ucieczka z sowieckiego „raju”

UCIECZKA Z SOWIECKIEGO „RAJU”
Reporterska wyprawa szlakiem Armii Polskiej na Wschodzie
Rosja – Kazachstan – Kirgistan – Uzbekistan – Turkmenistan – iran
Październik – listopad 2013
Patronat medialny
Krzysztof Hoffmann, wrzesień 2013
1. Wprowadzenie
Ucieczka z sowieckiego “raju” … Historia niewiarygodnej podróży dziesiątków tysięcy Polaków –
przymusowej tułaczki, rozpoczętej zimą 1940 roku na dawnych polskich Kresach; tułaczki, której szlak
wiódł przez piekło syberyjskich mrozów i pustkowia Kazachstanu. Przez „amnestię” udzieloną
niewinnym i nadzieję na ratunek. Poprzez straszne lata głodu, chorób, niepewności i śmierci. Przez
Buzułuk, Tockoje, Karagandę, Jangi-Jul, Taszkent, Pahlavi, Teheran, Isfahan …
Tak było w roku 1942. Siedemdziesiąt lat później, w przededniu rocznicy wielkiej bitwy o włoskie
wzgórze, które zdobywali ci właśnie tułacze - stając się podczas swojej wędrówki pełnokrwistymi
żołnierzami - wybieram się w liczącą ponad 16 tysięcy kilometrów podróż, wiodącą tą samą drogą.
Wyposażony w dziennikarską legitymację, kamerę, garść cennych kontaktów i nieco wiedzy,
zamierzam wetknąć swój reporterski nos w miejsca, których nikt już od dawna nie odwiedzał.
Odnaleźć miejsca przez wielu dawno zapomniane. Porozmawiać z tymi, którzy pamiętają. Położyć
kwiaty na grobach, o które nie dbał nikt przez dziesiątki lat. A przede wszystkim pisać,
dokumentować, nagrywać i publikować. I dzielić się wiedzą zdobytą w trakcie podróży z każdym, kto
wykaże chęć wysłuchania mojej opowieści.
Patronat nad wyprawą objął serwis informacyjny Wiadomosci24, należący do Grupy Wydawniczej
POLSKAPRESSE SP.Z O.O., wydawcy m.in. opiniotwórczego tytułu prasowego „Polska – The Times”
(we współpracy z brytyjskim dziennikiem „THE TIMES”) oraz szeregu tytułów polskiej prasy lokalnej.
Relacje „na gorąco” z tej podróży oraz późniejsze publikacje jej dotyczące ukazywać się będą m.in. w
wydawanych przez Polskapresse tytułach. Sponsor wyprawy zapewnia jednak pokrycie tylko części jej
kosztów, dlatego też zwracam się do Państwa o finansowe wsparcie mojego projektu.
2. dziennikarz
Nazywam się Krzysztof Hoffmann. Jestem niezależnym dziennikarzem, publicystą i reporterem. W
marcu 2013 roku zostałem uhonorowany przez wydawnictwo Polskapresse tytułem Dziennikarza
Obywatelskiego Roku 2012, co poczytuję sobie za ogromny zaszczyt i wyróżnienie. Specjalizuję się w
reportażu podróżniczym i historycznym, zaś głównym obszarem moich zainteresowań i działania są
tereny dawnych Kresów RP (Litwa, Ukraina, Białoruś oraz kraje dawnego ZSRR. Bliska jest mi również
Azja Środkowa oraz kraje Bliskiego Wschodu.
Moją przygodę z dziennikarstwem rozpoczynałem jako dziennikarz-wolontariusz, felietonista w
lokalnej, warszawskiej gazecie. Jako niezależny dziennikarz – freelancer współpracowałem i
współpracuję nadal m.in. z „Kurierem Wileńskim”, „Polska - The Times”, Radiem Wnet,
wydawnictwem Polskapresse, dawnym Tygodnikiem „Solidarność”, dziennikiem „Życie”, Telewizją
Polską, Instytutem Pamięci Narodowej, portalem Interia.pl oraz wieloma innymi wydawcami
mediów. We wrześniu br nawiązałem również współpracę z Archiwum Emigracji, związanym z
Uniwersytetem Mikołaja Kopernika w Toruniu oraz wydawanym przez nie czasopismem.
