Zasady przydziatu symboli PKT

Zasady przydziału symboli PKT
PKT służy w założeniu do płytkiego (ogólnego) klasyfikowania dokumentów
(którymi będą przeważnie analizy w przeglądach dokumentacyjnych, pozycje w
informatorach i księgach adresowych, opisy zakresów tematycznych placówek,
języków i systemów informacyjnych itp.) według ich treści. Poza symbolem 99.99.00,
który służy m.in. — w ogólny sposób — do klasyfikowania zbiorów wyodrębnionych
ze względu na formę lub postać fizyczną; dokumentów, PKT nie ma w zasadzie
środków do wyrażania cech formalnych dokumentów. Zakłada się, że identyfikacja
cech formalnych dokumentów, takich jak autor, tytuł, rok i miejsce wydania, będzie
mogła być dokonywana na podstawie opisu bibliograficznego, który w danym
systemie informacyjnym będzie stosowany równolegle z opisem rzeczowym według
PKT i innych języków informacyjnych.
Początkowy etap klasyfikowania dokumentów według PKT polega — inaczej
niż w wypadku indeksowania współrzędnego według języka deskryptorowego, przy
którym stosowane jest dokładne charakteryzowanie wszystkich aspektów treści
dokumentu za pomocą średnio kilkunastu słów kluczowych — na ogólnym
scharakteryzowaniu dokumentu jako całości za pomocą jednego lub kilku słów
kluczowych. Na przykład dokument dotyczący informacji naukowej, technicznej i
ekonomicznej scharakteryzujemy słowem kluczowym informacja naukowa,
techniczna i ekonomiczna, dokładnie odpowiadającym — w tym przypadku —
sformułowaniu zagadnienia. Następnie dokonamy przekładu charakterystyki słownej
na język PKT, zastępując słowo kluczowe informacja naukowa, techniczna i
ekonomiczna najbardziej odpowiednim semantycznie symbolem PKT 82.19.00,
mającym odpowiednik słowny informacja naukowa. Wyszukanie odpowiedniego
symbolu ułatwi nam indeks przedmiotowy do tablic PKT. Ze względu na ograniczoną,
szczegółowość schematu PKT klasyfikowanie według tej klasyfikacji polega często na
uogólnieniu treści dokumentu, tj. na ustaleniu zagadnienia szerszego (nadrzędnego) w
stosunku do zagadnienia stanowiącego dokładny przedmiot dokumentu, gdyż dla tak
szczegółowego przedmiotu nie znajdujemy żadnego odpowiedniego symbolu w
tablicach PKT. Na przykład nie będziemy mogli sklasyfikować dokumentu
dotyczącego baletu symbolem wyrażającym ściśle to i tylko to pojęcie, gdyż symbol o
tak szczegółowym zakresie nie występuje w tablicach PKT. Natomiast po ustaleniu,
że balet jest rodzajem widowiska scenicznego, będziemy mogli sklasyfikować
dokument o balecie symbolem 13.25.00, mającym odpowiednik słowny Sztuka
widowisk scenicznych. Oczywiście, pod symbolem 13.25.00 znajdziemy informacje
nie tylko o balecie, ale także o innych widowiskach scenicznych, tj. o teatrze
dramatycznym, estradzie, kabarecie itp. W wielu przypadkach przydzielenie symbolu
PKT ułatwi opis zawartości hasła (jeżeli opis taki przy danym haśle występuje), np.
dokument dotyczący ograniczania źródeł degradacji środowiska sklasyfikujemy bez
trudu symbolem 92.27.00 o odpowiedniku słownym Ochrona Środowiska, gdyż w
opisie zawartości hasła 92.27.00 znajdziemy m.in. zapis ograniczenie źródeł
degradacji.
Niejednokrotnie nie będzie możliwe wyrażenie treści klasyfikowanego
dokumentu za pomocą ,,gotowego" (tj. wymienionego jawnie w tablicach) symbolu
UKD pierwszego, drugiego lub trzeciego stopnia. Należy wówczas podjąć próbę
sklasyfikowania danego dokumentu przez dołączenie do symbolu ,,gotowego" — na
czwartym stopniu podziału - elementu symbolu wyrażającego tzw. poddział typowy.
