spotkanie z syberią - Muzeum Pamięci Sybiru

SPOTKANIE Z SYBERIĄ
SCENARIUSZ ZAJĘĆ EDUKACYJNYCH DLA KLAS I-III
Organizator:
Muzeum Wojska w Białymstoku
Muzeum Pamięci Sybiru
ul. Jana Kilińskiego 7, 15-089 Białystok
facebook.com/muzeumpamiecisybiru
Czas trwania zajęć: 45 min.
Autor scenariusza:
Józef Waczyński ([email protected], tel. 85 741-64-49)
Marzena Wilczko ([email protected], tel. 85 741-64-49)
Ilustracje do scenariusza i opracowanie graczne:
Barbara Bielawiec ([email protected], tel. 85 741-64-49)
Liczba uczestników zajęć: max. 30 osób
CEL ZAJĘĆ EDUKACYJNYCH
Po zakończeniu zajęć uczestnik:
- zna pojęcie krainy geogracznej Syberia,
- rozumie warunki życia ludzi na Syberii,
- potra wymienić cechy klimatu syberyjskiego, wybrane gatunki zwierząt i roślin, odróżnić specykę tundry i tajgi,
- potra wymienić ludy zamieszkujące Syberię.
METODY
FORMY PRACY
- podająca
- pogadanka
- działania praktyczne – wykonywanie prac plastycznych
- zbiorowa
- praca w grupach
- indywidualna
ŚRODKI DYDAKTYCZNE
- kredki
- papier A3 (ilość w zależności od liczebności grupy)
- kolorowanki ze zwierzętami (załącznik nr 1)
- fotograe prezentujące wybrane zwierzęta i rośliny Syberii (załącznik nr 2, 3)
- fotograe przedstawiające przedstawicieli ludów: Buriatów, Czukczów, Ewenków, Jakutów, Kazachów, Nieńców (załącznik nr 4)
- przedmioty do przygotowania przez prowadzącego, niezbędne w podróży (załącznik nr 5)
- tekst gawęda o Wacławie Sieroszewskim (załącznik nr 6)
- tekst baśni, źródło: „Baśnie narodów Związku Radzieckiego”, W. Markowska, A. Milska, s. 140-149, 150-169,
Warszawa 1950 (załącznik nr 7)
Wprowadzenie / Pogadanka o Syberii
Prowadzący zadaje pytania uczestnikom:
- Czy słyszeliście o krainie zwanej Syberią?
- Z czym kojarzy się Wam to słowo?
Prowadzący wprowadza pojęcie Syberii:
Syberia to kraina geograczna leżąca tysiące kilometrów od Polski. Jej powierzchnia jest 40 razy większa od naszego kraju!
Klimat zaś bardzo różni się od klimatu występującego w Polsce. Na dalekiej północy, w tundrze, jest bardzo zimno
(temperatura spada do minus 50-70 stopni), leżą tam wieczne śniegi, ziemia jest zamarznięta i z tego powodu mało
jest tu roślin. Inne obszary Syberii porastają wysokie drzewa, głównie iglaste. Miejsca takie nazywamy tajgą.
W tundrze żyją lemingi (gryzonie podobne do norek), zające i renifery, znane nam z wielu bajek oraz zaprzęgu
św. Mikołaja. W tajdze rosną drzewa, głównie iglaste (mają szpilki, jak choinka na Boże Narodzenie)
oraz duża liczba innych roślin. W wysokich i gęstych lasach można spotkać wiele zwierząt takich jak: sobol,
łoś, wilk, jeleń, niedźwiedź, piesiec, lampart amurski, tygrys syberyjski, ponadto ryby i ptaki.
Materiały pomocnicze dla prowadzącego zajęcia/Wyjaśnienie pojęć
Tajga – lasy iglaste, występujące
w północnej części Azji
Tundra – bezleśne zbiorowisko roślinności
w zimnym klimacie sfery arktycznej
FLORA TAJGI:
FAUNA TUNDRY:
sosna zwyczajna, świerk zwyczajny,
sosna syberyjska, modrzew,
borówki, grzyby, mchy, porosty.
leming, renifer, zając bielak.
FAUNA TAJGI:
sobol, łoś, wilk, jeleń, niedźwiedź,
piesiec (lis polarny), tygrys syberyjski,
ponadto ryby i ptaki (sikorka,
jemiołuszka, jastrząb).
