Joanna Moleda Nieprzystosowanie społeczne a aspiracje życiowe

Joanna Moleda
Nieprzystosowanie społeczne a aspiracje życiowe młodzieży.
Aspiracje są jednym z najważniejszych czynników organizujących życie, współtworzą
plany
życiowe,
współdecydują
o bliższych
i dalszych
zamierzeniach,
marzeniach,
pragnieniach, a nawet odgrywają znaczącą rolę w kształtowaniu więzi osobowych jednostki.
Odpowiednio ukształtowane aspiracje są warunkiem zamierzonego zmieniania i doskonalenia
własnego środowiska społecznego. W wymiarze makrospołecznym wpływają na obraz życia
społecznego i gospodarczego krajów. Są wreszcie wyznacznikiem przyszłości każdego
społeczeństwa we wszystkich dziedzinach jego funkcjonowania (W. Sikorski, 2005). Sposób
kształtowania się aspiracji i dążeń życiowych młodzieży zależy od wielu czynników
osobistych i społecznych, które powinny podlegać celowym działaniom wychowawczym
i organizacyjnym,
zmieniającym
dotychczasowe
systemy
wartości
i perspektywy
samorealizacji jednostki. I chociaż są to trudne i długotrwałe procesy, to niewątpliwe jest, że
aspiracje i dążenia mogą być w sposób celowy kształtowane przez różne środowiska
wychowawcze (H. Porożyński, 2001, s. 60).
W literaturze naukowej występują różne interpretacje pojęcia aspiracji. Problematyką
aspiracji zajmują się pedagodzy, psycholodzy i socjolodzy. Według Nowego słownika
pedagogicznego ( W. Okoń, 2004, s. 30) aspiracje definiowane są jako dążenie do osiągnięcia
zamierzonych celów, do realizacji jakichś ideałów życiowych. Natomiast w Słowniku
psychologicznym aspiracje pojmowane są zwykle jako pragnienie osiągnięcia czegoś
znaczącego, dążenie do jakiegoś znaczącego celu, ambicja, przekonanie o własnych
możliwościach w danym (szerszym lub węższym) zakresie aktywności, będące dla człowieka
podstawą oceny osiągniętych efektów działania (W. Szewczuk, 1979). W ujęciu
A. Sokołowskiej (1967, s. 14) aspiracje to ogół pragnień i dążeń dotyczących osobistej
przyszłości jednostki. A. Janowski (1977, s. 32) określa aspiracje jako w miarę trwałe
i względnie silne życzenia jednostki dotyczące właściwości lub stanów, jakimi ma się
charakteryzować jej życie w przyszłości oraz obiektów, jakie w tym życiu będzie chciała
uzyskać. Przy założeniu, że pierwotne wobec aspiracji są motywy i życzenia, przyjmujemy,
że motyw to stan osobnika skierowany na osiągniecie pewnego obiektu lub znalezienie się
w określonej sytuacji życiowej. Aspiracje, aby mogły zostać zrealizowane, muszą zawierać
w sobie dwa czynniki: przypisanie wartości obiektom oraz pragnienie podmiotu do zmiany
swej aktualnej sytuacji wobec obiektu.
Gdy życzenie wobec obiektu przeradza się w aspirację, obiekt ten zostaje waloryzowany, przy
czym na tę waloryzację wpływa system wartości właściwych dla społeczeństwa, dla
środowiska czy danej grupy (A. Janowski, 1977, s. 35).
Autor zwraca uwagę, że różne dyscypliny humanistyczne nieco inaczej definiują aspiracje.
Aspiracje charakterystyczne dla psychologów (aspiracje P), dla socjologów (aspiracje S) czy
osób próbujących uogólniać wiedzę o człowieku (aspiracje C). Aspiracje P w rozumieniu
psychologów to pragnienie lub dążenie o określonym natężeniu zawiązane z zaspokojeniem
pewnej potrzeby i /lub nakierowane na określony cel (A. Janowski, 1977, s. 11). Aspiracje te
interesują psychologów ze względu na naturę pragnienia, a nie obiektu, na jaki są nastawione.
