwodów o wymiarach 5m x 5 m oraz układy zwodów pionowych chroniące ludzi przed bezpośrednim wyładowaniem (regularne przebywanie ludzi na dachu) Dachy jedno- lub dwuspadowe kryte dachówką na niewielkich obiektach o wysokości do 20m Przewody poziome, umieszczone przy kalenicy pod dachówką, do których dołączone są krótkie zwody pionowe w odstępach nie większych niż 10 m (zamiast zwodów pionowych można zastosować płytki metalowe, ale w odstępach nie większych niż 5m). Przewody odprowadzające Ściany z materiału niepalnego Przewody na powierzchni ściany lub w ścianie. Nie należy prowadzić przewodów w rynnach. Ściany z materiału łatwopalnego Przewody 10 cm od ściany lub na ścianie, jeśli wzrost temperatury nie jest niebezpieczny. Jeśli nie można zapewnić wymaganego odstępu należy wstawić między przewód a materiał palny warstwę żaroodporną lub zastosować przewód o przekroju nie mniejszym od 100 mm 2. Zwody i przewody odprowadzające Odległości pomiędzy wspornikami Materiał elementów urządzenia piorunochronnego 1,0 m Przewody okrągłe lite 0,5 m Taśmy i linki poziome na powierzchniach poziomych i pionowych. 1,0 m Taśmy lub linki pionowe biegnące od ziemi do wysokości ok. 20 m. 0,5 m Taśmy lub linki pionowe na wysokości powyżej 20 m. W obiektach wyższych od 120 m ochrona przed wyładowaniami bocznymi powinna być zapewniona powyżej 120 m. Przykładowe rozwiązanie takiej ochrony dla obiektu o wysokości 100 m przedstawiono na rys. 1. Rys. 1. Przykład ochrony obiektu wysokiego przed wyładowaniami bocznymi (I poziom ochrony) Ochrona odgromowa urządzeń umieszczonych na dachach obiektów Normy ochrony odgromowej wymagają zwrócenia szczególnej uwagi na ochronę urządzeń przed bezpośrednim oddziaływaniem prądu piorunowego. Zgodnie z zaleceniami „wszystkie urządzenia dachowe z materiałów izolacyjnych lub przewodzących, które zawierają wyposażenie elektryczne i/lub służące przetwarzaniu informacji, powinny znajdować się w przestrzeni ochronnej układu zwodów”. Ochronę przed występującym zagrożeniem można zapewnić stosując odpowiednio dobrane układy zwodów pionowych lub poziomych. Należy również zachować odpowiednie odstępy izolacyjne pomiędzy urządzeniami a zwodami lub przewodami odprowadzającymi. Wymaganie umieszczenia w przestrzeni chronionej nie dotyczy urządzeń, które nie zawierają wyposażenia elektrycznego lub elektronicznego a dodatkowo spełniają następujące warunki: 2 wymiary nie przekraczają 0,3 m wysokości i 1,0 m powierzchni całkowitej oraz długości 2,0 m (urządzenia metalowe), nie wystają więcej niż 0,5 m nad powierzchnię tworzoną przez zwody (urządzenia wykonane z materiałów izolacyjnych). Umieszczanie urządzenia w przestrzeni chronionej nie zapewnia całkowitej ochrony przed przepięciami atmosferycznymi indukowanymi w instalacji elektrycznej oraz liniach przesyłu sygnałów (jeśli takie są stosowane). Stworzenie warunków zapewniających pełną ochronę wymaga zastosowania przewodów osłoniętych przewodzącym ekranem dochodzących do chronionego urządzenia (rys. 2.). Jeśli zastosowanie takiego rozwiązania jest trudne do realizacji można rozważyć zastosowanie SPD typu 2 w instalacji elektrycznej lub SPD klasy C2 w obwodach przesyłu sygnałów. Urządzenia zawierające wyposażenie elektryczne i elektroniczne, które nie można umieścić w dostatecznej odległości od elementów ochrony odgromowej (nie można zachować odstępu izolacyjnego np. na obiektach o konstrukcji stalowej lub posiadających metalowe pokrycia dachowe) powinny także być umieszczone w przestrzeniach chronionych