FLORA TUNDRY:
karłowate brzozy i wierzby, do 30 cm
wysokości, mchy, porosty
(najbardziej znany to chrobotek
reniferowy), trawy, niewielkie
krzewinki (borówki, maliny, jeżyny).
LUDY SYBERYJSKIE
Rdzenni mieszkańcy Syberii, głównie myśliwi i rybacy, mieszkają na olbrzymich przestrzeniach azjatyckiej tundry i tajgi. Prawdopodobnie jest 40 ludów.
Na północy Syberii, w tundrze – krainie wiecznych mrozów – żyją Nieńcy. Do ludów tureckojęzycznych zaliczamy Jakutów, których liczba sięga 500 tysięcy.
Jest to naród żyjący w Jakucji, krainie o ogromnej powierzchni, położonej we wschodniej Azji. Z kolei Czukcze to stosunkowo nieliczny naród, liczący
15 tysięcy osób, zamieszkujący teren trzy razy większy od Polski, w północno-wschodniej Azji. Buriaci to naród żyjący w górzystych rejonach Syberii
i mówiący językiem podobnym do mongolskiego. Buriacja sąsiaduje z Mongolią, a jej powierzchnia jest zbliżona do obszaru Polski.
CZUKCZE
JAKUCI
Rdzenny lud zamieszkujący
środkową Syberię, posługujący
się językiem jakuckim. Do zajęć
Jakutów należy zaliczyć
hodowlę koni i bydła. Główne
pożywienie tego ludu to nabiał
i ryby. Tradycyjnym wierzeniem
Jakutów jest szamanizm,
opierający się na osobie
szamana, pośredniczącego
między ludźmi i duchami. Jakuci
mieszkają głównie w Jakucji –
republice wchodzącej w skład
Federacji Rosyjskiej.
Lud zamieszkujący północnowschodnią Rosję, jeden
z najstarszych ludów Syberii.
Do głównych zajęć Czukczów należy
hodowla reniferów, polowania
na ssaki morskie typu foki, morsy
czy wieloryby, obróbka skór i kości,
wyplatanie toreb i innych wyrobów
z włókien.
Językami Czukczów są czukocki oraz
rosyjski.
Źródło: http://dic.academic.ru
BURIACI
Źródło: http://dic.academic.ru
NIEŃCY
Lud mongolski zamieszkujący
głównie w pobliżu jeziora Bajkał
w Federacji Rosyjskiej. Naród
ten żyje też w Mongolii oraz
w Chinach. Populacja Buriatów
sięga miliona osób. Buriaci
zajmują się uprawą prosa
i jęczmienia, hodowlą bydła,
owiec, koni i wielbłądów oraz
rzemiosłem. Buriaci zachowują
swoje tradycje, mieszkają
w jurtach oraz noszą
charakterystyczne stroje.
Źródło: http://www.edinay-russia.narod.ru/BURYTY.htm
Lud zamieszkujący północnowschodni skrawek europejskiej
części Rosji i przylegające do niego
tereny północno-zachodniej Syberii.
Nieńcy należą do grupy Samojedów,
posługują się językiem nienieckim
oraz rosyjskim. Uprawiają
koczownicze myślistwo i rybołóstwo,
polują na renifery, ale też je
hodują. Obecnie populacja Nieńców
liczy 40 tysięcy osób. Część z nich
zamieszkuje w tradycyjnych domach
– szałasach, większość w stałych
osadach, budowanych na wzór
rosyjski.
Źródło: http://dic.academic.ru
Przebieg zajęć
- Prowadzący zajęcia pokazuje na ilustracjach wybrane zwierzęta żyjące na Syberii (niedźwiedź, wilk, renifer, tygrys syberyjski, leming).
- Prowadzący opowiada baśń o mieszkańcach Syberii. Przykładowo może to być baśń czukocka
„Dziewczyna i miesiąc”, opowiadająca o reniferze lub baśń nieniecka „Władca wiatrów”, obrazująca
surowy klimat tundry i życie ludów Dalekiej Północy („Baśnie narodów ZSRR – RFSRR”, Warszawa
1987). Można też wykorzystać fragment baśni „O kruku, lisicy i Królowej Morza” („Baśnie narodów ZSRR”, Warszawa 1950
– załącznik nr 7). Z treści wszystkich bajek wynikają wiadomości o tej krainie i trudnych warunkach
życiowych mieszkańców północnej Syberii.
