Raport "Sytuacja starych zakładów rzemieślniczych Warszawy"

Raport "Sytuacja starych zakładów rzemieślniczych Warszawy"

RAPORT
SUTUACJA STARYCH ZAKŁADÓW RZEMIEŚLNICZYCH WARSZAWY
I. WSTĘP
Oddajemy w Państwa ręce Raport z badania realizowanego wśród starych warszawskich zakładów
rzemieślniczych, powstałego w ramach projektu „Made in Warszawa 3.0 – Zrobione po
warszawsku” realizowanego z dotacji Biura Edukacji m.st. Warszawy, Fundacji PGNiG im. Ignacego
Łukasiewicza, Fundacji BRE Banku.
Celem badania było zwiększenie wiedzy na temat:

W jakiej sytuacji ekonomicznej znajdują się stare zakłady rzemieślnicze?

Jakie są główne problemy, z jakimi borykają się stare zakłady rzemieślnicze?

Kto jest odbiorcą-klientem zaopatrującym się w produkty powstałe w zakładach
rzemieślniczych?

Jak właściciele zakładów radzą sobie z promocją swoich usług?
Wywiady były realizowane w dniach 15 listopada - 15 grudnia 2010 r. w Warszawie w trzech
dzielnicach: Praga Południe, Praga Północ i Śródmieście.
Realizatorzy wywiadów : Marta Gzyra, Dorota Wiankowska
Autor raportu: Karol Wittels
Organizator
Partner
Dofinansowanie
Biuro Edukacji m.st. Warszawy
Warszawa, grudzień 2010
1
II. METODA BADAWCZA
1. Dobór próby: ze względu na charakter badania oraz specyfikę geograficznego rozproszenia
poszczególnych zakładów (w skali całej Warszawy), zrezygnowano z losowego doboru próby.
Zastosowano metodę celowego wyboru: wybrano zakłady z 3 dzielnic, które działają nie
przerwanie przynajmniej od 1960 r. (wyjątkiem jest „Pracownia witraży i lamp witrażowych”
działająca od 1989 r., uwzględniona w badaniu ze względu na niszowy i wymierający charakter
działalności). Obszar geograficzny: 3 dzielnice Warszawy: Praga Południe (ulica Zamoyskiego),
Praga Północ (ulice: Targowa, Jagiellońska, Ząbkowska), Śródmieście (ulice: Nowy Świat, Hoża,
Śniadeckich, Nowogrodzka, Oleandrów, Mokotowska, Koszykowa, Chmielna, Poznańska,
Tamka, Kopernika). Całkowita liczba respondentów wyniosła N=24 .
2. Metoda badawcza: wywiad pogłębiony z dyspozycjami.
3. Struktura próby: pośród przebadanych (N=24) były osoby w wieku od około 45 lat do około
80 lat, w tym 7 kobiet i 17 mężczyzn. Średnia wieku badanych to około 57 lat.
4. Podstawowe badane pojęcia:
a) Rzemiosło:
 zawodowe wykonywanie działalno ści gospodarczej przez osob ę fizyczną, z udziałem
kwalifikowanej pracy własnej, w imieniu własnym tej osoby i na jej rachunek, przy
zatrudnieniu do 50 pracowników - zwan ą dalej rzemieślnikiem.
 zawodowe wykonywanie działalno ści gospodarczej przez wspólników spółki cywilnej
osób fizycznych, z udziałem kwalifikowanej pracy własnej, w imieniu własnym tych
wspólników i na ich rachunek, zatrudniaj ących do 50 pracowników. 1
b) Rzemiosło artystyczne - czasem zamienne z określeniem sztuka użytkowa - dziedzina
sztuki zajmująca się wytwarzaniem przedmiotów użytkowych o wysokich walorach
estetycznych.
1
Ustawa z dnia 22 marca 1989 r. o rzemiośle (Dz.U.02.112.979).
2
„Rzemieślnik w tej chwili to jest sentyment.
Sentyment do tego co się robi. I nic więcej.” 2
III. WYNIKI
A) PYTANIA OGÓLNE – SYTUACJA ZAKŁADÓW I PRACOWNIKÓW:
W pierwszej części kwestionariusza zadaliśmy respondentom ogólne pytania dotyczące roku
założenia zakładu, czasu pracy w zawodzie, formy własności zakładu, liczby zatrudnianych
pracowników oraz formy własności lokalu.