Aspiracje S to zespół dążeń wyznaczonych przez hierarchię celów - wartości, które jednostka
akceptuje i które wpływają na jej plany życiowe. Socjologów interesują głównie społeczne
źródła powstawania aspiracji oraz ich skutki dla kształtowania się struktury społecznej (B.
Gołębiowski 1966). Różnice w pojmowaniu aspiracji polegają na tym - zdaniem A.
Janowskiego (1977) - że o ile socjologowie interesują się obiektami ludzkich dążeń, pragnień,
wartości, to psychologowie koncentrują się na psychologicznej naturze tych dążeń, ich
właściwościach. Aspiracje C to wszelkie próby takiego zdefiniowania aspiracji, które
łączyłyby w sobie podstawowe zależności wykryte na podstawie badań nad psychologią
motywacji (i w jej ramach nad aspiracjami P) z ogółem wiadomości o aspiracjach zebranych
przez socjologów, a więc ujęcie w jedną całość wiedzy o naturze dążeń jednostki i zarazem
o obiektach powszechnie przez jednostki ludzkie w określonym społeczeństwie pożądanych
(A. Janowski, 1977, s. 13).
Jedną z prób całościowego określenia aspiracji jest definicja stworzona przez A. Kłosowską
(1970), która uważa, że aspiracje to kategoria potrzeb świadomych, odnoszących się do
przedmiotów i wartości aktualnie nie posiadanych lub takich, które wymagają stałego
odnawiania, a są uznawane za godne pożądania. W definicji tej spotykamy pojęcie potrzeb
typowe dla psychologii motywacji oraz obiekty dążeń (przedmioty, wartości) istotne
w socjologii (T. Lewowicki, 1987, s. 20).
W pracach
pedagogicznych
występuje
tendencja
do
łączenia
elementów
definicji
psychologicznych i socjologicznych. Takie stanowisko zaprezentował np. M. Kozakiewicz
(1973, s. 31), który aspiracje młodego człowieka określił jako pragnienie czegoś, dążenie do
czegoś w życiu, np. dążenie do osiągnięcia określonych, wytyczonych celów, pragnienie
realizacji ambitnych planów, zadań.
Analizując pojęcie aspiracji należy również zwrócić uwagę na różnicę pomiędzy aspiracjami
a oczekiwaniami. W. Łukaszewski (1974) przedstawia aspiracje jako idealne rezultaty
działania uświadomionego przez człowieka w postaci pragnień i stanowiącego część
składową „ja idealnego”. W myśl tej definicji aspiracje dotyczą wyników upragnionych,
pożądanych, zaś oczekiwania są to spodziewane wyniki działania.
U chłopców, którzy weszli w konflikt z prawem lub przejawiających inne symptomy
nieprzystosowania społecznego można zaobserwować ewidentne deficyty w zakresie
umiejętności planowania własnego życia. Wiele wskazuje na to, że zaburzona kariera szkolna
- notoryczne wagary, stygmatyzująca rola opinii społecznej, postanowienie sądu, pobyt
w Młodzieżowym Ośrodku Wychowawczym, a w konsekwencji identyfikowanie się
z wartościami i wzorami tzw. ”drugiego życia” mogą w znacznym stopniu wpłynąć na ich
dalsze losy życiowe. Ich sytuacja życiowa po opuszczeniu placówek wychowawczych jest
więc wysoce niepokojąca. Młodzież ta często kończy swoją edukację szkolną na poziomie
podstawowym lub gimnazjalnym, rzadko podejmując dalszą naukę. Współczesne teorie
oparte na wynikach badań empirycznych oceniają dojrzałe formy zachowań dewiacyjnych
jako rezultat długotrwałego procesu, którego początek ma miejsce właśnie we wczesnym
życiu jednostki (B. Urban, 2000). Wielu byłych wychowanków ośrodków wychowawczych
trafia do Zakładów Poprawczych, a w konsekwencji do Zakładów Karnych. Z drugiej strony
zarówno
śledzenie
losów
wychowanków,
jak
i zwykła
obserwacja
pokazuje,
że
wychowankowie, którzy znaleźli pomysł na konstruktywną karierę życiową, negatywnie
oceniają własną dewiacyjną przeszłość i starają się jej unikać.
