dotychczasowe doświadczenia

mgr inż. Krystian Zawadzki, Katedra Finansów, Politechnika Gdańska
Dotychczasowe doświadczenia krajów strefy euro w
zakresie wypełniania kryteriów zbieżności
1.
Wprowadzenie.
Perspektywa przystąpienia Polski do strefy euro niesie za sobą istotne
konsekwencje nie tylko w sferze gospodarczej, ale również politycznej i
społecznej. Uczestnictwo naszego kraju w Unii Europejskiej jest poważnym
krokiem naprzód do zastąpienia złotego walutą euro. Moment członkostwa
Polski w Eurolandzie uzależniony jest od determinacji w zakresie realizacji
określonych założeń wynikających z pełnego uczestnictwa w UGW. W okresie
przygotowawczym warto oprzeć się na doświadczeniach krajów strefy euro, aby
nie powielać popełnionych wcześniej błędów. Analizę tych doświadczeń warto
przeprowadzić z punktu widzenia przygotowań tych państw do udziału w
jednowalutowym obszarze oraz sytuacji, jaka zaistniała już po wprowadzeniu
nowej europejskiej waluty. Szczególnie istotna w tym względzie jest
konfrontacja zainteresowanych krajów z wymogami wynikającymi z Traktatu o
Unii Europejskiej. Ponadto, interesujące wydaje się również przybliżenie
przypadku trzech państw UE pozostających dotąd poza obszarem euro.
2.
Państwa Unii Europejskiej pozostające poza strefą euro.
Dania, Wielka Brytania oraz Szwecja pozostają jak dotąd poza obszarem
euro z własnej woli. Dwa pierwsze korzystają przy tym z przyznanej im
klauzuli „opt-out”, dającej prawo wyboru waluty. Nie ma bowiem wątpliwości,
iż bez przeszkód mogłyby sprostać wszystkim kryteriom zbieżności i zastąpić
krajowe jednostki pieniężne walutą euro. W przypadku Szwecji formalnym
powodem nie przystąpienia do Eurolandu jest rezygnacja tego państwa z
uczestnictwa w Europejskim Mechanizmie Kursowym, uniemożliwiająca
wypełnienie jednego z kryteriów konwergencji. Także i w tym przypadku, mało
prawdopodobny wydaje się fakt wystąpienia kłopotów z ewentualną stabilizacją
szwedzkiej korony. Nasuwa się wobec powyższego zasadnicze pytanie: Jakie są
powody skłaniające wyżej wymienione kraje do pozostawania poza
jednowalutowym obszarem?
Tabela 1. Najczęstsze argumenty zwolenników i przeciwników wprowadzenia
waluty euro na terenie Danii, Szwecji i Wielkiej Brytanii.
Kraje
Dania
Szwecja
Wlk.
Brytania
Argumenty zwolenników euro
- przekonanie, iż rezygnacja z korony
nie
doprowadzi
do
destrukcji
istniejącego w państwie dobrobytu,
- zapewnienie większego wpływu na
decyzje podejmowane w Unii,
- eksponowanie faktu, iż udział Danii
w systemie ERM II już dawno
przesądził o zrzeczeniu się przez to
państwo prawa do prowadzenia
niezależnej polityki pieniężnej,
- pozostawanie poza Eurolandem
utożsamiane jest z izolacją Danii i
zepchnięciem tego kraju na margines
Unii Europejskiej,
- ochrona przeciw rosnącej sile
globalnych rynków finansowych,
- możliwość aktywnego wpływania na
politykę Unii,
Argumenty przeciwników euro
- wskazywanie
na
trudności
w
utrzymaniu świadczeń emerytalnych oraz
socjalnych na dotychczasowym poziomie,
- obawy, co do nałożenia sankcji na
stosunkowo mały kraj, jakim jest Dania, w
przypadku zastosowania przez nią
rozwiązań nie akceptowanych przez
pozostałe kraje członkowskie,1
polityki
- traktowanie
niezależnej
pieniężnej jako antidotum na hipotetyczne
sytuacje kryzysowe mogące w niedalekiej
przyszłości dotknąć państwo duńskie,2
- obawy
przed
utratą
korzyści
wynikających z bardzo rozwiniętego w
tym kraju systemu świadczeń socjalnych
(idea tzw. „funduszu buforowego”),
- wystąpienie aspektu psychologicznego
na
rezygnacji
z
polegającego
wprowadzenia euro przez Duńczyków w
ogólnonarodowym referendum w tym
kraju,
- niemożność ochrony przemysłu - obawa przed nadmiernym federalizmem
brytyjskiego przed destabilizującymi i
podejmowaniem
istotnych
dla
wahaniami wartości funta,
brytyjczyków decyzji poza Wielką
Brytanią.
