Podpisy podrobione metodą odwzorowania
Transkrypt
Podpisy podrobione metodą odwzorowania
Z PRAKTYKI Podpisy podrobione metodą W stęp odwzorowania i ponownym ich odrysowaniu za pomocą pisarskich. Zamiast kalki kop iującej bywa także stosowana kalka techniczna, na której odrysowywany jest podpis autentyczny, a następn ie , po nałoże niu jej na fałszowany dokument, odwzorowywane są kontury podpisu z użyciem zaostrzonego narzędz ia . Uzyskany w ten sposób wgłębiony autograf obrysowywany jest środk ie m kryjącym. W przypadku u życia kopiarek, skanerów i drukarek lub innych urządzeń do przeniesienia autentycznego podpisu na fałszowany dokument, ma oczywiście miejsce techniczne kopiowanie (skanowanie) podpisów. Autofałszerstwo (rnaskowante", depersonalizacja) podpisu polega na zamierzonej zmianie grafizmu wła snego pisma w ceiu nadania autografowi cech braku au ten tyczności b ądź stworzenia pozorów, że wykonawcą jest inna (konkretna) oso baś. Podpisy podrobione m et odą odwzorowania charakki k op iują cej p rzy rządów Podpisy, pomimo swoich n iedoskonałości (zmiany ewolucyjne 1, endo- i egzogenne deformacje grafizmu2, czę sto ograniczona wartość identyfikacyjna), stan ow ią podstawową formę uwiarygodniania dokumentów i nadają im znaczenie prawne. Z tych też powodów stają się one przedmiotem licznych fałszerstw. Celem artykułu jest charakterystyka stosowanych przez fałszerzy metod podrabiania podpisów ze szczególnym uwzględ nieniem metody odwzorowania, która została zaprezentowana na przykładzie dwóch ekspertyz wykonanych w Polskim Towarzystwie Kryminalistyczny m3. M et o d y p o d rabiania podpisów Podrabianie podpisów realizowane jest za pomocą metod, do których n a l e ż ą : - naśladown ictwo : intelektualne, wzrokowe, z pa- różnyc h mięci, wyuczone'ł , - kopiowanie techniczne, - autofals zerstwo. Naśladown ictwo intelektualne ma miejsce wówczas, gdy fałszerz nie zna podpisu autentycznego i kreuje cudzy autograf według własneg o wyobrażen ia . W takim przypadku w wykreowanej realizacji rękopiś mie nnej , zazwyczaj całkowicie odmiennej od wzorca , mogą zostać odwzorowane nawykowe cechy grafizmu wykonawcy, co daje szansę na jego ide ntyfikację . Ustalenie wykonawcy podpisu podrobionego w inny sposób jest w zasadzie nie moż liwe . Naś ladown ictwo wzrokowe polega na kreśleniu sygnatury w trakcie bezpoś redniej obserwacji podpisu autentycznego. Naśladownictwo z pamięci ma miejsce wówczas, gdy podrab iaj ący widział podpis autentyczny i w jakimś stopniu zapam iętał jego obraz, natomiast najwyższą form ą tego rodzaju fałszerstwa jest wcześniejsze podjęcie stara ń wyuczenia się cudzego autografu. Naśladownictwo podpisów określane jest także jako: wolne, ścisłe i wvuczo neś . Odwzorowanie podpisu autentycznego może m ieć charakter bezpośredn i lub po ś recn ń . Odwzorowan ie b e zp o ś re dn ie polega na na łożeniu fał s zow an eg o dokumentu na doku ment z autentycznym podpisem i umieszczeniu ich na podświetlon ej od spodu szybie. N a st ępn ie widoczne kontury autentycznego podpisu odwzorowywane są śro d ki e m kryjącym. Metoda ta nazywana jest takż e met odą na prześwit. Odwzorowanie po ś redn ie polega na przeniesieniu konturów podpisu autentycznego na fałszowa ny dokument z użycie m