Ekspertyza nr 2: Stan i potencjały endogenicznego rozwoju

Ekspertyza nr 2: Stan i potencjały endogenicznego rozwoju

Foresight technologi czny rozwoju sektora usług
publiczny ch w Górnośląs kim Obs zarze Metropolital ny m
Projekt pn.
realizowany w ramach: poddziałania 1.1.1 Projekty badawcze z wykorzystaniem metody
foresight Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka jest współfinansowany przez
Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego
Ekspertyza nr 2
Stan i potencjały endogenicznego rozwoju
metropolitalnych usług publicznych GOM
Zespół Akademii Ekonomicznej im. Karola Adamieckiego w Katowicach:
Prof. zw dr hab. Andrzej Klasik
Prof. AE dr hab. Florian Kuźnik
dr Jerzy Biniecki
dr Bogumił Szczupak
mgr Marcin Baron
dr Artur Ochojski
Akademia Ekonomiczna im. Karola Adamieckiego w Katowicach
Katowice, czerwiec 2009 r.
1
Stan i potencjały endogenicznego rozwoju metropolitalnych
usług publicznych GOM
1. Potencjał endogenicznego rozwoju usług metropolitalnych w GOM jest w niniejszym
raporcie interpretowany poprzez zmiany strukturalne i trendy rozwojowe gospodarki
Aglomeracji Górnośląskiej sprzyjające procesom metropolizacji tej Aglomeracji.
Aglomeracja (Konurbacja) Górnośląska jest zespołem miejskim zaliczanym do grupy
tworzących
się polskich
obszarów metropolitalnych. Pojęcia: Aglomeracja
Górnośląska i Górnośląski Obszar Metropolitalny traktujemy zamiennie, gdyŜ
oznaczają one tę samą przestrzeń. Rozwój metropolitalnych usług publicznych w.
Aglomeracji Górnośląskiej / Górnośląskim Obszarze Metropolitalnym jest składową
rozwoju usług metropolitalnych w ogóle na tym obszarze metropolitalnym. Zarówno
usługi publiczne jak i komercyjne są „zasilane” tym samym potencjałem
wewnętrznym.
Potencjał
endogenicznego
rozwoju
metropolitalnych
usług
publicznych w GOM moŜna scharakteryzować poprzez:
•
zmiany strukturalne w układzie stara gospodarka – nowa gospodarka; jak szybko
moŜe rozwijać się nowa gospodarka potrzebująca specjalistycznych usług nowej
generacji, w tym usług publicznych,
•
zmiany struktury sektorowej; na ile następuje tercjalizacja gospodarki, w
rzeczywistości juŜ postindustralnej,
•
potencjał przedsiębiorczości i potencjał gospodarki kreatywnej Górnośląskiego
Obszaru Metropolitalnego / Aglomeracji Górnośląskiej; wymaga on takŜe
wsparcia w postaci świadczeń i obsługi ze strony specjalistycznych usług
publicznych,
•
przekształcenia
przestrzenne
Górnośląskiego
Obszaru
Metropolitalnego
/
Aglomeracji Górnośląskiej; nowe przestrzenie, w tym przestrzenie publiczne są
same w sobie potencjałem endogenicznym dla rozwoju usług metropolitalnych,
2
•
zmiany społeczno – demograficzne; informują one między innymi o atrakcyjności
Górnośląskiego Obszaru Metropolitalnego.
Mapa 1. Grupy miast GOM – rangi demograficzne 2005
3
Mapa 2. Grupy miast GOM – rangi usługowe 2005
2. W
gospodarce
Górnośląskiego
Obszaru
Metropolitalnego
/
Aglomeracji
Górnośląskiej; moŜna wyróŜnić dwa duŜe segmenty gospodarki. Jeden obejmujący
starą gospodarkę, a drugi tworzącą się nową gospodarkę. Pierwszy segment tworzą
takie sektory gospodarcze, jak górnictwo węgla kamiennego, koksownictwo,
wytwarzanie energii elektrycznej, przemysł stalowy, produkcja maszyn i urządzeń
górniczych, hutniczych
i energetycznych. Uzupełnieniem
starej
gospodarki
Aglomeracji Górnośląskiej są sektory, albo od niedawna zainstalowane w przestrzeni
GOM / AGŚl, albo powstające niejako w trakcie procesów likwidacyjnych
zachodzących w gospodarce całego regionu. W tym segmencie występują zarówno
sektory rozproszone, oparte na małych i średnich przedsiębiorstwach, jak i sektory
zdominowane przez międzynarodowe korporacje, np. przemysł samochodowy,
ceramiki budowlanej, chemiczny. Na tle rozległych procesów likwidacyjnych
4
pozytywne dostosowania strukturalne dokonały się w sektorze węglowym i
energetycznym. Procesy konsolidacyjne nastąpiły w hutnictwie, w efekcie których
powiodła się prywatyzacja sektora. W aglomeracji pojawiły się nowe sektory
gospodarcze związane z biznesem międzynarodowym. Cały łańcuch pozytywnych
procesów
uruchomiła
Katowicka
Specjalna
Strefa
Ekonomiczna.
Nastąpił
spektakularny rozwój przemysłu samochodowego. W jego obrębie zawiązał się silny
klaster o wysokiej konkurencyjności międzynarodowej. Korzyści aglomeracyjne stały
się magnesem dla rozwoju na wielką skalę handlu wielkopowierzchniowego. W wielu
miastach strefy węzłowej GOM / AGŚl wyrosły nowe wielofunkcyjne centra łączące
funkcje handlową, gastronomiczną i rozrywkową, a takŜe generujące nową zabudowę
mieszkaniową o wysokim standardzie oraz sektor hotelarsko-restauracyjny. Na jej
obszarze nastąpił silny rozwój sektora bankowo-ubezpieczeniowego, sektora
nieruchomości oraz sektora transportowo-logistycznego.
3. Potencjał sektora usług GOM / AGŚl skupiony jest w prawie 1/3 w Katowicach jako
ośrodku stołecznym regionu oraz w ponad 1/3 jest w pozostałych czterech miastach
rdzeniowych GOM, tj. w Gliwicach, Sosnowcu, Zabrzu i Bytomiu. W odniesieniu do
wszystkich pięciu największych miast obszaru metropolitalnego występuje pełne
skorelowanie wielkości miasta mierzonej liczbą mieszkańców z liczbą pracujących w
sektorze usług. Największy udział sektora przemysłowego w skali obszaru
metropolitalnego mają Katowice oraz Gliwice. Udział obydwu wymienionych
ośrodków przekracza 30% potencjału przemysłowego GOM. Potencjał przemysłowy
kolejnych 5 miast, tj. Rudy Śląskiej, Dąbrowy Górniczej, Sosnowca, Tychów i
Zabrza wynosi ponad 40% potencjału przemysłowego aglomeracji. Liczna grupa
siedmiu miast, w tym Jaworzno, Bytom, Mysłowice, Piekary Śląskie, Chorzów,
Siemianowice Śląskie i Świętochłowice mają łącznie potencjał przemysłowy równy
w przybliŜeniu potencjałowi Katowic i Gliwic.
5
Tabela 1. Profil sektorowy miast GOM / AGŚl
Udział miasta w
sektorze usługowym
Aglomeracji
Katowice (32,2)
Udział sektora
usługowego w
gospodarce miasta
Katowice (70,9), (1,22)
Udział sektora
przemysłowego w
gospodarce miasta
Piekary Śląskie (61,2),
Udział miasta w
sektorze przemysłowym
Aglomeracji
Katowice (18,5)
Gliwice (11,0)
Bytom (66,1), (1,14)
(1,48)
Gliwice (12,4)
Sosnowiec (9,3)
Chorzów (65,3), (1,12)
Ruda Śląska (59,1),
Ruda Śląska (9,7)
Zabrze (7,4)
Siemianowice Śląskie
(1,43)
Dąbrowa Górnicza (9,4)
Bytom ( 7,1)
(61,4), (1,06)
Jaworzno ((55,4), (1,34)
Sosnowiec (8,2)
Tychy (6,0)
Sosnowiec (61,0), (1,05)
Mysłowice (55,3), (1,33)
Tychy (8,2)
Dąbrowa Górnicza (5,6)
Zabrze (59,9), (1,03)
Dąbrowa Górnicza (54,4),
Zabrze (7,.0)
Chorzów ( 5,2)
Świętochłowice (58,0),
(1,32)
Jaworzno (5,3)
Ruda Śląska (4,8)
1,00()
Jaworzno (3,0)
Gliwice (55,3), (0,95)
Mysłowice 2,8)
Siemianowice Śląskie
(2,2)
Piekary Śląskie (1,8)
Świętochłowice (1,5)
GOM / AGŚl ( 100%)
Tychy (49,2), (1,19)
Gliwice (44,2), (1,07)
Tychy ( 50,3), (0,87)
Świętochłowice (42,0),
Dąbrowa Górnicza (45,3),
(1,02)
(0,78)
Zabrze (40,1), (0,97)
Jaworzno (44,6), (0,77)
Siemianowice Śląskie
Mysłowice (44,2), (0,76)
(39,5), (0,96)
Ruda Śląska (40,9),
Sosnowiec (38,3), (0,93)
(0,70)
Chorzów ( 34,3), (0,83)
Piekary Śląskie (38,8),
Bytom (33,0), (0,80)
(0,67)
Katowice (28,9), (0,70)
GOM / AGŚl (58%),
GOM / AGŚl (41,3), (1,00)
Bytom (5,0)
Mysłowice (4,9)
Piekary Śląskie (4,0)
Chorzów (3,8)
Siemianowice Śląskie
(2,0)
Świętochłowice (1,5)
GOM / AGŚl (100%)
(1,00)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Rocznika statystycznego Województwo Śląskie 2006. Podregiony, Powiaty. Gminy. Urząd
Statystyczny w Katowicach. Katowice 2006.
