fotostarzenie – jak wiele o nim wiemy?

FOTOSTARZENIE – JAK WIELE O NIM WIEMY?
Aleksandra Flis, Katarzyna Pelc, Karolina Zielioska
Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie
Streszczenie
Praca poświęcona jest zjawisku fotostarzenia i fotoprotekcji. Przedstawione są skutki jakie niesie
ekspozycja skóry na słooce, oraz sposoby zapobieganie i ochrony przed promieniowaniem UV. By
uwydatnid problem działania słooca na skórę przeprowadzone zostały badania (przy pomocy
kwestionariusza ankiety) mające na celu zbadanie świadomości mieszkaoców województwa
podkarpackiego w zakresie powyższego zagadnienia.
Wstęp
Skóra nie starzeje się z dnia na dzieo. Nikt z nas nie obudzi się pewnego ranka i z przerażeniem
w oczach, patrząc w lustro, stwierdzi, że jego skóra nagle zrobiła się stara, pomarszczona, mało
elastyczna. Starzenie to proces ciągły, przebiegający stopniowo, rozpoczynający się w rzeczywistości już
tuż po urodzeniu. Nie ma możliwości, aby temu zjawisku całkowicie zapobiec, nieznany jest „eliksir
młodości”. Na szczęście możemy zrobid wiele rzeczy, aby proces starzenia opóźnid i jak najdłużej
wyglądad młodo i witalnie.
Starzenie ludzkiego organizmu możemy podzielid na wewnątrzpochodne i zewnątrzpochodne. Starzenie
wewnątrzpochodne (chronologiczne) jest zjawiskiem fizjologicznym. Wpływ na jego tempo ma przede
wszystkim genetyka. Starzenie zewnątrzpochodne spowodowane jest natomiast wpływem
niekorzystnych czynników środowiska zewnętrznego, takich jak jego zanieczyszczenie, dym
papierosowy czy promieniowanie UV.
www.think.wsiz.rzeszow.pl, ISSN 2082-1107, Nr 4 (8) 2011, s. 62-70
Fotostarzenie – jak wiele o nim wiemy?
1. Fotostarzenie i jego przyczyny
Fotostarzenie - ang. Photoaging; to termin oznaczający przedwczesne starzenie się skóry, a także
defekty i uszkodzenia, spowodowane wieloma procesami zachodzącymi w skórze pod wpływem
docierającego do powierzchni Ziemi promieniowania ultrafioletowego.
Promieniowanie ultrafioletowe jest promieniowaniem elektromagnetycznym, mieszczącym się
w zakresie długości fal od 200nm do 400nm. Ze względu na długośd fali promieniowanie UV podzielid
można na trzy kategorie, przy czym UVC mieści się w wartościach 200nm-280nm, UVB 280nm-320nm,
a UVA 320nm-400nm.
Rysunek 1 – Głębokośd wnikania fal UVA i UVB w głąb skóry
Żródło: http://www.wsse.krakow.pl/strona/index.php?option=com_content&view=article&id=371:skutki-zdrowotnewynikajce-z-nadmiernego-korzystania-z-solarium-przez-modzie&catid=137:aktualnoci-owiaty&Itemid=188
Główną przyczyną fotostarzenia się skóry jest promieniowanie UVA. Mamy do czynienia z podziałem na
UVA1, które jest promieniowaniem długofalowym, przedostającym się przez naskórek, docierającym aż
do skóry właściwej i UVA2, które jako promieniowanie krótkofalowe w swoim działaniu jest podobne do
UVB, jednak posiada silniejsze właściwości rakotwórcze.
Promieniowanie to stanowi 95% promieniowania ultrafioletowego, docierającego do powierzchni
Ziemi. Jest jednakowo silne niezależnie od pory roku oraz pogody. Ponadto przenika ono przez ubrania,
a nawet szyby.
63
Fotostarzenie – jak wiele o nim wiemy?
2. Wpływ promieniowania UVA na skórę
2.1.