kal- PROBLEMY KRYMINALISTYKI 270 (pażdziernik-grudzień) 2010 te ryzuj ą s ię: - bardzo dużą zgo dnością kons trukcyjną z podpisem autentycznym; - zachowaniem wi elkości i proporcji poszczególnych znaków; - nienaturalnym, wolnym tempem kreś lenia; - brakiem cieniowania lub tylko nieznacznym cieniowaniem; - zwiększoną n a cis kowoś ci ą ; tępym sposobem rozpoczęcia i zakończenia krelinii graficznej (brakiem linii włosowatych) ; - zatrzymaniami (zgrubieniami linii w tych miejscach), nieregularnym tremorem oraz innymi zaburzeniami w biegu linii graficznej, które nie wystę pują w podpisie autentycznym; - niekiedy i n n ą kolejnością biegu linii graficznej w skomplikowanych rozw iązan iach konstrukcyjnych. śle nia Metoda odwzorowania - przykłady W jednej z ekspertyz wykonywanych w Polskim Towarzystwie Kryminalistycznym do bada ń dostarczono, w charakterze m ate ri ału kwestionowanego, oryg i nał u poważnienia opatrzonego nieczytelnym podpisem wystawcy. Za m ate riał porównawczy posłużyły b ezwpły wowe wzory podpisów osoby (której personalia sygnował kwestionowany podpis), które znajdowały s i ę na upoważn ien iu o podobnej treś ci jak sporny dokument oraz na innych dokumentach ( łącz ni e cztery podpisy), a t akż e wzory wpływowe tej osoby w postaci kilkudzies ięciu podpisów (uproszczonych paraf i rozwi niętyc h 49 Z PRAKTYKI form czytelnych i nieczyteinych) nakreślonych na kartkach nieliniowanego papieru formatu A-4 (ryc. 1). Wzory te zawierały porównywalne formy podpisów i obrazowały ich wielowariantowe rozwiązania graficzne, odzwierciedlające możliwości i predyspozycje pisarskie oraz nawykowe cechy grafizmu probanta. Stanowiły więc wystarczający materiał badawczy do przeprowadzenia analiz komparatystycznych, n iezbędnych do oceny autentyczności kwestionowanego autografu. .: Ryc. 1. Materiał porównawczy - wpływowy (p rzykł ad podpisów wzorco - wych probanta) Fig. 1. Submitted comoemtive material (example ot guidedsignatures) źród lo (ryc. 1-13): autorzy Celem ekspertyzy była weryfikacja autentyczności nieczytelnego podpisu widn iejącego na zakwestionowanym upoważnieniu. Zgodnie z procedurą badań , przyjętą w ekspertyzie pismoznawczej związanej z badaniem podpisów pod kątem stwierdzenia ich autentyczności bądż też faisyfikacji, ekspertyzę oparto na analizie takich kwestii jak: - określenie techniki naniesienia podpisu na podło że (analiza techniczna) , a w tym stwierdzenie , czy badana sygnatura jest pierwopisem , j e ż e l i tak, to jakim rodzajem środka kryjącego i piszącego została sporządzona, czy też została przeniesiona na pod łoże kwestionowanego dokumentu z uży ciem technik komputerowych (metodą skanowa- 50 nia), metod kserograficznych , faksowych lub innych. Stwierdzenie takiej okoliczności ma zasadnicze znaczenie dla oceny wiarygodności i autentyczności kwestionowanego dokumentu , może bowiem świadczyć o jego skopiowaniu bądż też spreparowaniu z innych dokumentów; - ocena ewentualnych znamion nieautentyczności analizowanego podpisu , na podstawie analizy jego właściwości graficznych; - przeprowadzenie badań komparatystycznych metodą graficzno-porównawczą, które jako kolejny etap analiz pismoznawczych zmierzających do weryfikacji auten tyczności spornej sygnatury koncentrują