(…) - iloraz lokalizacji sektora usługowego oraz sektora przemysłowego w miastach GOM/AGŚl
6
Mapa 3. Procentowy udział miasta w sektorze przemysłowym GOM
Mapa 4. Procentowy udział miasta w sektorze usługowym GOM
7
Mapa 5. Procentowy udział sektora przemysłowego w gospodarce miasta
Mapa 6. Procentowy udział sektora usług w gospodarce miasta
8
Mapa 7. Iloraz lokalizacji sektora przemysłowego w miastach GOM
Mapa 8. Iloraz lokalizacji sektora usługowego w miastach GOM
9
4. W wyniku przeprowadzonej analizy moŜna stwierdzić, Ŝe na miano ośrodka
miejskiego o usługowej specjalizacji funkcjonalnej zasługują przede wszystkim
Katowice jako ośrodek stołeczny regionu i centralne miasto rdzeniowe GOM. Udział
sektora usług w gospodarce stanowi w mieście ponad 70% ogółu pracujących. W
Katowicach skupiona jest zdecydowana większość instytucji i usług wyŜszej rangi z
dziedziny nauki, kultury, edukacji, biznesu, finansów i administracji. Katowice jako
miasto stołeczne i centralne regionu, pretendują do dalszego wzmacniania funkcji,
aktywności i instytucji o randze metropolitalnej i międzynarodowej.
5. Do rangi waŜnych w skali aglomeracji ośrodków miejskich o specjalizacji usługowej
aspirują dwa miasta powyŜej 100 tys. ludności, tj. Bytom i Chorzów. Miasta te
weszły w fazę postindustrialną w efekcie likwidacji prawie w całości tradycyjnej,
górniczo-hutniczej
bazy
ekonomicznej.
Dźwigniami
rozwoju
wymienionych
ośrodków stają się instytucje kulturalne i edukacyjne. Powstawanie i rozwijanie się w
nich innowacyjnego biznesu, w tym opartego na kulturze i nauce moŜe stać się
źródłem nowej witalności tych tradycyjnych miast górnośląskich. Potencjalna oś
Katowice-Chorzów-Bytom w dziedzinie rozwoju funkcji kulturalnej i edukacyjnej
moŜe uruchomić w aglomeracji nowe impulsy rozwojowe i metropolitalne w
powiązaniu
z
przyspieszonymi
procesami
rewitalizacyjnymi
na
terenach
poprzemysłowych.
6. Grupa pięciu następnych ośrodków miejskich aglomeracji reprezentuje sobą w miarę
zrównowaŜony profil przemysłowy i usługowy. Są to trzy miasta rdzeniowe GOM /
AGŚl, tj. Gliwice, Sosnowiec i Zabrze, wśród których Gliwice ze względu na
innowacyjny potencjał mają największe szanse na przyspieszony rozwój nowej
gospodarki oraz dwa miasta poniŜej 100 tys. ludności, tj. Siemianowice Śląskie i
Świętochłowice. Gliwice, Sosnowiec i Zabrze wymagają urbanizacji metropolitalnej
podczas gdy Siemianowice Śląskie i Świętochłowice potrzebują szeroko zakrojonej
akcji rewitalizacyjnej.
10
7. Grupa kolejnych pięciu miast aglomeracji, a mianowicie dwa miasta powyŜej 100 tys.
ludności, tj. Ruda Śląska i Dąbrowa Górnicza oraz trzy miasta poniŜej 100 tys.
ludności tzn. Piekary Śląskie, Jaworzno i Mysłowice są ośrodkami miejskimi
zdominowanymi przez przemysłową specjalizację funkcjonalną. Ośrodki te nie
weszły do tej pory w fazę postindustrialną. Natomiast Tychy w efekcie napływu
inwestorów zewnętrznych urastają do rangi waŜnego i innowacyjnego ośrodka
przemysłowego całej aglomeracji i mogą w przyszłości w większym zakresie zostać
objęte procesem metropolizacji Aglomeracji Górnośląskiej.
8. Typologia miast aglomeracji ze względu na ich specjalizację funkcjonalną i w
połączeniu z wielkością i rangą poszczególnych ośrodków, pozwala na wyróŜnienie
dwóch osi procesu metropolizacji GOM / AGŚl:
•
oś centralna na kierunku wschód-zachód obejmująca Gliwice-Zabrze-ChorzówKatowice-Sosnowiec,
•
oś dopełniająca na kierunku północ-południe obejmująca Bytom-ChorzówKatowice-Tychy.
9. Potencjał przedsiębiorczy GOM / AGŚl obejmuje podmioty gospodarki narodowej z
wyłączeniem podmiotów nowej gospodarki. Jest to potencjał przedsiębiorczy
podmiotów „starej” gospodarki. Liczba podmiotów starej gospodarki GOM / AGŚl
zwiększyła się w latach 2000-2005 o ok. 14%. W porównaniu ze wzrostem
odnotowanym w zakresie podmiotów nowej gospodarki, moŜna powiedzieć, Ŝe
potencjał przedsiębiorczy starej gospodarki cechuje prawie 2-krotnie wyŜsza
dynamika wzrostu. Potencjał przedsiębiorczy starej gospodarki GOM / AGŚl
skupiony jest w miastach aglomeracji powyŜej 100 tys. ludności. W latach 2000-2005
udział ten był stabilny i wynosił ok. 85%.
11
Mapa 9. Grupy miast GOM - podział według podmiotów starej gospodarki na 1000 os. ludności w
wieku produkcyjnym 2005
Mapa 10. Grupy miast GOM - podział według podmiotów starej gospodarki na 1000 os. ludności
w wieku produkcyjnym 2000
12
10. Katowice, najsilniejszy ośrodek gospodarczy regionu, skupiały w 2005 r. ponad 1/5
potencjału przedsiębiorczego starej gospodarki. Wśród czterech pozostałych miast
rdzeniowych Sosnowiec i Gliwice razem wzięte skupiają blisko ¼ potencjału
przedsiębiorczego. Potencjał przedsiębiorczy Bytomia i Zabrza jest wyraźnie niŜszy.
Potencjał przedsiębiorczy całej grupy miast rdzeniowych (łącznie z Katowicami)
zwiększył się w latach 2000-2005 o prawie 14%.
Tabela 2. Potencjał przedsiębiorczy miast GOM / AGŚl
Miasta powyŜej
100 tys. ludności
Aglomeracja
Podmioty starej
gospodarki
100,0
2000
Podmioty starej
gospodarki /1000
ludności w wieku
produkcyjnym
119 (1,00)
Podmioty starej
gospodarki /1000
ludności w wieku
produkcyjnym
140 (1,00)
2005
Podmioty starej
gospodarki
100
w tym:
Katowice
21,8
162 (1,36)
192 (1,37)
21,6
Sosnowiec
13,5
135 (1,13)
156 (1,11)
13,2
Gliwice
10,7
125 (1,05)
159 (1,13)
10,7
Zabrze
7,3
94 (0,79)
115 (0,82)
7,9
Bytom
8,1
102 (0,86)
124 (0,88)
8,3
Ruda Śląska
4,9
80 (0,67)
92 (0,66)
4,8
Tychy
7,1
135 (1,13)
140 (1,00)
6,9
Dąbrowa Górnicza
6,9
131 (1,10)
130 (0,93)
6,4
Chorzów
5,3
113 (0,95)
140 (1,00)
5,6
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych pozyskanych w Urzędzie Statystycznym w Katowicach.
x- Podmioty starej gospodarki są podmiotami gospodarki narodowej z wyłączeniem podmiotów sektora nauki i szkolnictwa wyŜszego,
przemysłów
wysokich technologii oraz sektora i przemysłów kultury
(…) - iloraz lokalizacji podmiotów starej gospodarki
13
Mapa 11. Iloraz lokalizacji podmiotów starej gospodarki 2005
Mapa 12. Iloraz lokalizacji podmiotów starej gospodarki 2000
14
11. W strefie węzłowej GOM / AGŚl powstaje nowa gospodarka. Jest ona oparta na
dwóch filarach. Pierwszym jest sektor międzynarodowy przyciągany do aglomeracji
(GOM) jako całości dzięki jej atrakcyjności inwestycyjnej. Drugim filarem jest
autonomicznie
rozwijający
się
sektor
innowacyjnych
małych
i
średnich
przedsiębiorstw. Aktywnym uczestnikiem przedsięwzięć innowacyjnych stały się
śląskie uczelnie, instytuty i jednostki badawczo-rozwojowe oraz nowe instytucje
pośredniczące w transferze innowacji technologicznych, takie jak parki i inkubatory
technologiczne oraz parki przemysłowe i inkubatory przedsiębiorstw, w tym
akademickie inkubatory przedsiębiorczości. W strefie węzłowej GOM / AGŚl
strategiczne podstawy budowania nowej gospodarki tworzy sektor technologiczny
oparty na endogenicznym potencjale naukowo-badawczym i badawczo-rozwojowym,
a takŜe przyspieszony rozwój przemysłów kultury skupiających się obecnie w
największych
miastach
aglomeracji.
Przenikanie
się
i
synergia
rozwoju
technologicznego i rozwoju kulturalnego moŜe w przyszłości generować markę i
wizerunek woj. śląskiego jako regionu wiedzy.
12. Potencjał gospodarki kreatywnej skupiony w GOM / AGŚl plasuje ten obszar w
pozycji jednego z pięciu największych ośrodków naukowych i akademickich kraju.
Potencjał sektora nauki i szkolnictwa wyŜszego staje się głównym źródłem transferu
innowacji technologicznych ze sfery B+R do sektora przedsiębiorstw. Dokonuje się
to z uŜyciem instytucji i instrumentów asystujących w tym transferze, które juŜ
obecnie stanowią mocne jego ogniwo.
13. Gospodarka kreatywna Aglomeracji Górnośląskiej w coraz większym stopniu będzie
dopełniana przez przyspieszony rozwój sektora i przemysłów kultury. JuŜ obecnie w
policentrycznej strukturze GOM / AGŚl skupione są liczne środowiska sektora
kultury wysokiej i kultury popularnej. Dotyczy to w szczególności muzyki i tańca,
sztuki uŜytkowej, w tym wzornictwa, mediów, sektora rozrywki, sektora zabytków
kultury przemysłowej i muzealnictwa, sektora oprogramowania oraz produkcji
wydawniczej i poligraficznej. RóŜnorodność i potencjał sektora kultury wysokiej i
popularnej w miastach aglomeracji zaowocuje rozwojem przemysłów kultury i przez
15
analogię do klastrów technologicznych moŜna juŜ obecnie wskazać na niezbędne
inicjatywy tworzenia klastrów w dziedzinie:
•
Przemysłu muzycznego
•
Przemysłu audiowizualnego
•
Sztuki uŜytkowej i projektowania
•
Przemysłu rozrywkowego
•
Przemysłu informatycznego, w tym produkcji oprogramowania
•
Przemysłu wydawniczego i poligraficznego
•
Turystyki przemysłowej.
