Carla rumiane cd

WILEŃSKI UNIWERSYTET PEDAGOGICZNY
WYDZIAŁ SLAWISTYKI
KATEDRA FILOLOGII POLSKIEJ
Marta Oleńska
EWOLUCJA SOCJOLEKTU MŁODZIEŻY POLSKIEGO POCHODZENIA
W WILNIE
Praca magisterska
przygotowana pod kierunkiem
doc. dr Ireny Masojć
WILNO 2008
SPIS TREŚCI
WSTĘP..................................................................................................................................... 4
Rozdział 1 SOCJOLEKT MŁODZIEŻOWY....................................................................... 6
1. 1. Pojęcie socjolektu w językoznawstwie polskim ........................................................ 6
1. 2. Stan badań nad socjolektem młodzieżowym w Polsce i na Litwie ........................... 9
Rozdział 2 CHARAKTERYSTYKA SOCJOLINGWISTYCZNA BADANEJ GRUPY
UCZNIÓW............................................................................................................................... 14
Rozdział 3 OSOBLIWOŚCI SOCJOLEKTU MŁODZIEŻOWEGO W WILNIE........... 19
3.1. Rusycyzmy................................................................................................................... 19
3.2. Lituanizmy................................................................................................................... 49
3.3. Anglicyzmy ................................................................................................................. 53
3.4. Dialektyzmy................................................................................................................. 56
3.5. Neologizmy.................................................................................................................. 58
3.5.1. Neologizmy strukturalne..................................................................................... 59
3.5.2. Neologizmy znaczeniowe................................................................................... 62
ZAKOŃCZENIE..................................................................................................................... 68
BIBLIOGRAFIA..................................................................................................................... 71
SANTRAUKA ........................................................................................................................ 73
SUMMARY ............................................................................................................................ 74
SPIS TABEL............................................................................................................................ 75
ANEKS..................................................................................................................................... 76
2
WYKAZ UŻYWANYCH SKRÓTÓW
Skróty bibliograficzne
BDwil – B. Dwilewicz, Język mieszkańców wsi Bujwidze na Wileńszczyźnie, Warszawa 1997.
LŽŽ – E. Zaikauskas, Kalbos paribiai ir užribiai, lietuvių žargono žodynėlis, Vilnius 2007.
MDaw. – M. Dawlewicz, Słownictwo socjolektu młodzieży polskiego pochodzenia w Wilnie,
Warszawa 2000.
SPGL – J. Rieger, I. Masojć, K. Rutkowska, Słownictwo polszczyzny gwarowej na Litwie,
Warszawa 2006.
Skróty języków i kwalifikatorów
ang. – angielski
gw. – gwarowy
lit. – litewski
lm – liczba mnoga
pot. – potoczny
por. – porównaj
ros. – rosyjski
ts. – to samo znaczenie
3
WSTĘP
Tematem niniejszej pracy jest ewolucja socjolektu młodzieży polskiego pochodzenia w
Wilnie. Jej celem jest zbadanie współczesnego slangu młodzieżowego i porównanie go z
materiałem zaprezentowanym w rozprawie M. Dawlewicza, który został zebrany w roku 1996–
1997, czyli przed dziesięciu laty. Jak wiadomo, wraz ze zmianą pokoleń socjolekt młodzieżowy
ciągle ulega pewnej ewolucji, odświeża leksykalne środki wyrażania ekspresji, reaguje na
zachodzące w otaczającej rzeczywistości przemiany. Ostatnie dziesięciolecie wniosło do życia
społeczności polskiej na Litwie wiele przeobrażeń społeczno-kulturowych oraz cywilizacyjnych.
W niniejszej pracy chciałabym się zastanowić nad tym, w jakim stopniu pewne z tych zmian, a
mianowicie: wzrost roli języka litewskiego i ustabilizowanie się go w funkcji języka
państwowego, spadek znaczenia języka rosyjskiego i zdegradowanie go do rangi języka
mniejszości narodowej na Litwie, ekspansja kultury masowej za pośrednictwem odgrywających
coraz większą rolę w życiu społecznym środków masowego przekazu, rozwój nowych
technologii w różnych dziedzinach życia, a szczególnie postęp w dziedzinie komunikacji
internetowej oraz rozwój komunikacji za pomocą telefonii komórkowej, wpływają na slang
młodzieżowy. Wyniki przeprowadzonych badań mają ukazać tendencje rozwojowe, którym pod
wpływem tych czynników ulega socjolekt m łodzieży polskojęzycznej w Wilnie.
Gromadząc materiał do pracy, posłużyłam się metodą ankietowania. Uczniowie mieli
do wypełnienia ankietę, która składała się z dwóch części: leksykalnej i socjolingwistycznej.
Kwestionariusz leksykalny zawierał 16 kręgów tematycznych, według których prowadzono
badania również przed 10 laty. Ze względu jednak na rozwój nowych technologii wprowadziłam
do pracy jeszcze jeden krąg tematyczny – Technologie informacyjne. Zrezygnowałam natomiast
z pola leksykalnego Organizacja studiów, ponieważ moimi respondentami byli tylko uczniowie.
Badania ankietowe przeprowadziłam w grupie uczniów, liczącej 55 osób w wieku 17–
18 lat. Byli to uczniowie klas 11 trzech polskich szkół średnich w Wilnie – Szkoły Średniej im.
Władysława Syrokomli (15 osób), Szkoły Średniej im. J. I. Kraszewskiego (20 osób) oraz
gimnazjum im. Adama Mickiewicza (20 osób). Większość spośród nich to osoby pochodzące z
samego Wilna, zaledwie 5 osób mieszka poza miastem. W przeprowadzonych przed 10 laty
4
badaniach, które posłużyły jako materiał do rozprawy M. Dawlewicza „Socjolekt młodzieży
polskiego pochodzenia w Wilnie”, udział brali również uczniowie wyżej wymienionych szkół
średnich z wyjątkiem Szkoły Średniej im. J. I. Kraszewskiego.
Niniejsza praca składa się z 3 rozdziałów. Rozdział pierwszy ma charakter
wprowadzający, omawia pojęcie socjolektu w językoznawstwie polskim oraz ukazuje krótki
zarys stanu badań nad socjolektem młodzieżowym w Polsce i na Litwie. Kolejny rozdział został
poświęcony charakterystyce socjolingwistycznej badanej grupy uczniów. W rozdziale trzecim
przedstawione zostały szczegółowe wyniki badań ankietowych. Analizie poddany został
pochodzący z ankiet materiał językowy liczący 2 341 jednostek leksykalnych. Ukazane w nim
zostaną osobliwości leksykalne socjolektu młodzieży polskiej w Wilnie, przede wszystkim
wpływy języków obcych (rosyjskiego, litewskiego i angielskiego), ale też innowacje językowe
oraz dialektyzmy. W opisie pominięte zostały tylko odnotowane w ankietach językowych
nieliczne wulgaryzmy.
5
1. SOCJOLEKT MŁODZIEŻOWY
1. 1. Pojęcie socjolektu w językoznawstwie polskim.
Termin socjolekt w interesującym nas znaczeniu jest stosunkowo niedawny.
Rozpowszechniony został w językoznawstwie polskim od lat 90-tych XX wieku. Świadczyć o
tym może to, iż nazwa ta nie jest odnotowana w Słowniku terminologii językoznawczej1 z 1970
roku ani w Encyklopedii językoznawstwa ogólnego2 z 1993 roku. Termin socjolekt notuje po raz
pierwszy S. Urbańczyk w Encyklopedii języka polskiego3 z 1994 roku, jednak nie podaje jego
definicji, a odsyła czytelnika do hasła język środowiskowy.
Na gruncie polskim rozpowszechnił ten termin A. Wilkoń w swojej pracy Typologia
odmian językowych współczesnej polszczyzny4. Badacz stwierdza w niej, że terminowi socjolekt
nadaje się różny zakres: szeroki i wąski5. Przyjął się na ogół w polskiej socjolingwistyce sens
wąski: socjolekty rozumiane są jako ekspresywne i zawodowe odmianki społeczne, czyli tak
zwane gwary środowiskowe i zawodowe, takie jak gwara złodziejska, gwara uczniowska czy
gwara żołnierska.
Natomiast w znaczeniu szerokim, za którym opowiada się sam autor, socjolekty to
„odmiany językowe związane z grupami społecznymi, takimi jak klasa, warstwa, środowisko i
grupy zawodowe”6. A. Wilkoń uważa, że warunkiem istnienia tak rozumianego socjolektu jest:
1. istnienie środowiska społecznego, którego członkowie powiązani są silnymi więziami
wewnątrz grupowymi, idzie tu nie tylko o więzi zawodowe, ale kulturowe, towarzyskie itp., 2.
względna stabilność grupy, 3. silne poczucie odmienności stosunku do innych grup, 4. ciągłość
tradycji, 5. część kontaktów członków grupy, nie ograniczona tylko do kontaktów zawodowych7.
Liczba socjolektów jest jednak ograniczona, ponieważ - zdaniem A. Wilkonia - nie
wszystkie grupy społeczne spełniają te warunki.
1
Z. Gołąb, A. Heinz, K. Polański, Słownik terminologii językoznawczej, Warszawa 1970.
Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, red. K. Polański, Wrocław 1993.
3
Encyklopedia języka polskiego, red. S. Urbańczyk, Wrocław 1994, s. 323.
4
A. Wilkoń, Typologia odmian językowych współczesnej polszczyzny, Katowice 1987.
5
Ibid., s. 83.
6
A. Wilkoń, Typologia socjolektów, Socjolingwistyka VIII, 1988, s. 84.
7
Ibid., s. 88.
2
6
Według typologii socjolektów A. Wilkonia, która - jak sam stwierdza, jest niepełna,
dyskusyjna i niejednolita w zakresie kryteriów językowospołecznych, można wyróżnić:
1. socjolekty dużych znaczących grup społecznych, tworzących duże skupiska na
określonym terytorium, np. socjolekt środowisk górniczych itp.;
2. socjolekty grup zinstytucjonalizowanych i zorganizowanych, idzie o takie grupy jak:
wojsko, organizacje paramilitarne, marynarze, harcerstwo i inne.
3. socjolekty środowisk powstałych na zasadzie dobrowolnych zrzeszeń, towarzystw,
klubów, można w tej grupie wymienić język grup sportowych, język wędkarzy,
taterników, a także i język łowiecki;
4. socjolekty
środowisk
przestępczych
bliżej
nieokreślonych
środowisk
lumpenproletariackich, kryminogennych, tworzących tzw. margines społeczny;
5. socjolekty środowisk młodzieżowych: idzie o gwary uczniowskie, studenckie,
młodzieżowe grupy punków itp. Odmiany te kształtują się na zasadzie opozycji wobec
szkolnego i oficjalnego języka oraz wobec języka ludzi dorosłych8.
Z szerokim rozumieniem pojęcia socjolekt wiąże się też jego zastosowanie przez
językoznawców polskich w opisie języka zbiorowości polonijnych za granicą. W opisie języka
tych środowisk posługują się oni terminami dialekt polonijny i socjolekt polonijny, które różnią
się zakresami znaczeniowymi. Badacze zakładają, że w idiolektach reprezentantów zbiorowości
polonijnych występują trzy podstawowe warstwy elementów językowych: 1. elementy wspólne z
polszczyzną standardową i jej wariantami (socjalnymi i terytorialnymi), 2. elementy wspólne z
językiem (językami) kraju osiedlenia Polonii, 3. elementy skontrastowane i z językiem polskim i
z językiem kraju osiedlenia. Na pojęcie dialektu polonijnego składają się wszystkie trzy warstwy
elementów językowych, natomiast podstawą wyodrębnienia socjolektu polonijnego jest tylko
jedna z tych warstw – elementy skontrastowane9.
Według definicji S. Grabiasa socjolekty to: „odmiany języka narodowego związane z
istnieniem trwałych grup społecznych połączonych jakimś rodzajem więzi. Odmiany takie
nazywa się rozmaicie: językami grupowymi, językami zawodowymi, gwarami środowiskowymi,
slangiem, żargonem itp.”10.