Na przykład zagadnienie terminologia językoznawstwa zostanie sklasyfikowane
symbolem 15.00.00.05, gdzie:
15.00.00 JĘZYKOZNAWSTWO. JĘZYKI
XX.XX.XX.05
Terminologia danej dziedziny
W niektórych dokumentach istotny może być aspekt geograficzny, tj. miejsce zjawisk
lub wydarzeń opisywanych w tych dokumentach. Możliwe jest wówczas dołączenie
do „gotowego" symbolu PKT (pierwszego, drugiego lub trzeciego stopnia) elementu
symbolu wyrażającego poddział geograficzny, np.:
59.31.00.92.21.02
Produkcja zwierzęca w województwie bialskopodlaskim
gdzie:
59.31.00
Produkcja zwierzęca
XX.XX.XX.92.21.02
Bialskopodlaskie(województwo)
W wielu wypadkach nie będzie możliwe sklasyfikowanie treści dokumentu za pomocą
jednego symbolu PKT, nawet z dołączonym elementem symbolu wyrażającym
poddział typowy lub geograficzny. Konieczne będzie wówczas zastosowanie tzw.
wielokrotnego przydziału symboli PKT, tj. sklasyfikowanie danego dokumentu za
pomocą dwóch lub więcej symboli PKT, które mogą ewentualnie zawierać elementy
(końcówki) wyrażające poddziały typowe lub geograficzne. Na przykład
sklasyfikowanie zagadnienia zastosowanie teorii prawdopodobieństwa w teorii
mechanizacji rolnictwa wymaga użycia dwóch symboli PKT, a mianowicie:
23.41.00
59.79.00.09
Teoria prawdopodobieństwa
Teoria mechanizacji i automatyzacja rolnictwa
Drugi z wymienionych wyżej symboli utworzono przez dołączenie elementu
symbolu 09 o znaczeniu Teoria danej dziedziny. Podstawy naukowo-teoretyczne danej
dziedziny. Teoretyczny aspekt zagadnienia. Szkoły i kierunki działające w danej
dziedzinie do „gotowego" (wymienionego jawnie w tablicach) symbolu drugiego
stopnia 59.79.00 o odpowiedniku słownym Mechanizacja i automatyzacja rolnictwa.
Przykłady charakterystyk wyszukiwawczych sformułowanych za pomocą PKT:
23.51.00
Zastosowanie metod matematycznych w naukach
33.00.00
biologicznych
25.00.00
49.00.00
Chemia
i przemysł chemiczny
55.21.00.02
82.21.23.02
Historia i stan współczesny introligatorstwa
i księgarstwa
10.00.00.65
11.00.00.65
Informacja naukowa w psychologii
i pedagogice
W tym miejscu warto zwrócić uwagę na różnice zachodzące pomiędzy klasy
filcowaniem na postawie PKT a mającym w Polsce długoletnie tradycje
klasyfikowaniem według UKD. W wypadku stosowania UKD możliwe jest znaczne
(teoretycznie nieograniczone) „poziome" rozbudowywanie rozwiniętych i złożonych
symboli klasyfikacyjnych, będących zdaniami jeżyka informacyjnego. Jeden
rozwinięty symbol UKD — poza zasadniczym (głównym) tematem dokumentu,
wyrażanym przez wchodzący w skład danego symbolu rozwiniętego symbol główny
— może wyrażać różnorodne uzupełniające (drugorzędne) aspekty treści (a niekiedy
także formy) dokumentu, reprezentowane przez różne rodzaje symboli poddziałów
wspólnych (miejsca, czasu, punktu widzenia, formy dokumentu itp.), jak również
przez symbole podziałów analitycznych oraz elementy symboli dołączane za pomocą
apostrofu; w wypadku symbolu złożonego w ramach jednego symbolu UKD będzie
można znaleźć także dwa lub więcej niż dwa symbole główne, wyrażające zasadnicze
tematy zawarte w treści dokumentu wielotematycznego. Inaczej przedstawia się
klasyfikowanie według PKT — przydzielony danemu dokumentowi pojedynczy
symbol PKT może wyrażać tylko jeden zasadniczy (główny) temat dokumentu oraz
jeden uzupełniający (drugorzędny) aspekt treści, reprezentowany przez umieszczony
na końcu symbolu element odpowiadający poddziałowi typowemu lub
geograficznemu. Jeśli w treści dokumentu występuje więcej niż jeden aspekt