Źródło: Opracowanie własne.
Przeprowadzone w Danii w 2000 roku i w Szwecji w 2003 roku
ogólnonarodowe referenda potwierdziły niechęć społeczeństwa tych krajów do
przystąpienia do strefy euro. Można oczekiwać, iż w najbardziej
konserwatywnej Wielkiej Brytanii wynik byłby podobny. Wszak gdyby było
inaczej, rząd brytyjski pod naciskiem różnych grup podmiotów
zainteresowanych przystąpieniem do UGW przeprowadziłby referendum na ten
temat. Skoro się jednak tak nie stało należy wnioskować, iż sens angażowania
środków publicznych w tego typu kampanię był wątpliwy, gdyż nie zarysowała
1
przykładem w tym względzie jest sytuacja Austrii, która na skutek dojścia do władzy partii
nacjonalistycznej spotkała się z sankcjami w postaci bojkotu dyplomatycznego ze strony
pozostałych 14 krajów UE, Oręziak L.: Aktualne i przyszłe kierunki rozwoju obszaru euro, Bank i
Kredyt nr 12/2000, s.7,
2
wśród możliwych katastrof wymienia się m.in.: powódź na skutek globalnego efektu
cieplarnianego, a także skażenie środowiska w wyniku awarii szwedzkiego reaktora jądrowego w
Oresund, zob. Latour A.: Danish Referendum Sets Tone for Euro in Nordic Region, The Wall
Street Journal Europe, 29 sierpnia 2000 r., s. 19,
się choćby równowaga pomiędzy zwolennikami i przeciwnikami koncepcji
zastąpienia funta nową europejską walutą.3
Kluczowym argumentem przeciwko euro w każdym z trzech
wymienionych państw jest częściowa utrata suwerenności oraz kontroli
narodowej w zakresie kształtowania polityki pieniężnej. Uważa się przy tym, iż
zastąpienie walut narodowych europejską jednostką monetarną podważy
dotychczasowe osiągnięcia polityki gospodarczej i społecznej, które
ukształtowały obecny stan zamożności społeczeństwa tych krajów.4 Bardziej
szczegółowe argumenty za i przeciw wprowadzeniu waluty euro w Danii,
Szwecji i Wielkiej Brytanii przedstawione zostały w tabeli 1.
Spośród walut trzech opisywanych krajów, w mechanizmie stabilizowania
kursów uczestniczy obecnie tylko duńska korona. Od samego początku
wyznaczenia parytetu centralnego, a więc od stycznia 1999 roku, rynkowy kurs
korony względem euro kształtuje się bardzo blisko kursu centralnego. Wahania
mieściły się jak dotąd w przedziale nie przekraczającym +/- 1 % względem
parytetu. Jest to dużo mniej, niż zadeklarowany przez Danię +/- 2,25 % korytarz
zmian kursu. Warto przy tej okazji dodać, iż uczestnictwo Danii w systemie
ERM II jest powszechnym argumentem za wprowadzeniem waluty euro w tym
kraju. Udział w opisywanym mechanizmie już dawno implikował bowiem
rezygnację ze znacznej części swobody w kształtowaniu polityki pieniężnej.
Wielka Brytania była uczestnikiem Europejskiego Mechanizmu Kursowego
ERM od początku jego istnienia, a więc od 1979 roku. Zmasowane ataki
spekulacyjne na funta, które przyczyniły się do jego deprecjacji i kryzysu
gospodarczego w latach 1992-1993 skłoniły władze brytyjskie do wystąpienia z
systemu stabilizującego w 1992 roku.