S. Grabias stwierdza, że opis socjolektów wymaga refleksji na temat zjawisk
społecznych, takich jak: charakter grupy, typ kształtującej ją więzi, miejsce grupy w życiu całego
społeczeństwa, system wartości podzielanych przez jej członków. Wymaga także charakterystyki
8
A. Wilkoń, Typologia odmian …, s. 90-93.
S. Dubisz, E. Sękowska, Typy jednostek leksykalnych w socjolektach polonijnych (próba definicji i klasyfikacji),
[w:] Język polski w świecie, red. W. Miodunki, Warszawa - Kraków 1990, s. 217-221.
10
S. Grabias, Środowiskowe i zawodowe odmiany języka – socjolekty, [w:] Współczesny język polski, red. J.
Bartmiński, Lublin 2001, s. 223.
9
7
językowej, która odkrywa strukturę socjolektów, ich funkcje oraz sposoby tworzenia i
wykorzystywania środków językowych11.
Budując obraz socjolektów języka polskiego, na początek autor zakłada, że o istocie
socjolektu decyduje: repertuar językowych środków utworzonych przez grupę społeczną oraz
funkcje, jakie ten repertuar spełnia w kontaktach między członkami tworzącej go grupy. S.
Grabias pisze, że aby odsłonić językowe funkcje socjolektu, należy najpierw ustalić wartości, na
które składają się:
a) kategorie socjolektalne: jakości organizujące repertuar środków językowych.
b) kategorie społeczno-kulturowe: ukryte w zachowaniach grupy wartości, za pomocą
których interpretuje się rzeczywistość, oraz wiedza na temat sposobów praktycznego
postępowania i osiągania celów12.
Dla socjolektów języka polskiego najważniejsze są, zdaniem autora, trzy następujące
kategorie socjolektalne:
1. Zawodowość, czyli przydatność środków językowych w działalności grupy społecznej.
Miernikami zawodowości są: skład zasobu leksykalnego, czyli ilościowy stosunek
słownictwa związanego z zawodowymi realiami grupy ze słownictwem dotyczącym
człowieka i świata w ogóle, potrzeby nominacyjne, które mogą wynikać z konieczności
nazywania swoistych zjawisk profesjonalnych oraz sposób ujmowania rzeczywistości
(skrótowość i peryfrastyczność), przewaga skrótu nad peryfraza świadczy o wysokim
stopniu zawodowości socjolektu.
2.
Tajność, czyli możliwość takiego kodowania informacji, aby była dostępna tylko
odbiorcom wybranym. Ta cecha w różnym stopniu, przypisywana jest wszystkim
socjolektom.
3. Ekspresywność, która jest niekiedy głównym czynnikiem powołującym socjolekty do
istnienia. Dzieje się tak przede wszystkim w otwartych środowiskach młodzieżowych –
uczniowskim, studenckim, w grupach związanych z działalnością artystyczną. Środowiska
te do niezwykłych rozmiarów rozbudowują szeregi synonimów o nacechowaniu
ekspresywnym13.
Kategorie socjolektalne – zawodowość, tajność, ekspresywność – nie tylko organizują
repertuary językowe, ale także różnicują socjolekty miedzy sobą, tworząc pewien stały układ,
który S. Grabias przedstawia następująco:
1. Socjolekty o prymarnej funkcji profesjonalno- komunikatywnej:
11
S. Grabias, Środowiskowe i zawodowe odmiany …, s. 225.
Ibid., s. 228.
13
S. Grabias, Język w zachowaniach społecznych, Lublin 2003, s. 146 - 155.
12
8
a) języki zawodowe (łowiecki, marynarski, żołnierski) – odmiany o charakterze
jawnym, w których dobór środków językowych podporządkowany jest sprawnemu i ścisłemu
przekazywaniu myśli.
b) żargony (ochweśnicki, złodziejski, więzienny) – intencjonalnie tajne odmiany
języka, w których środki językowe podporządkowane są takiemu kodowaniu informacji, aby
była dostępna tylko dla osób wybranych.
2. Socjolekty o prymarnej funkcji ekspresywnej:
a) slang (studencki, uczniowski) – intencjonalnie jawne odmiany języka, w
których dobór środków językowych podporządkowany jest ekspresywności;
b) odmiany językowe o charakterze krypto-zabawowym (np. tzw. tajny język
dzieci)14.
W rożnych opracowaniach badaczy polskich dotyczących języka młodzieży, a
zwłaszcza wydaniach o charakterze słownikowym, obocznie z pojęciem socjolekt stosowane są
jeszcze jako synonimiczne terminy gwara, żargon, slang.
1. 2. Stan badań nad socjolektem młodzieżowym w Polsce i na Litwie.
Do czasów współczesnych powstało mnóstwo prac na temat języka środowisk
młodzieżowych w Polsce. Przegląd prac językoznawczych dotyczących socjolektów
młodzieżowych w Polsce szczegółowo przedstawia M. Dawlewicz w rozprawie Słownictwo
socjolektu młodzieży polskiego pochodzenia w Wilnie15. Pisze on, że na niejednolitość i
zróżnicowanie języka młodzieży po raz pierwszy zwrócono uwagę w okresie przedwojennym,
natomiast badania gwary uczniowskiej i studenckiej na szeroką skalę rozpoczęły się w okresie
wzrostu popularności socjolingwistyki (lata 60-70). Sporo uwagi poświęcono wtedy przede
wszystkim badaniu gwary uczniowskiej. M. Dawlewicz przedstawia także prace, które
poświęcone zostały badaniu języka studentów. Autor wymienia Słownik gwary uczniowskiej(…),
Słownik gwary studenckiej (…), a także Słownik argotyzmów(…). Wspomina też o publikacjach
zbiorowych i artykułach ogłaszanych w zeszytach naukowych „Socjolingwistyka”. Przegląd prac
na temat języka środowisk młodzieżowych w Polsce autor zamyka przedstawieniem pracy S.
Grabiasa Język w zachowaniach społecznych, w której jeden z rozdziałów zawiera
podsumowanie całej dotychczasowej wiedzy na temat socjolektu młodzieżowego w Polsce16.
14
S. Grabias, Środowiskowe i zawodowe odmiany…, s. 238.
M. Dawlewicz, Słownictwo socjolektu młodzieży polskiego pochodzenia w Wilnie, Warszawa 2000.
16
Ibid., s.17-19.
15
9
Z nowszych pozycji, które się ukazały w czasie późniejszym można wymienić Słownik
slangu młodzieżowego, wydany w 2001 roku17. Zawiera on najbardziej aktualne słownictwo
współczesnej młodzieży jak i wyrażenia starsze „ważne w powojennej historii młodzieży”18.
Uważam, że należy też zauważyć, iż ostatnio badacze języka młodzieży zwracają
uwagę na jego zróżnicowanie wewnętrzne, które wynika z istnienia w środowisku młodzieży
różnych subkultur. H. Zgółkowa w swoim artykule Język subkultur młodzieżowych za
najważniejszy wyróżnik, służący wyodrębnianiu subkultur uznaje wewnętrzną potrzebę
odróżnienia opartego na opozycji swój:obcy i – to, co za tym idzie – nasz język:wasz język19.
Autorka pisze, że rodowód zjawiska subkultur i ich języka sięga w Polsce początku lat
osiemdziesiątych. Zjawisko to było traktowane wtedy – jak pisze autorka – „jako swoisty wentyl
bezpieczeństwa, który miał zwrócić uwagę pokolenia młodzieżowego w kierunku muzyki
rockowej i obszarów kultury wyrastających na obrzeżach rocka”20.
H. Zgółkowa wyróżnia następujące czynniki, o wielorakim charakterze i różnej genezie,
które powodują podział pokolenia młodych Polaków na odpowiednie subkultury: a) czynnik
pokoleniowy wyznaczany przede wszystkim datą urodzenia i pewnym poziomem edukacyjnym
(polszczyzna dzieci w wieku przedszkolnym, gwara uczniowska, gwara studencka), b) rodzaj
preferowanej muzyki, c) sekty wyznaniowe i ich powiązanie z innymi obszarami kultury.
Zdaniem autorki artykułu, estrada muzyczna i prasa młodzieżowa to dwa podstawowe
rodzaje mediów, w których propagowana jest subkulturowa leksyka młodzieżowa. Zdarzają się
jednak przekazy specyficzne, takie jak „artziny” i „fanziny” oraz zjawisko graffiti. „Artziny” i
„fanziny” są związane z określonymi odmianami muzyki rockowej i służą propagowaniu w
formie pisanej, powielanej, drukowanej tego rodzaju muzyki, jej twórców i wykonawców.
Autorka zwraca tu uwagę na prowokację ortograficzną, która może się ujawniać w tego typu
publikacjach (np. celowe i świadome łamanie zasad ortograficznych lub stosowanie rebusów z
wykorzystaniem liter i cyfr). Graffiti natomiast poza prowokacją ortograficzną jest rodzajem
aforystyki nastawionej na kondensacje tekstu z jednoczesnym wykorzystaniem wieloznaczności
słów, bogatej metaforyki itp. Autorka twierdzi, że podobny rodzaj aforystyki i twórczości quasipoetyckiej można spotkać w gwarze uczniowskiej, dominuje jednak w niej dowcip zabarwiony
ironią, sarkazmem, czasem też ostrą złośliwością. Użytkownicy gwary mają wysoki poziom
samoświadomości językowej i przede wszystkim dostrzegają potrzebę odróżnienia „języka
lekcji” od „języka przerwy szkolnej”2021.
17
M. Czeszewski, Słownik slangu młodzieżowego, Piła 2001.
Ibid., s. 8.
19
H. Zgółkowa, Język subkultur młodzieżowych [w:] Polszczyzna 2000, red. W. Pisarek, Kraków 1999, s. 253.
20
Ibid., s. 255.
21
Ibid., s. 256.
18
10
W podsumowaniu artykułu autorka stawia diagnozę dotyczącą istoty języka subkultur i
proponuje dwa jej elementy: a) inność i swoistość lub obcość, b) wymiar estetyczny (rzecz idzie
tu o to, że w języku subkultur młodzieżowych można dostrzec rodzaj neofolkloru, czyli
pojawienie się nowego rodzaju sztuki popularnej, niezbyt wysokiej, ale ustawionej wyraźnie w
opozycji do sztuki oficjalnej)22.
Stan badań nad socjolektem młodzieżowym na Litwie znacznie się różni od
przytoczonego powyżej stanu w Polsce. Jeżeli chodzi o polskie środowisko młodzieżowe, to
jedyną pozycją jest rozprawa Mirosława Dawlewicza Słownictwo socjolektu młodzieży polskiego
pochodzenia w Wilnie, który we wstępie sygnalizuje: „Celem niniejszej rozprawy jest
przedstawienie wyników badań socjolektu młodzieży polskiego pochodzenia w Wilnie. Temat
jest o tyle interesujący, że badania z tego zakresu i na tym terenie nie były dotąd prowadzone, nie
mają odpowiedników w dotychczasowej literaturze przedmiotu” 23.
W rozprawie M. Dawlewicza, przedstawione zostało słownictwo i cechy socjolektu
młodzieży polskiego pochodzenia w Wilnie. Badania autor przeprowadził w latach 1996-1997,
za pomocą ankiety składającej się z dwóch części: ogólnej (ankieta tożsamości narodowej)
i szczegółowej – leksykalnej. Objął nimi 100 osób w wieku od 14 do 19 lat – uczniów
wileńskich szkół średnich z polskim językiem nauczania oraz studentów I-II roku polonistyki
Uniwersytetu Wileńskiego i Wileńskiego Uniwersytetu Pedagogicznego.
Kwestionariusz leksykalny składał się z następujących kręgów tematycznych: 1.
Człowiek, 2. Części ciała, 3. Cechy fizyczne oraz osoby je posiadające, 4. Ubiór, 5. Czynności
fizyczne i fizjologiczne, 6. Cechy psychiczne oraz osoby je posiadające, 7. Procesy psychiczne,
8. Postawa wobec otoczenia, 9. Szkoła, nauka, 10 Organizacja studiów, 11. Życie społeczne
i kulturalne, 12. Koledzy, 13. Miłość, 14. Rodzina. 15. Życie towarzyskie. 16. Warunki życia
w mieście.
Autor twierdzi, iż o funkcjonowaniu socjolektu młodzieży polskiego pochodzenia w
Wilnie jako odrębnej odmiany językowej świadczy również fakt, że zebrany przez niego materiał
leksykalny mieści się w przedziale liczbowym (500-3000 i więcej jednostek), co pozwala mówić
o istnieniu gwary, socjolektu24. Pojęcie socjolektu przyjmuje autor za S. Grabiasem, jako
"odmianę języka narodowego związaną z istnieniem trwałej grupy społecznej połączonej jakimś
rodzajem więzi".