Wprowadza się pojęcie ludu. Lud – ludzie, których łączy język, tradycja, religia. Na Syberii żyje ponad 40 ludów.
Są to Buriaci, Czukcze, Jakuci, Nieńcy i wielu innych. Na Syberii od setek lat zamieszkiwali też Polacy. Wielu z nich było
odkrywcami Syberii. Wyjaśnienie – czym zajmuje się odkrywca, a czym podróżnik? Co robi?
Jak wygląda? Podróżnicy i odkrywcy opisywali ludy zamieszkujące Syberię, badali zwierzęta i rośliny,
poznawali góry i rzeki Syberii.
- Ćwiczenie: Atrybuty odkrywcy – podróżnika
Podział dzieci na dwie lub trzy grupy, w zależności od liczebności grupy.
Prowadzący przygotowuje zestaw różnych przedmiotów (lista przedmiotów do wyboru – załącznik nr 4).
Dzieci z każdej grupy siedzą w kole. Pośrodku leżą rekwizyty. Zadaniem dzieci jest wybranie właściwych, ich zdaniem,
przedmiotów niezbędnych dla odkrywcy – podróżnika. Po zakończeniu zadania każda grupa uzasadnia swój wybór.
- Gawęda o Wacławie Sieroszewskim, odkrywcy Syberii.
Prowadzący zajęcia przedstawia postać znanego Polaka, podróżnika, odkrywcy Syberii.
Tekst gawędy – załącznik nr 5.
- Ćwiczenie: zabawa plastyczna (Zwierzęta syberyjskie).
Prowadzący pokazuje ilustracje przedstawiające zwierzęta syberyjskie: wilk, niedźwiedź, tygrys, renifer (załącznik nr 2)
oraz krótko je charakteryzuje, nawiązując do środowiska, w którym żyją.
Rozdaje dzieciom ilustracje przedstawiające kontury zwierząt do kolorowania (załącznik nr 1)
oraz przybory do rysowania. Dodatkowo, na kartkach A3, dzieci mogą narysować wymyśloną przez siebie przygodę
w tajdze z udziałem tych zwierząt.
Prezentacja i omówienie prac wykonanych w trakcie zabawy plastycznej.
Zakończenie
Podsumowanie zajęć. Powtórzenie wiadomości o najbardziej charakterystycznych syberyjskich krainach, mieszkających tam ludziach
oraz o świecie zwierząt i roślin.
ZAŁĄCZNIK 1/1
ZAŁĄCZNIK 1/2
ZAŁĄCZNIK 1/3
ZAŁĄCZNIK 1/4
szczekuszka
ZAŁĄCZNIK 2/1
renifer
Zwierzęta Syberii
sobol
ZAŁĄCZNIK 2/2
rosomak
Zwierzęta Syberii
burunduk
ZAŁĄCZNIK 2/3
piżmowiec
Zwierzęta Syberii
gronostaj
ZAŁĄCZNIK 2/4
leming
Zwierzęta Syberii
nerpa (foka obrączkowana)
piesiec
Zwierzęta Syberii
ZAŁĄCZNIK 2/5
ZAŁĄCZNIK 3/1
Flora Syberii
cedr syberyjski
modrzew
Flora Syberii
ZAŁĄCZNIK 3/2
chrobotek reniferowy
sosna karłowata
ZAŁĄCZNIK 3/3
Flora Syberii
brzoza karłowata
ZAŁĄCZNIK 4
Ludy Syberii
CZUKCZE
JAKUCI
BURIACI
NIEŃCY
Atrybuty odkrywcy – podróżnika
ZAŁĄCZNIK 5
aparat fotograczny, telefon komórkowy, torba podróżna, książka, lornetka, kubek, lupa, szczotka do zębów, apteczka, buty
Gawęda o Wacławie Sieroszewskim
ZAŁĄCZNIK 6
Jednym ze sławnych Polaków, którzy dobrze poznali Syberię, był Wacław Sieroszewski (1858-1945). Jego ojciec i dziadek walczyli o Polskę. Po dziadku
Kajetanie, który był żołnierzem napoleońskim i powstańcem listopadowym, otrzymał drugie imię Kajetan. Mały Wacek miał trudne dzieciństwo, gdy
uwięzieniu ojca i śmierci matki wychowywała go dalsza rodzina. Uczęszczał do gimnazjum, w którym uczono po rosyjsku. Nie zgadzał się z tym. Należał do
tajnej organizacji i wydawał potajemnie gazetkę uczniowską. Za taką patriotyczną postawę wydalono go z 5 klasy gimnazjalnej. Następnie uczył się