14. Przekształcenia funkcjonalne GOM / AGŚl polegające ogólnie na przechodzeniu od
starej do nowej gospodarki będącej gospodarką kreatywną oznacza wejście całego
obszaru w fazę postindustrialną. W strukturze sektorowej zaznaczył się wzrost
sektora usług, a przy tym silne wzmocnienie Katowic jako miasta dominującego w
obszarze metropolitalnym w zakresie usług wyŜszej rangi. Przyszłość GOM / AGŚl
kształtowana na bazie przemysłów nauki i przemysłów kultury buduje trwałe
podstawy przyszłej pozycji i wizerunku woj. śląskiego w przestrzeni narodowej i
europejskiej jako regionu wiedzy.
15. Potencjał kreatywny GOM / AGŚl obejmujący podmioty sektora nauki i szkolnictwa
wyŜszego, podmioty przemysłów wysokich technologii1 oraz podmioty sektora i
przemysłów kultury2, poddano analizie na podstawie kształtowania się następujących
relacji (tab. 3):
•
udział podmiotów nowej gospodarki miast w ogólnej liczbie podmiotów nowej
gospodarki aglomeracji;
•
liczba podmiotów nowej gospodarki na 1000 ludności w wieku produkcyjnym w
miastach GOM / AGŚl;
•
ilorazy lokalizacji podmiotów nowej gospodarki w miastach aglomeracji.
1
OECD Science, Technology and Industry Scoreboard 2001 – Towards the Knowledge-based Economy, Paris
2001
2
Creative Industries, Task Force Report, London DCMC, 1998
16
Mapa 13. Grupy miast GOM – podział według podmiotów nowej gospodarki na 1000 os.
ludności w wieku produkcyjnym 2005
Mapa 14. Grupy miast GOM – podział według podmiotów nowej gospodarki na 1000 os.
ludności w wieku produkcyjnym 2000
17
Mapa 15. Iloraz lokalizacji podmiotów nowej gospodarki 2005
Mapa 16. Iloraz lokalizacji podmiotów nowej gospodarki 2000
18
16. W latach 2000-2005 o 7,5% zwiększyła się liczba podmiotów nowej gospodarki w
Aglomeracji Górnośląskiej. Podmioty nowej gospodarki koncentrują się w miastach
powyŜej 100 tys. ludności. W 2005 r. udział tych miast w liczebności podmiotów
nowej gospodarki całej GOM / AGŚl sięgał 87%.
17. W Katowicach skupiało się w 2005 r. ponad 29% potencjału podmiotów nowej
gospodarki aglomeracji. W okresie 2000-2005 liczba tych podmiotów w Katowicach
– co wydaje się niepokojące – zmniejszyła się o 15%. Dotyczy to głównie firm
sektora zaawansowanych technologii. W trzech innych miastach rdzeniowych GOM /
AGŚl, tj. w Gliwicach, Sosnowcu i Bytomiu zwiększyła się liczba podmiotów nowej
gospodarki. Minimalny spadek liczby podmiotów nowej gospodarki wystąpił w
Zabrzu. W latach 2000-2005 cztery miasta rdzeniowe, z pominięciem Katowic,
zwiększyły udział podmiotów nowej gospodarki w skali aglomeracji z 32,5% do
36,2%. Z kolei miasta tworzące grupę pozostałych miast powyŜej 100 tys. ludności
takŜe zwiększyły liczebność podmiotów nowej gospodarki. Udział tej grupy miast w
liczebności podmiotów nowej gospodarki aglomeracji zwiększył się z 19,5% w 2000
r. do 21,6% w 2005 r.
19
Tabela 3. Potencjał kreatywny miast GOM / AGŚl
Miasta powyŜej
100 tys.
mieszkańców
GOM / AGŚl
2000
Podmioty nowej
Podmioty nowej
gospodarki na
gospodarki*
1000 ludności w
wieku
produkcyjnym
100,0
7,0 (1,00)
2005
Podmioty nowej
Podmioty nowej
gospodarki na 1000 gospodarki*
ludności w wieku
produkcyjnym
8,0 (1,00)
100,0
w tym:
Katowice
37,0
16,0 (2,28)
15,0 (1,87)
29,2
Sosnowiec
9,2
5,0 (0,71)
7,0 (0,87)
11,0
Gliwice
11,2
8,0 (1,14)
10,0 (1,25)
12,6
Zabrze
5,2
4,0 (0,57)
4,0 (0,50)
5,0
Bytom
6,9
5,0 (0,71)
6,0 (0,75)
7,6
Ruda Śląska
3,4
3,0 (0,28)
5,0 (0,63)
4,6
Tychy
6,3
7,0 (1,00)
7,0 (0,87)
6,6
Dąbrowa Górnicza
4,6
5,0 (0,71)
5,0 (0,62)
4,8
Chorzów
5,2
6,0 (0,86)
9,0 (1,12)
5,6
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych pozyskanych w Urzędzie Statystycznym w Katowicach.
x- Podmiotami nowej gospodarki są podmioty sektora nauki i szkolnictwa wyŜszego, przemysłów wysokich technologii oraz sektora i
przemysłów kultury
(…) - iloraz lokalizacji podmiotów nowej gospodarki
18. Wśród pięciu miast rdzeniowych GOM / AGŚl tylko Katowice z ilorazem lokalizacji
podmiotów nowej gospodarki 1,87 stanowią ośrodek centralny o wysokim, w
warunkach aglomeracji, skupieniu potencjału kreatywnej gospodarki. Katowice
zasługują w pierwszej kolejności na inicjowanie, promowanie i budowanie klastrów
kultury i klastrów technologicznych. W okresie 2000-2005 Gliwice uzyskały
graniczny w warunkach aglomeracji poziom skupienia podmiotów kreatywnych z
ilorazem lokalizacji 1,25, co dobrze rokuje miastu w zakresie promowania,
inicjowania i budowania klastrów technologicznych. W grupie pozostałych miast
powyŜej 100 tys. ludności wyraźnie buduje swoją pozycję Chorzów, który jako
20
jedyne po Katowicach i Gliwicach miasto uzyskało w 2005 r. skupienie podmiotów
nowej gospodarki powyŜej 1,0.
19. Nowa gospodarka w GOM / AGŚl obejmuje głównie 3:
•
szkolnictwo wyŜsze oraz prace badawczo-rozwojowe w dziedzinie nauk
przyrodniczych i technicznych;
•
przemysł informatyczny, w tym produkcja oprogramowania;
•
przemysł sprzętu medycznego, chirurgicznego oraz przyrządów ortopedycznych;
•
produkcja instrumentów i przyrządów pomiarowych, kontrolnych i badawczych;
•
produkcja systemów sterowania procesami przemysłowymi;
•
przemysł audiowizualny;
•
przemysł kulturalno-rozrywkowy;
•
przemysł reklamowy;
•
przemysł poligraficzny i wydawniczy.
20. Kształtowanie się nowej gospodarki w miastach aglomeracji zostało poddane analizie
z uŜyciem trzech podstawowych relacji (tab. 4):
•
udział pracujących w nowej gospodarce miasta w zatrudnieniu w liczbie
pracujących w nowej gospodarce aglomeracji;
•
udział pracujących w nowej gospodarce w
ogólnej liczbie pracujących w
gospodarce miasta;
•
ilorazy lokalizacji nowej gospodarki w miastach aglomeracji.
3
Na podstawie informacji o podmiotach i pracujących pozyskanej z Urzędu Statystycznego w Katowicach dla
lat 2000-2005.
21
Tabela 4. Kształtowanie się nowej gospodarki w miastach GOM / AGŚl
2000
Udział miasta w
zatrudnieniu w
nowej gospodarce
w aglomeracji (%)
2005
Udział zatrudnienia
w nowej
gospodarce w
zatrudnieniu
ogółem w
gospodarce miasta
(%)
6,1 (1,0)
Udział miasta w
zatrudnieniu w
nowej gospodarce
aglomeracji
(%)
100,0
Udział zatrudnienia
w nowej
gospodarce w
zatrudnieniu
ogółem w
gospodarce miasta
(%)
5,2
Katowice
51,3
10,0 (1,92)
12,4 (2,03)
53,6
Sosnowiec
2,5*
1,5 (0,29)
2,0 (0,33)
3,0
Gliwice
25,4
12,4 (2,38)
12,7 (2,08)
24,0
Zabrze
4,7
3,6
(0.69)
3,1
(0,51)
3,7
Bytom
3,2*
2,2
(0.42)
2,8
(0,46)
2,9 *
Ruda Śląska
1,0
0,5
(0,10)
0,9 (0,15)
1,0*
Tychy
4,2
3,6
(0,69)
3,0 (0,49)
3,4*
Dąbrowa Górnicza
3,3
2,4
(0,46)
2,3 (0,38)
2,7*
Chorzów
2,3*
2,4
(1,0)
4,1 (0,67)
3,1
MIASTA
Aglomeracja
100,0
w tym:
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych pozyskanych w Urzędzie Statystycznym w Katowicach.
* Udział niedoszacowany ze względu na konieczność zachowania tajemnicy statystycznej w rozumieniu ustawy o statystyce publicznej
(… ) – iloraz lokalizacji nowej gospodarki miast i aglomeracji
21. Nowa gospodarka w Aglomeracji Górnośląskiej prawie w 98% jest skupiona w
dziewięciu miastach powyŜej 100 tys. ludności. W grupie pięciu miast rdzeniowych
aglomeracji obejmujących Katowice, Sosnowiec, Gliwice, Zabrze i Bytom udział ten
był stabilny przez cały okres 2000-2005 i wynosił ok. 87%. W tej grupie miast udział
Katowic przekraczał 51% w 2000 r. a w 2005 r. wzrósł do prawie 54%. Udział
Gliwic, drugiego co do wielkości nowej gospodarki miasta w aglomeracji, sięgał w
2000 r. ponad 25% i w okresie 2000-2005 uległ niewielkiemu zmniejszeniu do 24%.
Pozostałe trzy miasta rdzeniowe mają zdecydowanie niŜszy udział nowej gospodarki.
Wśród niech nieco lepszą pozycję zajmuje miasto Zabrze. W dwóch najwyŜszych
22
rangą pod względem skali nowej gospodarki miastach aglomeracji, a mianowicie w
Katowicach i Gliwicach wyraźnie zaznacza się ich specjalizacja funkcjonalna w
dziedzinie nowej gospodarki, gospodarki kreatywnej. W Katowicach i Gliwicach
iloraz lokalizacji gospodarki kreatywnej przekracza wskaźnik 2,0. W przypadku
Katowic jest to specjalizacja w zakresie sektora szkolnictwa wyŜszego, sektora prac
badawczych w dziedzinie nauk przyrodniczych i technicznych oraz w zakresie
przemysłów zaawansowanych technologicznie i przemysłów kultury. W Gliwicach
jest to specjalizacja w dziedzinie wyŜszego szkolnictwa politechnicznego i prac
badawczych z zakresu nauk przyrodniczych i technicznych oraz w dziedzinie
przemysłów zaawansowanych technologicznie.