Wydaje się, iż kraje pozostające dotąd poza obszarem euro nie podejmą
decyzji odnośnie przyjęcia nowej waluty, dopóki korzyści, jakie osiągają
państwa funkcjonujące w obszarze jednowalutowym nie zdominują
potencjalnych strat z tego tytułu. Byłby to najlepszy sposób na przekonanie
niezdecydowanej części społeczeństwa tych narodów. Jednocześnie nie należy
oczekiwać, iż nowe kraje członkowskie Unii Europejskiej zostaną zwolnione,
tak jak Dania, czy Wielka Brytania z obowiązku uczestniczenia w strefie euro.
Co więcej działania nowych państw w kierunku pełnoprawnego uczestnictwa w
UGW będą pod stałym nadzorem Komisji Europejskiej i Europejskiego Banku
Centralnego.
3
Przemawia za tym również fakt, iż brytyjski funt jest uważany za walutę dalece nadwartościową
względem euro. Wejście Wielkiej Brytanii do Eurolandu wiązałoby się wobec tego z osłabieniem
krajowej waluty, co wydaje się zabiegiem niezwykle kontrowersyjnym i niezręcznym politycznie;
zob. Wyplosz Ch.: Pierwszy rok strefy euro. Doświadczenia i perspektywy, BREBANK – CASE,
Warszawa 2000, s. 25
4
Oręziak L.: Aktualne ..., op.cit., s.7
3. Kraje członkowskie strefy euro.
Sytuacja gospodarcza krajów obecnie kandydujących do członkostwa w
strefie euro jest najczęściej porównywana do wyników państw Eurolandu
tworzących tzw. Klub Śródziemnomorski5 w okresie przed zastąpieniem ich
narodowych walut przez europejską jednostkę pieniężną. Doświadczenia tych
krajów przytaczane są z jednej strony pod kątem zagrożeń, jakie niesie za sobą
ostatni etap konwergencji, czego przykładem mogą być Hiszpania i Włochy, z
drugiej zaś w kontekście podręcznikowo wręcz przeprowadzonego procesu
dostosowawczego, jak w przypadku Grecji i w mniejszym stopniu Portugalii.
Na początku 1992 roku Hiszpania i Włochy wydawały się tylko o krok od
pełnej zbieżności, gdy znalazły się nieoczekiwanie pod atakiem spekulantów.
Zmusiło to rządy tych państw do rezygnacji ze sztywnej relacji kursu swoich
walut do marki niemieckiej. W ciągu trzech lat doszło do znaczącego
zdewaluowania pesety i lira oraz gwałtownego wzrostu stóp procentowych. Za
główne przyczyny tych ataków wymienia się obawy, co do możliwości realizacji
wymaganych dostosowań fiskalnych oraz przypuszczenia znacznej
nadwartościowości narodowych walut tych krajów.6 Przypadek tych państw
potwierdza przypuszczenie, iż jedną z najważniejszych przesłanek
wiarygodności polityki gospodarczej jest odpowiedni kształt polityki
budżetowej. Utrata zaufania międzynarodowych rynków finansowych, co do
możliwości wypełnienia przez dany kraj kryteriów fiskalnych, może odsunąć
jego uczestnictwo w strefie euro na wiele lat, choć akurat w przypadku Hiszpanii
i Włoch proces integracyjny zakończył się pomyślnie.
Przykład Grecji, będącej jednym z uboższych państw Unii Europejskiej
wskazuje nie tylko na konieczność właściwego wyboru polityki fiskalnej, ale
koordynację policy mix.7 Wiarygodność polityki makroekonomicznej w okresie
ubiegania się tego kraju o członkostwo w obszarze jednowalutowym, została
osiągnięta dzięki realizacji przyjętego w 1994 roku programu konwergencji.
Determinacja w zakresie właściwego przygotowania gospodarki nie ograniczała
się tylko do redukcji inflacji i deficytu budżetowego, ale obejmowała także
działania w sferze reform strukturalnych. Przyczyniło się to do przekonania
wszystkich zainteresowanych, iż proces konwergencji ma charakter trwały.
Postępy Grecji w dziedzinie stabilizacji są powodem, dla którego kraj ten jest
stawiany za przykład wszystkim nowym członkom UE pragnącym w krótkim
okresie czasu włączyć się do strefy euro.