Przebieg badań
Celem badań była analiza celów życiowych i aspiracji młodzieży nieprzystosowanej
społecznie oraz próba oceny wybranych czynników indywidualnych odgrywających istotną
rolę w deklarowaniu życiowych aspiracji i dążeń.
Przystępując do badania aspiracji i celów życiowych młodzieży nieprzystosowanej społecznie
założono, że wybrane czynniki indywidualne odgrywają istotną rolę w deklarowaniu
życiowych aspiracji i dążeń. Przy takim założeniu badawczym sformułowano następujące
pytanie szczegółowe: czy istnieje zależność pomiędzy wynikami podskal Inwentarza
Jesnessa: Niedostosowanie społeczne, Orientacja wartości, Niedojrzałość, Autyzm, Alienacja,
Uczucia agresywne, Izolacja, Leki społeczne, Represja, Zaprzeczenie a aspiracjami?
Przyjęcie powyższego założenia badawczego pozwoliło wysunąć następującą hipotezę:
istnieje zależność pomiędzy natężeniem skal Inwentarza Jesnessa a aspiracjami. Przyjęto, że,
im wyższe natężenie wyników podskal: lęki społeczne, represje, uczucia agresywne,
orientacja wartości, tym większa ilość wskazań dotyczących planów życiowych, natomiast im
wyższe natężenie podskal: niedostosowanie społeczne, izolowanie się, autyzm, izolacja,
zaprzeczanie tym mniej wskazań dotyczących planów życiowych.
W celu weryfikacji hipotezy wykorzystano Inwentarz Jesnessa (w opracowaniu I.
Pospiszyl i R. Drwala). Narzędzie to jest wieloskalową techniką i składa się ze 155
stwierdzeń dotyczących różnych preferencji społecznych jednostki i jej samopoczucia.
Technika została skonstruowana jako narzędzie diagnozy młodzieży nieprzystosowanej
społecznie oraz jej postępów w resocjalizacji. Inwentarz składa się z jedenastu skal:
Niedostosowanie społeczne, Orientacja wartości, Niedojrzałość, Autyzm, Alienacja, Uczucia
agresywne, Izolacja, Lęki społeczne, Represja, Zaprzeczanie, Wskaźnik asocjalności. Poniżej
zaprezentowane zostaną poszczególne skale Inwentarza.
Niedostosowanie społeczne - skala ta mierzy gotowość jednostki do zachowania
naruszającego normy kultury konwencjonalnej, nieufność wobec instytucji porządku
publicznego, autorytetów, władzy oraz agresywność. Osoby osiągające wysokie wyniki w tej
skali mają tendencję do posiadania negatywnego obrazu siebie, poczucia niezrozumienia
i niezadowolenia. Są bardzo nieufne wobec władzy, winią innych za swoje trudności,
przesadnie idealistycznie oceniają swoich rodziców.
Orientacja wartości - skala ta prezentuje postawy charakterystyczne dla niższych klas
socjoekonomicznych. Charakterystyczne dla osób osiągających wysokie wyniki w tej skali są:
obawa przed niepowodzeniem, niewiara we własne możliwości, zależność od okoliczności
zewnętrznych orientacja gangowa, etyka „twardości”, pragnienie wczesnej dorosłości oraz
stany napięcia.
Niedojrzałość - skala ta mierzy stopień, w jakim jednostka nie uzewnętrznia takich reakcji,
postaw, poglądów, które są typowe dla jednostek w jej wieku.
Autyzm - skala ta mierzy tendencję jednostki do myślenia i postrzegania rzeczywistości przez
pryzmat własnych pragnień i potrzeb. Dla osoby autystycznej typowe jest nierealistyczne
spostrzeganie i planowanie. Osoba taka przejawia z jednej strony pewne zadowolenie z siebie,
a z drugiej brak zaufania do siebie, niepewność i niestabilność samooceny.