się już nie tylko na samej ocenie jej cech graficznych, ale na ich zestawieniach z grafizmem wzorcowym zawierającym podpisy osoby, której personalia sygnuje ten autograf. Badania komparatystyczne przeprowadzono metodą graficzno-porównawczą, powszechnie stosowaną w analizie tego rodzaju zapisów, jakimi są transkrypcje rękopiśmienne . Uwzględniając specyfikę formy rodzajowej grafizmu, jaką tworzą nieczytelne podpisy, w odniesieniu do spornej sygnatury skoncentrowano się na analizie takich parametrów pisma , jak: - ogólny obraz i kształt porównywanych konstrukcji , rozumiany jako forma wymodelowania rysunku graficznego składającego się z kombinacji dominujących form konstrukcyjnych, skategoryzowanych według rodzaju, kształtu i sposobu kreślenia elementów owalnych , prostych, pionowych i poziomych oraz krzywizn i załamań linii pisma; - liczba członów porównywanych podpisów, tj. ich wyodrębnionych elementów zasadniczych wraz z grammami uzupełniającymi; - ogólny kształt pola podpisów, określony przez połączenie ich skrajnych punktów liniami prostymi , tworzącymi w ten sposób określony rodzaj figury geometrycznej; - kierunek linii podstawowej i przykrywowej podpisów, tj. linii łączącej skrajne końcowe punkty zasadniczych gramm paraf w ich paśmie dolnym i wierzchołkowym ; - kształty obwiedni po minimach i maksimach, łą czące zewnętrzne punkty podpisów w ich dolnym i górnym paśmie; - wzajemny układ członów podpisów, odstępy mię dzy grammami i ich szerokość , wyznaczająca m.in. tzw. rozpęd pisma , a także umiejscowienie gramm uzupełniających; - struktura linii graficznej tworzącej poszczególne znaki i elementy podpisów z uwzględnieniem jej kształtu , miejsca rozpoczęcia i zakończenia kreślenia, kierunku jej biegu i konfiguracji oraz liczby gramm i ich umiejscowienia; PROBLEMY KRYMINALISTYKI 270 (październik-grudz ień) 2010 Z PRAKTYKI wielkość i proporcje poszczególnych elementów podpisów, ich nachylenie do linii podstawowej oraz wartości kątowe pom iędzy analogicznymi elementami porównywanych kompozycji graficznych; - ja kość samej linii graficznej ocenianej pod kątem odzwierciedlenia naturalnej zborności grafokinetycznej wykonawcy, poziomu wyrobienia pisma, s po ntan iczn ości jego kreślen ia oraz poziomu staranności i estetyki wykonania; - zespół cech motorycznych , obrazujących dynam ikę i rytm kreślenia linii graf icznej , rozkład cieniowan ia linii pisma oraz impuls jego kreś lenia, tj . wykonan ie określonej partii znaków lub gramm przy jednym przyłożeniu środka pisarskiego ; - - topografia podpisów, na którą składa się umiejscowienie paraf względem elementów podłoża wyznaczających pozycję na złożenie podpisów (tam, gdzie to było możl iwe w oparciu o przedstawiony do badań materiał porównawczy). Już na etapie wstępnej analizy i oceny właściwości graficznych kwestionowanej sygnatury stwierdzono, że jest ona wykonana pismem niezbyt dynamicznym, z objawami sztywności linii i ograniczeniem jej płynno ści, zwłaszcza w obrębie struktur o większej złożono ści, jak znak inicjalny i elementy wysokie. Bardziej płyn nie są kreślone jedynie formy girlandowe w paśmie śródlin ijnym. Pod względem ogólnego obrazu graficznego jest to kreacja o średnio złożonej formie, z dominacją łączonych girlandowo