Oprócz tradycyjnego reportażu zajmuję się również filmem dokumentalnym. Od blisko sześciu lat
jestem związany z Fundacją Kresy-Syberia, dokumentującą losy obywateli polskich,
represjonowanych przez Związek Radziecki – na potrzeby Fundacji przeprowadziłem w Polsce,
Białorusi, Rosji, Ukrainie i Kazachstanie ponad 200 wywiadów biograficznych ze świadkami historii i
obywatelami polskimi, którzy doświadczyli represji sowieckich. Na podstawie ich świadectw powstał
film dokumentalny „Był Korpus”, poświęcony żołnierzom – tułaczom gen. Władysława Andersa,
którego jestem reżyserem i producentem. W grudniu 2012 zakończyłem prace nad kolejnym
dokumentem historycznym - „Przedecz – miasto spotkań”, dokumentującym losy potomków Żydów
z wielkopolskiego Przedcza, zagazowanych w przenośnych „obozach śmierci” przez faszystów w
Chełmnie nad Nerem
Jestem również autorem szeregu krótkich, dokumentalnych i paradokumentalnych form filmowych a
także wystaw plenerowych (ikonografia, opracowanie merytoryczne, projekt graficzny),
udostępnianych publicznie, poświęconych ważnym i niejednokrotnie mało znanym wydarzeniom z
najnowszej historii Polski. Najważniejsze z nich to „Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939” (Fundacja
Kresy-Syberia i Stowarzyszenie Wspólnota Polska, listopad 2011) , „Deportacje oczami dzieci”
(Fundacja Kresy-Syberia i Instytut Pamięci Narodowej, luty 2012) oraz „Opieka dyplomatów nad
polskimi dziećmi – uchodźcami w Indiach” (Ministerstwo Spraw Zagranicznych, październik / listopad
2012). Ostatnia z wymienionych wystaw, po prezentacji w siedzibie MSZ w trakcie „Dnia służby
zagranicznej” jest obecnie prezentowana w kolejnych polskich placówkach dyplomatycznych na
całym świecie.
3. „Ucieczka z sowieckiego „raju” – założenia projektu
Wyprawa szlakiem „Żołnierzy - Tułaczy” i ich rodzin odbędzie się w październiku i listopadzie 2013
roku.
Zasadniczym celem wyjazdu jest przede wszystkim odnalezienie i udokumentowanie materialnych i
niematerialnych pamiątek po dziesiątkach tysięcy obywateli polskich, ofiar stalinowskich represji i
deportacji, przebywających na terenach wspomnianych państw po „amnestii” z roku 1941, a
następnie po przeniesieniu zgrupowań polskich z terenów Powołża do Azji Środkowej oraz w
trakcie i po ich ewakuacji wraz z Armią Polską generała Władysława Andersa ze Związku
Radzieckiego na Bliski Wschód. Istotny element projektu stanowić będą notacje historyczne w
formie wywiadu (video lub audio) z żyjącymi jeszcze świadkami historii. Ważną częścią planowanej
podróży będzie również odszukanie i wykonanie dokumentacji audiowizualnej stanu polskich
cmentarzy znajdujących się na terenie Rosji, Kirgistanu, Uzbekistanu, Turkmenistanu i Iranu, jak
również – w miarę dostępności zbiorów – kwerendy archiwalne i dokumentalne.
Kolejnym celem wyprawy jest sporządzenie rzetelnej i obiektywnej relacji dziennikarskiej z
codziennego życia nowoczesnych państw Azji Środkowej. Zamierzam zebrać materiały do szeregu
publikacji na temat roli państw Azji Środkowej we współczesnym świecie, ich rozwoju w warunkach
odzyskanej niepodległości, codzienności ich mieszkańców, sytuacji społecznej i rozwoju (bądź jego
braku) norm współczesnego społeczeństwa obywatelskiego, oraz również nawiązać kontakt i
przeprowadzić wywiady ze znaczącymi postaciami życia społecznego, politycznego i religijnego, w
tym tamtejszej Polonii i jej liderów.
Relacje z podróży ukazywać się będą m.in. w serwisie Wiadomości24.pl, należącym do Grupy
Wydawniczej Polskapresse Sp. z o.o. oraz we fragmentach w serwisie polskatimes.pl, jak również na
poświęconych jej stronach w serwisach społecznościowych oraz niezależnej stronie internetowej. Na
podstawie zebranych materiałów planuję wydanie w 2014 r. książki poświęconej losom polskich
uchodźców ze Związku Radzieckiego oraz ich drogi z Kresów przez Syberię i Azję do wolności a także
produkcję
pełnometrażowego
filmu
dokumentalnego
na
ten
temat.
PLANOWANA TRASA
Planowana trasa (główne punkty) : Warszawa – Moskwa – Buzułuk – Tockoje – Kołtubanówka – Karaganda – Otar – Biszkek – Dżalalabad – Jangi Jul –
Taszkent – Guzar – Szachrizabs – Samarkanda – Buchara – Krasnowodsk (Turkmenbaszy) – Pahlevi (Bandar e-Anzali) – Teheran – Isfahan - Warszawa
4. Budżet wyjazdu (kosztorys szacunkowy)
Planowana podróż, ma trwać w założeniu od 6 do 8 tygodni. Ogólny, przewidywany budżet wynosi ok 28.000 PLN (ok. 9.000 USD). Sponsor pokrywa jedynie
część zakładanych kosztów. Fundusze te niezbędne są przede wszystkim na :
POZYCJA
1. Opłaty wizowe i konsularne oraz ubezpieczenia
Transport i koszty logistyczne (bilety lotnicze i kolejowe,
2.