Alienacja - dotyczy nieufności w relacjach z innymi ludźmi, szczególnie z osobami mającymi
pewną władzę. Osoby uzyskujące wysokie wyniki w tej skali sprawiają wrażenie
sceptycznych i krytycznych wobec innych. Oceniają tych, którzy maja władzę jako
niesprawiedliwych, tyranizujących i niegodnych zaufania.
Uczucia agresywne - skala ta mierzy pewną gotowość manifestowania uczucia gniewu
i złości. Osoba uzyskująca wysokie wyniki zdaje sobie sprawę z obecności tych uczuć
i dokucza jej to. Uważa, że zbyt łatwo reaguje emocjonalnie, chciałaby kontrolować swoje
uczucia. Jest niezadowolona z innych i z siebie.
Izolacja - oznacza skłonność do wycofania się i izolowania jako sposobu radzenia sobie
z niezadowoleniem z siebie i innych. Osoba taka uważa się za smutną i depresyjną.
Lęki społeczne - skala odzwierciedla przede wszystkim niepewność jednostki w kontaktach
międzyludzkich. Osoby uzyskujące wysokie wyniki odczuwają m. in. napięcie nerwowe.
Represja - skala wskazuje na potrzebę kontrolowania swoich emocji poprzez wypieranie
uczuć negatywnych. Osoba uzyskująca wysokie wyniki nie przyznaje się do uczuć złości,
antypatii, buntu, bezkrytycznie ocenia siebie i innych. Jej zachowanie jest podobne do postaw
typowych dla ludzi o osobowości histeroidalnej.
Zaprzeczanie - dotyczy tłumienia krytycznych sądów i unikania nieprzyjemnych myśli
o stosunkach interpersonalnych. U osób uzyskujących bardzo niskie wyniki można
zaobserwować istnienie konfliktu z rodziną i gotowość do przyznawania się do trudności.
Wskaźnik asocjalności- związany jest z zachowaniami przestępczymi. Mierzy skłonność do
postępowania w sposób niezgodny z ustalonymi normami, rozumianą jako zgeneralizowana
tendencja cecha charakteru.
Badania przeprowadzone zostały w 2012 roku wśród chłopców w wieku 13-18 lat,
w dwóch grupach: wychowanków Młodzieżowych Ośrodków Wychowawczych i chłopców
niekaranych - uczniów Gimnazjum i Zasadniczej Szkoły Zawodowej. Przebadano łącznie 200
chłopców, 100 chłopców z MOW oraz 100 chłopców niekaranych. Dobór grupy był celowy.
Zbiorowość grupy głównej stanowią nieletni chłopcy, wobec których zastosowano środek
wychowawczy w postaci umieszczenia w Młodzieżowym Ośrodku Wychowawczym.
W doborze grupy kontrolnej posłużono się dwoma kryteriami, brano pod uwagę płeć i wiek
uczniów.
Wyniki badań
Jak wskazano powyżej Inwentarz Jesnessa jest wieloskalową techniką do badania
osobowości, szczególnie zaburzeń w przystosowaniu jednostki mierzonych wskaźnikami
behawioralnymi. Technika ta pozwala mierzyć jedenaście wymiarów osobowości, przy czym
do dziewięciu wymiarów opracowany został klucz (I. Pospiszyl, 2003). Inwentarz został
skonstruowany jako narzędzie diagnozy młodzieży nieprzystosowanej oraz jej postępów
w resocjalizacji. Analizie zostaną poddane następujące skale: niedostosowanie społeczne
(SM), orientacja wartości (VO), niedojrzałość (IM), autyzm (AU), alienacja (AL), uczucia
agresywne (MA), izolacja (WD), lęki społeczne (SA), represja (R).
Poniżej zostaną przedstawione wyniki średnich w zakresie poszczególnych wskaźników
Inwentarza oraz istotne statystycznie różnice w badanych grupach.