Wśród znaczących wyników ekonomicznych greckiej gospodarki w latach
90 – tych warto wskazać inflację, która z poziomu 20 % w roku 1990 obniżyła
się do niespełna 3 % w roku 2000. Ponadto godna odnotowania jest redukcja
deficytu budżetowego z poziomu 13,8 % PKB w roku 1993 do wysokości 0,8 %
5
Zaliczają się do nich: Grecja, Hiszpania, Portugalia i Włochy,
zob. m.in. Gros D.: Przyszłość złotego: pomiędzy euro a walutą gospodarki wschodzącej, Konferencja p.t.:
Polska droga do euro, Falenty 2002 r.,
7
Lazaretou S.: Greek Monetary Economics in Retrospect: The Adventures of Drachma, Bank of Greece,
Working Paper No. 2, 2003 r.,
6
PKB w roku 1999, a także systematyczne obniżki stóp procentowych, do
poziomu 6,1 %8 w chwili przystępowania do obszaru euro. Spośród zjawisk
negatywnych odnotować należy: wzrost bezrobocia z 8,6 % w 1993 roku do
blisko 11 % w 2000 roku oraz podwojenie relacji długu publicznego do PKB z
50 % w 1985 roku do 102, 8 % w piętnaście lat później.
Pomimo faktu, że Grecja nie spełniała kryterium zbieżności dotyczącego
relacji długu publicznego do PKB, Europejski Bank Centralny wydał pozytywną
opinię odnośnie przystąpienia tego państwa do obszaru euro, a Rada Europejska
zaakceptowała to członkostwo. Wyrażano co prawda obawy, co do
konsekwentnego przestrzegania dyscypliny budżetowej, która pozwoliłaby się
zbliżyć do pożądanej, referencyjnej relacji długu publicznego do PKB. Grecja
planowała osiągać rokrocznie nadwyżki budżetowe wspomagające ten proces.
Jak dotąd założenia te nie powiodły się, a poziom długu publicznego uległ
nieznacznemu obniżeniu.
Jak wynika z tabeli 2 nie tylko wspomniana powyżej Grecja ma problemy z
utrzymaniem relacji długu publicznego do PKB na wymaganym poziomie.
Pogrubioną czcionką zaznaczone zostały wartości przekraczające ustaloną
granicę referencyjną 60 % PKB wśród krajów obszaru euro po roku 1997.
Chroniczne odchylenia od zakładanej wielkości zaobserwować można w Austrii,
Belgii i we Włoszech, choć jednocześnie podkreślić należy ich spadkową
tendencję. W przypadku Hiszpanii i Holandii zakładany poziom przekroczony
został w pierwszych latach członkostwa, po czym nastąpiło systematyczne jego
obniżanie. Z kolei we Francji i w Niemczech dług publiczny w relacji do PKB
oscyluje w badanym okresie wokół granicy 60 %. Fakt, iż zaakceptowano
kandydatury krajów charakteryzujących się wysokim długiem publicznym
uznany został w wielu kręgach za „triumf polityki nad gospodarką”.
Analiza tabeli 2 pod kątem salda budżetu krajów strefy euro uwidacznia
dużą dyscyplinę w prowadzonej polityce fiskalnej. Wyraźne „poluzowanie”
przyniósł dopiero rok 2003. Szczególna dbałość państw członkowskich UGW o
rozważne prowadzenie polityki fiskalnej wynika pośrednio z przyjętego przez
Radę Europejską w grudniu 1996 roku Paktu Stabilności i Wzrostu
zobowiązującego te kraje do przedstawiania kształtu budżetu w perspektywie
średnioterminowej. Głównym założeniem Paktu jest osiąganie przez państwa
członkowskie równowagi, bądź nadwyżki budżetowej. Ta druga odnosi się w
szczególności do krajów charakteryzujących się stosunkowo wysokim długiem
publicznym, to jest: Belgii, Grecji i Włoch. W przypadku zaobserwowania przez
Komisję Europejską niepokojących tendencji w odniesieniu do kształtującej się
w danym kraju Eurolandu sytuacji budżetowej, możliwe jest zastosowanie
określonych sankcji, w tym również kar finansowych.9
8
10 letnia stopa procentowa,
szczegółowa procedura postępowania została dość obszernie przedstawiona w krajowej
literaturze, zob. m.in.: Oręziak L.: Polityka budżetowa na obszarze euro, Bank i Kredyt nr 6/2002,
s. 11-12,
9
Tabela 2. Saldo budżetu oraz dług publiczny krajów obszaru euro (% PKB).