i kątowo elementów wertykalnych, zajmujących wszystkie trzy pasma pisma, od Ryc. 2. Podpis kwestionowany (strzałkami zaznaczonofragmenty linii o ograniczonej płynności oraz przerwę w jej ciągłości w miejscu zmiany kierunku przy wierzchołku pierwszego elementu podlinijnego) Fig. 2. Ouestioned signature (fragments ot loweredf/uency and discontinuity at the pointof changing the direction at the peak ot tirst elementbe/owthe line are marked with arrows) PROBLEMY KRYMINALISTYKI 270 (paźd ziern ik-g rudzień) 2010 51 Z PRAKTYKI podlinijnego poprzez śródlinijne do nadlinijnego. Element inicjalny przyjmuje formę majuskułową z pętlico wym elementem górnym, co w efekcie tworzy znak przypominający elementarzową postać litery G (ryc. 2). Biorąc pod uwagę charakterystykę graficzną spornej sygnatury, w tej fazie badań uznano, że najbardziej prawdopodobną metodą jej wykreowania było naśla downictwo wzrokowe lub metoda na prześwit. Świad czą o tym takie właściwości wynikające ze sposobu kreślenia spornego autografu, jak: - brak swobody kreślenia, ograniczenia płynności biegu linii graficznej i naturalności jej wykonania; - spowolnione tempo kreślenia; - tępa inicjacja linii graficznej; - niezbyt stabilny rytm wodzenia środka piszącego ; - ograniczony poziom naturalnego cieniowania linii graficznej; - zwiększona naciskowość środka piszącego na Ryc. 3. Podpis podrobiony Fig. 3. Forged signature podłoże; - niepewność kreślenia niektórych fragmentów zna- ków; - nieuzasadnione ekonomiką ruchów ręki wodzącej zatrzymania i przerwa w ciągłości kreślenia (w miejscu przejścia od girlandowego elementu wyjściowego pierwszego znaku do jego trzonu); - nieregularność niektórych fragmentów duktu linii pisma na granicy tremoru (co wskazano na ryc. 2). Nie ma tutaj więc cech automatyzmu ruchów ręki wodzącej narzędzie piszące , typowego dla tego rodzaju wytworów pisarskich, jakimi są zazwyczaj często kreślone podpisy. Są to cechy świadczące o falsyfikacji badanej sygnatury, a zarazem wykluczające możliwość jej podrobienia metodą naśladownictwa wyuczonego. Potwierdzeniem przyjętej hipotezy było zestawienie porównawcze kwestionowanego podpisu z podpisami wzorcowymi probanta . Wykazało ono znaczną zgodność strukturalną porównywanych realizacji rękopi śmiennych, która w przypadku podpisu wzorcowego znajdującego się na niekwestionowanym upoważnieniu jest tak ścisła , że biorąc pod uwagę wskazane wyżej znamiona nienaturalności kreślenia, dowodziło to odwzorowania spornej sygnatury na podstawie tego wła śnie podpisu, najprawdopodobniej metodą na prześwit. Zgodność strukturalna podpisu dowodowego z przywołanym wyżej podpisem porównawczym zilustrowano w formie transparentnych obrazów tych podpisów nało żonych na siebie z użyciem programu Adobe Photoshop (ryc. 3-5). Należy jednak zaznaczyć , że nawet pozornie wierne odrysowanie podpisu nie jest pozbawione niedokładno ści i odstępstw od pierwowzoru mających swoje żródlo w trudnych do przezwyciężenia nawykach psychomotorycznych fałszerza , które pozostawiają swój ślad środek piszący, 52 Ryc . 4. Podp is autentyczny Fig. 4. Authentic signature \ Ryc. 5. Nalożenie na siebieIransparentnych obrazów podpisu podrobionego i autentycznego Fig. 5. Superposition ot transparent images ot authentic and forged signatures PROBLEMY KRYMINALISTYKI 270 (październik-grudzień) 2010 Z PRAKTYKI Ryc. 6. Podpis podrobiony Ryc . 