tworzonych przez zwody pionowe i poziome. W celu eliminacji przeskoków iskrowych metalowe elementy konstrukcji urządzenia należy połączyć z układem zwodów oraz z przewodzącymi elementami konstrukcji. Do tych ostatnich połączeń można wykorzystać ekrany kabli (rys. 3.). Stworzenie warunków zapewniających bezawaryjne działanie wymaga przeanalizowania potrzeby zainstalowania dodatkowej ochrony, jaką zapewniają układy SPD instalowane bezpośrednio przed chronionym urządzeniem. Rys. 2. Ochrona urządzenia na dachu przed bezpośrednim wyładowaniem piorunowym Rys. 3. Ochrona urządzenia przed bezpośrednim wyładowaniem piorunowym, ale nie przed skutkami oddziaływania części prądu piorunowego Należy zauważyć, że ochroną przed bezpośrednim oddziaływaniem prądu piorunowego powinny być objęte wszystkie urządzenia na dachu obiektu. Dotyczy to kominów pieców gazowych lub olejowych, anten oraz coraz częściej kolektorów fotowoltaicznych. ( rys. 4). Przestrzenie chronione Określając obszar przestrzeni chronionej należy uwzględnić wymagania dotyczące kątów ochronnych oraz odstępów bezpiecznych uniemożliwiających powstawanie przeskoków iskrowych pomiędzy chronionymi urządzeniami i instalacjami a zwodami, elementami urządzenia piorunochronnego lub konstrukcji obiektu wykorzystywanymi do celów ochrony odgromowej. Rys. 4. Przykłady ochrony odgromowej komina, anteny oraz kolektorów fotowoltaicznych na dachu krytym dachówką Do określenia wartości kątów ochronnych, w zależności od wysokości zwodu i wymaganego poziomu ochrony, należy wykorzystać informacje przedstawione na rys. 5. Rys. 5. Wartości kątów ochronnych dla zwodów o różnych wysokościach w przypadkach równych poziomów ochrony Znacznie trudniejsze jest wyznaczanie odstępów izolacyjnych. Do ich określania zalecane jest wykorzystywanie zależność s przedstawioną w tabeli 3. Wyznaczenie odstępu izolacyjnego wymaga określenia odległości pomiędzy analizowanym zwodem a najbliższym miejscem połączenia z uziomem urządzenia piorunochronnego (długość L mierzona wzdłuż przewodu odprowadzającego) oraz współczynników uzależnionych od poziomu ochrony i materiału, jaki znajduje się w przestrzeni odstępu izolacyjnego. Tabela 3. Zestawienie podstawowych informacji dotyczących kątów ochronnych i odstępów izolacyjnych Odstępy izolacyjne Układ przestrzenny Zależność określająca odstęp izolacyjny s ki kc L km L - długość w metrach Długość mierzona wzdłuż przewodu odprowadzającego od punktu rozpatrywanego zbliżenia do punktu najbliższego połączenia wyrównawczego. Wartości współczynników występujących w równaniu określającym odstęp izolacyjny Współczynnik Wartość ki - uzależniony od klasy LPS 0,08 - I klasa LPS 0,06 - II klasa LPS 0,04 - III i IV klasa LPS km- uzależniony od materiału odstępu izolacyjnego 1- powietrze 0,5 - beton, cegła Układ uziemienia typu A kc- uzależniony od rozpływu prądu w przewodach LPS 1 - zwód pionowy i 1 przewód odprowadzający, 0,66 - zwód poziomy i 2 przewody odprowadzające, 0,44 - sieć zwodów oraz 4 i więcej przewodów odprowadzających Układ uziemienia typu B 1 - zwód pionowy i 1 przewód odprowadzający, 0,5…1 - zwód poziomy i 2 przewody odprowadzające, 0,25 … 0,5 - sieć zwodów oraz 4 i więcej przewodów odprowadzających W normie PN-EN 62305-3 dokładnie określano wartości współczynników ki i km. Niestety norma zawiera niewiele informacji o zasadach wyznaczania współczynnika kc, który uzależniony jest od podziału prądu piorunowego w elementach urządzenia piorunochronnego. Na podstawie zestawionych