wynajem lokalnych środków transportu)
3. Wynajem tłumaczy z języków lokalnych / arabskiego
4. Koszty zakwaterowania i wyżywienia
5. Łączność (telefon, Internet)
Zakup niezbędnego sprzętu, w tym kamera HDV, karty
6.
pamięci
1
SZACUNKOWY KOSZT
2.000 PLN 1
10.000 PLN 2
3.500 PLN
6000 PLN 3
2.000 PLN
4.500 PLN
Koszty wiz i opłat konsularnych (w tym ubezpieczenia) do : Rosji, Kazachstanu, Uzbekistanu, Kirgistanu, Turkmenistanu i Iranu
Przede wszystkim połączenie lotnicze Warszawa – Moskwa – Astana (Ałmaty) oraz Astana –Biszkek - Taszkent oraz koszty biletów kolejowych na trasie Taszkent – Guzar –
Samarkanda – Buchara – Taszkent. Dodatkowo koszty wynajmu środka transportu w okolicach pustyń Kara-Kum i Kyzył-Kum oraz przelotu na trasie Biszkek/Taszkent –
Turkmenbaszy (d. Krasnowodsk) – Teheran i Teheran-Warszawa
3
Uśredniona wartość noclegu z wyżywieniem przy założeniu kosztów pojedynczego noclegu z wyżywieniem na poziomie równowartości 30 EUR x 45 dni
2
5. Dlaczego ta historia jest ważna ?
Pozbawieni wszystkiego - ale ocaleni. To ofiary stalinowskich deportacji i represji na obywatelach
polskich z lat 1939 – 1941, które cudem przeżyły syberyjskie zesłanie i więzienia, by na mocy
sowieckiej „amnestii” z 1941 r. przewędrować niemal cały Związek Radziecki i Azję Środkową ku
upragnionej wolności. Szli więc, zostawiając po sobie cmentarze i przydrożne krzyże – blisko 15
tysięcy z nich nigdy nie dotarło do celu. Szli wojskowi – oficerowie i zwykli żołnierze, ale także matki,
dzieci, staruszki ... W ciągu całego roku 1942 ze Związku Radzieckiego do Iranu i na Bliski Wschód
ewakuowało się wraz z Armią Polską generała Władysława Andersa ponad 140.000 ludzi. Tylko nieco
ponad połowę z nich stanowili żołnierze.
Zostawiali za sobą traumę deportacji, doświadczenie współczesnego niewolnictwa i poniżenia, jednak
lądowanie na irańskiej, piaszczystej plaży w Pahlavi nie oznaczało dla nich końca wędrówki, a jedynie
kolejny etap podróży – większość z nich nigdy nie wróciła już do swoich domów. Polskie dzieci,
sieroty, przeszły przez egzotyczne obozy uchodźców w Afryce, Indiach, Libanie, Meksyku czy Nowej
Zelandii, ci zaś, którzy mieli siłę walczyć – pozostali w Europie by walczyć. Wyzwolona spod
hitlerowskiej okupacji nowa, komunistyczna Polska nie była jednak miejscem, które powitało ich z
otwartymi ramionami po zakończeniu wojny – pozostała więc dalsza, tym razem już ostateczna
tułaczka. Dziś potomkowie tych, którzy wyszli z Andersem z sowieckiego „domu niewoli”
porozsiewani są po całym świecie, od Wellington po Winnipeg, od Kapsztadu po Rio de Janeiro.
Ta historia, dramatyczna, smutna i porywająca zarazem, jest dziś, mimo odzyskanej już dawno
wolności, praktycznie nieznana ogółowi społeczeństwa. Moja licząca ponad 16.000 kilometrów
dziennikarska podróż szlakiem „Armii tułaczy”, od Buzułuku i Tockoje poprzez stepy Kazachstanu,
Kirgistan, Uzbekistan i Turkmenistan do Iranu pozwoli – mam nadzieję – odkryć to, co zapomniane,
rzucić nowe światło na to, co już znane, odwiedzić groby tych, którym nie dane było powrócić, a także
udokumentować materialne i niematerialne pamiątki po Polakach – wygnańcach w Azji Środkowej i
Iranie, którzy wierzyli, że ich wysiłek zaprowadzi ich z powrotem do Polski. Wielu z nich nigdy nie
zaprowadził. Niektórzy pozostali także w Azji Środkowej i na Bliskim Wschodzie. O nich także warto
wspomnieć, opisać. Niejednokrotnie – strażników polskiej pamięci z dala od Ojczyzny.
Zwracam się do Państwa z gorącą prośbą o finansowe bądź rzeczowe wsparcie opisanego powyżej
projektu. W razie dalszych pytań lub konieczności uzupełnienia informacji, jestem do Państwa
dyspozycji. Serdecznie dziękuję za poświęcony mi czas …
KRZYSZTOF HOFFMANN
Puławska 31/16
02-508 Warszawa
Tel. +48 784 756 578
E-mai: [email protected]
Facebook : https://www.facebook.com/SurvivingSovietParadise
Kampania fundraisingowa : http://igg.me/at/surviving-the-soviet-paradise/x/443360
Materiał video : http://vimeo.com/74412569