drugorzędny wówczas przydzielić danemu dokumentowi kilka (w zasadzie tyle, ile
jest tych aspektów drugorzędnych) symboli PKT, nawet jeżeli klasyfikowany
dokument ma tylko jeden zasadniczy temat. Na przykład dokumentowi dotyczącemu
zagadnienia normalizacja terminologii informacji naukowej we Francji należy
przydzielić następujące symbole:
82.19.00.05
Terminologia informacji naukowej
82.19.00.62
Normalizacja (w) informacji naukowej
82.19.00.93.23.21
Informacja naukowa we Francji
Jak widać, przy klasyfikowaniu według PKT podstawowe znaczenie ma
wyróżnienie zasadniczego tematu dokumentu (którym w powyższym przykładzie jest
informacja naukowa) oraz aspektów uzupełniających (drugorzędnych). Przykład
przydziału symboli PKT dla dokumentu wielotematycznego, tj. mającego więcej niż
jeden temat zasadniczy:
37.21.21.67
37.21.21.92
37.21.23.67
37.21.23.92
Ekonomika i organizacja przemysłu łożysk
Przemysł łożysk w Polsce
Ekonomika i organizacja przemysłu narzędziowego
Przemysł narzędziowy w Polsce
Z powyższego wynika, że dokument dotyczy ekonomiki i organizacji przemysłu
łożysk i przemysłu narzędziowego w Polsce, a w jego treści wyróżniono dwa
równoległe tematy zasadnicze przemysł łożysk przemysł narzędziowy oraz dwa
aspekty uzupełniające, tj. ekonomika i organizacja oraz Polska.
Jak widać, wielotematyczność i wieloaspektowość klasyfikowania według PKT
osiąga się stosując wielokrotny przydział symboli tej klasyfikacji, tj. — inaczej
mówiąc — budując wyrażone za pomocą PKT charakterystyki wyszukiwawcze,
składające się z kilku zdań tego języka informacyjnego (charakterystyki
wielozdaniowe). Z tego powodu systemy informacyjne zamierzające stosować PKT
powinny przewidzieć — przy projektowaniu formularzy wejścia — możliwość
przydzielenia jednemu dokumentowi kilku symboli tej klasyfikacji.
W pewnych wypadkach — wtedy, gdy niewygodne jest stosowanie
wielokrotnego przydziału symboli PKT (np. w przypadku zastosowania PKT do
porządkowania opisów bibliograficznych) — dopuszczalne jest łączenie
następujących po sobie symboli PKT kreską ukośną „/", mającą znaczenie
„od - do". Stosując kreskę ukośną można utworzyć m. in. następujące symbole
złożone:
15.00.00/16.00.00 JĘZYKOZNAWSTWO. JĘZYKI. LITERTUROZNAWSTWO.
LITERTURA PIĘKNA
63.00.00/65.00.00 BUDOWNICTWO. ARCHITEKTURA. PLANOWANIE
I ZAGOSPODAROWANIE PRZESTRZENNE
69.21.00/69.22.00 Transport lądowy (kolejowy i samochodowy)
W skład zakresu symbolu 63.00.00/65.00.00 wchodzi także zakres symbolu 64-00.00
o odpowiedniku słownym Architektura, który znajduje się między symbolami
63.00.00 i 65.00.00, a nie został w sposób jawny uwidoczniony w zapisie
63.00.00/65.00.00.
Zasady szeregowania symboli PKT
Symbole PKT należy szeregować (w kartotekach, bibliografiach itp.) w taki
sposób, jakby były one liczbami dziesiętnymi, którym na początku odjęto zero i
przecinek. A zatem symbol 92.27.00.92 Ochrona środowiska w Polsce będzie
poprzedzał symbol 92.31.00 Rekultywacja, podczas gdy przy porządkowaniu (według
wzrastającej wielkości) liczb naturalnych liczba 923100 poprzedzałaby liczbę
92270092. Przykłady uszeregowania symboli PKT:
92.27.00 Ochrona środowiska
92.27.00.03 Prognozy w zakresie ochrony środowiska. Prognozowanie ochrony
środowiska
92.27.00.05 Terminologia ochrony środowiska
92.27.00.92 Ochrona środowiska w Polsce
92.27.00.93.23.57 Ochrona środowiska w Szwecji
92.31.00 Rekultywacja
( Polska Klasyfikacja Tematyczna, Ośrodek Przetwarzania Informacji, Warszawa 1996 – s.11-13 )