danych można tylko próbować określić wartość tego współczynnika dla prostego obiektu. W większości obiektów budowlanych, wyznaczając długość L pomiędzy miejscem wyładowania a najbliższym miejscem uziemienia przewodu odprowadzającego, uwzględniamy przewody, w których płyną prądy o różnych wartościach. Z tego faktu wynikają zmiany wartości współczynników kc dla poszczególnych przewodów instalacji piorunochronnej i należy to uwzględnić przy obliczaniu odstępów izolacyjnych. Odstęp izolacyjny dla takiego przypadku określany jest zależnością: s ki kc1 l1 kc 2 l2 .... kcm lm km gdzie : l1, l2,… lm - odcinki przewodów instalacji piorunochronnej w których płyną prądy o różnych wartościach określane przez współczynniki kc1, kc2, …kcm. W celu przedstawienia toku postępowania przy określaniu odstępu izolacyjnego przedstawiony zostanie przykład jego wyznaczania dla prostego urządzenia piorunochronnego na wolnostojącym obiekcie budowlanym (Rys.6). Do ochrony masztu antenowego z anteną przed bezpośrednim wyładowaniem piorunowym wykorzystano zwód pionowy. Rys. 6. Podział prądu piorunowego w analizowanym urządzeniu piorunochronnym Do obliczenia odstępu izolacyjnego przyjęto następujące dane: poziom ochrony IV, ki1 = 0,04, długość l = 5 m, długość = 30 m, długość h = 14 m, odstępu izolacyjnego w powietrzu km1 = 1, Uwzględniając przedstawiony rozpływ prądu piorunowego w przewodach uwzględnianych przy określaniu L, wymiary obiektu oraz wartości współczynników ki i km, odstęp izolacyjny określany jest z zależności: s ki c kc 0 l kc1 kc 2 h km 2 Uwzględniając rozpływ prądu piorunowego w prostym urządzeniu piorunochronnym wartości współczynników kc wynoszą odpowiednio: kc0 = 1,0; kc1 = 0,5; kc2 = 0,25. Wymagany odstęp izolacyjny wynosi: s 0,04 (1,0 5m 0,5 15m 0,25 14m) 0,64m 1 W przypadku dowolnego rozmieszczenia zwodu na dachu obiektu o przedstawionym układzie urządzenia piorunochronnego do obliczeń współczynników k c można wykorzystać zależności podane na rys. 7. kc1 = 1, k c2 2(c x) h 2(c h) kc3 = 0,5∙kc2 s k i k Lk x k h c1 c2 c3 k m Rys. 7. Zależności określające wartości współczynników kc wykorzystywanych do określania odstępów izolacyjnych W przypadkach bardziej rozbudowanych urządzeń piorunochronnych wyznaczanie odstępu izolacyjnego jest znacznie bardziej skomplikowane. Podsumowanie Poprawne zaprojektowanie i wykonanie urządzenia piorunochronnego wymaga przyjęcia odpowiedniej dla chronionego obiektu koncepcji ochrony i ścisła jej realizacja. Jest to szczególne ważne w przypadku obiektów wyposażonych w urządzenia i systemy elektroniczne wrażliwe na piorunowe impulsy elektromagnetyczne. Pojawiają się wymagania niedopuszczenia do bezpośredniego oddziaływania prądu piorunowego na urządzenia i eliminacja możliwości wnikania prądu piorunowego do obiektu. Spełnienie powyższych wymagań można osiągnąć stosując odpowiednio dobrane układy zwodów podwyższonych oraz doprowadzając do rozpływu prądu piorunowego w przewodzących elementach ścian zewnętrznych lub odpowiednio ułożonych przewodach odprowadzających. Należy również zauważyć, że opracowanie projektu i wykonanie urządzenia piorunochronnego należy powierzyć ekspertom w dziedzinie ochrony odgromowej. Literatura 1. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 marca 2009 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. z 2009 r. Nr 56, poz461.) 2. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 10 grudnia 2010 zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. z 2010 r. Nr 239, poz. 1597).