Komitet Społeczny RM przyjął i rekomendował Radzie Ministrów

Komitet Społeczny RM przyjął i rekomendował Radzie Ministrów projekt uchwały RM w sprawie
ustanowienia programu wieloletniego "Pilotażowy program rządowy na rzecz społeczności romskiej w
województwie małopolskim na lata 2001-2003" wraz z projektem tego programu, przygotowanym przez
Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji.
Projekt uchwały Rady Ministrów dotyczy ustanowienia programu wieloletniego pt. "Pilotażowy program
rządowy na rzecz społeczności romskiej w województwie małopolskim na lata 2001-2003", który zacznie
obowiązywać od 1 lutego 2001 r. Cele i zadania programu mają odzwierciedlenie w ustawie o zasadach
wspierania rozwoju regionalnego z 12 maja 2000 r. Program, ze względu na swój nowatorski charakter, a także
ze względu na nowe, nie stosowane do tej pory rozwiązania, powinien być finansowany z dotacji celowej
budżetu państwa w postaci rezerwy, zgodnie z ustawą o finansach publicznych.
"Pilotażowy program rządowy na rzecz społeczności romskiej w województwie małopolskim na lata
2001-2003"
Konieczność wprowadzenia tego programu wynika ze szczególnie trudnej sytuacji społeczności romskiej
zamieszkującej niektóre powiaty województwa małopolskiego (limanowski, nowosądecki, nowotarski i
tatrzański) oraz Nowy Sącz i Tarnów. Tereny te zamieszkują Romowie z grupy Bergitka oraz z grupy Polska
Roma.
Problemy związane ze społecznością romską są poważne, a o ich skali i złożoności świadczy to, iż właściwe
samorządy lokalne nie potrafiły ich rozwiązać. Jednym z podstawowych problemów jest niskie wykształcenie
społeczności romskiej, które w praktyce rzutuje na wysoki poziom bezrobocia, ubóstwo, złą sytuację bytową i
zdrowotną tej grupy. Sytuacja życiowa rodzin romskich jest rzeczywiście trudna - wielodzietność, brak pracy,
trudne warunki mieszkaniowe to jej bezpośrednie przyczyny. Nie bez znaczenia jest bardzo niska aktywność
Romów na rzecz poprawy własnej sytuacji oraz często występujące postawy roszczeniowe wobec lokalnych
władz.
W latach dziewięćdziesiątych wiele instytucji europejskich zaczęło interesować się sytuacją Romów, a przy
Radzie Europy powstała specjalna grupa do tych spraw. W wielu krajach zainicjowano działanie narodowych
lub regionalnych programów na rzecz tej mniejszości etnicznej.
Liczne wyjazdy polskich Romów za granicę, zwłaszcza do Wielkiej Brytanii i Finlandii, i ich starania o status
uchodźcy wpłynęły na wzmożone zainteresowanie przedstawicieli międzynarodowych organizacji sytuacją
Romów w krajach Europy Środkowej i Wschodniej. Jednym z przejawów tego zainteresowania były krytyczne
raporty dość szczegółowo przedstawiające sytuację tej grupy etnicznej, z których jeden, przygotowany dla
brytyjskiej fundacji "Westminster for Democracy", został przedstawiony na forum parlamentu europejskiego
oraz zaprezentowany przedstawicielom rządu Wielkiej Brytanii. Oba powstały w 1999 r. Tak żywe
zainteresowanie sytuacją Romów w Polsce jest związane z dwoma powodami - pierwszy to obawy przed
nadmierną ich migracją do krajów wspólnoty europejskiej, drugi to sprawa negocjacji o członkostwo w UE i
uregulowania tej problematyki przez kraje aspirujące do Unii.
Prawdą jest, że sytuacja Romów w Polsce nie jest tak drastyczna, jak w niektórych państwach Europy Środkowej
i Wschodniej, niemniej problem istnieje i należy go uregulować. W tym kontekście ważna jest również deklaracja
pomocy finansowej ze strony Unii Europejskiej. Nowy program Phare, o nazwie "Access", zawiera różne
priorytety, niektóre z nich adresowane są wyłącznie do Romów.
Rządowy wieloletni program na rzecz Romów obejmuje swym zasięgiem tereny, na których sytuacja jest
najtrudniejsza, czyli województwo małopolskie. Zaproponowane w nim rozwiązania są nowatorskie i nie
stosowane dotąd w Polsce.