Mapa 17. Ranga demograficzna i usługowa miast GOM
22. Grupa czterech pozostałych miast powyŜej 100 tys. ludności miała w latach 20002005 stabilny 10% udział w nowej gospodarce aglomeracji. Potencjał nowej
23
gospodarki tych miast jest równowaŜny trzem miastom rdzeniowym – poza
Katowicami i Gliwicami, tj. Zabrza, Sosnowca i Bytomiu. W grupie czterech
pozostałych miast powyŜej 100 tys. ludności największy przekraczający 4% w 2005 r.
udział nowej gospodarki miał Chorzów. Udział ten istotnie powiększył się w okresie
2000-2005. Drugim ośrodkiem w tej grupie miast są Tychy, które w latach 2000-2005
odnotowały pewien spadek udziału nowej gospodarki. Niski udział nowej gospodarki
cechuje Rudę Śląską mimo to, Ŝe w grupie miast powyŜej 100 tys. ludności ma ona
największą rangę demograficzną. Grupa miast poniŜej 100 tys. ludności odgrywa
marginalną rolę w kształtowaniu się nowej gospodarki w aglomeracji. Udział całej tej
grupy kształtuje się na poziomie 2,1% w 2000 r. i 2,6% w 2005 r. Miasta te są
zdominowane przez tradycyjne przemysły i ich niski potencjał sektora usług jest
istotną barierą rozwoju.
23. Aglomeracja Górnośląska, a w przyszłości Górnośląski Obszar Metropolitalny jako
strategiczna składowa struktury przestrzennej i systemu osadniczego Polski
współtworzy wspólnie z innymi obszarami metropolitalnymi kraju ramy i kościec
nowej koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju. Obszary metropolitalne
stworzą sieć współpracy międzyregionalnej i międzynarodowej Polski w ramach
strategii
konkurencyjności
członkowskich
i
ich
i
polityki
regionów.
spójności
W
ramach
Unii
Europejskiej,
koncepcji
krajów
przestrzennego
zagospodarowania kraju celowe jest zdefiniowanie Aglomeracji Górnośląskiej z jej
strefą węzłową i zewnętrzną jako Górnośląskiego Obszaru Metropolitalnego i jego
wpisanie w długoterminową perspektywę objętą koncepcją struktury przestrzennej i
systemu osadniczego Polski. W Górnośląskim Obszarze Metropolitalnym będzie się
dokonywać strategiczny proces złoŜony z trzech głównych składowych:
•
rewitalizacja jako proces oŜywiania terenów zdegradowanych i poprzemysłowych
oraz jako regeneracja centrów, dzielnic i terenów stykowych miast na obszarze
Górnośląskiego Zespołu Metropolitalnego;
•
metropolizacja jako zaawansowane studium procesu urbanizacji struktury
policentrycznej Górnośląskiego Zespołu Metropolitalnego; Katowice i cztery inne
24
miasta rdzeniowe będą ośrodkami napędowymi procesu metropolizacji całej
aglomeracji;
•
suburbanizacja jako waŜne źródło przekształceń zachodzących w strefie
zewnętrznej Górnośląskiego Zespołu Metropolitalnego.
24. Propagowanie i wspieranie wymienionych procesów będzie de facto oznaczać
przekształcenie w długim okresie woj. śląskiego w region wiedzy w skali narodowej i
Europy Środkowej.
25. Na obszarze GOM / AGŚl zaszły liczne korzystne przekształcenia przestrzenne. W
największym zakresie nastąpiły one pod wpływem przebudowy układu transportowologistycznego. Zrealizowane zostały takie duŜe projekty inwestycyjne, jak autostrada
A-4 będąca składową transeuropejskich korytarzy transportowych. Następuje szybka
rozbudowa międzynarodowego lotniska Katowice- Pyrzowice i dynamiczny wzrost
liczby połączeń i pasaŜerów w ruchu międzynarodowym oraz przewozów typu cargo.
Z wolna postępuje modernizacja transportu szynowego. Europejskie szlaki kolejowe
duŜych prędkości krzyŜujące się w przyszłości w Katowicach, będą mieć strategiczne
znaczenie dla podniesienia rangi tego ośrodka jako węzła transportowego na obszarze
Środkowej Europy. ZbliŜoną rangę będzie miał powstający na skrzyŜowaniu
autostrady A4 i będącej w budowie autostrady A1 węzeł transportowo-logistyczny w
Gliwicach. W ciągu najbliŜszych kilku lat zostanie ukończona Drogowa Trasa
Średnicowa będąca wewnątrzaglomeracyjną trasą ekspresową w relacji KatowiceGliwice z przedłuŜeniem w następnym etapie do Dąbrowy Górniczej. Aglomeracja
Górnośląska ma szybkie połączenie szynowe i drogowe z Warszawą oraz na kierunku
południowym z otwarciem na Czechy i Słowację przez Cieszyn i Zwardoń. Kierunek
ten uzyska pełną droŜność międzynarodową na osi północ-południe po zrealizowaniu
południowego odcinka autostrady A1 i drogi ekspresowej S1.
26. W GOM / AGŚl powstała sieć centrów i platform logistycznych. Centra logistyczne
zawiązały się w większości duŜych miast aglomeracji w nawiązaniu do
multimodalnych węzłów transportu drogowego, szynowego, powietrznego i
wodnego. Dwie największe platformy logistyczne znajdują się na zachodnim i
25
wschodnim krańcu aglomeracji, tj. w Gliwicach w rejonie skrzyŜowania autostrad A1
i A4 i portu śródlądowego Gliwice oraz w Sławkowie jako tzw. suchego portu
przeładunkowego związanego z dawną linią hutniczo-siarkową.
27. W latach 1990-2005 GOM / AGŚl; strefa węzłowa i strefa zewnętrzna podlegały
ogólnemu trendowi polegającemu na zmniejszaniu się liczby ludności na skutek
ujemnego przyrostu naturalnego oraz ujemnego salda migracji wewnętrznych i
zagranicznych. Przyczyniła się do tego w równym stopniu głęboka transformacja
gospodarcza, w tym procesy likwidacyjne przemysłu cięŜkiego. Odpływ ludności
dotyczył głównie ludności napływowej wraz z osiąganiem wieku emerytalnego
zwłaszcza osób zatrudnionych w górnictwie węgla kamiennego. (zob. tab. 5)
Mapa 18. Zmiana liczby ludności w latach 2002-2006
26
Tabela 5. Rozwój demograficzny GOM / AGŚl
Strefy aglomeracji
1990
1995
2000
2005
Strefa węzłowa
2223,8
2159,9
2066,5
2003,5
Strefa zewnętrzna
902,9
887,0
857,1
857,1
Aglomeracja ogółem
3126,7
3046,9
2931,2
2860,6
Źródło: Rocznik Statystyczny Powiatów... (2001) oraz Województwo Śląskie. Podregiony....(2006).
28. W okresie 1990-1995 zmniejszanie się potencjału demograficznego było niewielkie
co wiąŜe się z fazą przygotowawczą wejścia aglomeracji w stadium przyspieszonej
restrukturyzacji przemysłu surowcowego i wstępnych faz przetwórstwa. W okresie
1995-2000 nastąpił względnie wysoki spadek liczby ludności w strefie węzłowej i
nieduŜy spadek ludności w strefie zewnętrznej aglomeracji, co wskazywałoby na
uruchomienie się procesu suburbanizacji i przemieszczanie się ludności między tymi
strefami. W latach 2000-2005 ubytek potencjału demograficznego został znacznie
zredukowany w obrębie strefy węzłowej. Co więcej, gospodarka strefy węzłowej
GOM / AGŚl dobrze sobie radziła w trudnym okresie dekoniunktury światowej.
Jednocześnie w strefie zewnętrznej sytuacja demograficzna uległa stabilizacji co
wskazywałoby na kontynuację procesu suburbanizacji.
29. W GOM / AGŚl dokonuje się gruntowna zmiana mentalna społeczności lokalnych.
Obejmuje ona wszystkie grupy wiekowe ludności i większość sfer Ŝycia. Przemianie
uległ stosunek do wykształcenia, co znajduje odbicie w wysokich aspiracjach
edukacyjnych ludzi młodych i podnoszeniu kwalifikacji zawodowych pracujących.
Obserwowany jest wzrost świadomości ekologicznej społeczności lokalnych i presja
na realizację oczekiwań dotyczących radykalnej poprawy jakości środowiska Ŝycia.
Konfrontacja standardu Ŝycia dostępnego w Aglomeracji Górnośląskiej oraz w
bliŜszymi dalszym otoczeniu wywołuje znaczny wzrost mobilności mieszkańców
GOM / AGŚl. Dotyczy to zwłaszcza pierwszej dekady roczników mobilnych
27
obejmującej przedział wiekowy 25-34 lat. Skutkuje to licznymi decyzjami
migracyjnymi poza aglomerację i poza kraj.
30. Na obszarze GOM / AGŚl powstają nowe generacje zasobów ludzkich, w tym
zwłaszcza kapitału ludzkiego - ludzi legitymujących się wyŜszym wykształceniem.
Kilkakrotnie wzrosła liczba studentów i absolwentów zawodowego i akademickiego
szkolnictwa wyŜszego. Liczba studentów w szkołach wyŜszych aglomeracji wynosi
ok. 150 tys. osób. Nowe generacje zasobów ludzkich budują potencjał kreatywny i
przedsiębiorczy nowej gospodarki. W aglomeracji rodzi się „klasa kreatywna”, w tym
przedsiębiorcy nowej gospodarki. Powiększający się w aglomeracji kapitał ludzki
rodzi wyzwanie aspiracyjne, którego istotą jest oczekiwanie moŜliwości realizacji w
przestrzeni aglomeracji wysokich standardów jakości Ŝycia. Oznacza to, Ŝe warunki
społeczne, kulturalne i środowiskowe powinny na tym obszarze ulegać radykalnej
poprawie.
31. Wybrane dane statystyczne oraz analityczne prezentują mapy GOM zamieszczone
poniŜej.