Wyniki przeprowadzonych badań skłoniły autora do wniosku o tym, że język młodzieży
polskiego pochodzenia w Wilnie znacznie się różni od odpowiedniej odmiany środowiskowej w
Polsce. Po pierwsze, zasób słownictwa uczniów i studentów wileńskich jest uboższy niż
22
Ibid., s. 260.
M. Dawlewicz, Słownictwo socjolektu…., s. 11.
24
Ibid., s. 114.
23
11
rówieśników w Polsce, po drugie, w socjolekcie młodzieży polskojęzycznej w Wilnie jest wiele
nazw o charakterze regionalnym, nieznanych gwarze uczniowskiej i studenckiej w Polsce, oraz
występuje duża liczba zapożyczeń z różnych języków, głównie z języka rosyjskiego.
Autor stwierdza, że zapożyczenia z różnych języków stanowią 41,87% całości
materiału. Najliczniejszą grupę stanowią zapożyczenia z języków wschodniosłowiańskich – 915
jednostek leksykalnych (90,15% wszystkich zapożyczeń). Wśród nich dominują rusycyzmy
(84,83% wszystkich zapożyczeń). Znacznie mniejszą grupę stanowią białorutenizmy (5,32%
wszystkich
zapożyczeń),
które
mają
charakter
regionalny.
Podobna
liczebność
jak
białorutenizmy maja pożyczki litewskie (5,32% wszystkich zapożyczeń), są to głównie
lituanizmy nowe o charakterze cytowanym, nieliczną grupę tworzą stare regionalizmy
pochodzenia litewskiego. Stosunki miedzy zapożyczeniami z innych języków kształtują się
następująco: anglicyzmy (4,14%), pożyczki z języka włoskiego, francuskiego, czeskiego,
niemieckiego stanowią zaledwie 0,89% wszystkich zapożyczeń25.
Autor stwierdza, że jego respondentów cechuje również „twórczy stosunek do języka ”,
który ujawnia się „w tworzeniu wyrazowych neologizmów semantycznych, jak też
strukturalnych i frazeologicznych”26. Skala ich występowania jednak jest znacznie mniejsza niż u
rówieśników w Polsce, stanowią one bowiem w socjolekcie młodzieży polskiej na Litwie tylko
14,4% całego materiału.
Należy zwrócić uwagę na to, że polski socjolekt młodzieżowy w Wilnie funkcjonuje w
ścisłym kontakcie z analogiczną odmianą w środowisku litewskim oraz rosyjskim. Dotychczas
jednak brak językoznawczego opracowania tych odmian.
Znaczącym wydarzeniem na litewskim rynku książkowym było ukazanie się w r. 2007
pierwszego słowniczka żargonizmów E. Zaikauskasa Kalbos paribiai ir užribiai27. Zawiera on
listę 1700 słów i związków frazeologicznych, opis około 2000 ich znaczeń oraz mnóstwo
przykładów ich użycia w języku. Materiał do słownika, jak podaje autor, zebrany został głównie
z internetowych forów dyskusyjnych a także z mówionego języka litewskiego, telewizji,
periodyków i książek współczesnych litewskich pisarzy.
Większość przytoczonych w słowniku wyrazów ma wyraźne pochodzenie rosyjskie,
którego autor jednak nie dokumentuje. Uważa on żargonizmy za słowa „które jak ludzie bez
tożsamości narodowej wędrują po obrzeżach i kresach języka ogólnego, zatrzymują się na
przejściu granicznym z nadzieją na przekroczenie. Słowa te nazywają się żargonizmy – słowa
bez państwa, bez tożsamości, bez paszportu ich miejscem zamieszkania jest żargon”28.
25
Ibid., s. 113.
Ibid., s.114.
27
E. Zaikauskas, Kalbos paribiai ir užribiai, lietuvių žargono žodynėlis, Vilnius 2007.
28
Lit. „ (...) kaip asmenys be pilietybės jie klaidžioja bendrinės kalbos paribiais ir užribiais, stoja sienos perėjimo
punktuose vildamiesi – o gal priims? Jų vardas žargonybės – žodžiai be valstybės, be tapatybės, be paso, jų
26
12
gyvenamoji vieta – žargonas.“
13
2. CHARAKTERYSTYKA SOCJOLINGWISTYCZNA BADANEJ GRUPY
UCZNIÓW
Badania ankietowe przeprowadziłam w grupie uczniów, liczącej 55 osób w wieku 17 –
18 lat (31 dziewcząt i 24 chłopców). Grupę respondentów tworzą uczniowie polskich szkół
średnich – Szkoły Średniej im. Władysława Syrokomli (15 osób), Szkoły Średniej im. J. I.
Kraszewskiego (20 osób) i gimnazjum im. Adama Mickiewicza (20 osób). Większość z nich –
49 uczniów – to osoby pochodzące z Wilna, zaledwie 5 osób mieszka poza miastem.
W tym rozdziale zostanie przedstawiona analiza odpowiedzi uczniów na pytania
ankietowe z części socjolingwistycznej. Mimo iż ankiety wypełniło 55 osób, nie wszyscy podali
odpowiedzi w każdej rubryce. Brakowało też ich w części socjolingwistycznej, dlatego też w
prezentowanych niżej tabelach suma odpowiedzi nie zawsze będzie równa ogólnej liczbie
respondentów. Uzyskane podczas niniejszych badań informacje zostaną zestawione z danymi
pochodzącymi z innych prac o języku młodzieży wileńskiej. W przeprowadzonych przed 10 laty
badaniach, które posłużyły jako materiał do rozprawy M. Dawlewicza Socjolekt młodzieży
polskiego pochodzenia w Wilnie udział brali również uczniowie wyżej wymienionych szkół
średnich z wyjątkiem Szkoły Średniej im. J. I. Kraszewskiego29.
Na pytanie, w jakim języku rozmawiasz najczęściej z matką, ojcem, rodzeństwem i
dziadkami, uzyskano odpowiedzi, które zostały przedstawione w poniższej tabeli.
Tabela 1. Użycie różnych języków w kontaktach rodzinnych30.
Język
Członkowie rodziny
matka
ojciec
rodzeństwo
dziadkowie
polski
rosyjski
litewski
41
43
48
46
15
16
32
12
3
1
11
0
Z analizy ankiet wynika, że w kontaktach ze wszystkimi członkami rodziny wyłącznie
języka polskiego używa tylko 15 respondentów. 14 badanych osób przyznało, że rozmawia po
polsku z matką, ojcem i dziadkami, natomiast w komunikacji z rodzeństwem posługuje się
29
M. Dawlewicz, Słownictwo socjolektu …,s 27.
Pewne osoby – jak to wyniknie z dalszej analizy – w jednej rubryce wskazały po 2 lub 3 języki, dlatego też
pozioma suma liczb wszędzie przekracza 55, czyli ogólną liczbę respondentów.
30
14
również innymi językami: 8 z nich w tej sytuacji mówi po polsku i rosyjsku, a 6 – po polsku,
rosyjsku i litewsku.
Wiele osób pochodzi z rodzin mieszanych, w których funkcjonują na co dzień różne
języki. Siedmiu respondentów respondentów z takich rodzin wskazało, że z matką rozmawia w
języku polskim, a z ojcem w języku rosyjskim (2 osoby spośród nich z ojcem, a jedna z matką
rozmawiają wymiennie po rosyjsku i polsku). Na odwrotną sytuację wskazało 6 osób, które w
kontaktach z matką posługują się językiem rosyjskim, z ojcem natomiast mówią po polsku
(jedna osoba z matką i jedna z ojcem posługują się wymiennie językami rosyjskim i polskim). Z
dziadkami 4 osoby rozmawiają po polsku, 5 osób po polsku i rosyjsku i jedna osoba po rosyjsku.
W komunikacji z rodzeństwem w rodzinach mieszanych 5 respondentów wskazało na język
polski, 3 – rosyjski i polski, 1 – rosyjski, a 4 respondentów – trzy języki: polski, rosyjski,
litewski.
Sześciu respondentów odpowiedziało, że z ojcem i matką rozmawia tylko w języku
rosyjskim, z rodzeństwem natomiast 4 spośród nich mówi po rosyjsku, 1 – po litewsku i 1 – po
polsku. Z dziadkami w takich rodzinach 4 osoby komunikują się po rosyjsku, a 2 po polsku.
Trzech respondentów wskazało, że z matką rozmawia po litewsku (jeden z nich
posługuje się również wymiennie językiem rosyjskim), a z ojcem po polsku (jedna osoba w
rozmowie z ojcem posługuje się czasami również językiem rosyjskim). Jeden respondent
wskazał, że w rozmowie z ojcem posługuje się językiem litewskim i polskim, a z matką polskim. Wszyscy wyżej wymienieni respondenci napisali, że w rozmowie z dziadkami
posługują się językiem polskim, z rodzeństwem natomiast jedna osoba rozmawia po polsku, a
pozostałe 3 - wymiennie w trzech językach: polskim, rosyjskim i litewskim.
Przytoczone powyżej wyniki świadczą o tym, że większość respondentów pochodzi z
rodzin polskojęzycznych, gdyż 29 osób z ojcem i matką komunikuje się jedynie w języku
polskim,
pozostałe
26
osób
pochodzą
z
rodzin
mieszanych
najczęściej
polsko-
rosyjskojęzycznych (16) i rzadziej polsko-litewskojęzycznych (4). Sześciu respondentów
wskazało, że w rozmowie z ojcem i matką posługują się językiem rosyjskim, co może
świadczyć, że są to rodziny rosyjskojęzyczne.
M. Dawlewicz w swojej pracy notuje nieco inny skład respondentów: 86 respondentów
pochodziła z rodzin polskich, 10 - z rodzin mieszanych (w tym 6 osób z polsko-rosyjskich, 2 z
polsko-litewskich i 2 polsko-białoruskich). Zdecydowana więc większość badanej przez niego
młodzieży deklarowała pochodzenie z rodzin polskich. Natomiast z badań przeprowadzonych
przeze mnie wynika, że znaczny odsetek uczniów klas 11 szkół polskich stanowią osoby z rodzin
mieszanych (26 osób z 55 ankietowanych). Niniejsza próbka badawcza obejmuje jednak zbyt
15
mało osób i nie pozwala wyciągnąć z tego zestawienia jakichś ogólniejszych wniosków o
zmianach w pochodzeniu uczniów, uczęszczających do szkoły polskiej.
Uderzająca jest jednak swoboda językowa, która cechuje obecnie najmłodsze pokolenia.
Ze słów uczniów wynika, że w kontaktach z rodzeństwem często dochodzi do zmiany kodu. Jest
to zjawisko zwłaszcza charakterystyczne w rodzinach mieszanych. Niepokojące wydaje się
zwłaszcza to, że połowa uczniów pochodzących z polskich rodzin i posługujące się w kontaktach
z rodzicami wyłącznie polszczyzną, w komunikacji z rodzeństwem stosuje również język
rosyjski, a część z nich przechodzi czasami nawet na język litewski.
Z powyższego zestawienia też wynika, że znajomość języka litewskiego jest zjawiskiem
nowym (cechuje najbardziej najmłodsze pokolenie, nikt nie używa tego języka w rozmowie z
dziadkami), ale bardzo ekspansywnym.
Kolejne pytanie dotyczyło użycia różnych języków w kontaktach z przyjaciółmi.
Tabela 2. Użycie różnych języków w środowisku rówieśniczym.
Częstotliwość
użycia
zawsze
często
rzadko
nigdy
Język
polski
24
22
3
0
rosyjski
9
37
2
0
litewski
0
27
16
3
angielski
0
2
30
17
niemiecki
0
0
3
46
Z danych w tabeli wynika, że w kontaktach rówieśniczych dominują dwa języki: polski
i rosyjski. Ujmując razem rubryki „zawsze” i „często”, widzimy, że oba te języki zostały
wymienione przez 46 respondentów, to znaczy występują w tej sferze komunikacji prawie na
równi. Język litewski używany jest trochę rzadziej, ponieważ 27 ankietowanych osób umieściło
go w rubryce „często”, a 16 – „rzadko”. Język angielski używany jest rzadko, a niemiecki prawie
nigdy.