Najstarszym zakładem w którym przeprowadzony był wywiad, a zarazem najstarszym
istniejącym zakładem rzemieślniczym w Warszawie jest „ Pracownia sztuki dekoracyjnej d.
Bracia Łopieńscy” powstała w 1862 r. Zaledwie 2 lata młodszym jest zakładem jest „ Pracownia
kapeluszy i czapek, Cieszkowski”. Z przebadanych zakładów 5 zostało założonych jeszcze w XIX
wieku, 2 na początku XX wieku, a 5 w okresie międzywojennym. Pozostałe powstały już po II
wojnie światowej, z czego 5 do roku 1950. 5 respondentów zadeklarowało, że ich zakład
przynajmniej raz został przeniesiony.

Średnia wieku pracy w zawodzie wśród respondentów wynosi 35 lat, z czego 12 osób pracuje
już ponad 40 lat. Rekordziści pracują od 60 i 57 lat.

Większość zakładów stanowi własność ich szefów lub własność rodziny. Tylko w jednym
przypadku, szef zakładu nie był jego właścicielem.

Przebadane zakłady zatrudniają średnio 1,78 pracowników. Aż 12 zakładów to jednoosobowe
firmy, a tylko dwa zatrudniają powyżej 4 pracowników.

Tylko w trzech przypadkach lokal stanowił własność firmy bądź rodziny. Pozostałe zakłady
wynajmują swoje lokale, głównie od miasta.
B) DZIAŁALNOŚĆ ZAKŁADÓW:
Część druga kwestionariusza dotyczyła działalności zakładów, charakterystyki klientów, form
reklamy zakładów i produktów.

Analizując formy reklamy rzuca się w oczy bardzo duża popularność internetu. Aż 62%
respondentów posiada swoją stronę internetową lub wystawia swoje produkty na allegro.
Biorąc pod uwagę średnią wieku osób prowadzących badane zakłady rzemieślnicze jest to
wynik bardzo pozytywny. 7 zakładów jako reklamę wymieniło pocztę pantoflową. Zdaniem
rzemieślników często to „klient tworzy reklamę”, lub gdy „jedna pani, drugiej pani….” Poleci
produkt. Ponadto 5 zakładów reklamuje się za pomocą rozdawanych wizytówek.

Oceniając
kondycję
zakładów
przeważają
odpowiedzi
pesymistyczne
(45,8%
odpowiedzi). Respondenci oceniając kondycję własnych zakładów m.in. uznawali, że jest
„mizernie”, „słabiutko”, „kulawo”, „beznadziejnie”. Wśród osób, które oceniły sytuację jako
2
Wywiad nr XVI – „Pracownia modniarska”.
3
średnią (41,6%) padały m.in. następujące odpowiedzi: „staramy się utrzymać”, „działamy
na granicy zysku”, „jakoś się utrzymujemy na powierzchni”. Tylko 12,6% zakładów przynosi
zyski.

Trudno opisać „przeciętnego” klienta zakładów rzemieślniczych, choćby z tego względu
jak bardzo różnią się one pod względem oferty. Można pokusić się o uogólnienie, że w
przypadku zakładów produkujących, a nie zajmujących się naprawami dominują osoby
starsze (starzy klienci) oraz zupełnie młode pokolenie (osoby poszukujące oryginalnych
przedmiotów, wyposarzenia, ubrania) i w wielu przypadkach osoby zamożne. Jeśli
natomiast przyjrzymy się poszczególnym branżom, dużo łatwiej można opisać klientów:
 Grawerzy i złotnicy: klienci raczej starsi, zamożni, eleganccy, często „jakby z innej
epoki”, oraz (ostatnio) coraz więcej osób młodych.