Kraj
Kryterium
fiskalne
Saldo
Aus budżetu
Dług
publiczny
Saldo
Bel budżetu
Dług
publiczny
Saldo
Fin budżetu
Dług
publiczny
Saldo
Fra budżetu
Dług
publiczny
Saldo
Gre budżetu
Dług
publiczny
Saldo
Hisz budżetu
Dług
publiczny
Saldo
Hol budżetu
Dług
publiczny
Saldo
Irl
budżetu
Dług
publiczny
Saldo
Luks budżetu
Dług
publiczny
Saldo
Nie budżetu
Dług
publiczny
Saldo
Por budżetu
Dług
publiczny
Saldo
Wło budżetu
Dług
publiczny
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
-5,0
-5,2
-4,0
-1,9
-2,4
-2,2
-1,1
0,1
0,0
-1,1
65,4
69,2
69,5
64,7
63,9
67,5
67,0
67,1
66,6
65,0
-4,9
-3,9
-3,2
-2,0
-0,8
-0,6
0,1
0,0
-0,2
0,2
133,5 131,3 126,9 125,3 119,7 115,9 110,3 107,5 104,3 100,5
-6,4
-4,7
-3,3
-1,5
1,3
1,9
6,9
4,9
3,3
2,3
59,6
58,1
57,6
54,1
48,8
47,3
44,0
43,6
43,1
45,3
-5,8
-4,9
-4,1
-3,0
-2,7
-1,6
-1,3
-2,7
-3,2
-4,1
48,5
52,7
55,7
59,3
59,5
58,5
57,6
57,2
57,4
63,0
-10,0 -10,3 -7,5
-4,0
-2,4
-1,8
-2,0
-1,4
-1,4
-1,7
107,9 108,7 111,3 108,1 105,8 105,2 106,2 106,9 104,7 102,4
-6,3
-7,3
-4,6
-3,2
-2,6
-1,1
-0,3
-0,1
-0,3
0,3
62,6
65,5
70,1
66,7
64,7
63,4
60,7
57,2
55,5
50,8
-3,8
-4,0
-2,3
-1,1
-0,8
0,4
2,2
0,2
0,0
-2,9
77,9
79,1
77,2
69,9
66,8
63,1
56,1
52,9
50,1
54,8
-1,7
-2,2
-0,4
1,2
2,3
2,3
4,5
1,7
0,4
0,2
89,1
82,3
72,7
65,1
54,8
49,3
38,6
36,3
33,6
32,0
2,8
1,9
2,5
3,4
3,5
3,7
6,1
5,0
2,0
-0,1
5,7
5,9
6,6
6,1
6,4
6,0
5,3
5,5
5,2
4,9
-2,4
-3,3
-3,4
-2,7
-2,2
-1,6
-1,3
-2,7
-2,8
-3,9
50,2
58,0
60,4
61,0
60,9
61,3
60,3
59,8
60,8
64,2
-6,0
-5,7
-3,2
-2,7
-2,4
-2,1
-1,5
-2,7
-2,6
-2,8
63,8
65,9
65,0
58,9
54,7
54,5
53,7
55,4
56,5
59,4
-9,2
-7,7
-6,7
-2,7
-2,8
-1,8
-0,3
-1,4
-1,3
-2,4
124,9 124,2 124,0 120,2 116,4 114,6 110,5 109,4 107,8 106,2
Źródło: Europejski Banki Centralny, Eurostat.