Na pytanie, jakim językiem posługujesz się podczas przerwy, większość respondentów
(37) wskazało język polski, 20 osób – język rosyjski i zaledwie 5 osób – litewski. Były też
odpowiedzi takie, jak np.: „gwary wileńskiej”, „mieszanina polskiego, litewskiego i
rosyjskiego”, „po polsku używając rosyjskich słów i wyrażeń”. Z odpowiedzi uzyskanych na
pytanie: „Czy język polski różni się od używanego na lekcji i na przerwie w twojej szkole?
Czym sie różni?” wynika, że uczniowie wyraźnie dostrzegają różnice między językiem
używanym na przerwie i językiem używanym podczas lekcji. Według respondentów różnice te
16
dotyczą poprawności językowej oraz użycia wyrazów z innych języków, głównie z rosyjskiego i
litewskiego. Oto kilka przykładowych wypowiedzi respondentów: „Na przerwach język polski
jest mieszany z rosyjskim lub litewskim”, „Podczas lekcji jest to język polski, a na przerwie
mieszanka języków”, „Na lekcji język polski jest bardziej polski (polskie wyrazy, wymowa),
natomiast na przerwie używamy polskiego zmieszanego z rosyjskim i litewskim”, „Na
przerwach używamy gwary wileńskiej”.
Następne pytanie w ankiecie dotyczyło sfer użycia poszczególnych języków. W
miejscach publicznych, takich jak sklepy/środki komunikacji, większość respondentów
posługuje się językiem państwowym (40/43), na drugim miejscu jest język rosyjski (14/8), a
dopiero na trzecim - język polski (5/13).
Większość ankietowanych czyta prasę litewską (40) i rosyjską (22), natomiast zaledwie
6 osób wymieniło prasę w języku polskim. Taki wybór wydaje się całkiem zrozumiały i
uzasadniony, ponieważ odpowiada liczebności i różnorodności tytułów prasowych na Litwie, a
zatem też możliwości ich wyboru. Respondenci wymienili następujące tytuły w języku
litewskim: Panelė (20), Kosmopolitan (7), Top Girl (3), 15 MIN (3), Respublika (3), Žmonės (4),
Lietuvos rytas (2), Vakaro Žinios (2), Justė (1), TV savaitė (1). W języku rosyjskim zaledwie
dwie pozycje: Експрес Неделя (11) i Ресспублика (1) i tylko jedna osoba wymieniła pisma w
języku polskim: Kurier Wileński i Brawo.
Inaczej jednak sprawa ma się z książkami. Większość respondentów czyta książki w
języku polskim (50), na drugim miejscu wymienia literaturę w języku litewskim (47), na trzecim
- w języku rosyjskim (16), nieliczni czytają również po angielsku (3).
Na pytanie, o słuchane programy radiowe, większość respondentów (32) wskazała
rozgłośnie w języku litewskim: Power Hit Radio (11), A2 (10), European Hit Radio (7), M-1 (3),
Super FM (1), 15 – w języku rosyjskim: Руское радио i zaledwie 11 respondentów wymieniło
rozgłośnię w języku polskim Znad Wilii. W porównaniu z danymi z pracy M. Dawlewicza, który
notuje wybór polskiej lokalnej rozgłośni radiowej Znad Wilii przez wszystkich respondentów,
wynika, że obecnie znacznie popularniejsze wśród młodzieży stały się rozgłośnie w języku
litewskim.
Z danych ankiety wynika, że ponad połowa respondentów (43) woli oglądać programy
telewizyjne i filmy w języku państwowym lub w języku rosyjskim, natomiast nieliczna grupa
(12) preferuje telewizję w języku polskim. Wymienione przez respondentów ulubione programy
telewizyjne można podzielić na 4 grupy: 1. informacyjne: TV3 Žinios (4); 2. publicystyczne:
NUO IKI (8), TV Detektyvai (2), Abipus sienos (1), Запретная Зона (3), Понять, простить
(2); 3. rozrywkowe: Stresas (7), Dangus (4), Myli nemyli (4), Top 10 (3), TV Pagalba (3),
17
Nomeda (1), Pagal mamą (1), Kelias į žvaigždes (1), Muzikos Šou (1), SOS (1), DZIN (1),
Минута славы (4), Дом 2 (2), Звезды на льду (1), Duże dzieci (1); 4. seriale filmowe Asmens
sargybinis (1), Audra (1), Aistrų žemė (1), Солдаты (1), София, дай мне время (1),
Властитель горы (1), M jak Miłość (1), Plebania (1)31. Z uzyskanych odpowiedzi wynika, że
największe zainteresowanie wśród młodzieży mają programy rozrywkowe i seriale filmowe.
Ponieważ
do
pracy
wprowadziłam
krąg
tematyczny,
dotyczący
technologii
informacyjnych, za istotne uznałam pytanie, jaką wersję językową ma oprogramowanie
komputera w szkole i w domu. Z uzyskanych odpowiedzi wynika, że większość respondentów
(50) w szkole korzysta z litewskiego oprogramowania komputera. W domu natomiast większość
ankietowanych (38) ma oprogramowanie w języku angielskim, kilka (7) – w języku rosyjskim i
nieliczni (3) – w językach polskim i litewskim.
W podsumowaniu można powiedzieć, że sytuacja w ciągu dziesięciu lat w pewnym
stopniu się zmieniła. Wydaje się, że zjawisko wielojęzyczności i wymiennego użycia języków
staje się coraz powszechniejsze, zwłaszcza w najmłodszym pokoleniu. Mimo iż w środowisku
polskiej młodzieży szkolnej coraz powszechniejsza staje się znajomość języka litewskiego, nie
zanika też popularność języka rosyjskiego. Zwiększa się wśród młodzieży liczba odbiorców
popularnych programów telewizyjnych i rozgłośni radiowych w języku litewskim i rosyjskim, a
zmniejsza się w języku polskim. Duża oferta różnych czasopism i gazet w języku litewskim
sprawia, że młodzież chętniej po nie sięga niż po czasopisma i gazety w języku polskim i
rosyjskim. Należy też na zakończenie zaznaczyć, że posługiwanie się językiem polskim i
litewskim ogarnia zarówno sferę mówioną, jak też pisaną, użycie języka rosyjskiego natomiast
ogranicza się głównie do sfery ustnej.
31
Nazwy rosyjskich programów telewizyjnych i czasopism podane zostały alfabetem rosyjskim, natomiast przez
respondentów w ankiecie zapisane były najczęściej alfabetem polskim. Może to świadczyć o tym, że język rosyjski
funkcjonuje w ich świadomości językowej w postaci mówionej, podczas gdy forma graficzna jest obca lub mało
znana.
18
3. OSOBLIWOŚCI SOCJOLEKTU MŁODZIEŻOWEGO W WILNIE
3.1. Rusycyzmy
W zebranym materiale (2341 jednostek leksykalnych) występuje duża liczba
zapożyczeń z różnych języków (1137). Można w nim spotkać wyrazy pochodzące z języka
litewskiego, angielskiego, rosyjskiego, białoruskiego i niemieckiego. Najliczniejszą grupę
jednak stanowią zapożyczenia rosyjskie, które ogarniają prawie 1/2 całego materiału (1026
jednostek leksykalnych).
Z zestawienia danych liczbowych niniejszych badań z materiałem przedstawionym
przez M. Dawlewicza wynika, że liczba zapożyczeń z języka rosyjskiego znacznie wzrosła,
ponieważ autor rozprawy na 2 715 zebranych jednostek zanotował 861 zapożyczeń z tego
języka, co stanowi około 35,5 % całego materiału.
Kolejność poszczególnych kręgów tematycznych ze względu na liczebność zapożyczeń
rosyjskich w porównaniu z danymi pochodzącymi z pracy M. Dawlewicza wygląda następująco:
Tabela 3. Kolejność poszczególnych kręgów tematycznych ze względu na liczebność rusycyzmów.
Nazwa danego kręgu tematycznego
1. Czynności fizyczne i fizjologiczne
2. Ubiór
3. Cechy fizyczne oraz osoby je posiadające
4. Szkoła, nauka
5. Części ciała
6. Cechy psychiczne oraz osoby je
posiadające
7. Technologie informacyjne
8. Warunki życia w mieście
9. Życie towarzyskie
10. Człowiek
11. Postawa wobec otoczenia
12. Miłość
13. Koledzy
14. Rodzina
15. Procesy psychiczne
16. Życie społeczne i kulturalne
Liczba
pytań
28
36
21
58
28
12
Liczba
rusycyzmów
2006
120
108
105
103
95
70
Liczba
rusycyzmów
1996-1997
83
99
90
60
165
67
35
22
17
7
9
10
7
7
4
9
Łącznie
68
67
62
53
50
29
27
25
23
21
1026
45
61
47
37
28
16
23
13
8
861
19
Z tabeli wynika, że najwięcej pożyczek rosyjskich w zebranym przeze mnie materiale
wystąpiło w nazwach czynności fizycznych i fizjologicznych – 120 jednostek leksykalnych,
następnie w kręgach tematycznych: ubiór – 108, cechy fizyczne oraz osoby je posiadające – 105,
szkoła, nauka – 103. Kolejność tych kręgów u M. Dawlewicza wygląda nieco inaczej. Ze
względu na liczebność rusycyzmów, na pierwszym miejscu były: nazwy części ciała, następnie
kolejno takie kręgi: ubiór, cechy fizyczne oraz osoby je posiadające i cechy psychiczne oraz
osoby je posiadające. Najmniej pożyczek rosyjskich w zgromadzonym przeze mnie materiale
znalazło się w kręgach tematycznych: miłość – 29, koledzy – 27, rodzina – 25, procesy
psychiczne – 23, życie społeczne i kulturalne – 21. Z tabeli można wnioskować, że liczba
zapożyczeń zwiększyła się prawie we wszystkich grupach tematycznych z wyjątkiem kręgów:
życie towarzyskie, miłość oraz nazwy części ciała (tu liczba pożyczek zmniejszyła się znacznie –
o 70 jednostek).
Zarówno zapożyczenia z języka rosyjskiego, jak też inne zostaną w tej pracy
poklasyfikowane na podstawie kryterium formalnego – przedmiotu zapożyczenia. Jest to
schemat klasyfikacyjny, przyjęty przez H. Karaś w pracy o rusycyzmach słownikowych w
polszczyźnie okresu zaborów32. Odzwierciedla on podstawowe mechanizmy zapożyczania i jest
często stosowany jako wzór w innych pracach o polszczyźnie wileńskiej33. A mianowicie
wyróżniam następujące grupy:
1. Zapożyczenia formalnosemantyczne – wyrazy (zestawienia) przejęte przez
polszczyznę w obcym kształcie (formie), zaadoptowane fonetycznie i gramatycznie, z
zachowaniem ich znaczeń lub ewentualnymi modyfikacjami semantycznymi, np. batinki ‘buty
skórzane z dłuższą cholewką, przeważnie męskie’, ros. ботинки ‘buty’. W zebranym materiale
wystąpiło 720 zapożyczeń wyrazowych, np. dirik ‘dyrektor szkoły’, gałstuk ‘krawat’, krasowki
‘tenisówki’ i 45 zapożyczeń frazeologicznych, np. igrać w karty ‘gra w karty’, kiń majak
‘wyslij sygnał’, liubownoje pismo ‘list miłosny’. Wyróżniamy wśród nich zapożyczenia:
a) wyrazowe
b) frazeologiczne
2. Kalki strukturalne - wyrazy, zestawienia lub związki frazeologiczne, powstałe w
wyniku kopiowania (przejmowania) samej budowy, obcych jednostek leksykalnych i
zastępowania obcych morfemów/wyrazów elementami rodzimymi, np. duże babki ‘grube
pieniądze, większa ilość pieniędzy’, ros. большие бабки. Dzielą się one na:
32
H. Karaś, Rusycyzmy słownikowe w polszczyźnie okresu zaborów, Warszawa1996.
33
Por. M. Dawlewicz, Socjolekt młodzieży …, H. Sokołowska, Wielojęzyczność a umiejętności komunikacyjne
uczniów szkol polskich na Litwie, Warszawa – Wilno 2004.