Elastoza
Elastoza jest terminem, oznaczającym nagromadzenie w skórze właściwej zdegenerowanych włókien
elastynowych. W skórze chronionej przed ekspozycją na promieniowanie ultrafioletowe zjawisko to
nigdy nie występuje – nawet u osób starszych.
W powstawaniu elastozy znaczenie mają również zaburzenia syntezy fibryliny, która odpowiada za
prawidłowe usieciowanie włókien elastynowych.
2.2.
Starzenie włókien kolagenowych
Starzenie włókien kolagenowych polega na zmniejszeniu ich ilości oraz ich degradacji.
Degradacja związana jest z miejscowym uwalnianiem cytokin, które aktywują enzymy proteolityczne
z grupy metaloproteinaz, np. kolagenazy. Pod wpływem promieniowania UV metaloproteinazy są
nadmiernie uaktywniane i powstaje ich zbyt wiele. Niszczą one włókna kolagenowe, powodując utratę
jędrności skóry i powstawanie głębokich zmarszczek. Warto zwrócid uwagę na fakt, iż 15-minutowa
ekspozycja na słooce bez odpowiedniej ochrony skutkuje aż 72-godzinną nadaktywnością
metaloproteinaz.
2.3.
Uszkodzenie naczyo krwionośnych
Pod wpływem promieniowania uszkodzona zostaje znacznie sied drobnych naczyo krwionośnych
w skórze. Mogą one ulec zanikowi, zarastaniu światła lub jego trwałemu poszerzeniu. Trwale
poszerzone naczynia krwionośne nazywamy teleangiektazjami.
Rysunek 2 – Teleangiektazje
Źródło: http://www.studiourodynatalia.pl/laserowe-usuwanie-naczynek.html
64
Fotostarzenie – jak wiele o nim wiemy?
2.4.
Wolne rodniki
Wolne rodniki to niezwykle aktywne cząsteczki lub atomy zdolne do samodzielnego istnienia,
posiadające jeden lub więcej niesparowanych elektronów na powłoce walencyjnej, przez co każda
napotkana jednostka jest dla nich potencjalnym celem. Reakcja komórki z wolnym rodnikiem prowadzi
do utraty jej właściwości biochemicznych lub biologicznych.
Rysunek 3 – Źródła i działanie wolnych rodników na żywą komórkę
Źródło: http://www.flavonoidy.com/bioflawonoidy.php
Poza tym, wolne rodniki aktywują metaloproteinazy, których działanie zostało opisane wcześniej.
2.5.
Stany przednowotworowe, nowotwory
Efekty działania UVA nie są widoczne od razu. Jego dawki kumulują się w organizmie, niszcząc DNA.
Drobne uszkodzenia – mutacje, czasem mogą doprowadzid do przekształcenia zdrowej komórki w
komórkę nowotworową. Ta z kolei, dzieląc się, daje początek nowotworowi.
Rysunek 4 – Nowotwory skóry
Źródło: http://dooktor.pl/artykuly-medyczne/nowotwory/czerniak_zlosliwy_skory_-_leczenie_objawy.html
65
Fotostarzenie – jak wiele o nim wiemy?
2.6.
Porównanie procesu starzenia się skóry chronionej przed UV oraz skóry eksponowanej na
promieniowanie ultrafioletowe
SKÓRA CHRONIONA PRZED UV
SKÓRA EKSPONOWANA NA UV
Cienka, gładka
Nierówna
Jasna, przejrzysta
Żółtawa, ziemista
Zmniejszenie liczby włókien elastynowych i Elastoza
elastyczności skóry
Równomierny rozkład melaniny
Nierównomierny rozkład barwnika
Rzadkie teleangiektazje i wynaczynienia
Liczne teleangiektazje, wynaczynienia
Nieliczne lentiginoses
Liczne lentiginoses
Rzadkie brodawki łojotokowe
Liczne brodawki łojotokowe
Drobne zmarszczki, głównie mimiczne
Grube bruzdy
Rzadkie zmiany przednowotworowe
Zmiany przednowotworowe
Rzadkie zmiany złośliwe
Zmiany złośliwe
3. Omówienie wyników badania
Celem naszej pracy było pozyskanie informacji, dotyczących świadomości mieszkaoców województwa
podkarpackiego na temat fotostarzenia i skutków, jakie ono ze sobą niesie.