Inicjatorem uchwalenia Paktu Stabilności i Wzrostu, a także jego
najbardziej zagorzałym zwolennikiem były Niemcy wyrażające obawy, iż
uczestnictwo w obszarze euro państw nie przestrzegających odpowiedniej
dyscypliny budżetowej mogłoby doprowadzić do podważenia wiarygodności
euro, jako silnej międzynarodowej waluty. Paradoksalnie to właśnie Niemcy
oraz Portugalia mogły zostać pierwszymi krajami, które zostałoby poddane
surowym rygorom Paktu. Na początku 2002 roku Komisja Europejska zwróciła
się do Rady UE, aby skierować do wymienionych państw zalecenia, stanowiące
sygnał ostrzegawczy przed pojawieniem się nadmiernego deficytu. Formalne
ostrzeżenie nigdy nie zostało jednak wystosowane. Wśród przyczyn takiego
stanu rzeczy wymienia się między innymi chęć uniknięcia konfrontacji przez
Radę UE z państwem będącym największym płatnikiem netto do ogólnego
budżetu Unii, a także fakt, iż zainteresowane kraje zobowiązały się do podjęcia
działań nie dopuszczających do przekroczenia wartości referencyjnej 3% PKB.
Rzeczywistość pokazała jednak, że problem ten jest dużo poważniejszy. W roku
2003 niemiecki deficyt budżetowy osiągnął poziom 3,9 % PKB. Jeszcze wyższy,
bo ponad 4 % PKB miał miejsce we Francji. Dyskusja, jaka wywołana została
możliwością zastosowania wobec Niemiec i Portugalii środków
dyscyplinujących politykę budżetową skłoniła Komisję Europejską do
rozważenia możliwości zreformowania w przyszłości zasad Paktu tak, aby w
większym stopniu uwzględniały cykliczne wahania koniunktury wpływające na
osiągnięcie zakładanego poziomu deficytu budżetowego.
Tabela 3. Poziom inflacji w krajach obszaru euro w fazie przygotowawczej przed
przyjęciem nowej waluty.
Państwo
Wartość referencyjna
Austria
Belgia
Finlandia
Francja
Hiszpania
Holandia
Irlandia
Luksemburg
Niemcy
Portugalia
Włochy
1996
1997
styczeń 1998
2,5 %
1,8 %
1,8 %
1,1 %
2,1 %
3,6 %
1,4 %
2,2 %
1,2 %
1,2 %
2,9 %
4,0 %
2,7 %
1,2 %
1,5 %
1,2 %
1,3 %
1,9 %
1,9 %
1,2 %
1,4 %
1,5 %
1,9 %
1,9 %
2,7 %
1,1 %
1,4 %
1,3 %
1,2 %
1,8 %
1,8 %
1,2 %
1,4 %
1,4 %
1,8 %
1,8 %
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Europejskiego Banku Centralnego.
Na szczególne uznanie w okresie zbieżności gospodarczej państw
członkowskich, zasługują korzystne rezultaty w dziedzinie stabilności cen. W
tabeli 3 zaprezentowany został poziom inflacji jedenastu krajów obszaru euro w
okresie przed dokonaniem oceny wypełnienia kryteriów konwergencji. W
zestawieniu tym pominięta została Grecja, która pełnoprawnym
członkiem UGW stała się w 2001 roku. Jeszcze w 1996 roku kryterium
inflacyjnego nie spełniały Hiszpania oraz Włochy. Rok później poziom inflacji
wszystkich państw członkowskich mieścił się w zakładanym przedziale i
dodatkowo nie przekraczał pułapu 2 % w skali roku.
Konsekwencją obniżającej się inflacji były redukcje stóp procentowych w
krajach aspirujących do przyjęcia nowej waluty. W 1996 roku jedynie Włochy
nie wypełniały tego monetarnego kryterium. W chwili przeprowadzania przez
Komisję Europejską oceny wypełnienia przez kraje członkowskie kryteriów
spójności na początku 1998 roku
wielkości długoterminowych stóp
procentowych wszystkich analizowanych państw mieściły się w wymaganym
przedziale (tabela 4).
Tabela 4. Poziom długoterminowych stóp procentowych w krajach obszaru euro w
fazie przygotowawczej przed przyjęciem nowej waluty.