7. Podpis autentyczny Fig. 7. Authentic signature Fig. 6. Forgedsignature w detalach graficznych podrobionego podpisu. W analizowanym przypadku różnice te d otyc zą takich cech porównywanych sygnatur (wskazanych na ryc. 6-7) , jak: - sposób inicjacji i wyprofilowanie krzywizny elementu p ocząt kow eg o , - wymodelowanie lewej strony górnego elementu pętl icowego w znaku inicjalnym, - sposób łączenia linii wybiegowej elementu pętlico wego z trzonem w znaku inicjalnym, - wyprofilowanie girlandowych łączn ików znaków i ich wierzchołków, - kierunek wygięcia elementów podlinijnych, - wymodelowanie i kierunek wybiegu element u finalnego, - inny ro z kł a d cieniowania linii graficznej, widoczny m.in. we fragmentach wstę p ujących końcowych elementów girlandowych. Cechy te stan owią kom p i lację nawyków graficznych wykonawcy podrobionej sygnatury z elementami przypadkowymi oraz takimi, które wyn ikają ze sposobu jej wykreowania. W połącze niu z innymi symptomami falsyfikacji, są one wystarczające do stwierdzenia faktu podrobienia tego podpisu, nie są jednak na tyle wyraziste osobniczo, aby mogły stanowić podstawę do zidentyfikowania wykonawcy kwestionowanego autografu . W kolejnym przykładz ie i l u s t r uj ą cy m omaw ianą techn ikę fałszowa nia podpisów autograf autentyczny (porównawczy) charakteryzuje się dużym tempem kreślenia , naturalnym biegiem linii graficznej, cieniowaniem oraz ob ecnością linii włosowatych (ryc. 8). Podpis podrobiony cechuje bardzo du ża zgodno ść konstrukcyjna z autografem autentycznym, ograniczona płynność biegu linii graficznej, wolne tempo kreśl e- PROBLEMY KRYMINALISTYKI 270 (październik-grudzien) 2010 nia, brak cieniowania, nieobecność linii włosowatych oraz nienaturalne przerwy i z ał a m an i a linii graficznej (ryc. 9). Podpis ten, oprócz symptomów podpisu podrobionego, wykazuje ta kż e kilka istotnych różnic w obrę bie cech konstrukcyjnych i topograficznych w stosunku do podpisu autentycznego , a mianowicie: - trzon inicjalnej m aj u s kuły J w podpisie autentycznym tworzy kąt ostry z jej elementem daszkowym, podczas gdy w autografie sfa łszowanym w tym miejscu występuje wrzecionowate przewin ięc ie pęt l ic owe ; - element falisty w pierwszym człon ie podpisu autentycznego ma g i na nd owo- kątowy modelunek, natomiast w podpisie podrobionym ma on kształt sinusoidalny; - owal maj u sku ły G w podpisie autentycznym kreślony jest jednoimpulsowo, zaś w notacji kwestionowanej element ten pow st ał przy dwukrotnym przyło że n iu ś ro d ka pisarskiego do podłoż a ; - o dstęp p om iędz y dwoma człona mi podpisu autentycznego jest znacznie mniejszy, niż ma to miejsce w przypadku podpisu podrobionego. Różnice wskazane w dwóch pierwszych punktach mogą być egzem plifikacją jednej z cech pisma fałsze rza w postaci stosowania płynnych wiązań znaków graficznych w postaci przewin ięć pęt licowych oraz konstrukcji falistych. Inny przebieg linii graficznej w owalu majuskuły G świadczy zapewne o tym, iż fałszerz nie znał dokładnie konstrukcji tego elementu. Inny odstęp pomiędzy członami podpisów wskazuje na to, że podpis nieautentyczny został odwzorowany, najprawdopodobniej metodą na p rz eśw i t , w dwóch etapach - najpierw człon pierwszy, a po nieznacznym przes u n i ęc i u kanki odrysowany został człon drugi. 