Tabela 1. Średnia i odchylenie standardowe w zakresie poszczególnych wskaźników
w Inwentarzu Jesnessa w grupie chłopców z MOW i chłopców niekaranych
Chłopcy z MOW
Skale
Średnia
Chłopcy niekarani
Odch.
Stand.
Średnia
Odch.
Stand.
Niedostosowanie
32, 07
7, 25
29, 92
9, 45
Orientacja wartości
19, 45
4, 20
19, 16
5, 00
Niedojrzałość
19, 31
4, 50
20, 80
4, 85
Autyzm
13, 55
2, 80
12, 41
2, 96
Alienacja
11, 96
2, 66
10, 81
2, 71
Uczucia agresywne
18, 21
4, 02
16, 03
3, 67
Izolacja
11, 79
3, 07
10, 18
3, 59
Lęki społeczne
12, 06
2, 63
10, 59
2, 80
Represje
6, 92
1, 53
6, 76
2, 06
Zaprezentowane powyżej wyniki badań pozwalają stwierdzić, że chłopcy z MOW uzyskali
wyższe średnie wyniki prawie we wszystkich skalach (SM, VO, AU, AL, MA, WD, S.A, R)
niż chłopcy z grupy porównywanej.
Ze zgromadzonych danych wynika, że chłopcy z MOW osiągnęli wyższą średnią w skali
niedostosowanie społeczne (SM)
x (32, 07) niż chłopcy niekarani. Oznacza to, że ujawnia się
u nich tendencja do posiadania negatywnego obrazu siebie. Towarzyszą im uczucia
niezrozumienia
i niezadowolenia.
Ich
zachowania
są
często
antyspołeczne
oraz
antagonistyczno-destrukcyjne. Jednostki te charakteryzują się wrażliwością na krytycyzm, co
może sugerować brak siły ego. Chłopcy nieprzystosowani osiągnęli też wyższą wartość
w skali orientacja wartości (VO)
x
(19, 45). Wskazuje to na ciągłą obawę tych jednostek
przed niepowodzeniem, niewiarę we własne możliwości, zależność od okoliczności
zewnętrznych, orientację gangową. Młodzież nieprzystosowana osiągnęła tez wyższe wyniki
średnich w skalach AU, AL, MA, WD, SA oraz R, które omówione zostaną poniżej.
Następnie próbowano ustalić istotność różnic w zakresie podskal Inwentarza Jesnessa
w badanych grupach.
W badaniach chłopców z MOW i chłopców niekaranych różnice statystycznie istotne
ujawnione zostały w sześciu skalach. Były to: IM, AU, AL, MA, WD oraz SA. Uzyskane
wyniki przedstawia tabela 2.
Tabela 2. Istotność różnic w zakresie poszczególnych skal Inwentarza Jesnessa pomiędzy
grupą chłopców z MOW i grupą chłopców niekaranych
Chłopcy z MOW
Odch
Chłopcy niekarani
test t
Istotność
Skale
Średnia
Niedostosowanie
32, 07
7, 25
29, 92
9, 45
1, 81
0, 073
Orientacja wartości
19, 45
4, 20
19, 16
5, 00
0, 44
0, 657
Niedojrzałość
19, 31
4, 50
20, 80
4, 85
2, 25
0, 025
Autyzm
13, 55
2, 80
12, 41
2, 96
2, 80
0, 006
Alienacja
11, 96
2, 66
10, 81
2, 71
3, 03
0, 003
Uczucia agresywne
18, 21
4, 02
16, 03
3, 67
4, 00
0, 000
Izolowanie się
11, 79
3, 07
10, 18
3, 59
3, 41
0, 001
Lęki społeczne
12, 06
2, 63
10, 59
2, 80
3, 83
0, 000
Represje
6, 92
1, 53
6, 76
2, 06
0, 62
0, 533
stand
Średnia
Odch
stand
testu
Z wyżej zaprezentowanych danych wynika, że badane grupy istotnie się różnią między
sobą poziomem wskaźnika niedojrzałość. W grupie chłopców z MOW średnia wartość tego
wskaźnika wynosi 19,31 i jest mniejsza, niż w grupie porównywanej, w której średnia wynosi
20, 8. t(198) = 2, 25; p < 0, 05. Oznacza to, że chłopcy niekarani mogą wykazywać skłonność
do wypierania trudności, charakteryzują się mniejszą refleksyjnością, oraz naiwnością
w postrzeganiu własnej motywacji i innych ludzi. Ich niepokój może wyrażać się w postaci
objawów somatycznych.