Cele programu
Deklarowany cel to doprowadzenie do pełnego uczestnictwa Romów, zamieszkujących w Małopolsce, w życiu
społeczeństwa obywatelskiego i zniwelowanie różnic między nimi a resztą społeczeństwa, przy zachowaniu ich
tożsamości kulturowej. W realizacji programu wezmą udział (poza administracją rządową) przedstawiciele
społeczności romskiej, organizacje pozarządowe oraz samorządy lokalne. Tylko rozsądna i dobrze zorganizowana
pomoc może zapobiec narastaniu dalszych problemów i konfliktów i nie dopuścić do izolacji tej społeczności.
Finansowanie programu odbywać się będzie ze środków rządowych (rezerwa celowa pozostająca w gestii ministra
właściwego ds. wewnętrznych), samorządów terytorialnych, organizacji pozarządowych oraz europejskich
funduszy pomocowych (ACCESS, SOCRATES-COMENIUS, LEONARDO DA VINCI II, SAPARD).
Program obejmuje następujące dziedziny:
Edukacja - działania na rzecz poprawy stanu edukacji wśród społeczności romskiej poprzez zwiększenie liczby
osób kończących szkołę, poprawę frekwencji oraz wyników nauczania dzieci i młodzieży, ułatwienie
kontynuowania nauki w szkołach ponadpodstawowych.
Działania te zapobiegną dalszej marginalizacji Romów, ograniczą bezrobocie oraz wpłyną na powstrzymanie
procesu dziedziczenia biedy przez następne pokolenia.
Przewidziano stosowanie modelu klas zintegrowanych (oznacza to odejście od dotychczas stosowanej praktyki
tworzenia tzw. klas romskich). Duże znaczenie przykłada się do wczesnego okresu edukacji i traktowania dzieci
romskich jako dzieci obcojęzycznych i dwukulturowych. Przewiduje się, że w tym wczesnym etapie edukacji
weźmie udział nauczyciel wspomagający, pod którego opieką znajdzie się dwoje lub troje dzieci. Przewidziano
wiele możliwych do zastosowania wariantów wspomagających wczesne nauczanie (dzieci, młodzieży oraz osób
starszych), takich jak: dofinansowanie nauki w klasach zerowych i możliwość wydłużenia tego okresu, zajęcia
wyrównawcze, kółka zainteresowań, zajęcia integracyjno-edukacyjne, świetlice środowiskowe, pomoc
psychologiczna i pedagogiczna dla rodziców i dzieci, kursy dokształcające i zawodowe dla młodzieży i
dorosłych, udział w koloniach i zimowiskach typu integracyjnego, dofinansowanie dożywiania w szkołach i
współfinansowanie ubezpieczenia od nieszczęśliwych wypadków.
Przeciwdziałanie bezrobociu - przewidziano tu następujące kierunki działań: rozbudzenie motywacji do zmiany
kwalifikacji, wypracowanie postaw aktywnych, przygotowanie do pracy w zawodzie poszukiwanym na rynku
pracy. Konieczne więc będzie zorganizowanie miejsc pracy subsydiowanej, organizowanie kursów podnoszących
kwalifikacje fachowe czy organizowanie miejsc pracy w zawodach tradycyjnie cygańskich (rękodzieło,
kowalstwo, gastronomia). Utworzony zostanie system poradnictwa zawodowego oraz powstanie Biuro
Instytucyjno-Prawne dla Romów - instytucje te będą pracowały na rzecz ograniczenia bezrobocia i aktywizacji
społeczności romskiej.
Zdrowie - ze względu na złą sytuację zdrowotną rodzin romskich zamieszkujących tereny podgórskie
województwa małopolskiego, spowodowaną przede wszystkim niskim poziomem higieny i katastrofalnymi
warunkami socjalnymi, w programie przewidziano działania umożliwiające w miarę szeroki dostęp do opieki
zdrowotnej oraz działania na rzecz poprawy higieny. Wśród szczegółowych zadań wymienić należy:
organizowanie "białych dni", otoczenie kobiet romskich opieką lekarską, dofinansowywanie zakupu leków,
opiekę sanatoryjną dla osób starszych, przeprowadzenie badań bilansowych, szczepienia ochronne dla dzieci,
przeprowadzenie dezynsekcji i deratyzacji.