28
Mapa 19. Stopa rejestrowanego bezrobocia 2006
Mapa 20. Zwiedzający muzea 2006
29
Mapa 21. Wydatki na nowe techniki i technologie zapobiegania zanieczyszczeniom powietrza
atmosferycznego i klimatu 2006
Mapa 22. Działalność B+R: wydatki inwestycyjne na ochronę środowiska
30
Mapa 23. Ilość mieszkań oddanych na 1000 mieszkańców
31
Mapa 24. Spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego – obszary metropolitalne w Polsce
Mapa 25 Spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego – GOM
32
Mapa 26. Stowarzyszenia i organizacje społeczne – obszary metropolitalne w Polsce
Mapa 27. Stowarzyszenia i organizacje społeczne – GOM
33
Mapa 28. Saldo migracji zagranicznych - obszary metropolitalne w Polsce (róŜnica między liczbą
zameldowań na pobyt stały z zagranicy i liczbą zameldowań z pobytu stałego za granicą)
Mapa 29. Saldo migracji zagranicznych – GOM
34
Mapa 30. Udział w % ludności ogółu w wieku przedprodukcyjnym
Mapa 31. Udział w % ludności ogółem w wieku przedprodukcyjnym – GOM
35
Mapa 32. Udział w % ludności ogółem w wieku poprodukcyjnym
Mapa 33. Udział w % ludności ogółem w wieku poprodukcyjnym – GOM
36
Foresight technologi czny rozwoju sektora usług
publiczny ch w Górnośląs kim Obs zarze Metropolital ny m
Projekt pn.
realizowany w ramach: poddziałania 1.1.1 Projekty badawcze z wykorzystaniem metody
foresight Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka jest współfinansowany przez
Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego
Załącznik do ekspertyzy
Stan i potencjały endogenicznego rozwoju
metropolitalnych usług publicznych GOM
Zespół w składzie:
mgr Barbarę Daniel
prof. Aldonę Frączkiewicz-Wronkę
prof. Józefa Kolonko
dr. Jerzego Kusztala
dr. Adama Polko
mgr Jacka Stumpfa
Akademia Ekonomiczna im. Karola Adamieckiego w Katowicach
Katowice, czerwiec 2009 r.
37
Jakie kryteria naleŜy uznać za najwaŜniejsze w identyfikowaniu usług o charakterze
metropolitalnym? (Co stanowi wyróŜnik metropolitalnej usługi publicznej?)
[BD]
Powstanie metropolii ma na celu przyspieszenie rozwoju danego obszaru (aglomeracji) i
całego regionu. Daje to moŜliwości utworzenia zakresu współpracy miedzy połączonymi
samorządami oraz rozwiązania problemów chaotycznego rozwoju., a takŜe ułatwienia
tworzenia wspólnych przedsięwzięć (inwestycyjnych, komunikacyjnych, naukowych,
kulturalnych, sportowych, usługowych i wystawienniczych) realizowanych na wyznaczonym
obszarze.
NajwaŜniejszym kryterium w identyfikacji usług metropolitalnych, jest ich jakość,
dostępność, zasięg, funkcjonalność, unikalność, skala.
NaleŜy brać pod uwagę:
− silne powiązania funkcjonalne (powiązania gospodarcze i społeczne poszczególnych
jednostek wchodzących w skład metropolii);
− spójność przestrzenną (zapobieganie powstawania izolowanych obszarów);
− techniczne (stopień rozwoju i nowoczesności infrastruktury technicznej);
− sieć osadniczo-urbanistyczną (stan i jakość zabudowy);
− czynniki demograficzne.
[AFW]
śeby móc określić, na jakim poziomie mają być podejmowane decyzje odnośnie świadczenia
usług publicznych, w mojej opinii trzeba by określić ich efektywność, ale rozumianą szeroko
np. zgodność z celami danej formacji społeczno-ekonomicznej, realizacja potrzeb społecznie
uznanych za waŜne etc.
W jaki sposób określać efektywność świadczenia usług publicznych? Niestety odpowiedź na
to pytanie jest bardzo trudna i skomplikowana. O wiele łatwiej niŜ efektywność
(effectiveness), jest ocenić wydajność (efficiency). Wydajność odwołuje się głównie do
efektów policzalnych efektywność dodatkowo w sferze publicznej powinna odnosić się do
potencjalnych korzyści: zdrowe społeczeństwo, wykwalifikowane zasoby siły roboczej,
38
większa spójność społeczna
i inne. Zatem widać, Ŝe
sugerowane miary są złoŜone a proces dochodzenia do jednoznacznej delimitacje usług na
poziom regionalny i lokalny skomplikowany i najeŜony wieloma rafami partykularyzmów i
brakiem politycznego konsensusu.
Wydaje się, ze przy określeniu efektywności naleŜałoby brać pod uwagę nie tylko same
koszty usług w wymiarze monetarnym ale ich znaczenie dla wzrostu kapitału ludzkiego na
danym obszarze (moja opinia). Znaczenie metropolii jako ośrodka kreującego zasady
rozwoju społeczno-gospodarczego jest zatem znaczne.
Dlaczego określenie kosztów jest takie trudne? Główne przyczyny
− Wysoki koszt dokładnej wyceny kosztów
− Dokładna wiedza na temat kosztów usług publicznych moŜe budzić przeraŜenie i być
politycznie niepoprawna
− Dokładne wyliczenie kosztów moŜe doprowadzić do utraty grantów/subsydiów
Moje zdanie: trzeba określić efektywność kosztową usług publicznych, ale wziąć pod uwagę
w/w kryteria i warunki, jednoznaczne określenie które usługi na jakim poziomie mają być
realizowane nie jest moŜliwe bez przeprowadzenia szczegółowych badań w tym zakresie.
MoŜna skorzystać z benchmarkingu i odnieść się do dobrych praktyk innych krajów o
podobnej strukturze administracyjnej, w której istnieją juŜ metropolie.
Kryteria (??) – trudno na to pytanie odpowiedź jednoznacznie, ale wydaje mi się Ŝe na pewno
naleŜy brać pod uwagę:
− Ekonomię skali – pojawia się kiedy koszty jednostkowe wytworzenia usługi spadają w
miarę zwiększania się ilości świadczonych usług. Po pierwsze, kaŜda usługa publiczna
(Urban service) będzie miała inny koszt jednostkowy na innym poziomie produkcji (czyli
metropolia-region w moim rozumieniu). Po drugie, poziom władzy, władza, która
wytwarza dobra niekonieczne je
konsumuje. Jeśli konsumenci są zlokalizowani w
sąsiednich jurysdykcjach (powiaty, gminy) , moŜna sprzedawać im część usług. Oznacza
to, Ŝe jednostka (metropolia, region), która je produkuje, moŜe korzystać z efektu
korzyści skali bez konieczności bycia częścią większej jurysdykcji, czyli bez
konieczności aby większa populacja była zlokalizowana wewnątrz jej własnych granic.
39
− Efekty zewnętrzne
dostarczanie
–
pewnych
usług wiąŜe się z pewnymi efektami zewnętrznymi które polegają na tym, Ŝe korzyści
rozszerzają się na mieszkańców innej jednostki władzy. Na przykład usługi związane ze
szkolnictwem wyŜszym
− Konieczność realizacji idei równości i sprawiedliwości społecznej – są nie mniej waŜne
niŜ kwestia efektywności – fragmentacja lokalnego władztwa oznacza Ŝe są społeczności
biedne i bogate. Mając to samo zapotrzebowanie na pewne usługi publiczne takie jak
usługi ochrony zdrowia czy edukacji nie są w stanie ich realizować na podobnym
poziomie.
− Dostępność i odpowiedzialność
[JKol]
Moim zdaniem, próba odpowiedzi na zadane pytanie,mimo oczywistej mojej niechęci, musi
powrócić do fundamentalnego pytania: jakie twory moŜna nazwać metropoliami, jakie
aglomeracjami i co z tego wynika. Osobiście skłaniam się do sądu, Ŝe Górnośląski Obszar
jest obecnie co najwyŜej aglomeracją na dorobku do metropolii. Czym jest wg mnie
metropolia?
Władysław Kopaliński, językoznawca, Ŝaden specjalista od stosunków przestrzennych,
trafnie jednak wg mnie (teŜ amatora) ujął sprawę metropolii. Według Niego metropolia to po
prostu „ główne po względem ekonomicznym, kulturalnym itp. miasto kraju, prowincji”. W
tym określeniu W. Kopaliński zwrócił moją uwagę na aspekt skupienia ( główne miasto)
oraz na moŜliwą wielowymiarowość pojęcia metropolii. Wydaje się,Ŝe nawet duŜe nasycenie
znacznego obszaru pewną waŜną właściwością (bez zdecydowanego lokalnego maksimum)
nie daje prawa do uŜycia słowa metropolia w stosunku do tego całego obszaru ( Holandia
metropolią wysokowydajnej hodowli bydła?).
Przypuszczam, Ŝe aby moŜna było mówić zasadnie o metropolii w danym miejscu w
ustalonym sensie ( wymiarze) musimy mieć do czynienia z bardzo wyrazistym górowaniem
tego miejsca
w rozwaŜanym sensie nad znaczącym otoczeniem (ranga metropolii).
Górowanie musi mieć ostre granice (nie rozmyty pagórek).Główne przewagi metropolii nad
otoczeniem nie powinny być zbytnio rozproszone terytorialnie.
40
Metropolie
mogą
mieć
róŜny charakter i zasięg.
MoŜna mówić o metropoliach przymiotnikowych oraz uniwersalnych a takŜe lokalnych i
globalnych. Metropoliami chyba są: Kalkuta, ParyŜ, Mombasa, New York, ale takŜe Dolina
Krzemowa, a moŜe i Hollywood. KaŜdy łatwo dokona klasyfikacji wymienionych miejsc.
Charakterystyczną cechą metropolii jest intensywne przemieszczanie się ludzi z otoczenia do
metropolii (w metropoliach przymiotnikowych ludzi określonego rodzaju). Porównania
intensywności strumieni w róŜnych kierunkach pozwala wyznaczyć zasięg oddziaływania
metropolii. Metropolia oferuje tym ludziom coś, co w zasięgu jej oddziaływania jest
unikatowe lub coś w otoczeniu dostępnego, ale znacznie gorszej jakości lub na gorszych
warunkach. Te właśnie cechy identyfikują dobra lub usługi o charakterze metropolitalnym
o ile związany z nimi ruch jest wystarczająco intensywny i realizuje się w przestrzeni o
znacznym zasięgu (ranga metropolii).