Państwo
Wartość
referencyjna
Austria
Belgia
Finlandia
Francja
Hiszpania
Holandia
Irlandia
Luksemburg
Niemcy
Portugalia
Włochy
1996
1997
styczeń 1998
9,1 %
6,3 %
6,5 %
7,1 %
6,3 %
8,7 %
6,2 %
7,3 %
6,3 %
6,2 %
8,6 %
9,4 %
8,0 %
5,7 %
5,8 %
6,0 %
5,6 %
6,4 %
5,6 %
6,3 %
5,6 %
5,6 %
6,4 %
6,9 %
7,8 %
5,6 %
5,7 %
5,9 %
5,5 %
6,3 %
5,5 %
6,2 %
5,6 %
5,6 %
6,2 %
6,7 %
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Europejskiego Banku Centralnego.
Zgoła odmiennie wygląda próba realizacji przez kraje członkowskie
monetarnych założeń Traktatu z Maastricht po roku 1998. Wypełnianie
kryterium inflacyjnego, od chwili przekazania kompetencji w zakresie
prowadzenia polityki stopy procentowej Europejskiemu Bankowi Centralnemu,
okazało się dla wielu krajów zadaniem trudnym do wykonania (tabela 5). W
szczególności odnosi się to do Irlandii, gdzie poziom inflacji, co roku przekracza
wartość referencyjną, a także Hiszpanii i Portugalii, w których to państwach
opisywane kryterium pieniężne nie zostało osiągnięte w czterech z ostatnich
pięciu lat. Fakt ten potwierdza wcześniejsze przypuszczenia, iż wspólna dla
strefy euro polityka pieniężna może nie pokrywać się z oczekiwaniami
poszczególnych państw członkowskich w tym zakresie.
Do końca lutego 1998 roku, a więc do chwili przeprowadzenia przez
Komisję Europejską oceny wypełnienia przez kraje Unii Europejskiej kryteriów
zbieżności, co najmniej dwuletni okres uczestnictwa w mechanizmie
stabilizowania kursów walut ERM odnotowało 10 państw członkowskich
(tabela 6). Pomimo faktu, iż fińska marka i włoski lir formalnie nie spełniły tego
wymogu, zaakceptowano ich uczestnictwo w obszarze euro, po tym, jak po
włączeniu do systemu walutowego, funkcjonowały w nim bez większych napięć.
Tabela 5. Poziom inflacji w krajach strefy EURO w latach 1999 – 2003.
Państwo
Wartość
referencyjna
Austria
Belgia
Finlandia
Francja
Hiszpania
Holandia
Irlandia
Luksemburg
Niemcy
Portugalia
Włochy
1999
2000
2001
2002
2003
2,1 %
0,5 %
1,1 %
1,3 %
0,6 %
2,2 %
2,0 %
2,5 %
1,0 %
0,6 %
2,2 %
1,7 %
3,2 %
2,0 %
2,7 %
3,0 %
1,8 %
3,5 %
2,3 %
5,3 %
3,8 %
1,4 %
2,8 %
2,6 %
3,5 %
2,3 %
2,4 %
2,7 %
1,8 %
2,8 %
5,1 %
4,0 %
2,4 %
1,9 %
4,4 %
2,3 %
3,0 %
1,7 %
1,6 %
2,0 %
1,9 %
3,6 %
3,9 %
4,7 %
2,1 %
1,3 %
3,7 %
2,6 %
2,7 %
1,3 %
1,5 %
1,3 %
2,2 %
3,1 %
2,2 %
4,0 %
2,5 %
1,0 %
3,3 %
2,8 %
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu.
Finlandia celowo opóźniła przystąpienie do mechanizmu ERM o ponad
półtora roku. Fińskie władze zdawały sobie sprawę z przewartościowania
krajowej waluty i obawiały się jej usztywnienia wobec euro na zawyżonym
poziomie.
Czas pokazał, iż była to decyzja słuszna. Zgodnie z
przewidywaniami, kurs marki stopniowo obniżał się, aby osiągnąć poziom
wyraźnie odbiegający od tego, który obowiązywał tuż po przystąpieniu w
struktury unijne.10
Tabela 6. Uczestnictwo krajów członkowskich Eurolandu w systemie
stabilizowania kursów walutowych.