Wśród chłopców z MOW średnia wartość podskali autyzm wynosi 13, 55 i jest większa, niż
w grupie chłopców niekaranych, gdzie średnia wynosi 12, 4. t(198) = 2, 80; p < 0, 01. Wynik
ten wskazuje na fakt, że chłopcy z MOW mają więcej oznak autystycznych, niż chłopcy
z grupy kontrolnej. Osoby autystyczne z jednej strony widzą siebie jako samowystarczalnych,
sprytnych, przystojnych i mocnych, a z drugiej strony martwią się, że „słyszą dziwne głosy”,
myślą, że coś jest nie tak z ich umysłem. Jednostki autystyczne mają również skłonność
do nierealistycznej samooceny oraz nierealistycznego spostrzegania i planowania.
Alienacja dotyczy nieufności i chłodu w stosunkach z innymi ludźmi, szczególnie z osobami
posiadającymi pewna władzę. I tak okazało się, że badane grupy istotnie się różnią między
sobą poziomem właśnie tego wskaźnika. W grupie chłopców z MOW średnia wartość
alienacji wynosi 11, 96 i jest większa, niż w grupie porównywanej, w której średnia wynosi
10, 8. t(198) = 3, 03; p < 0, 01. Osoby, które uzyskały wysokie wyniki w tej skali są
sceptyczne i krytyczne wobec innych ludzi. Mają skłonność do oceny osób posiadających
pewną władzę, jako niesprawiedliwych, tyranizujących i niegodnych zaufania.
Ponadto badane grupy istotnie się różnią między sobą poziomem wskaźnika uczucia
agresywne. W grupie chłopców z MOW średnia wartość tego wskaźnika jest równa 18, 21
i jest większa, niż w grupie chłopców niekaranych, gdzie średnia wynosi 16. t(198) = 4, 00;
p < 0, 001. W związku z tym można stwierdzić, że w grupie chłopców z MOW znajdują się
osoby, u których uczuciom agresywnym często towarzyszą wrogie zachowania. Jednostki te
uważają, że zbyt łatwo reagują emocjonalnie i chciałyby kontrolować swoje uczucia. Są
niezadowolone z siebie i innych.
Badane grupy istotnie się różnią między sobą poziomem wskaźnika izolowanie się.
W grupie chłopców z MOW średnia wartość tego wskaźnika wynosi 11, 79. Jest większa, niż
w grupie porównywanej, w której średnia wynosi 10, 2. t(198) = 3, 41; p < 0, 001. Skala ta
mierzy skłonność do wycofania się, biernego unikania i izolowania się jako sposobu
poradzenia sobie z niezadowoleniem z siebie i innych. Z uzyskanych danych wynika, że
chłopcy z MOW mogą mieć większą skłonność do smutku i depresji. Innych ludzi mogą
uważać za mało opanowanych, nie podobają im się ich agresywne zachowania
Ostatnią skalą, która istotnie różnicuje badane grupy są lęki społeczne. W grupie chłopców
z MOW średnia wartość tego wskaźnika wynosi 12, 06 i jest większa, niż w grupie chłopców
niekaranych w której średnia wynosi 10, 6. t(198) = 3, 83; p < 0, 001. Skala ta przede
wszystkim odzwierciedla niepewność jednostki w kontaktach interpersonalnych. Można
przypuszczać, że w grupie chłopców z MOW znajdują się jednostki, które odczuwają napięcie
nerwowe i skrępowanie, uważają się za wrażliwe na krytykę i nadmiernie nieśmiałe.