W bardziej wyrafinowanych rozwaŜaniach
moŜna sobie wyobrazić metropolie bez
związków z najbliŜszym otoczeniem (odwrócone plecami), ale wówczas oparciem dla niej
muszą być obszary połoŜone dalej.
Mówiąc o dobrach i usługach, które mogą stanowić osnowę dla budowy metropolii trzeba
brać pod uwagę te, które da się dość łatwo przemieszczać.
[AP]
Najprościej rzecz ujmując metropolitalne usługi publiczne to niektóre usługi świadczone na
obszarach
metropolitalnych.
Powszechna
trudność
w
definiowaniu
obszarów
metropolitalnych automatycznie przekłada się na problemy związane z pojęciem
metropolitalnych usług publicznych. NaleŜy zaznaczyć, Ŝe to pojęcie powinno być
zarezerwowane dla usług skierowanych do mieszkańców i podmiotów gospodarczych z
całego obszaru metropolitalnego. Nie są to więc usługi o charakterze lokalnym, nie do końca
powinny być to teŜ usługi zaplanowane wyłącznie z myślą obsługiwania obszaru regionu
(województwa).
Usługi publiczne nie są działalnością podstawową, sensem ich istnienia jest umoŜliwienie
realizacji innych funkcji w przypadku, kiedy niezbędne usługi nie mogą zostać dostarczone
w efektywny sposób za pomocą mechanizmu rynkowego. W związku z powyŜszym
naleŜałoby przyjąć, Ŝe metropolitalne usługi publiczne, to taki zestaw działalności, które
41
umoŜliwiają
realizacją
przez
prywatny
sektor
funkcji metropolitalnych oraz warunkują sprawne funkcjonowanie obszaru metropolitalnego.
MoŜna powiedzieć, Ŝe jest to swoiste „facility management”, za pomocą które tworzone są
udogodnienia usprawniające funkcjonowanie obszarów metropolitalnych.
Wśród kryteriów pozwalających wyróŜnić usługi publiczne o charakterze metropolitalnym
naleŜy wymienić:
− Kryterium zasięgu przestrzennego. Jedynie usługom publicznym, czy teŜ instytucjom
świadczącym usługi publiczne o zasięgu ponadlokalnym (obszar metropolitalny,
aglomeracja, region, przede wszystkim zaś zasięg krajowy i międzynarodowy) moŜna
wstępnie nadać miano metropolitalnych. Nie dotyczy to instytucji, których działalność
incydentalnie wykracza poza sferę lokalną (pojedyncze imprezy, wydarzenia).
− Kryterium komplementarności. Za metropolitalne usługi publiczne moŜna wstępnie
uznać te, które wiąŜą się z obsługą podmiotów gospodarczych funkcjonujących na
rynkach krajowych i międzynarodowych oraz międzynarodowego ruchu turystycznego.
Niektóre z tych usług (np. infrastruktura transportowa) są warunkiem koniecznym
funkcjonowania na danym obszarze firm międzynarodowych. Metropolitalnymi usługami
publicznymi są więc tego typu usługi, które firmy międzynarodowe uwzględniają w
podejmowaniu decyzji lokalizacyjnych. Zestaw metropolitalnych usług publicznych
powinien być komplementarny z funkcjami metropolitalnymi
realizowanymi przez
sektory: publiczny, biznesowy i obywatelski.
− Kryterium techniczne. Warunkiem koniecznym świadczenia usług o znaczeniu
metropolitalnym jest posiadanie odpowiedniej infrastruktury technicznej, spełniającej
normy związane z organizacją wydarzeń międzynarodowych, obsługą określonej ilości
gości itp. (np. stadiony sportowe spełniające wymogi UEFA – tzw. stadiony klasy UEFA
ELITE)4.
− Kryterium unikalności. Metropolitalne usługi publiczne mogą być realizowane jedynie w
określonych miejscach, tzn. duŜych miastach, mających potencjał w zakresie rozwoju
funkcji metropolitalnych. Ze względu na trwałość, rangę oraz wypracowaną markę
metropolitalne usługi publiczne zwykle trudno jest przenieść lub skopiować na innych
obszarach.
4
Por. „UEFA Stadium Infrastructure Regulation“, Edition 2006, http://www.uefa.com/newsfiles/551788.pdf
42
[JKusz]
WyróŜnikiem usług metropolitalnych jest sprzyjanie:
− odpowiedniej
pozycji w przesyłaniu
i przetwarzaniu
informacji w
procesie
współdziałania z innymi metropoliami o ponadkrajowym znaczeniu,
− przyciąganiu zarządów i kadr kierowniczych krajowych i międzynarodowych organizacji
gospodarczych,
− tworzeniu odpowiednich warunków pracy specjalistów wysokiej klasy,
− uczestnictwu w międzynarodowym przepływie kapitału, towarów i technologii,
− funkcjonowaniu instytucji medialnych o krajowym i międzynarodowym znaczeniu,
− koncentracji inwestycji związanych z gospodarką kreatywną,
− zapewnianiu wyjątkowych warunków Ŝycia mieszkańcom spełniającym funkcje o
charakterze metropolitalnym.
Usługi metropolitalne decydujące o dynamice gospodarczej, technologicznej i kulturalnej
charakteryzować się powinny nowoczesnością i wyjątkowością.
[JS]
Górnośląski Obszar Metropolitalny jest metropolią nietypową, o bardzo zmiennym stopniu
zurbanizowania oraz
o istotnie róŜnej gęstości zaludnienia. Usługi publiczne, a więc
powszechnie dostępne będą zatem występowały z róŜną intensywnością i o zmiennym
charakterze. WyróŜnikiem jest istniejące lub poŜądane kreowanie lub uczestniczenie w
realizacji przez władzą publiczną (państwo, samorządy terytorialne roŜnego szczebla). Usługi
o charakterze metropolitalnym to posiadające inny charakter niŜ regionalny oraz gminny.
Konieczne jest prowadzenie rozwaŜań na kilku płaszczyznach:
− Usługi metropolitalne skierowane „do wewnątrz”, które słuŜą ułatwieniu Ŝycia
mieszkańców i przyjezdnych w specyficznych warunkach metropolii
− Usługi metropolitalne skierowane „na zewnątrz”, które wyróŜniają Obszar ze względu na
swą unikatowość
Usługi których zasięg i zakres są większe niŜ w przypadku pojedynczego miasta.
43
Jakie usługi, w świetle
ustalonych kryteriów, uznać za metropolitalne?
[BD]
Do usług metropolitalnych naleŜałoby zaliczyć (w podziale na materialne i duchowe):
− usługi transportowe i komunikacyjne, w tym transportu publicznego (drogowe i
kolejowe),
− powiązane z zaopatrzeniem w media (energia elektryczna, gaz, woda ciepło),
− związane z odprowadzaniem i oczyszczaniem ścieków oraz składowaniem i utylizacją
odpadów,
− społeczne, związane z potrzebami mieszkańców: opieka zdrowotna, kultura, edukacja,
rekreacja, sport, poczucie bezpieczeństwa publicznego,
− finansowe,
− promocyjne (czynnik marketingowy – image regionu atrakcyjnego dla biznesu, napływu
zagranicznego kapitału inwestycyjnego),
− informacyjne (informacja przestrzenna, planowanie strategiczne),
− koordynacyjne (harmonizacja ponadlokalnych projektów inwestycyjnych - wspólne
występowanie o dotacje unijne dla realizowanych zadań inwestycyjnych).
Podstawowym zadaniem jest ustanowienie dla całej metropolii planu zagospodarowania
przestrzennego i strategii rozwoju obszaru, co przyczyni się do zdynamizowania rozwoju
gmin wchodzących w jej metropolii. Gminy połączone w metropolie mogą wspólnie
realizować inwestycje (drogowe, komunikacyjne, budowy sieci wodno-kanalizacyjnej,
oczyszczalni ścieków czy składowania odpadów), mogłyby razem równieŜ ubiegać się o
dofinansowaniu tych inwestycji ze środków unijnych. Jednym z głównych zadań powinno
być utworzenie wspólnej karty usług publicznych.
[AFW]
A.
Regionalne/metropolitalne sieci usług zdrowotnych. Tworzenia narzędzia wspomagającego z
jednej strony decyzje podejmowane przez decydentów pracujących w sektorze ochrony
44
zdrowia a z drugiej strony
portale
internetowe
propagujące zdrowy styl Ŝycia, właściwe odŜywianie się i inne
B.
Wspieranie szkolnictwa wyŜszego realizowanego w strumieniu środków publicznych w
centralnych miastach regionu czyli wzbogacanie tym samym oferty metropolii i tworzenia
czegoś na kształt centrum kształcenia oddziaływującego na peryferia. Pole do popisu dla
wykorzystywania wsparcia ICT dla tych działań
C.
Dofinansowywanie juŜ istniejących i kreowanie nowych instytucji kultury wysokiej czyli
kształtowanie podstaw rozwoju kulturowego dla obywateli poprzez pełnienie roli mecenasa.
Uatrakcyjnianie oferty po to aby „ściągać” potencjalnych nowych bogatych osiedleńców.
[JKol]
1. Imprezy „ wysokiej kultury „ – przeznaczone dla elit
2. Imprezy kulturalne i sportowe oraz innego typu wymagające bardzo duŜej liczby
amatorów i odpowiednich do tego warunków
3. Kształcenie dzieci i młodzieŜy na niedostępnym w otoczeniu poziomie a takŜe na na
unikalnych kierunkach.
4. Kształcenie na poziomie wyŜszym w sensie dostępnych profili jak i poziomu nie gorzej
niŜ dostępne w kraju i porównywalne z dobrymi wzorami
5. Opieka zdrowotna porównywalna, co do zakresu jak i skuteczności ze stołeczną z
unikalnymi procedurami w skali kraju.
6. Sprawne i skuteczne zarządzanie bezpieczeństwem (zagroŜenia przestępstwami,
wypadkami, zanieczyszczeniami ekologicznymi i zagroŜeniami naturalnymi)
7. Bardzo sprawne i zróŜnicowane środki komunikacji wewnętrznej jak i zewnętrznej
(fizyczne i wirtualne)
8. Struktura gospodarki i jej poziom zapewniająca dostateczną liczbę miejsc pracy o
rosnących wymaganiach i
odpowiednio wynagradzanych.