Sytuacja bytowa -75 proc. rodzin romskich (w niektórych gminach nawet 95 proc.) zamieszkujących tereny
podgórskie województwa małopolskiego korzysta z różnych form pomocy społecznej. Do tej pory pomoc ta
miała charakter świadczeń gotówkowych, co nie sprzyjało ekonomicznemu usamodzielnieniu i aktywności tych
rodzin, zwiększają jedynie postawy roszczeniowe. Z tego względu przyjmuje się, że pomoc kierowana na
poprawę sytuacji bytowej Romów powinna mieć charakter wieloaspektowy, z tendencją do odchodzenia od
bezpośredniego wsparcia finansowego.
Jednym z zasadniczych celów jest poprawa sytuacji mieszkaniowej Romów. Wśród najważniejszych zadań
znajdują się: remont istniejących mieszkań i budynków, budowa mieszkań socjalnych, zakup materiałów
budowlanych, doprowadzenie energii elektrycznej i wody, pomoc w spłacie zaległości czynszowych, dodatki
mieszkaniowe, zasiłki okresowe na zakup odzieży, lekarstw i opału.
Bezpieczeństwo - ze wszystkich mniejszości etnicznych Romowie są najbardziej narażeni na ataki o charakterze
rasistowskim. Oficjalne charakterystyki policyjne wskazują na stosunkowo niski wskaźnik przestępstw, których
ofiarami są Romowie, co wcale nie świadczy, że taki jest obraz rzeczywisty. Romowie nie współpracują z policją,
często zamiast oficjalnego zgłoszenia sami wymierzają sprawiedliwość napastnikom.
Celem programu poprawy bezpieczeństwa społeczności romskiej jest wyczulenie policji na przestępstwa
popełniane na tle rasowym, a także przeciwdziałanie powszechnie panującym opiniom o niskiej szkodliwości
społecznej tego typu czynów.
Istotnym czynnikiem budowy poczucia bezpieczeństwa są działania na rzecz przekonania Romów o konieczności
dobrej współpracy z policją. Nieodzowne jest też przeszkolenie policjantów, pracujących w środowisku romskim,
w dziedzinie przestępstw na tle rasowym i uwrażliwienie ich na problematykę nienawiści rasowej. Szybkie
reagowanie policji na przestępstwa na tle rasowym oraz pomoc ofiarom tych przestępstw to podstawowe zadania
programu. Proponuje się również, by w policji (w służbach patrolowych i dzielnicowych) zatrudniane były osoby
pochodzenia romskiego, co znacznie ułatwiłoby kontakty i współpracę, wpływając na poprawę bezpieczeństwa
społeczności romskiej.
Kultura - kolejnym celem programu jest zachowanie i rozwój kultury romskiej. Działania w tej mierze,
adresowane szczególnie do społeczności romskiej z grupy Bergitka, byłyby doskonałą okazją do aktywizacji tej
grupy w poszukiwaniu własnej tożsamości kulturowej.
Wśród ważnych zadań wymienić należy szeroką prezentację dorobku kulturowego Romów. Działania w tej
dziedzinie pokrywają się w dużym stopniu z edukacją młodego pokolenia. Należy promować takie
przedsięwzięcia, pomagać dzieciom i młodzieży w rozwijaniu ich uzdolnień artystycznych. Konieczne jest
utworzenie Domu Kultury Romskiej i zorganizowanie Międzynarodowego Festiwalu Dzieci i Młodzieży
Romskiej. Bardzo istotne jest również zachowanie miejsc martyrologii romskiej z II wojny światowej i
uświadomienie społeczeństwu polskiemu wiedzy o ofiarach tamtych tragicznych lat.
Wiedza wśród i o społeczności romskiej - ta grupa zagadnień ujętych w programie jest szczególnie trudna do
zrealizowania i wymaga wielu skomplikowanych działań o różnym charakterze. Sprawa dotyczy bowiem nie
tylko zmiany utartych wyobrażeń i obiegowych sądów na temat Romów w społeczeństwie, ale i przeobrażenia
sposobu myślenia o nie-Romach wśród samych Romów. Realizacja tych celów wymaga czasu, pokonania wielu
barier i obalenia różnorodnych mitów. Należy liczyć, że działania te wesprą media, zarówno lokalne, jak i
ogólnopolskie, które - dysponując olbrzymią rzeszą odbiorców i siłą oddziaływania - skutecznie przyczynią się do
zmian w tej dziedzinie. Należy również wzmocnić adresowane do społeczności romskiej działania o charakterze
edukacyjnym, informujące o rzeczywistości kraju, w którym Romowie żyją - o prawach i obowiązkach
obywatelskich, konstytucyjnie zagwarantowanych prawach przysługujących mniejszościom narodowym, o
zmianach, jakie się dokonują w Polsce.