53 Z PRAKTYKI Ryc. 8. Podp is autentyczny Fig. 8. Aulhemie signature /-R,YC. 9. Podpis podrobiony FIg. 9. Forged signature I R.yC. 10. Pierwszy człon pod is Fig . 10. First segment ot aut~e~ti~~~ntycznego w powiększeniu Ignature in magnitication 54 PROBLEMV KRYMINALISTYKI 270 .. (paźdZlerntk-grudzień) 2010 Z PRAKTYKI , Ryc . 11. Pierwszy człon podpisu podrobionego w powi ększeniu Fig . 11. Firsl segment ot forged signature in magnifica tion I Ryc. 12. Drugi człon podpisu autentycznego w powiększeniu Fig. 12. Second segment ot authentic signature in magnification PROBLEMY KRYMINALISTYKI 270 (paździemik-grudzień) 2010 55 Z PRAKTYKI • Ryc . 13. Drugi człon podp isu podrobionego w powiększen i u Fig. 13. Second segment ot forged signature in magnification Na rycinach 10-13 zestawione zostały cechy naturalnego kreślenia (podpis autentyczny) z cecham i kopiowania w postaci tępych za kończeń i początków linii graficznej (brak linii włosowatyc h), przerw oraz zaburzeń w biegu linii graficznej (podpis podrobiony). ców tych podpisów . Wynika to z ograniczeń badawczych, gdyż przy omawianej metodzie fałszowa n ia podpisów d o m i n uj ą cechy grafizmu odwzorowywanego, a nie grafizmu osób dokonujących fałszerstwa. M ieczysław Przeprowadzone w ramach ekspertyz badania, zarówno stwierdzone różnice porównywanych grafizmów, jak i charakterystykę graficzną spornych sygnatur, dały wysta rczającą podstawę do przyjęc ia , iż nie są to autentyczne podpisy osób, których personalia syg nują probanta, lecz zostały podrobione me todą odwzorowania . O takiej metodzie wykreowania spornych sygnatur świadczy z jednej strony ich podobieństwo w podstawowych determinantach konstrukcyjnych i strukturalnych do podpisów odwzorowywanych, a z drugiej zróżnicowanie cech w szczegóło wych detalach konstrukcyjno-motorycznych o ugruntowanych nawykowo predyspozycjach grafokinetycznych świadczących o odmiennych preferencjach osobniczych wykonawców porównywanych grafizmów, elimin ujących moż liwość wykreowania spornych autografów przez osoby, których dane sygnują. W tego rodzaju ekspertyzach nie ma m ożliwości identyfikacji wykonaw- Goc Ja rosław Moszczyński Podsumo w anie PRZYPISY uwzględniające 56 1 K. Wójtowicz-Garcarz: Ewolucja podpisu, Zeszyty Metodyczne 2003, nr 18, s. 5-30. 2 Np.: C. Grzeszyk, M. Piaskowska: Wptyw czynników endogennych i egzogennych na grafi zm pisma ręczne go , [w:] Kryminalistyczne badan ia pismoznawcze . [red .] C. Grz"szyk, Warszawa 2006, s. 104- 135; S. Skubisz: Dowód z ekspertyzy pism patologicznych, Zakamycze 2004, s. 116-424; T. Wid/a: Wptyw pozycji pisarskiej na gralizm, [w:] Problematyka dowodu z ekspertyzy dokumentów, [red.] Z. Keg el. t. 1, Wrocław 2002, s. 38lt-39 1; S. Podgajny: W pływ tempa kreś lenia i pozycji pisarskiej na obraz podpisów własnych , Zeszyty Metodyczne 2003 , nr 18, s. 31-56; J. Kaszelak: Zmiany parametrów podpisó w uproszczonych i paraf w warun kach wyłą czone go automatyzmu kre ś l e n i a , Zeszyty Metodyczne 2003, nr 18,s.57-97 . PROBL EMY KRYM INALISTYKI 270 (pażdz iernik-grudzień) 2010