Ankieta przeprowadzona została wśród 100 osób, zarówno kobiet jak i mężczyzn, w przedziale
wiekowym od 15 do 50 lat. Większośd ankietowanych stanowiły kobiety (73%), dominujący przedział
wiekowy ankietowanych obejmował od 19 do 25 lat.
Podstawowe, pierwsze pytanie ankiety brzmiało: „Czy wie Pan/Pani co oznacza termin fotostarzenie?”.
60% pytanych szczerze przyznało, że nie zna tego pojęcia. Niestety odpowiedzi pozostałych 40% osób,
które deklarowały swoją wiedzę na ten temat, wskazują na to, iż wiedza ta jest bardzo ogólna,
niekompletna, np.: „starzenie się skóry”.
Kolejnym z pytao, zawartych w ankiecie, było: „Czy wie Pan/Pani czym różnią się od siebie rodzaje
promieniowania UV: UVA i UVB?”. Aż 79% pytanych nie zna odpowiedzi na to pytanie. Odpowiedzi,
jakie zostały udzielone przez osoby deklarujące swoją wiedzę, były bardzo różne. Ich częśd faktycznie
ujęła podstawowe cechy, różniące UVA od UVB, ale wiele odpowiedzi było bardzo niekompletnych, np.:
„mają różny wpływ na organizm”, więc w rzeczywistości nie można uznad, że osoby te znają odpowiedź
na zadane pytanie.
Na pytanie „Czy wie Pan/Pani jakie inne zagrożenia, poza szybszym starzeniem się skóry, powoduje
promieniowanie UV?” 63% ankietowanych zaznaczyło „TAK” i rzeczywiście można uznad, że orientują
się oni w tym temacie. Najczęściej powtarzającymi się odpowiedziami, były: „nowotwory”,
66
Fotostarzenie – jak wiele o nim wiemy?
„przebarwienia”, „rozszerzone naczynia krwionośne”, aczkolwiek jedna wypowiedź – „można spłonąd” –
wzbudziła w nas zarówno śmiech, jak i zdziwienie.
Aż 74% pytanych nie znało odpowiedzi na pytanie „Czy wie Pan/Pani czym są wolne rodniki i jak
wpływają na ludzki organizm?”. Niestety odpowiedzi pozostałych 26% uwidoczniły ich bardzo duże
braki w wiedzy na ten temat, nie potrafią udzielid pełnej, prawidłowej odpowiedzi. Natomiast
odpowiedź: „spowalniają procesy starzenia” pokazuje, że ktoś kompletnie mylnie postrzega te
szkodliwe dla ludzkiego organizmu cząsteczki.
W naszym badaniu znalazło się również pytanie: „Czy wie Pan/Pani czym są antyoksydanty i gdzie
można je znaleźd?”. Tylko 30% ankietowanych ma podstawowe pojęcie na temat antyutleniaczy,
natomiast 70% nie potrafiło udzielid żadnej odpowiedzi na ich temat.
Na podstawie dodatkowych pytao, zawartych w ankiecie, można się dowiedzied, iż co prawda 78%
pytanych nie korzysta z solarium, ale aż 82% zażywa kąpieli słonecznych w okresie letnim. 10% z nich
nigdy nie używa filtrów ochronnych podczas opalania.
Najczęściej wymienianymi powodami korzystania z solarium są: chęd podniesienia własnej
atrakcyjności, samooceny, a także przekonanie, że skóra opalona wygląda lepiej niż blada. Przerażający
jest fakt, iż 3% ankietowanych robi to w wyniku presji otoczenia.
51% respondentów stosuje kosmetyki i suplementy diety z witaminami A, C i E, nie zdając sobie sprawy
z tego, że są to antyoksydanty, które chronią ich przed wpływem promieniowania ultrafioletowego
i wolnymi rodnikami.