Zatrzymująca,
ale i
przyciągająca najlepsze kadry. Gospodarka podatna na zmiany szybko przemieszczająca
się do grupy postindustrialnej
9. Pełnienie roli centrum usług sprawnego zarządzania.
45
[AP]
Za usługi publiczne mające charakter metropolitalny naleŜy uznać:
− w pierwszej kolejności te, które usprawniają bądź wręcz warunkują funkcjonowanie
obszaru metropolitalnego jako całości,
− w
drugiej
kolejności
te,
które
umoŜliwiają
powstawanie
i
rozwój
funkcji
metropolitalnych realizowanych zarówno przez sektor prywatny jak i publiczny.
Pierwszą grupę stanowią przede wszystkim metropolitalne usługi publiczne o charakterze
„sieciowym”. Głównie transport i komunikacja publiczna, a takŜe dostarczanie niektórych
mediów, ale ze zmianą myślenia z lokalnego czy teŜ komunalnego, na metropolitalne czy teŜ
aglomeracyjne. Dotyczy to na przykład elektronicznych usług publicznych – tzw. e-usługi
publiczne.
Drugą grupę stanowią usługi publiczne oferowane w określonych miejscach lub przez
konkretne instytucje, mające wpływ na jakość Ŝycia i jakość pracy poprzez inspirowanie i
motywowanie do kreatywnego działania i rozwoju kapitału społecznego i przedsiębiorczego
danego obszaru metropolitalnego. Głównie są to: szkolnictwo, nauka i kultura.
Lista metropolitalnych usług publicznych nie jest zamknięta i zaleŜy od uwarunkowań
istniejących na danym obszarze metropolitalnym.
[JKusz]
− usługi naukowo-badawcze (uczelnie, instytuty badawcze, technopolie)
− usługi stymulujące rozwój i sprawne funkcjonowanie ponadkrajowej sieci powiązań
informatycznych
− usługi biznesowe (bankowość, konsulting, itp.)
− usługi centrów kongresowych i wystawienniczych
− wysokiego standardu usługi komunikacji miejskiej oraz krajowych i międzynarodowych
połączeń pasaŜerskich
− usługi sektora TSL w postaci wysokiej jakości logistyki miejskiej (w tym: logistyki
powrotnego zagospodarowania) oraz funkcjonowania centrów logistycznych
− wysokiej klasy usługi medyczne
− usługi administracyjno-kierownicze
− wysokiej klasy usługi odnowy fizycznej i wypoczynku
46
− wysokiego
standardu
usługi dotyczące sfery
mieszkalnej
− wysokiej klasy usługi gastronomiczne i rozrywkowe
[JS]
Usługi:
− W zakresie organizacji publicznego transportu zbiorowego, w tym integracja taryfowo
biletowa oraz optymalizowanie podróŜy poprzez korzystanie z węzłów przesiadkowych
− Oferujące połączenia lotnicze z węzłowymi portami lotniczymi europy
− UmoŜliwiające dojazd i wyjazd autostradami i drogami ekspresowymi
− Zapewniające połączenia kolejowe liniami wysokich prędkości
47
Jakimi
dysponuje
potencjałami
GOM
w
poszczególnych dziedzinach usług metropolitalnych?
[BD]
− Usługi transportowe i komunikacyjne (lotnisko, rozwinięta sieć dróg)
− Zaopatrzeniowe (energia elektryczna, gaz, woda ciepło)
− Związane z odprowadzaniem i oczyszczaniem ścieków oraz składowaniem i utylizacją
odpadów
− Społeczne związane z potrzebami mieszkańców: opieka zdrowotna (dobrze rozwinięta
sieć specjalistycznych ośrodków zdrowotnych, w przyszłości stworzenie platformy ezdrowie), kultura (duŜa ilość ośrodków , duŜy potencjał w zakresie infrastruktury
poprzemysłowej), edukacja (dobrze rozwinięta sieć uczelni wyŜszych, wiele silnych
ośrodków
naukowych
i
badawczo-rozwojowych),
rekreacja,
sport,
poczucie
bezpieczeństwa publicznego
− Finansowe (duŜa ilość instytucji finansowych, banki fundusze poŜyczkowe i
poręczeniowe)
− Promocyjne
− Informacyjne
[AFW]
Ad. A
Bardzo dobra baza lecznictwa specjalistycznego, renomowane kliniki, wysoki poziom
kapitału ludzkiego, dobrze rozwinięty system wsparcia ICT w sektorze ochrony zdrowia
Ad.B
JuŜ istniejące szkoły wyŜsze o raczej średnim poziomie ale w których moŜna znaleźć
specjalności lub specjalistów na bardzo wysokim poziomie wokół których moŜna wykreować
tzw. szkoły
Ad. C
Powrót do liczących się dokonań , osiąganych do lat -90tych w zakresie muzyki (jazz i
filharmonicznej) i do śląskiej szkoły grafiki na międzynarodowym poziomie
Problem :
48
Kluczowym problemem w
zakresie organizacji usług
publicznych pozostaje zdolność instytucjonalna jednostek administracji do dokonywania
analiz kosztów jednostkowych świadczonych usług oraz określania ich parametrów
jakościowych, pozostających w związku z kosztami. Stąd trudno określić jednoznacznie co na
region, co na metropolię co na powiat etc. Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy jest między
innymi relatywnie mała popularność budŜetowania zadaniowego. Relatywnie niska zdolność
administracji do analizowania kosztów i jakości świadczonych usług skutkuje ograniczonymi
moŜliwościami w zakresie ustanawiania oraz podnoszenia standardów usług. Standardy
rozumiane są tu jako parametry, których przestrzegania administracja się podejmuje.
Inne problemy to: niska skłonność do planowania usług publicznych zarówno w układzie
rocznym, jak i wieloletnim oraz ograniczone wykorzystywanie potencjału niepublicznych
podmiotów w zakresie dostarczania usług publicznych. Co oznacza faktycznie brak wizji i
nieumiejętność w działaniu.
[JKol]
RozwaŜania dotyczące potencjału, którymi dysponuje GOM rozpocznę od refleksji, którą
trzeba bezwzględnie rozwaŜyć jako pierwszą. Jak to juŜ sygnalizowano w punkcie 2,
metropolia przymiotnikowa bądź uniwersalna przyciąga ludzi. W efekcie, poza nielicznymi
wyjątkami, wymieniane w źródłach metropolie, zarówno w Stanach Zjednoczonych jak i w
Europie, zwiększają liczbę ludności. GOP z obecną liczbą ludności, zarówno w Stanach
Zjednoczonych jak i w Europie, plasowałby się na 20-stym miejscu. Mimo, Ŝe GOP niestety,
nie znajduje się dotychczas w fazie postindustrialnej, to w całym województwie śląskim
liczba ludności maleje, a według prognoz GUS-u z 2007 roku, spadek będzie jeszcze szybszy
(z około 4,6 mln w 2006 do 3,9 mln w 2030). Przewidywany spadek liczby ludności w trzech
waŜnych miastach GOM-u (Chorzowa, Katowic i Bytomia) będzie jeszcze szybszy. Do roku
2030 o 30%. Katowice, przypuszczalne centrum GOM-u, obecnie z ludnością wyraźnie
powyŜej 300 tyś. mieszkańców, w 2030 będzie mieć 230 tyś mieszkańców. Warto w tym
miejscu dodać, Ŝe inne metropolie (Wrocław, Poznań, Gdańsk) szybko zwiększają liczbę
ludności.
Moja wiedza w zakresie potencjałów GOM-ów w poszczególnych dziedzinach, które
wymieniłem w punkcie drugim, nie jest pełna, co nie pozwala mi na formułowanie
49
zdecydowanych wniosków.
Idąc
kolejno,
według
wymienionych w punkcie 2-gim usług. Imprezy wysokiej kultury, choć są organizowane
(muzyczne, teatralne) to zasięg ich oddziaływania jest nikły. Na pewno, w przeciwieństwie do
wielu innych metropolii, nie stanowią skutecznego magnesu. W obszarze imprez kulturalnych
i sportowych przeznaczonych dla duŜe liczby amatorów, nasze osiągnięcia są zauwaŜalne. W
kwestii kształcenia dzieci i młodzieŜy na niedostępnym w otoczeniu poziomie, wnioski są
pesymistyczne. Wyniki matur zdecydowanie wskazują, Ŝe młodzieŜ z Cieszyna jest
stanowczo lepsza od młodzieŜy z miast GOMU-u. Porównanie liceów, w skali
ogólnokrajowej, prowadzi do wniosku, Ŝe najlepsze licea w województwie śląskim znajduje
się w Bielsku-Białej. A udział liceów z województwa wśród wyróŜnionych jest zdecydowanie
niŜszy od proporcjonalnego do liczby młodzieŜy. W zakresie kształcenia na poziomie
wyŜszym, obraz jest zróŜnicowany. Politechnika Śląska prowadzi kilka kierunków
uwaŜanych w skali krajowej za dobre, ale Uniwersytet Śląski i Akademia Ekonomiczna nie
zajmują czołowych miejsc w rankingach szkół wyŜszych. Prywatnym szkołom daleko do
klasy np. Szkoły im. L. Koźmińskiego w Warszawie. Opieka zdrowotna ma, w kilku
obszarach, znaczące sukcesy (kardiologia). Brak mi wiedzy, aby formułować ogólniejszy sąd
w tej materii.
W zakresie sprawnego i skutecznego zarządzania bezpieczeństwem, wystarczy wspomnieć, Ŝe
Katowice od paru lat są na czele listy miast wojewódzkich najbardziej zagroŜonych
przestępczością.
W zakresie środków komunikacji, obok niewątpliwego sukcesu w postaci portu lotniczego i
poprawy dojazdu, mamy komunikaty władz miejskich Katowic, które plasują nasze miasto na
pierwszym miejscu ze względu na jakość nawierzchni ulic, co rzekomo osiągnięto przy
nakładach rzędu 70 milionów zł., podczas gdy w Łodzi wydano na to 700 milionów zł. W
sprawach gospodarczych inni eksperci bez wątpienia trafniej sformułują ocenę.
[AP]
Uzyskanie zadawalającej odpowiedzi na powyŜsze pytanie wymaga przeprowadzenia
szczegółowej analizy. Wstępnie moŜna wymienić następujące czynniki.
Z zakresie metropolitalnych usług publicznych o charakterze „sieciowym”:
50
− oferujący coraz lepsze
usługi
Międzynarodowy Port Lotniczy „Katowice” w Pyrzowicach (wraz z najbliŜszym
otoczeniem),
− doświadczenie w zakresie organizacji transportu publicznego w ramach KZK GOP,
− infrastruktura transportu szynkowego umoŜliwiająca rozwój szybkiego tramwaju oraz
szybkiej kolei.