20
a) słowotwórcze
b) frazeologiczne
W zebranym przeze mnie materiale brak jest kalk słowotwórczych oraz
frazeologicznych, w których wszystkie elementy składowe byłyby przetłumaczone. Występują
natomiast półkalki frazeologiczne, charakteryzujące się tym, że jeden wyraz w nich jest
przetłumaczony, drugi natomiast zachowuje rosyjską postać formalnosemantyczną, choć jest
zaadaptowany gramatycznie, np. dostawanie w tyk (1) ‘rozmowa z dyrektorem w kancelarii’ ros.
получать в тык, kose oczy ‘oczy z zezem’, ros. косые глаза.
3. Kalki semantyczne – wyrazy o strukturze morfologicznej zgodnej z polszczyzną,
ale o semantyce ukształtowanej na wzór ich odpowiedników obcojęzycznych. W zebranym
materiale kalki semantyczne w ogóle nie wystąpiły.
Ponieważ celem niniejszej pracy jest porównanie zgromadzonego materiału
językowego z opisem socjolektu młodzieży wileńskiej sprzed 10 lat, uzasadnione jest takie
zastosowanie podziału, który nie odbiega od klasyfikacji materiału w pracy M. Dawlewicza.W
swojej pracy jednak rezygnuję z rozróżnienia wśród zapożyczeń formalnosemantycznych:
cytatów oraz zapożyczeń przyswojonych. Kryterium tego podziału opiera się na stopniu
przyswojenia pożyczek leksykalnych, które obejmuje adaptację fonetyczną, gramatyczną oraz –
w przypadku materiału pisanego – również graficzną.
Adaptacja graficzna polega na odwzorowaniu za pomocą liter polskich pisowni
rosyjskiej. W zebranym przeze mnie materiale wszystkie wyrazy zostały zapisane alfabetem
łacińskim i najczęściej oddają wymowę rosyjską. Może to świadczyć o tym, że znane są one
głównie z odmiany mówionej języka rosyjskiego.
Adaptacja fonetyczna polega na zmianie charakterystycznych cech fonologicznych
języka rosyjskiego na ich polskie odpowiedniki, np.:
•
rosyjskie miękkie t’ zastępowane jest polskim ć, np. skatać (19) ‘odpisać zadanie
domowe’, ros. скатать, nyć (17) ‘płakać’, ros. ныть, zoncik (15) ‘parasol’, ros. зонтик
•
miękkie d‘ – oddawane jest jako dź, np. dziedy (1) ‘starsi członkowie rodziny’, ros. деды,
dzieńgi (7) ‘pieniądze’, ros. деньги,
•
miękkie r‘ – jako rz, np. przykolny (1) ‘człowiek z poczuciem humoru, lubiący żartować’,
ros. прикольный.
Istotną cechą w odróżnianiu cytatów i zapożyczeń adaptowanych fonetycznie może być
miejsce akcentu: a więc postać –
nauszniki – z akcentem na trzeciej sylabie od końca
uznalibyśmy za cytat rosyjski, natomiast ten sam wyraz w innej realizacji fonetycznej –
nauszniki – za zapożyczenie. Forma pisana materiału nie oddaje jednak akcentu.
21
Adaptacja gramatyczna ma charakter kontekstowy, służy włączaniu adaptowanych
form
wyrazowych
do
polskiego
modelu
składniowego,
dzięki
nadawaniu
formom
przejmowanym z języka rosyjskiego polskich końcówek fleksyjnych lub elementów
słowotwórczych np. ryży, ros. рыжий.
W materiale pochodzącym z ankiety wyrazy występują poza kontekstem, najczęściej w
formie mianownikowej. Postać tego przypadka często jest zbieżna w języku rosyjskim i polskim.
Różnice są najbardziej widoczne w przymiotnikach. Uczniowie częściej przytaczali wyrazy
nieadaptowane o charakterze cytatów np. szisliwyj ‘sprytny, szybko się orientujący, mający
szczęście’, ros. счастливый, szustryj ‘sprytny’, ros. шустрый, tołstyj ‘gruby otyły, ociężały’,
ros. mолстый. Ale przytaczano też wyrazy adaptowane, np. bezzuby
‘rzadkie zęby’, ros.
беззубый. Te same wyrazy zostały zapisane przez różnych respondentów w różny sposób: w
formach adaptowanych, np. ryży i nieadaptowanych, np. ryżyj, ros. ‘рыжий’.
Na
trudności
w
rozgraniczeniu
cytatów
wyrazowych
i
pożyczek
formalnosemantycznych wskazują w swoich pracach również inni badacze polszczyzny
wileńskiej – M. Dawlewicz i H. Sokołowska. Dlatego też wszystkie zapożyczenia
formalnosemantyczne w niniejszej pracy zostaną wymienione w jednym ciągu alfabetycznym.
Graficznie zostaną one zapisane w postaci podanej przez uczniów. Liczba w nawiasie wskazuje,
w ilu ankietach wystąpiło podane zapożyczenie. Dalej podana jest etymologia rosyjska i
znaczenie, jeżeli się rożni ono od semantyki w polskim socjolekcie. Wyrazy rosyjskie zostały
wypisane ze słowników języka rosyjskiego34 i słownika żargonu młodzieżowego35. W wielu
przypadkach potwierdzenie leksemu rosyjskiego można było znaleźć tylko w Internecie36.
Niedokładność etymologii sygnalizuję za pomocą skrótu por.. Na końcu każdego hasła za
pomocą skrótu MDaw sygnalizuję, że wyraz ten był notowany również w książce M.
Dawlewicza, a za pomocą skrótu LŽŽ37 stwierdzam jego obecność także w litewskim slangu
młodzieżowym i podaję obok formę litewską.
Zapożyczenia formalnosemantyczne wyrazowe:
abizjana (14) ‘o mężczyźnie podobnym do małpy’, ros. обезьяна ‘małpa’
aczkarik (34) ‘człowiek noszący okulary’, ros. очкарик, MDaw., LŽŽ ačkarikas
aczki (16) ‘okulary’, ros. очки
adziożki (1) ‘odzież ogólnie o odzieży, ubraniu, garderobie’, ros. одежка
afigenny (2) ‘nauczyciel, który ma uznanie wśród młodzieży’, ros. офигенный, LŽŽ afigienas
34
Ожегов С. Н., Шведова Н. Ю., Толковый словарь русского языка, 1998, А.П. Евгеньева, Словарь русского
языка, Москва 1984.
35
Х. Вальтер, В. М. Мокиенко, Т. Г. Никитина, Толковый словарь русского школьного и студенческого
жаргона, Москва 2005.
36
www.rambler.ru, www.google.ru.
37
E. Zaikauskas, Kalbos paribiai ir užribiai, lietuvių žargono žodynėlis, Vilnius 2007.
22
akcesuary (3) ‘biżuteria, rzeczy, części ubrania, drobiazgi osobiste’, ros. аксессуары ‘dodatki’
akum (9) ‘bateria’, ros. pot. аккумулятор, LŽŽ akumas
alkasz (6) ‘pijany, pijak, lubiący zaglądać cło kieliszka’, ros. алкаш, pot. ‘pijak’ MDaw., LŽŽ, alchašas
alkagolik (7) ‘pijany, pijak, lubiący zaglądać do kieliszka’, ros. алкоголик
ałkasza (5), ‘czerwony nos’, por. ros. алкаш, pot. ‘pijak’
aramat (3) ‘zapach brudnych skarpet’, ros. аромат ‘aromat’
atkluczitsa (2) ‘zasypiać, zasnąć’, ros. отключится
atmarozok (1) 1. ‘niekoleżeński, szkodzący kolegom w różny sposób, wykorzystujący innych’,
2. (1) ‘nielubiany kolega, koleżanka’, por. ros. отморозить
aucik (12)/ awcik (12) ‘autobus’, ros. pot. автик ‘autobus’, MDaw., LŽŽ autikas
autopilot (3) ‘stan po wypiciu dużej ilości alkoholu’, ros. автопилот ‘autopilot’
babki (14) ‘pieniądze’, ros. бабки pot. ‘pieniądze’, MDaw., LŽŽ babkės
babka (1) ‘starsi członkowie rodziny’, ros.бабка ‘babcia’
babnik (38) ‘kobieciarz’, ros. бабник pot. ‘babiarz, kobieciarz’, MDaw.
baćki (3) ‘rodzice’, ros. батьки gw. ‘rodzice’, MDaw.
baćka (10) ‘ojciec’, ros. батька gw. ‘tata’, MDaw.
bajirist (1) ‘człowiek z poczuciem humoru, lubiący żartować’, por. ros. баерист, MDaw., LŽŽ bajeris
baksy (1) ‘grube pieniądze, większa ilość pieniędzy’, ros. баксы pot. ‘pieniądze, dolary’ MDaw.,
LŽŽ baksai
bałtać (2) ‘mówić, powiedzieć coś głupio, nudnie, dużo mówić’, ros. болтать ‘gadać’
bałtuszka (2) ‘gadatliwy, gaduła, kłótnik (o mężczyźnie i kobiecie)’, ros. болтушка
bankrot (13), ‘nie mieć pieniędzy’, ros. банкрот, MDaw.
batarejka (27) ‘bateria’, ros. батарейка, LŽŽ batarkė
batinki (1) ‘buty skórzane z dłuższą cholewką, przeważnie męskie’, ros. ботинки ‘buty’
barachło (1) ‘rzeczy, części ubrania, drobiazgi osobiste’, ros. барахло pot. ‘rupiecie, starzyzna’, MDaw.
basanożki (20) ‘sandały (buty letnie)’, ros. босоножки ‘sandałki’, MDaw.
baskietki (7) ‘tenisówki’, ros. баскетки ’tenisówki’, MDaw.
baskitbol (9) ‘gra w koszykówkę’, ros. баскетбол, MDaw.
baszka (23)/ baszkarik (2) ‘głowa z zabarwieniem ogólnie ekspresywnym lub ujemnym’, ros.
башка gw. ‘łeb’, MDaw.
baszki (2) 1. ‘pieniądze tylko w l. mnogiej w znaczeniu zbiorowym’, 2. ‘grube pieniądze,
większa ilość pieniędzy’, ros. башки, MDaw.
bazarit (1) ‘plotkować’, ros. базарить pot. ‘gadać’, MDaw., LŽŽ bazarinti
bazar (2) ‘rozmowa z dyrektorem w kancelarii’, por. ros. базарить pot. ‘gadać’, LŽŽ bazaras
bezzubyj (10) ‘rzadkie zęby’, ros. беззубый ‘bez zębów’
23
bezdełuszki (2) ‘rzeczy, części ubrania, drobiazgi osobiste’, ros. безделушки ‘drobiazgi’, MDaw.
bez babak (1), ‘nie mieć pieniędzy’, ros. без бабок
bez dzienieg (1) ‘nie mieć pieniędzy’, ros. без денег
bieljo (2) ‘bielizna bielizna damska i męska’, ros. белье
bieszenyj (1) ‘o zdenerwowanym’, ros. бешенный ‘wściekły, szalony’, MDaw.
biesić się (2) ‘denerwować się, zdenerwować się czymś’, ros. бесится, LŽŽ biesinti
bigudzi (3) ‘lokówka do włosów’, ros. бигуди ‘papiloty, lokówki’, MDaw.
bliuzon (1) ‘męska koszula’, ros. блузон, LŽŽ bliuzė
bojatsa (1) ‘strach, lęk’, ros. боятся
bojaka (1) ‘strach, lęk’, por. ros. боятся
bomż (1) ‘o dziwnym i śmiesznym stroju’, por. ros. бомж ‘człowiek bezdomny’, MDaw.
być bomżem (1) ‘nie mieć pieniędzy’ ros. быть бомжем
bratan (8) ‘brat’, ros. братан pot. ‘brat’, MDaw.
bratwa (1) ‘brat’, ros. братва
britagałowyj (5) ‘określenia człowieka łysego’, ros. бритоголовый ‘z ogoloną głową’, MDaw.
britwa (24) 1.‘maszynka do golenia’, 2. (9) ‘żyletka’ 3. (13) ‘motocykl’, ros. бритва ‘brzytwa,
maszynka do golenia’, MDaw., LŽŽ britva
briuki (1) ‘spodnie’, ros. брюки
buchać (1) 1.‘pić, popijać, wypić, nie tylko o alkoholu’, 2. (18) ‘pić alkohol (pić, popić, napić
się, wypić)’ ros. бухать, Daw., por. LŽŽ būchas ‘pijany’
bucharik (3) 1. ‘czerwony nos’, 2. (4) ‘pijany, pijak, lubiący zaglądać do kieliszka’, ros.