Mimo iż promieniowanie UVA jest równie silne przez cały rok, aż 85% ankietowanych nie stosuje
żadnych filtrów ochronnych na co dzieo. Narażają się oni przez to na jego niszczycielskie, nieodwracalne
działanie każdego dnia.
4. Jak się chronid?
4.1.
Antyoksydanty
Antyoksydant, antyutleniacz, przeciwutleniacz jest substancją, która w niewielkich stężeniach chroni
przed utlenieniem lub znacząco opóźnia utlenienie substratu. Substratem mogą byd tłuszcze, kwasy
nukleinowe DNA i RNA, białka i enzymy, czyli praktycznie wszystkie biomolekuły, znajdujące się
w komórce.
ORAC (Oxygen Radical Absorbance Capacity – zdolnośd pochłaniania wolnych rodników tlenowych) –
miara pojemności antyoksydacyjnej, oznaczana dla produktów spożywczych, które charakteryzują się
zawartością antyutleniaczy.
67
Fotostarzenie – jak wiele o nim wiemy?
Rysunek 5 – Tabela ORAC
Źródło: http://www.odzywianie.info.pl/Antyoksydanty-w-zywnosci-czym-sa-wartosci-i-tabele-ORAC.html
Według przedstawionego fragmentu tabeli ORAC, dowiadujemy się, iż najwięcej przeciwutleniaczy
w swoim składzie mają: suszone goździki, oregano, rozmaryn, tymianek, mielony cynamon i kurkuma,
szałwia, jagody acai w proszku, suszona dzika róża, itd.
4.2.
Filtry
Filtry to związki chemiczne, które mają zdolnośd filtrowania długości fal promieni słonecznych, w ten
sposób chroniąc skórę. Wyróżniamy filtry: fizyczne, chemiczne i naturalne.
Filtry fizyczne ze względu na swoje właściwości zwane są inaczej „ekranami”, ponieważ odbijają one
częśd promieniowania. Nie wnikają w naskórek, ale tworzą na nim ochronną warstwę. Polecane są dla
dzieci, gdyż nie powodują alergii.
Filtry chemiczne pochłaniają promieniowanie ultrafioletowe. Wnikają w naskórek, przez co mogą
powodowad podrażnienia.
Z kolei filtry naturalne to wyciągi roślinne o bardzo niskim stopniu ochrony, na poziomie SPF2.
68
Fotostarzenie – jak wiele o nim wiemy?
5. Podsumowanie
Wyniki przeprowadzonych przez nas badao pokazują, że wiedza osób ankietowanych na temat
fotostarzenia, jego przyczyn i skutków, jest ogólna, nieprecyzyjna, niewystarczająca i z pewnością
powinna byd poszerzana wśród kolejnych pokoleo. Większa świadomośd na temat zagrożeo, jakie
czyhają na zdrowie i urodę każdego dnia ze strony promieniowania UV, pozwoliłaby uniknąd wielu
przykrych efektów, jakimi są teleangiektazje czy głębokie zmarszczki, a nawet śmierci, spowodowanej
nowotworem skóry.
69
Fotostarzenie – jak wiele o nim wiemy?
Bibliografia
1. R. Galus, Ł. Zandecki, M. Antiszko, K. Borowska, S. Zabielski, Fotostarzenie się skóry, Akademia
Medyczna w Warszawie, Katedra i Zakład Histologii i Embriologii Centrum Biostruktury, Wojskowy
Instytut Medyczny, Klinika Dermatologii CSK MON, 2007
2. M.-C. Martini, Kosmetologia i farmakologia skóry, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008
3. dr n. med. M. Noszczyk, Kosmetologia pielęgnacyjna i lekarska, Wydawnictwo Lekarskie PZWL,
Warszawa 2010
4. D. Nowicka, Dermatologia. Podręcznik dla studentów kosmetologii, Wydawnictwo Medyczne
Górnicki, Wrocław 2007
5. dr I. Barbara Peters, Kosmetyka. Podręcznik do nauki zawodu, Wydawnictwo Rea, Warszawa 2002
6. M. Rozpędowska, Zatrzymad młodośd, Drukarnia Wydawnictw Naukowych SA, Łódź
70