zawodu ślusarza, pracował też przy naprawie wagonów kolejowych i te zainteresowania doskonalił w kolejowej Szkole Technicznej. Został aresztowany,
uwięziony w Cytadeli Warszawskiej i jako młody 21-letni chłopak zesłany na Syberię. Wacław Sieroszewski dużo podróżował po Syberii, poznawał jej
mieszkańców, a zwłaszcza lud Jakutów. Z Jakutką Iriną miał córkę Marysię. Był nie tylko podróżnikiem ale i odkrywcą, prowadził badania naukowe,
dotyczące ludów syberyjskich. Pięknie pisał, zwłaszcza o Jakutach i Jakucji, największej krainie na Syberii. Jest m.in. autorem ciekawej książki
„12 lat w kraju Jakutów”. Dużo podróżował: badał Daleki Wschód Rosji, był w Japonii, z której wracał przez Koreę, Chiny Cejlon i Egipt do Polski,
do Warszawy. W czasie rewolucji 1905 roku był więziony, potem wyjechał za granicę, zamieszkał w Paryżu. Świetnie jeździł konno i jako sędziwy
kawalerzysta (miał 56 lat) wstąpił do Legionów Polskich (1 Pułk Ułanów). W wolnej Polsce był przede wszystkim pisarzem, z tego się utrzymywał. (był
prezesem Związku Zawodowego Literatów Polskich). Napisał wiele powieści, nowel i książek (ponad 30) opisujących życie na Syberii. Z jego pomocą
powstały cztery lmy. Był żonaty ze Stefanią Mianowską. Wacław Sieroszewski do śmierci mieszkał w Warszawie. Zmarł pod koniec II wojny światowej,
tj. 20 kwietnia 1945 roku. Grób Wacława Sieroszewskiego znajduje się na znanym warszawskim cmentarzu na Powązkach.
ZAŁĄCZNIK 7
Tekst baśni
O KRUKU, LISICY I O KRÓLOWEJ MORZA
(BAŚŃ SYBERYJSKA)
Kruk żył w wielkiej przyjaźni z lisicą. Gdy głód dał im się wielce we znaki, kruk powiedział:
– Wiesz, droga przyjaciółko, pójdę do Królowej Morza.
Zaśmiała się lisica i pyta:
– A jak ty ją tam odnajdziesz?
– Och, bądź spokojna, znam doskonale morze.
I udał się w drogę. Przybył na środek morza, usiadł na lodzie i rozmyśla, co czynić dalej. Wtem ujrzał pod powłoką lodową wspaniały pałac wodny. Była to siedziba
Królowej Morza. Kruk złożył swoje szaty przed pałacem a sam wszedł do wnętrza.
Władczyni morza przyjęła go bardzo łaskawie:
– To ładnie z twojej strony, że przyszedłeś mnie odwiedzić. Powiedz, kto jesteś?
– Jestem kruk.
– A gdzie są twoje szaty?
– Zostawiłem je przed pałacem.
– Przynieś je tutaj.
Kruk spełnił polecenie królowej i przyniósł swoje szaty.
Królowa przywdziała je i pyta:
– Powiedz, przyjacielu, czy ładnie mi w twoim stroju?
– Tylko taki powinnaś nosić, o pani! Odpowiedział kruk.
– Dziękuję ci – powiedziała Królowa Morza i oddała krukowi szaty. – A teraz powiedz mi, co cię do mnie sprowadza?
– Już od dłuższego czasu trapi mnie i moją przyjaciółkę, lisicę, straszny głód. Przyszedłem cię prosić o pomoc.
Królowa pomyślała chwilę i rzecze:
– Wracaj do domu.
Wraca kruk do domu, a gdy był już blisko, widzi, że w stawie przed domem pluska się całe stado fok. Oczom własnym nie wierzy, siada na śniegu, a przed nim leżą
najrozmaitsze gatunki dużych i tłustych ryb.
Lisica wybiegła naprzeciw i pyta:
– Powiedz mi, drogi, skąd tyle bogactwa w naszej chacie?
– Wszystko to otrzymałem od Królowej Morza. Mówi z dumą kruk.