Równocześnie naleŜy wspomnieć o stosunkowo niewielu atutach w zakresie rozwoju e-usług
publicznych o charakterze metropolitalnym. Przykładem jest nieskoordynowane, rozproszone
i szczątkowe wykorzystanie narzędzi informatycznych GIS, które mogłyby usprawnić np.
ruch samochodowy w ramach Górnośląskiego Obszaru Metropolitalnego.
W zakresie metropolitalnych usług innych niŜ sieciowe, potencjał tkwi w:
− ofercie uczelni wyŜszych, w szczególności Uniwersytetu Śląskiego, Politechniki Śląskiej,
Uniwersytety Medycznego i Akademii Ekonomicznej,
− działalności instytutów naukowych,
− ofercie instytucji kultury, w szczególności kultury muzycznej,
− ofercie muzeów, w szczególności związanych z dziedzictwem przemysłowym (zabytki
postindustrialne),
− szpitalach, w szczególności klinikach medycznych,
− obszarach stanowiących metropolitalne przestrzenie publiczne.
[JKusz]
Ad. usługi komunikacji miejskiej:
− sieć torów tramwajowych i kolejowych w policentrycznym układzie GOM
− organizator transportu miejskiego (KZK GOP) i rozpoczęty proces integracji transportu
miejskiego
− przedsiębiorstwa komunikacji miejskiej.
Ad. krajowe i międzynarodowe połączenie pasaŜerskie:
− skrzyŜowanie autostrad
− skrzyŜowanie europejskich linii kolejowych
− lotnisko w Pyrzowicach.
51
Ad.
funkcjonowanie
centrów logistycznych:
− regionalne centrum logistyczne w Gliwicach, które stanowić moŜe podstawę do
utworzenia międzynarodowego centrum logistycznego
− powstający Euroterminal w Sławkowie.
[JS]
Potencjał zaleŜy od poziomu odniesienia. Istotną trudnością jest zdefiniowanie czy odnosić go
naleŜy o krajowych metropolii, takich obszarów w Unii Europejskiej, czy teŜ w skali
światowej.
− PołoŜenie na skrzyŜowaniu europejskich korytarzy transportowych (III i VI)
− Posiadanie na skraju Obszaru lotniska doskonale zlokalizowanego, o niewielkiej ilości
dni „nielotnych” i duŜych moŜliwościach rozwoju
− Wybudowane lub budowane autostrady i drogi ekspresowe
− DuŜa ilość i konkurencja przewoźników wykonujących drogowy przewóz osób
− Sieć linii tramwajowych
− DuŜa gęstość linii kolejowych
− Sprawny system zaopatrzenia w wodę
52
Jakie
funkcje
w
poszczególnych
dziedzinach usług metropolitalnych powinny być podtrzymywane?
[BD]
Wszystkie funkcje o znaczeniu ponadregionalnym i regionalnym. Przede wszystkim funkcje
rozwojowe: kulturalne, edukacyjne, transportowe, komunikacyjne, naukowe i badawcze,
rekreacyjne, specjalistycznej opieki zdrowotnej, rewitalizacyjne, turystyczne, społeczne,
gospodarcze, informacyjno-promocyjne, sportowe, które wpływają na konkurencyjność z
innymi ośrodkami w kraju.
[JKol]
W zasadzie, wnioski dotyczące poszczególnych rodzajów usług, zostały juŜ przeze mnie
sformułowane w poprzednim punkcie. Tu jedynie dla przykładu: podtrzymanie i
intensyfikacji wymagają starania o komunikację portu lotniczego z centrum GOM-u (kolej,
szybka droga). W zakresie komunikacji rozwiązania wymagają szlaki np. w Katowicach
północ-południe.
[AP]
− dorobek naukowy uczelni wyŜszych oraz doświadczenie szkolnictwa specjalistycznego i
kształcenia ustawicznego
− dziedzictwo kulturowe, przyrodnicze i przemysłowe
− kultura muzyczna
− poziom specjalistycznych usług medycznych
[JKusz]
− organizatora transportu miejskiego
− międzynarodowe połączenia lotnicze i kolejowe
53
[JS]
− rozwijanie
lotniska
Katowice w Pyrzowicach jako warunku niezbędnego do funkcjonowania połączeń
lotniczych o zasięgu i charakterze europejskim oraz na inne kontynenty
− utrzymywanie konkurencji w drogowym transporcie osób
− budowanie podstawowego układu dróg o wysokich parametrach (autostrad
i dróg
ekspresowych) dających sprawne połączenia zewnętrzne (z waŜnymi ośrodkami w kraju i
krajach sąsiednich)
− zaopatrywanie pewne i stabilne mieszkańców w wodę o dobrych parametrach
Jakie funkcje w poszczególnych dziedzinach usług metropolitalnych powinny być
naprawiane?
[BD]
Funkcje transportowe i komunikacyjne (udroŜnienie sieci drogowej), telekomunikacyjne,
zintegrowanego systemu transportowego, system zarządzania ruchem drogowym, funkcje
społeczne, edukacyjne, kulturalne, informacji turystycznej, rewitalizacji ośrodków wzrostu i
terenów zdegradowanych, promocyjne (promocja dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego,
środowisk twórczych, obszarów krajobrazowo-przyrodniczych, turystyki, atrakcyjności
inwestycyjnej, sektora B+R), komunalne, usługi publiczne świadczone drogą elektroniczną,
kształcenia (wzrost dostępności i poprawa warunków kształcenia na wszystkich szczeblach
nauczania), poprawa jakości usług medycznych, komputeryzacja usług świadczonych w
lecznictwie, poprawa jakości istniejących obiektów o charakterze sportowym i rekreacyjnym.
Wspieranie przedsięwzięć lokalizacyjnych wzdłuŜ układów komunikacyjnych o znaczeniu
ponadregionalnym i międzynarodowym (autostrada, drogi ekspresowe, lotnisko, kolej).
Wspieranie działań nakierowanych na pokonywanie barier rozwojowych, w tym programów
rewitalizacji. Poprawa powiązań miejskich systemów komunikacyjnych z infrastrukturą
transportową o zasięgu międzynarodowym, ze szczególnym uwzględnieniem transportu
lotniczego i związaną z tym infrastrukturą. Wspieranie rozwoju usług dla rozwoju regionalnej
54
oraz
przedsiębiorczości
stymulowanie
wzrostu
inwestycji prywatnych (usprawnienie obsługi inwestorów i przedsiębiorców, poprawa dostępu
do kapitału, budowa i rozwijanie regionalnych instytucji wyspecjalizowanych w
kompleksowej obsłudze inwestorów).
[JKol]
Prawie wszystkie
[AP]
− jakość infrastruktury szkolnictwa, nauki i kultury
− funkcjonalność i estetyka reprezentacyjnych miejskich przestrzeni publicznych o
znaczeniu metropolitalnym
− infrastruktura transportu
[JKusz]
− kolejowe i tramwajowe powiązania komunikacyjne GOM
− integracja transportu miejskiego
[JS]
− tworzenie nowych połączeń drogowych wewnątrz Obszaru celem umoŜliwienia łatwego
przemieszczania osób i towarów
− uatrakcyjnianie zurbanizowanych przestrzeni w rejonach centralnych Miast celem
powstrzymywania
migracji
poza
obszary
mogące
oferować
funkcje
miejskie
(rozproszona, nieuporządkowana zabudowa istotnie zwiększa koszty wszelkich usług
publicznych)
− przeobraŜanie sieci tramwajowej celem jej dostosowania do zmieniających się
generatorów ruchu i potoków podróŜnych
− dostosowywanie komunikacji kolejowej do zmieniających się oczekiwań podróŜnych
dotyczących warunków i czasu przejazdów
− rozszerzanie zasięgu i zakresu selektywnej zbiórki odpadów komunalnych
55
Jakie funkcje w poszczególnych dziedzinach usług metropolitalnych powinny być
kreowane?
[BD]
Funkcje promocyjne – wizerunek obszaru i regionu (regionalnych ośrodków wzrostu),
inwestycyjnego (atrakcyjność inwestycyjna -
współpraca sektora B+R, potencjału
przygotowanie
terenów
zaawansowanych
inwestycyjnych),
technologii),
centrów
obszarów
technologicznych
logistycznych,
parków
(centrów
przemysłowo-
technologicznych – funkcje aktywizujące rynek pracy, wspieranie partnerstwa publicznoprywatnego, rozwój miast przyjaznych człowiekowi (zniesienie barier architektonicznych dla
niepełnosprawnych).
[JKol]
Wyraźnie inny styl Ŝycia i mentalności.
[AP]
− bardziej efektywne rozwiązania w zakresie transportu publicznego (aspekt techniczny jak
równieŜ organizacyjny),
− umiędzynarodowienie szkolnictwa wyŜszego zarówno ze względu na ofertę dydaktyczną,
jak równieŜ zakres badań naukowych,
− powiązanie
badań
naukowych
z
opcją
rozwojową
Górnośląskiego
Obszaru
Metropolitalnego
− nowoczesne metropolitalne przestrzenie publiczne (magnesy metropolii)
− nowoczesne rozwiązania w zakresie metropolitalnych usług społecznych – kompleksowe
rozwiązania na poziomie Górnośląskiego Obszaru Metropolitalnego w zakresie
wykluczenia społecznego, regresu demograficznego, segregacji dochodowej.
[JKusz]
− efektywna logistyka miejska
56
− międzynarodowe
centrum logistyczne
− inteligentne systemy transportowe
[JS]
− optymalizowanie pracy przewozowej poprzez tworzenie węzłów przesiadkowych
pomiędzy róŜnymi środkami publicznego transportu zbiorowego (likwidowanie barier
materialnych i mentalnych powodujących powszechną niechęć do przesiadania się)
− optymalizowanie przewozów osób poprzez tworzenie systemu "parkuj i jedź", w
szczególności powiązanego z transportem szynowym i zabudową o małej intensywności
− konkurowanie w transporcie szynowym
− rozpowszechnianie komunikacji lotniczej małymi samolotami
− wprowadzenie do powszechnego stosowania elektronicznej formy zapłaty za przejazd w
publicznym transporcie zbiorowym
− poprawianie przejezdności dróg i sprawności funkcjonowania publicznego transportu
zbiorowego poprzez obszarowe sterowanie ruchem
− zwiększanie dzięki nowym technologiom stopnia wykorzystania i utylizacji odpadów
komunalnych
57