бухарик, MDaw.
buchanka (2) 1. ‘przyjęcie połączone z tańcem i piciem alkoholu’ 2. (2) ‘hulaszcza rozwiązła
prywatka’ 3. (6) ‘pijatyka, pijaństwo, przyjęcie z alkoholem’, ros. буханка, MDaw.
buchar (4) ‘pijany, pijak, lubiący zaglądać do kieliszka’, por. ros. бухарик
buchło (12) ‘o napoju alkoholowym’, ros. бухло, MDaw.
buchoj (3) ‘stan po wypiciu dużej ilości alkoholu’, por. ros. бухать, LŽŽ būchas
bufera (7) ‘piersi kobiece, biust ( szczególnie o dużym biuście)’, ros. буфер ‘zderzak, bufor’,
MDaw., LŽŽ buferiai
busy (1) ‘biżuteria’, ros. бусы ‘korale’
buszawać (2) ‘awanturować się, wywołać awanturę, brać w niej udział’, ros. бушевать
byczyć (4) / byczit (1) ‘ pić alkohol (pić, popić, napić się, wypić)’, por. ros. бычиться ‘mieć zły
nastrój’, LŽŽ bičinti
byczka (4) ‘pijatyka, pijaństwo, przyjęcie z alkoholem’, por. ros. бычиться
bystryj (5) ‘sprytny, szybko się orientujący, mający szczęście’, ros. быстрый
24
czarne dzieła ‘oszustwo, nielegalne interesy’, ros. чёрные дела
ceławatsa (1) ‘całować się, pocałować kogo’, ros. целоваться
cełka (2) ‘stara panna’, ros. целка, MDaw., LŽŽ cėlka
centr (2) ‘cały zestaw urządzeń elektronicznych, używanych do nagrywania i odtwarzania
dźwięków’, ros. музыкальный центр
cerkaw (1) ‘budynek kościoła’, ros. церковь ‘cerkiew’
cichonia (8) ‘mrukliwy, małomówny’, ros. тихоня pot. ‘trusia, jagniątko’, MDaw.
ciołka (6) ‘kobieta/dziewczyna z zabarwieniem ogólnie ekspresywnym’, ros. телка ‘jałówka,
cielica’, MDaw., LŽŽ tiolka, ciolka
cioska (1) ‘kolega, koleżanka, zawsze z zabarwieniem dodatnim (lubiany, lubiana)’, ros. теска
‘osoba mająca analogiczne imię’
chaliawszczik (1) ‘sprytny, szybko się orientujący, mający szczęście’, ros. халявщик, MDaw.,
LŽŽ chaliavščikas
chamylić (1) ‘kombinować, robić nielegalne interesy, sprytnie, krętymi drogami organizować,
załatwiać coś’, ros. хамылить
chamyl (1) ‘oszustwo, nielegalne interesy’, ros. хамыль
chawać (8) ‘najadać, najeść się do syta (z zabarwieniem ogólnie ekspresywnym)’, ros. хавать, MDaw.
chawczik (17) ‘pożywienie, posiłek, jedzenie’, ros. хавчик, LŽŽ chavčikas
chebra (1) ‘grono pedagogiczne’, ros. хебра, LŽŽ chebra ‘grupa, kompania, ludzie, koledzy’
chimiczić (5) ‘kombinować, robić nielegalne interesy, sprytnie, krętymi drogami organizować,
załatwiać coś’, ros. химичить, MDaw.
chimia (8) ‘chemia’, ros. химия
chnykać (2) ‘płakać’, ros. хныкать pot. ‘pobekiwać, chlipać, pochlipywać’, MDaw.
chramoj (2) ‘o mężczyźnie z wadami nóg’, ros. хромой pot. ‘kulawy’, MDaw.
chrapieć (2) ‘zasypiać, zasnąć’, ros. храпеть ‘chrapać’
chrap (1) ‘nos z zabarwieniem ogólnie ekspresywnym, niekiedy przechodzącym w ujemne’, por.
ros. храпы ‘nozdrza u zwierząt’
chrycz (1) ‘o mężczyźnie (brzydkim, nieatrakcyjnym)’, ros. хрыч
chwatajet (1) ‘ocena dostateczna, stopień dostateczny’, ros. хватает ‘dość, dosyć’, MDaw.
cypoczka (1) ‘biżuteria’, ros. цепочка ‘łańcuszek’
czerip (1)/czerep (1) ‘głowa z zabarwieniem ogólnie ekspresywnym lub ujemnym’, ros. череп
‘czaszka’, MDaw.
cziksa (1) ‘o kobiecie (brzydkiej, nieatrakcyjnej)’, ros. чикса, MDaw.
czirik (7) ‘ocena bardzo dobra’, ros. чирик, MDaw., LŽŽ čirikas
25
cziucziła (1) ‘o kobiecie (dziewczynie) umalowanej przeważnie źle i przesadnie wymalowanej’,
ros. чучело ‘o człowieku źle ubranym’
cziudzik (2) ‘najczęściej o kimś mało znanym lub nieznanym’, por. ros. чудик ‘cudek’
cziuda (1) ‘o mężczyźnie (brzydkim, nieatrakcyjnym)’, ros. чудо ‘cud, dziw’, MDaw.
cziuwak (6) 1. ‘mężczyzna/chłopiec z zabarwieniem ogólnie ekspresywnym’, 2. (5)
‘mężczyzna/chłopiec z zabarwieniem dodatnim’, ros. чувaк, MDaw., LŽŽ čiuvakas
cziuwicha (4) ‘kobieta/dziewczyna z zabarwieniem ogólnie ekspresywnym’, ros. ‘чувиха’,
MDaw., LŽŽ čiuvicha
cziukczia (1) ‘określenia rodzajów fryzur’, ros. чукча, LŽŽ čiukčia
cziurka (1) ‘małe oczy’, ros. чурка, MDaw., LŽŽ čiurka
czimadan (26) ‘walizka’, ros. чемодан, MDaw.
daska/deska (33) 1.‘szczupla dziewczyna, bez piersi’, 2. (1)‘ławka szkolna’ ros. доска ‘deska,
tablica’, MDaw.
debił (7) 1. ‘głupi, tępy, ograniczony, nienormalny umysłowo (o kobiecie i mężczyźnie)’, 2.
‘zarozumiały, próżny, wpatrzony w siebie (o mężczyźnie)’, ros. дибил, MDaw., LŽŽ debilas
dewczionka (1) ‘kobieta/dziewczyna z zabarwieniem dodatnim’, ros. девчонка
dewuszka (1) ‘kobieta/dziewczyna z zabarwieniem ogólnie ekspresywnym’, ros. девушка
dirik (21) ‘dyrektor szkoły’, por. ros. директор, MDaw., LŽŽ dirikas
dlinnanogij (1) ‘wysoki często jednocześnie o chudym’, ros. длинноногий
dochłyj (4) ‘chudy chudy, mizerny’, ros. дохлый ‘nieżywy o zwierzętach’
dojki (2) ‘piersi piersi kobiece, biust’, ros. дойкa ‘dojenie’, MDaw.
domasznij kinoteatr (1) ‘cały zestaw urządzeń elektronicznych, używanych do nagrywania i
odtwarzania dźwięków’, ros. домашний кинотеатр
dopros (2) ‘ostre odpytywanie przy tablicy’, ros. допрос ‘przesłuchanie’
duchi (1) ‘przybory toaletowe’, ros. духи ‘perfumy’
dura (15) ‘kobieta/dziewczyna z zabarwieniem ujemnym’, ros. дура ‘głupia’, LŽŽ dura
durdom (1) ‘o szkole’, pot. ros. дурдом ‘szpital psychiatryczny’, LŽŽ durdomas ‘szpital
psychiatryczny’
draka (9) 1. ‘bicie, bójka, bijatyka’, 2. ‘awantura (często po pijanemu), krzyki i bijatyka’, ros.
драка, LŽŽ drakė
drużba (2) ‘kolega, koleżanka, zawsze z zabarwieniem dodatnim (lubiany, lubiana)’, ros. дружба
‘przyjaźń’
drużban (1) ‘mężczyzna/chłopiec z zabarwieniem ogólnie ekspresywnym’, ros. дружбан, MDaw.
drychnuć (3) ‘zasypiać, zasnąć’, ros. дрыхнуть ‘chrapać, kimać, wysypiać się’, MDaw.
dwoisznik (5) ‘uczeń, który się nie uczy, nie odrabia lekcji’, ros. двоечник
26
dwulicznyj (1) ‘pochlebca, fałszywy’, ros. двухличный
dziedy (1) ‘starsi członkowie rodziny’, ros. деды ‘dziadkowie’, МDaw.
dzieńgi (7) ‘pieniądze tylko w l. mnogiej w znaczeniu zbiorowym’, ros. деньги
dziewstwinik (2) ‘młody, niedoświadczony’, ros. девственник ‘niewinny’
dziskacieka (1) ‘dyskoteka szkolna’, ros. дискотека
egoist (1) 1.‘zarozumiały, próżny, wpatrzony w siebie (o mężczyźnie)’, 2. (2) ‘niekoleżeński,
szkodzący kolegom w różny sposób, wykorzystujący innych’, ros. эгоист
fanat (1) ‘osoba często korzystająca z Internetu’, por. ros. фанатизм ‘fanatyzm’
fanari (1) ‘oczy pijaka’, ros. фонарь ‘latarnia’, MDaw., LŽŽ fanaras
fien (9) ‘lokówka do włosów’, ros. фен ‘suszarka do włosów’, MDaw.
figniuszki (2) 1. ‘rzeczy, części ubrania, drobiazgi osobiste’, 2. (1) ‘przybory toaletowe’ ros.
фигнюшка
futbalist (1) ‘o mężczyźnie z wadami nóg’, ros. футболист ‘piłkarz’
futbol (31) ‘o piłce nożnej’, ros. футбол MDaw.
gaładucha (2) ‘nie mieć co jeść’, ros. голодуха pot. ’głodowanie’, MDaw.
gałstuk (20) ‘krawat’, ros. галстук, MDaw.
gandon (1) ‘mężczyzna/chłopiec z zabarwieniem ujemnym’, pot. ros. гандон ‘prezerwatywa’, LŽŽ
gandonas
gariła (2) ‘o mężczyźnie podobnym do małpy’, ros. горилла ‘goryl’, MDaw.
garderob (2) ‘odzież ogólnie o odzieży, ubraniu, garderobie’, ros. гардероб
genij (1) ‘o pilnym uczniu’, ros. гений ‘geniusz’, MDaw.
głaza (4) ‘oko z zabarwieniem ogólnie ekspresywnym’, ros. глаза
głazariki (1) ‘okulary’, por. ros. глаза
głazastyj (9) ‘duże oczy’, ros. глазастый
głazieć (3) ‘ wpatrywać się w kogo, co, przypatrzeć się czemu lub komu’, ros. глазеть pot.
‘gapić się, gawronić się’, MDaw.
głaziszczia (1) ‘oko z zabarwieniem ogólnie ekspresywnym’, ros. глазища, MDaw.
głazki (1) ‘oko z zabarwieniem ogólnie ekspresywnym’, ros. глазки
gnać (2) 1. ‘mówić, powiedzieć coś głupio, nudnie, dużo mówić’, 2. (3) ‘plotkować, narzekać’ 3.