Wyniki badań ujawniły istotne statystycznie różnice pomiędzy badanymi grupami
w zakresie skal: niedojrzałość, autyzm, alienacja, uczucia agresywne, izolowanie się oraz lęki
społeczne (wykres 1).
23
Grupa główna
21
Grupa kontrolna
19
Średnia w grupie
17
15
13
11
9
7
5
Niedojrzałość
Autyzm
Alienacja
Uczucia
agresywne
Izolowanie się Lęki społeczne
Niezwykle interesującą rzeczą jest zaobserwowany brak istotnych różnic w skalach
niedostosowanie, orientacja wartości oraz represje. Zatem można przypuszczać, że
u chłopców z grupy chłopców niekaranych występują podobne symptomy nieprzystosowania
społecznego, co u wychowanków Młodzieżowych Ośrodków Wychowawczych. Warto
jednak przypomnieć, że grupę kontrolną stanowili gimnazjaliści oraz uczniowie zasadniczej
szkoły zawodowej. Następnie uzyskane rezultaty poddano badaniom korelacyjnym.
Tabela 3. Korelacje pomiędzy zmiennymi w grupie chłopców z MOW
Aspiracje
Aspiracje
Aspiracje
Aspiracje
dot.
życia
edukacyjne
zawodowe
osobistego
rodzinnego
/
dot.
spędzania
czasu
wolnego
Niedostosowanie
0, 006
0, 092
-0, 019
0, 018
Orientacja wartości
-0, 032
0, 016
-0, 026
-0, 017
Niedojrzałość
-0, 089
-0, 108
0, 110
-0, 130
Autyzm
-0, 034
0, 071
-0, 092
-0, 022
Alienacja
-0, 093
0, 068
0, 111
-0, 047
Uczucia agresywne
0, 114
0, 110
-0, 033
0, 067
Izolowanie się
-0, 054
0, 152
0, 051
-0, 196
Lęki społeczne
0, 058
0, 070
0, 181
0, 033
Represje
-0, 063
-0, 082
-0, 083
0, 173
Przeprowadzenie analizy korelacyjnej w grupie chłopców z MOW nie ujawniło żadnej
istotnej zależności pomiędzy podskalami Inwentarza Jesnessa a aspiracjami.
Tabela 4. Korelacje pomiędzy zmiennymi w grupie chłopców niekaranych
Aspiracje dot.
Aspiracje
Aspiracje
życia
edukacyjne
zawodowe
osobistego
rodzinnego
/
Aspiracje dot.
spędzania
czasu wolnego
Niedostosowanie
0, 156
-0, 063
0, 111
0, 069
Orientacja wartości
0, 108
-0, 069
0, 063
-0, 031
Niedojrzałość
-0, 171
-0, 060
-0, 090
-0, 201*
Autyzm
0, 114
-0, 097
0, 016
-0, 071
Alienacja
0, 025
-0, 012
0, 011
-0, 079
Uczucia agresywne
0, 217*
-0, 096
0, 075
0, 027
Izolowanie się
-0, 046
-0, 174
0, 117
-0, 066
Lęki społeczne
-0, 021
-0, 143
0, 073
-0, 103
Represje
-0, 213*
-0, 173
0, 004
-0, 111
* - istotność na poziomie 0, 05
Rezultaty analizy zależności zmiennych w grupie chłopców niekaranych pokzały, że
aspiracje edukacyjne dodatnio korelowały uczuciami agresywnymi. Ujemne korelacje
zauważono pomiędzy aspiracjami edukacyjnymi a represjami. Można przypuszczać, że wraz
z wzrostem aspiracji edukacyjnych badani stają bardziej krytyczni wobec siebie i innych
osób.
Podsumowanie
Celem badań była analiza celów życiowych i aspiracji młodzieży nieprzystosowanej
społecznie oraz próba oceny wybranych czynników indywidualnych odgrywających istotną
rolę w deklarowaniu życiowych aspiracji i dążeń.