Introligatorzy: klienci starsi, zamożni oraz młodzi oprawiający prace dyplowmowe.
Zegarmistrze: klienci bogatsi, dobrze ubrani, często hobbiści.
Produkcja lamp: głównie ludzie młodzi ale zamożni.
Parasolnictwo: i biedni i bogaci, ale raczej osoby starsze i w średnim wieku.
Szewcy: klienci bardzo różni – „buty psują się jednakowo, starym i młodym”.
Ponadto: kuśnierstwo (raczej zamożni, coraz częściej młodzi), kapelusznictwo
(bogaci, znane osoby, dużo młodych), rękawiczki (zamożni), rymarstwo (zamożni).
C) PROBLEMY I PERSPEKTYWY:
Trzecia część kwestionariusza problemów z jakimi borykają się zakłady rzemieślnicze,
pomysłów na ich rozwiązanie oraz perspektyw działalności w przyszłości.

Za największy problem w działalności respondenci uznali zbyt wysokie (i stale rosnące)
opłaty za czynsz. Ponadto problemem są nadmiernie wysokie składki ZUS. Część
respondentów za istotny problem uznała brak miejsc parkingowych, uniemożliwiających
klientom swobodny dojazd bezpośrednio pod sam zakład. Większość rzemieślników
sygnalizowała problem zalewu polskiego rynku tanimi towarami z Chin. Zauważalny jest też
problem ubożenia polskiego społeczeństwa. Jeden z respondentów zwrócił uwagę na
problem przetargów, w których pod uwagę brana jest cena oferty a nie jakość wykonania.

Efektem zamykania starych zakładów jest brak konkurencji w branży, co rzemieślnicy
wymieniali zazwyczaj jako rzecz pozytywną. Aż 11 respondentów brak konkurencji
wymieniło jako główną kategorię opisującą sytuację zakładu. Oto kilka przykładowych
wypowiedzi: „konkurencji nie ma – tych rzeczy nikt nie robi” (grawer); „konkurencji nie ma
żadnej – wszystko powymierało, albo powyrzucali” (zegarmistrz); „konkurencji to już
praktycznie nie ma, bo zostało nas troje w Warszawie” (pracownia parasoli); „jeśli chodzi o
konkurencję to w tej chwili nie ma w okolicy żadnego innego” (szewc).

Analizując wypowiedzi dotyczące perspektyw na przyszłość można wyróżnić dwie
przeciwstawne postawy. Zdecydowana mniejszość widzi nadzieję na dalszy rozwój zakładu.
Przesłanką do optymizmu, jest stały wzrost zainteresowania młodych ludzi rzadkimi
wyrobami rękodzielniczymi. Niestety, większość wypowiedzi była zdecydowanie negatywna.
4
Na pytanie o czy widzą perspektywy na przyszłość padały następujące odpowiedzi: „nie
widzę żadnych – aby tylko dotrwać” (pracownia parasoli); „czarno to widzę” (szewc);
„spółdzielnia inwalidów i no future!” (pracownia lamp). Również niepokojące, że wśród
wypowiedzi przewiała się obawa (a często pewność), że nikt nie przejmie zakładu. Brak
kontynuacji wydaje się jednym z głównych problemów starych zakładów: „zlikwiduję firmę i
przejdę na emeryturę” (pracownia lamp); „za dwa lata przejdę na emeryturę i mam
wszystko gdzieś” (zegarmistrz); „mamy nadzieję, że do emerytury jakoś dotrwamy”
(zegarmistrz).

Wśród propozycji dotyczących zmian przeważały postulaty obniżenia czynszów oraz
składek ZUS. Część respondentów podkreślała, że konieczne zmiany prawne i
zainteresowanie problemem polityków. Zdaniem rzemieślników stare zakłady powinny być
objęte programem wsparcia, lub przynajmniej mieć możliwość korzystania z ulg. Należy
także zmienić przepisy celne, w celu ograniczenia zalewu polskiego rynku tanimi towarami z
Chin. Jak zauważył jeden z respondentów, obecnie „polityka jest taka, że człowiekowi
odechciewa się żyć” 3.
IV. REKOMENDACJE:
 Stworzenie przez m.st. Warszawa programu wsparcia i ochrony starych zakładów
rzemieślniczych;
 Stworzenie systemu ulg bądź możliwości wynajmu lokali po preferencyjnych cenach;
 Zmiany legislacyjne dotyczące składek ZUS;
 Ochrona polskiego rynku przed produktami z Chin.
3
Wywiad nr XII – „Pracownia szewska”.
5