(2) ‘przeklinać, kląć, używać przekleństw’, 4. (2) ‘zmyślać, fantazjować’, 5. (2) ‘opowiadać
rzeczy nieprawdziwe’, ros. гнать, MDaw.
gnida (1) ‘mężczyzna/chłopiec z zabarwieniem ujemnym’, ros. гнида ‘jajo pchły’
gnom //gnomik (6) 1.‘niski’, ros. гном ‘krasnal, gnom’, MDaw., 2. (1) ‘gruby otyły, ociężały,
potężnej budowy – niekiedy z zabarwieniem ujemnym’
goława (1) ‘głowa z zabarwieniem ogólnie ekspresywnym’, ros. голова
27
gordaja (1) ‘zarozumiała, próżna (o kobiecie)’, ros. гордая
gordyj (1) ‘zarozumiały, próżny, wpatrzony w siebie (o mężczyźnie)’, ros. гордый
grabli (1) 1. ‘rzadkie zęby’, ros. грабли, MDaw., 2. (1) ‘grzebień’, MDaw.
grudź (1) 1. ‘piersi piersi kobiece, biust’, 2. (15) ‘klatka piersiowa’, ros. грудь ‘piers, gors’, MDaw.
idiot (2) 1. ‘głupi, tępy, ograniczony, nienormalny umysłowo (o kobiecie i mężczyźnie)’, 2. (2)
‘mężczyzna/chłopiec z zabarwieniem ujemnym’, ros. идиот ‘idiota’
inwalid (6) ‘o mężczyźnie z wadami nóg’, ros. инвалид ‘inwalida’
internetnik (2) ‘osoba często korzystająca z Internetu’, por. ros. интернетчик
internetczik (1) ‘osoba często korzystająca z Internetu’, ros. интернетчик
jabida (1) ‘donosiciel, oszczerca’, ros. ябеда pot. ‘donosiciel, skarżypyta’, MDaw.
jeda (2) ‘pożywienie, posiłek, jedzenie’, ros. еда
jożyk (1) ‘określenia rodzajów fryzur’, ros. ежик ‘jeż’
kabinet (4) ‘gabinet, pracownia szkolna (np. od nazwy wykładanego przedmiotu lub innego
pojęcia związanego z prowadzonymi zajęciami)’, ros. кабинет
kabilnaja (26) ‘telewizja kablowa’, ros. кабельная
kabyła (1) ‘kobieta/dziewczyna z zabarwieniem ujemnym’, ros. кобыла ‘samica konia’
kabak (1) 1. ‘kawiarnia, klub’, 2. (3) ‘pijalnia piwa’, ros. кабак ‘karczma, knajpa’, MDaw.
kaciatsa (2) ‘siłownia, ćwiczenie w siłowni’, ros. качаться ‘kołysać się’, LŽŽ kačialintis
kaczegarka (1) ‘palenie papierosów (palić, zapalić sobie, wypalić papierosa)’, ros. кочегарка ‘kotłownia’
kacziałka (9) ‘siłownia, ćwiczenie w siłowni’, ros. качалка ‘huśtawka’, LŽŽ kačialka
kacza (4) ‘siłownia, ćwiczenie w siłowni’, por. ros. качатьса ‘ćwiczenie w siłowni’
kacziać (7) ‘transfer plików z Internetu’ качать
kadar (1) ‘mężczyzna/chłopiec z zabarwieniem ujemnym’, ros. кадр, LŽŽ kadras
kafe (12) ‘kawiarnia, klub’, ros. кафе, MDaw.
kafuszka (3) ‘kawiarnia, klub’, por. ros. кафе, MDaw.
kalisony (1) ‘spodenki, slipy’, ros. кальсоны ‘kalesony’
kałonki (3) ‘słuchawki’, ros. колонки
kałonki (30) ‘głośniki’, ros. колонки
kanfietka (1) ‘o kobiecie (ładnej, urodziwej, atrakcyjnej)’, ros. конфетка ‘cukierek’
kantralior (22) ‘konduktor, kontroler w trolejbusie lub autobusie’, ros. контролер
kaniusznia (1) ‘pijalnia piwa’, ros. конюшня ‘stajnia’, MDaw.
kartoszka (1) ‘szeroki nos’, ros. картошка ‘ziemniak’
karowa (1) ‘kobieta/dziewczyna z zabarwieniem ujemnym’, ros. корова ‘krowa’
karlik (6) ‘niski’, ros. карлик ‘karzeł, karzełek’, MDaw.
karapuz (4) ‘niski’, ros. карапуз pot. ‘bąk, berbeć, bobas’, MDaw.
28
karatyszka (1) 1. ‘o kobiecie o krzywych krótkich nogach’ 2. (4) ‘niski’, ros. коротышка pot.
‘konus, kurdupel’, MDaw.
kasałapyj (2) ‘o mężczyźnie z wadami nóg’, ros. косолапый ‘krzywostopy, szpotawy’, MDaw.
kasmecika (1) ‘o kosmetykach’, ros. косметика
kasagłazyj (8) ‘oczy z zezem’, ros. косоглазый ‘zezowaty’, MDaw.
kasanogij (1) ‘z zabarwieniem ujemnym (krzywe nogi, długie cienkie nogi, grube nogi, krótkie
nogi itd.)’, ros. косоногий
kasoj (26) ‘oczy z zezem’, ros. косой ‘zezowaty, z zezem’, MDaw.
katała (1) ‘ściąga’, por. ros. катать
katać (1) ‘ściąga’, por. ros. катать
katarga (1) 1. ‘o szkole’, 2. (1) ‘zajęcia i lekcje w szkole’, ros. каторга pot. ‘katorga, mordęga’, MDaw.
kastylie/kastyli (8) ‘z zabarwieniem ujemnym (krzywe nogi, długie cienkie nogi, grube nogi,
krótkie nogi itd.)’, ros. костыли ‘kule’, MDaw.
katafałka (1) ‘karawan’, ros. катафалка ‘samochód pogrzebowy’
katatsa (4) ‘jeździć na rolkach’, ros. кататься
kariawyj (2) ‘o mężczyźnie z wadami nóg’, ros. корявый ‘wykrzywiony’
kazioł(1) ‘wymagający nauczyciel’, ros. козел ‘kozioł’
kawbojki (3) ‘buty skórzane z dłuższą cholewką, przeważnie męskie’, ros. ковбойки
kiegli (4) ‘gra w kręgle’, ros. кегли
kiepka (2) 1.‘kapelusz, przeważnie męski’, 2. (8) ‘czapka męska’ ros. кепка ‘cyklistówka’, MDaw.
kierzy (5) 1.‘buty skórzane z dłuższą cholewką, przeważnie męskie’, 2. ‘buty dużego rozmiaru’,
ros. кирзы ‘buty z kirzy’, MDaw.
kikimara (1) ‘o kobiecie (dziewczynie) umalowanej przeważnie źle i przesadnie wymalowanej’,
ros. кикимора pot. ‘poczwara’, MDaw.
kimarić (1) ‘zasypiać, zasnąć’, ros. кимарить, MDaw.
kiska (1) ‘kobieta/dziewczyna z zabarwieniem dodatnim’, ros. pot. киса ‘kicia, kizia, koteczka’, MDaw.
kitajec (5) ‘małe oczy’, ros. китаец ‘chińczyk’, MDaw., LŽŽ kitaicas
kitajoza (5) ‘małe oczy’, ros. китаеза, MDaw.
kitajoszki (5) ‘małe oczy’ por. ros. китаец
knopki (32) 1. ‘przyciski na pilocie’, 2. (13) ‘klawisze’, ros. кнопки
kloun (17) 1. ‘o dziwnym i śmiesznym stroju’, 2. (4) ‘o kobiecie (dziewczynie) umalowanej
przeważnie źle i przesadnie wymalowanej’, ros. клоун ‘pajac’
kłasnyj (4) 1. ‘nauczyciel, który ma uznanie wśród młodzieży’, 2. (1) ‘o mężczyźnie
(przystojnym, silnym, dobrze zbudowanym)’, ros. классный
kładbiszcze (3) ‘cmentarz’, ros. кладбище
29
klasnucha (2), ‘wychowawczyni klasy’, od ros. классный руководитель, MDaw.
koł (3) ‘ocena niedostateczna, stopień niedostateczny’, ros. кол pot. ‘pała’, MDaw.
kombinaszka (1) ‘damska halka’, ros. комбенашка, MDaw.
kompiuterast (1)/kompiuterast (2) 1.‘programista’, 2.‘osoba często korzystająca z Internetu’,
ros. компютераст, LŽŽ kompiuterastas
kompiuteraszczik (2) ‘programista’, ros. компютерщик
kniżki (6) ‘podręczniki, notatki’, ros. книжки
korisz(1) 1. ‘mężczyzna/chłopiec z zabarwieniem ujemnym’,2. (1) ‘kolega, koleżanka, zawsze z
zabarwieniem dodatnim (lubiany, lubiana)’ ros.коришь, MDaw.
krasawiec/krasawczik (19) 1.‘o mężczyźnie (przystojnym, silnym, dobrze zbudowanym)’, 2.
‘mężczyzna/chłopiec z zabarwieniem dodatnim’, ros. красавчик pot. ‘śliczniutki’, MDaw.
krasawica (14) 1. ‘o kobiecie (ładnej, urodziwej, atrakcyjnej)’, 2. (3) ‘kobieta/dziewczyna z
zabarwieniem dodatnim’, ros. красавица ‘piękna, śliczna’, MDaw.
krasotka (1) ‘o kobiecie (ładnej, urodziwej, atrakcyjnej)’, ros. красотка
krasowki (19) ‘tenisówki’, ros. кроссовки ‘obuwie sportowe’, MDaw.
kriwanogaja (15) ‘o kobiecie o krzywych krótkich nogach’, ros. кривоногая, MDaw.
kriwanogij (5) 1. ‘nogi z zabarwieniem ujemnym (krzywe nogi, długie cienkie nogi, grube nogi,
krótkie nogi itd.)’, 2. (4) ‘o mężczyźnie z wadami nóg’, ros. кривоногий ‘krzywonogi’, MDaw.
kriwoj (1) ‘koledzy, koleżanki z klasy (np. od imienia, nazwiska kolegi, koleżanki, przezwiska
związane z wyglądem, sposobem bycia lub mówienia kolegi, koleżanki)’, ros. кривой ‘krzywy’
kryć matam (7) ‘przeklinać, kląć, używać przekleństw’, ros. крыть матом, MDaw.
krysa (1) ‘nielubiany kolega, koleżanka’, ros. крыса ‘szczur’
kukła (2) ‘o kobiecie (dziewczynie) umalowanej przeważnie źle i przesadnie wymalowanej’, ros.
кукла ‘lalka’
kurnosyj (2) ‘mały nos’, ros. pot. курносый ‘zadarty, perkaty’, MDaw.
krutoj (1) ) ‘nauczyciel, który ma uznanie wśród młodzieży’, ros. крутой przen.‘surowy, ostry
charekter’, MDaw. ‘o mężczyźnie (przystojnym, silnym, dobrze zbudowanym)’
kuszać (3) ‘najadać, najeść się do syta (z zabarwieniem ogólnie ekspresywnym)’, ros. кушать ‘jeść’
kucziriawyj (1) ‘określenia rodzajów fryzur’, ros. кучерявый ‘kędzierzawy’, MDaw.
kukuszka (1) ‘koledzy, koleżanki z klasy (np. od imienia, nazwiska kolegi, koleżanki,
przezwiska związane z wyglądem, sposobem bycia lub mówienia kolegi, koleżanki)’, ros.
кукушка ‘kukułka’
kurić (15) ‘palenie papierosów (palić, zapalić sobie, wypalić papierosa)’, ros. курить
kuriwo (1) ‘papieros, papierosy, przeważnie w lm.’, ros. курево ‘tytoń do palenia’
kuzneczik (1) ‘policjant’, ros. кузнечик ‘konik polny’, MDaw.
30
kupeszka (2) ‘auto, samochód osobowy’, por. ros. купе
k cziortu (1) ‘wyrazy, wyrażenia i frazy w funkcji przekleństw’, ros. к черту
laszara (1)/łaszara (1) ‘mężczyzna/chłopiec z zabarwieniem ujemnym’, por. ros. лох
laszki (7) 1. ‘z zabarwieniem dodatnim (o nogach kobiecych)’, 2. (1) ‘nogi z zabarwieniem
ujemnym’, ros. ляжки pot. ‘uda’, MDaw.
lebidź (1) ‘ocena niedostateczna, stopień niedostateczny’, por. ros. лебедь ‘łabędź’
liapnuć (2) ‘mówić rzeczy słuszne, powiedzieć coś trafnego’, ros. ляпнуть ‘palnąć, chlapnąć;
palnąć głupstwo’, MDaw.
lifcik (20)/lifon (3) ‘stanik, biustonosz’, ros. лифчик, MDaw.
linciajka (1) ‘zarozumiała, próżna (o kobiecie)’, ros. лентяйка
linciaj (1) ‘uczeń, który się nie uczy, nie odrabia lekcji’, ros. лентяй
litowskij (1) ‘jęz.litewski’, ros. литовский
lizatsa (2) ‘całować się, pocałować kogo’, ros. лизаться
loch (12) 1.‘mężczyzna/chłopiec z zabarwieniem ujemnym’, 2. (1) ‘o mężczyźnie (brzydkim,
nieatrakcyjnym)’, ros. лох, MDaw., LŽŽ lochas
lubimaja (1) ‘o kobiecie/dziewczynie (sympatia, narzeczona, kochanka), ros. любимая
‘ukochana’, MDaw.
lubimy (1) ‘o meżczyźnie (sympatia, narzeczony, kochanek), ros. любимый ‘ukochany’
lubimczik (2) ‘o mężczyźnie/chłopcu (sympatia, narzeczony, kochanek)’, ros. любимчик pot.