Przyjęte założenie dotyczące zależności pomiędzy natężeniem wyników podskal: lęki
społeczne, represje, uczucia agresywne, orientacja wartości, niedostosowanie społeczne,
izolowanie się, autyzm, izolacja, zaprzeczanie, wskaźnik asocjalności a planami życiowymi
młodzieży nieprzystosowanej zostało całkowicie odrzucone. Korelacje w tym zakresie
zaobserwowano w grupie chłopców niekaranych. Ujemne korelacje wystąpiły pomiędzy
aspiracjami edukacyjnymi a represjami oraz pomiędzy aspiracjami związanymi ze
spędzaniem czasu wolnego a niedojrzałością chłopców niekaranych.
W badaniach próbowano też ustalić istotne różnice w zakresie poszczególnych skal
Inwentarza Jesnessa pomiędzy chłopcami z MOW a chłopcami niekaranymi. Zostały one
ujawnione w sześciu skalach. Były to: IM, AU, AL, MA, WD oraz SA.
Analiza przeprowadzonych badań ujawniła, że badane grupy istotnie się różnią między sobą
poziomem wskaźnika uczucia agresywne. W grupie chłopców z MOW średnia wartość tego
jest większa, niż w grupie chłopców niekaranych. Przypuszczać można, że na poziom
agresywności wychowanków MOW wpływa również atmosfera placówki wychowawczej.
Niewątpliwie ma to związek z kumulacją negatywnych uczuć i postaw wobec ośrodka oraz
wzajemnych oddziaływań chłopców na siebie.
Analizując otrzymane wyniki zaobserwowano brak istotnych różnic w skalach
niedostosowanie, orientacja wartości oraz represje. Przypuszczać zatem można, że
u chłopców niekaranych występują podobne symptomy nieprzystosowania społecznego, co
u wychowanków Młodzieżowych Ośrodków Wychowawczych. Warto jednak przypomnieć,
że grupę kontrolną stanowili gimnazjaliści oraz uczniowie zasadniczej szkoły zawodowej.
Biorąc pod uwagę m.in. zachowania współczesnej młodzieży, problemy wychowawcze w
szkołach, przestępczość młodzieży można stwierdzić, że jest to poważny problemem
społeczny, przede wszystkim ze względu na uwarunkowania, dynamikę oraz strukturę. Warto
zwrócić też uwagę, że niemożność szybkiego egzekwowania decyzji sądowych (długie
oczekiwania nieletnich na umieszczenie w placówkach resocjalizacyjnych) staje się
szczególnie niebezpieczne dla młodych sprawców. Bez wątpienia rodzi to poczucie
bezkarności oraz pogłębia ich proces zdemoralizowania.
Bibliografia
Drwal R. (1995). Adaptacje kwestionariuszy osobowości. Warszawa: PWN
Gołębiowski B. (1966). Społeczno- kulturowe aspiracje młodzieży. Studium
socjologiczne. Warszawa: ZG ZWM
Janowski A. (1977). Aspiracje młodzieży szkół średnich. Warszawa: PWN
Kłosowska A. (1970). Wartości, potrzeby i aspiracje kulturalne małej społeczności
wiejskiej. "Studia Socjologiczne nr 3
Kozakiewicz M. (1973). Bariery awansu poprzez wykształcenie. Warszawa: IW CRZZ
Lewowicki T. (1987). Aspiracje dzieci i młodzieży. Warszawa: PWN
Łukaszewski W. (1974). Osobowość: struktura i funkcje regulacyjne. Warszawa: PWN
Okoń W. (2004). Nowy słownik pedagogiczny. Warszawa: Żak
Porożyński H. (2001). Aspiracje życiowe młodzieży. "Edukacja". Nr 4
Pospiszyl I. (2003). Ofiary chroniczne, przypadek czy konieczność. Warszawa:
Wydawnictwo APS
Sikorski W. (2005). Aspiracje. Studium psychologiczne i socjopedagogiczne. Nysa:
Oficyna Wydawnicza PWSZ
Sokołowska A. (1967). Stosunek młodzieży do jej perspektyw życiowych. Warszawa
Szewczuk W. (red.). (1998). Encyklopedia psychologiczna. Warszawa: FI