– Ach, więc naprawdę byłeś u niej, widziałeś ją na własne oczy? Jak wygląda?
– Mieszka głęboko pod powierzchnią morza w pięknym pałacu. Włosy ma zielone i długie do ziemi.
Zerwała się lisica i jak nie skoczy na biednego kruka:
– Ty durniu – krzyczy – to nie mogłeś ją o więcej jadła poprosić! Teraz ja pójdę do niej, zobaczysz, ile podarków przyniosę ze sobą.
Daremnie kruk starał się ją odwieźć od tego zamiaru, gdyż bał się gniewu królowej; lisica odpowiadała niezmiennie:
– Jestem zanadto sprytna, aby mogło mnie spotkać coś złego.
Wyruszyła lisica w drogę. Gdy była na środku morza, ujrzała pałac podwodny. Szybko złożyła swoje szaty przed pałacem i weszła do wnętrza. Królowa przyjęła ją
łaskawie.
– O! Co za gość! Kto ty jesteś?
– Jestem lisica z tundry.
– A gdzie masz szaty?
– Pozostawiłam je przed pałacem.
– Przynieś je.
Lisica przyniosła ubranie. Władczyni przebrała się i pyta:
– Jak wyglądam w tym stroju?
Zaśmiała się głośno lisica.
– Wyglądasz jak kot w butach!
Pani Morza rozgniewała się bardzo i kazała lisicy iść precz. Kiedy już była na środku morza, królowa roztrzaskała lód, tak że lisicy z trudem udało się dotrzeć do
brzegu. Na pół żywa dowlokła się do domu i krzyknęła do kruka:
– Głupcze! Po co kazałeś mi iść do tego wstrętnego wodopłaza, o mało nie utonęłam, zmarzłam tylko i nic nie zyskałam.
– O my nieszczęśliwi! – zakrakał kruk. – Widzisz? Teraz foki i ryby znikły, królowa się rozgniewała, wszystko przepadło. Zima się sroży, nigdzie zwierza, nawet
króliki i myszy pochowały się w norach.
Po kilku dniach, kiedy im głód mocno doskwierał, kruk wybrał się powtórnie do Królowej Morza. Gniewna była Pani Lodowa i nie chciała z nim mówić. Kruk stał
u wrót pałacu, pokornie stukał dziobem w drzwi i mówił:
– Wysłuchaj mnie, pani, umieram z głodu.
Ulitowała się wreszcie królowa i pyta:
– Czego chcesz?
– Ach, pani, wszystko, co mi dałaś, znikło i znów cierpimy biedę. Daj nam cokolwiek do jedzenia.
Zaśmiała się Królowa Morza:
– Ach, tak! Cierpicie głód? A gdzie są twoje szaty?
– Leżą tu pod bramą pałacu.
– Przynieś mi je.
Kruk przyniósł szaty, a królowa przebrała się w nie i pyta: – Jak ci się podobam w tym stroju?
– Pięknie wyglądasz, pani. Jeśli nie wzgardzisz tym strojem, to weź go sobie na zawsze.
– Dobrze – odpowiada królowa – Czego chcesz w zamian?
– Chcę mieć do końca życia pod dostatkiem jadła.
– Wracaj do domu, twemu życzeniu stanie się zadość.
Wraca kruk do domu i widzi w pobliżu chaty wielkie stada renów.
Najstarszy ren zbliżył się do kruka i powiada:
– Witaj, panie nasz i władco.
– Mylisz się, przyjacielu, nie jestem twoim panem, jestem na to zbyt biedny. Nie mam nawet szaty na grzbiecie.
Słyszy to lisica i jak nie wrzaśnie na kruka:
– Głupcze, toż to nasze stada! Pani Morza podarowała je nam. Dlaczego się nie cieszysz, będziemy bogaci i nigdy już bieda nie zajrzy nam w oczy.
Na to kruk odpowiada smutnie:
– Tak, to prawda, ale widzisz, mam jedno, nie mam za to drugiego. Oddałem królowej szaty, a teraz marznę na mrozie
i nawet jadło mnie nie cieszy. Już to najgorzej z królami mieć do czynienia. Gdybym nie chodził do niej, nie prosił, tylko sam sobie radził, lepiej by mi było.
Mówiąc to wtulił kruk głowę pod nagie skrzydła i zatrząsł się z zimna.
Źródło: „Baśnie narodów Związku radzieckiego”, Warszawa 1950.