Państwo
Austria
Belgia
Finlandia
Francja
Grecja
Hiszpania
Holandia
Irlandia
Luksemburg
Niemcy
Portugalia
Włochy
Przystąpienie do ERM
styczeń 1995
marzec 1979
październik 1996
marzec 1979
marzec 1998
czerwiec 1989
marzec 1979
marzec 1979
marzec 1979
marzec 1979
kwiecień 1992
listopad 1996
Decyzja o dewaluacji
nie
nie
nie
nie
nie
nie
nie
nie
nie
nie
nie
nie
Decyzja o rewaluacji
nie
nie
nie
nie
tak
nie
nie
tak
nie
nie
nie
nie
Źródło: Opracowanie własne.
10
Pietrzak E.:Kiedy euro zastąpi złotego, Konferencja NBP pt.: Polska droga do euro, Falenty
2001, s. 31,
Na zmianę wcześniej ustalonego parytetu centralnego narodowych walut
wobec euro w zdecydowały się dwa kraje: Grecja i Irlandia. Od 16 marca 1998
roku kurs drachmy stabilizowany był w Europejskim Systemie Walutowym,
natomiast od początku 1999 roku w zastępującym go mechanizmie ERM II. W
styczniu 2000 roku zmieniony został kurs centralny drachmy wobec euro z
poziomu 353,109 GRD/1EUR do wysokości 340,75 GRD/1 EUR. Nowy parytet
był jednocześnie kursem konwersji, obowiązującym od 1 stycznia 2001 roku we
wszystkich przeliczeniach pomiędzy grecką i europejską walutą. Drugim
państwem, które podjęło decyzję odnośnie zmiany kursu narodowej waluty była
Irlandia. 16 marca 1998 roku irlandzki funt został zrewaluowany wobec
wszystkich pozostałych walut członkowskich o 3 %.
W obu przypadkach zmiana parytetu centralnego wynikała ze stopniowego
umacniania się kursu walut krajowych w okresie uczestnictwa w mechanizmie
stabilizującym. W miarę zbliżania się terminu przystąpienia do strefy euro,
niosło to za sobą niebezpieczeństwo ich nagłego powrotu do poziomu
wyznaczonego przez ustalony kurs centralny. Taka sytuacja mogłaby stać się
przyczyną wzrostu inflacji, która podważyłaby trwałość wypełnienia jednego z
kryteriów konwergencji.
4. Podsumowanie.
W latach dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia obecne kraje obszaru euro
podjęły ogromny wysiłek w celu osiągnięcia wyników ekonomicznych
umożliwiających pełne uczestnictwo w UGW.
Wypełnienie kryteriów
konwergencji wymagało od nich dużej determinacji i konsekwencji w
prowadzonej polityce pieniężnej i budżetowej. Doświadczenia wielu państw
wskazują dodatkowo na konieczność konsekwentnego podtrzymywania
wcześniej wypracowanych osiągnięć, już po przystąpieniu do strefy euro. W
szczególności dotyczy to kryteriów fiskalnych, gdyż te, w odróżnieniu od
monetarnych znajdują się w kompetencji rządów poszczególnych krajów.
Wykaz literatury:
1. Gros D.: Przyszłość złotego: pomiędzy euro a walutą gospodarki
wschodzącej, Konferencja p.t.: Polska droga do euro, Falenty 2002 r.,
2. Latour A.: Danish Referendum Sets Tone for Euro in Nordic Region,
The Wall Street Journal Europe, 29 sierpnia 2000 r.,
3. Lazaretou S.: Greek Monetary Economics in Retrospect: The
Adventures of Drachma, Bank of Greece, Working Paper No. 2,
2003 r.,
4.
Oręziak L.: Aktualne i przyszłe kierunki rozwoju obszaru euro, Bank i
Kredyt nr 12/2000,
5. Oręziak L.: Polityka budżetowa na obszarze euro, Bank i Kredyt nr
6/2002,
6. Pietrzak E.:Kiedy euro zastąpi złotego, Konferencja NBP pt.: Polska
droga do EURO, Falenty 2001,
7. Wyplosz Ch.: Pierwszy rok strefy euro. Doświadczenia i perspektywy,
BREBANK – CASE, Warszawa 2000.