‘ulubieniec, pupilek’, MDaw.
lubow (1) ‘o kobiecie/dziewczynie (sympatia, narzeczona, kochanka)’, ros. любовь ‘miłość’
łachanutsa (1) ‘powiedzieć dowcip w taki sposób, że przestanie być dowcipem’, por. ros. лох
‘mężczyzna/chłopiec z zabarwieniem ujemnym’
łachawoz (2) ‘autobus’, por. ros. лох ‘mężczyzna/chłopiec z zabarwieniem ujemnym’
ładoń (1) ‘ręka, dłoń’, ros. ладонь
łamatsa (1) ‘denerwować się, zdenerwować się czymś’, ros. ломаться ‘zginać się’
łapsza (1) ‘oszustwo, nielegalne interesy’, ros. лапша ‘rodzaj makaronu’
łapuch (1)/lapuch (1) 1. ‘uczeń, który się nie uczy, nie odrabia lekcji’, 2. ‘młody,
niedoświadczony’, ros. лопух ‘łopian, łopuch’, MDaw. ‘głupi tępy’
łasty (9) ‘buty dużego rozmiaru’, ros. ласты ‘płetwy’, MDaw. ‘nogi’
łyba (2) ‘śmiech, uśmiech’, ros. лыба MDaw.
łybić się (1)/łybitsa (1) ‘śmiać się, chichotać’, ros. лыбиться, MDaw.
łysyj (2) 1. ‘określenia rodzajów fryzur’, 2. (10) ‘określenia człowieka łysego’, ros. лысый
machanki (13) 1. ‘bicie, bójka, bijatyka’, 2. (5) ‘awantura (często po pijanemu), krzyki i
bijatyka’, ros. маханка, MDaw., LŽŽ machankės
31
maciugatsa (1) ‘przeklinać, kląć, używać przekleństw’, ros. матюгатся
maciałka (2) ‘gąbka do wycierania tablicy’, ros. мочалка ‘gąbka, zmywak, myjka’, MDaw. ‘o
kobiecie (dziewczynie) z zabarwieniem ujemnym’
maczić (2) ‘bić, pobić, uderzyć kogo’, ros. мочить, MDaw.
magnitafon (1) ‘przenośny odtwarzacz na płyty kompaktowe’, ros. магнитофон
majaczić (8) ‘wysłać sygnał’, ros. маячить, LŽŽ majačinti
majak (16) ‘wysłać sygnał’, ros. маяк ‘wierza morska’, LŽŽ majakas
majaknuć (9) ‘wysłać sygnał’, ros. маякнуть
makaka (1) ‘o kobiecie (dziewczynie) umalowanej przeważnie źle i przesadnie wymalowanej’,
ros. макака ‘małpa’
maladiec (4) ‘o pilnym uczniu’, ros. молодец ‘zuch’
malaletka (8)/małaletka (12) 1. ‘ogólnie o młodym’, 2. ‘młody, niedoświadczony’, ros.
малолетка pot. ‘nieletnie dziecko’, MDaw., LŽŽ malalėtka
malawka (3) 1. ‘ogólnie o młodym’, 2. (2) ‘młody, niedoświadczony’, ros. малявка, MDaw.
‘mały, niski człowiek’, LŽŽ maliafka
maładoj (5) ‘ogólnie o młodym’, ros. молодой
małakasos (2) ‘młody, niedoświadczony’, ros. молокосос pot. ‘młokos, żółtodziób, młodziak’, MDaw.
małaja (1) 1. ‘siostra’, 2. (1) ‘o kobiecie/dziewczynie (sympatia, narzeczona, kochanka)’, ros. малая
małciok (1) ‘mrukliwy, małomówny’, por. ros. молчать ‘milczeć’
małoj (6) 1. ‘ogólnie o młodym’, 2. (3) ‘młody, niedoświadczony’, 3. (2) ‘niski’, por. ros. малый
małyj (1) ‘brat’, ros. малый ‘chłopak, nastolatek’
małysz (1) ‘niski’, ros. малыш ‘malec’
małyszka (1) ‘kobieta/dziewczyna z zabarwieniem dodatnim’, ros. малышка
małysznia (1) ‘młody, niedoświadczony’, ros. малышня ‘male dzieci, niemowlęta’
mamka (4) ‘matka’, ros. мамка, MDaw.
manatki (1) ‘rzeczy, części ubrania, drobiazgi osobiste’, ros. манатки, MDaw.
manitor (2) ‘monitor’, ros. монитор
mardagladka (4) ‘lusterko’, ros. мордоглядка, MDaw.
margały (3) ‘duże oczy’, ros. маргалы, MDaw.
maroz (1) ‘mężczyzna/chłopiec z zabarwieniem ujemnym’, por. ros. мороз ‘mróz’, LŽŽ
marozas ‘agresywny mężczyzna/chłopiec w stylu sportowym’
martyszka (2) ‘o mężczyźnie podobnym do małpy’, ros. мартышка ‘małpa’
maszyna (28) ‘auto, samochód osobowy’, ros. машина ‘auto’ MDaw., LŽŽ mašina
matarolir (1) ‘motocykl’, ros. мотороллер
mat (22) ‘przekleństwo, zasób przekleństw’, ros. мат, MDaw.
32
maciesza (7) ‘matematyka’, ros. матеша
matimatika (1) ‘matematyka’, ros. математика
matrioszka (2) ‘o kobiecie (dziewczynie) umalowanej przeważnie źle i przesadnie
wymalowanej’, ros. матрешка pot. ‘matrioszka, lalka drewniana’, MDaw.
matuszka (3) ‘matka’, ros. матушка
mażok (1) ‘cały zestaw urządzeń elektronicznych, używanych do nagrywania i odtwarzania
dźwięków’, ros. мажок, LŽŽ mažokas
med. punkt (2) ‘lekarz szkolny’, ros. мед. пункт
menty (18)/minty, mient (30) ‘policja, policjanci w znaczeniu zbiorowym’, ros. менты
‘gliniarze’, MDaw., LŽŽ mentas
mentura(2)/mintura (2) ‘policja, policjanci w znaczeniu zbiorowym’, ros. ментура ‘gliniarze’,
MDaw., LŽŽ mentūra
mentawoz (2) ‘radiowóz policyjny’, por. ros. менты
miełacz (1) ‘rzeczy, części ubrania, drobiazgi osobiste’, ros. мелочь ‘drobiazgi, drobne’, MDaw.
miełkij (1) ‘niski’, ros. мелкий ‘drobny’
miłaszka
(3)
1.‘o
mężczyźnie
(przystojnym,
silnym,
dobrze
zbudowanym)’,
2.
‘mężczyzna/chłopiec z zabarwieniem dodatnim’, ros. милашка ‘miły’
miszok (2) ‘torebka’, ros. мешок ‘worek’
mptrioszka (2) ‘przenośny odtwarzacz na płyty kompaktowe’, ros. мп-3 - Плеер
monaszka (27) ‘zakonnica’, ros. монашка pot. ‘zakonnica, mniszka’, MDaw.
moped (2) ‘motocykl’, ros. мопед ‘motorower’, MDaw.
motocykał (6) ‘motocykl’, ros. мотоцикл ‘motocykl’
mozgi (5) 1. ‘jednostka centralna’, 2. (1) ‘monitor’ ros. мозги ‘mózg’, LŽŽ mozgai ‘mózg’
mudak (1) ‘niekoleżeński, szkodzący kolegom w różny sposób, wykorzystujący innych’, ros.
мудак, MDaw. ‘mężczyzna/chłopiec z zabarwieniem ujemnym’
musar (6) ‘policjant’, ros. мусор ‘śmieci’, MDaw.
musara (9) ‘policja, policjanci w znaczeniu zbiorowym’, ros. мусора
musarawoz (3) ‘radiowóz policyjny’, por. ros. мусор
muzon (19) ‘muzyka’, ros. музон, MDaw., LŽŽ muzonas
mużyk (3) ‘mężczyzna/chłopiec z zabarwieniem ogólnie ekspresywnym’, ros. мужик pot.
‘chłop’, MDaw.
nachawatsa (4) ‘najadać, najeść się do syta (z zabarwieniem ogólnie ekspresywnym)’, por. ros. хавать
nacios (1) ‘określenia rodzajów fryzur’, por. ros. начесывать
naduwać (1) ‘oszukiwać, okłamać, wykorzystać wprowadzając w błąd’, ros. надуть pot.
‘nabierać, wystawiać kogoś do wiatru’, MDaw.
33
nakałoć (1) ‘oszukiwać, okłamać, wykorzystać wprowadzając w błąd’, ros. наколоть, MDaw.
nasiszczia (1) ‘duży, długi nos’, ros. носища, MDaw.
nasura (1) ‘szeroki nos’, ros. носяра
naszpakliowanaja (5) ‘o kobiecie (dziewczynie) umalowanej przeważnie źle i przesadnie
wymalowanej’, ros. нашпаклеваная
na rolikach (16) ‘jeździć na rolkach’, ros. на роликах
nauszniki (36) 1. ‘słuchawki’, 2. (2) ‘głośniki’ros. наушники
nawicziok (1) ‘najczęściej o kimś mało znanym lub nieznanym’, ros. новичок
nażratsa (11) 1. ‘najadać, najeść się do syta (z zabarwieniem ogólnie ekspresywnym)’, 2. (2)
‘pić alkohol (pić, popić, napić się, wypić)’ нажраться wulg. ‘urzynać się’, MDaw.
netczik (1) ‘osoba często korzystająca z Internetu’, ros. нетчик
nierazgaworcziwyj (1) ‘mrukliwy, małomówny’, ros. неразговорчивый
nieznakomiec (1) ‘najczęściej o kimś mało znanym lub nieznanym’, ros. незнакомый
ni pawizło (1) ‘ostre odpytywanie przy tablicy’, ros. не повезло ‘niepowiodło się’
niprikoł (1) ‘powiedzieć dowcip w taki sposób, że przestanie być dowcipem’, ros. нeприкол,
por. LŽŽ prikolas
nimoj (1) ‘mrukliwy, małomówny’, ros. немой ‘niemy, głuchy’
niopytnyj (3) ‘młody, niedoświadczony’, ros. неопытный
niżneje bieljo (2) ‘bielizna bielizna damska i męska’, ros. нижнее белье
nikakoj (1) ‘smutny, o ponurym usposobieniu, melancholik’, ros. никакой ‘żaden’
nosik/nosek (18) ‘mały nos’, ros. носик, MDaw.
noski (8) ‘męskie skarpety, przeważnie brudne i przepocone’, ros. носки
nożki (17) ‘o nogach z zabarwieniem dodatnim (o nogach kobiecych)’, ros. ножки, MDaw.
(nu)dawaj (10) ‘wyrazy, wyrażenia w funkcji formuł pożegnalnych’, ros. ну давай
nyć (17) 1. ‘płakać’, 2. (1) ‘denerwować się, zdenerwować się czymś’, ros. ныть ‘jeczeć,
narzekać, biadolić’, MDaw.
oblegcziatsa (1) ‘załatwiać potrzebę fizjologiczną’, ros. облегчатся ‘stawać się lżejszym’
obłażatsa (1) ‘mówić, powiedzieć coś głupio, nudnie, dużo mówić’, ros. обложатся
obmanszczik (2) ‘pochlebca, fałszywy’, ros. обманщик ‘ten, kto klamie’
obmanywać (6) ‘oszukiwać, okłamać, wykorzystać wprowadzając w błąd’, ros. обманывать
obszczenije (1) ‘rozmowy za pośrednictwem Internetu’, ros. общение ‘kontakty, obcowanie’
odzieżda (2) ‘odzież, ogólnie o odzieży, ubraniu, garderobie’, ros. одежда
pacan (7) 1. ‘mężczyzna/chłopiec z zabarwieniem ogólnie ekspresywnym’, 2. (7) mężczyzna/chłopiec
z zabarwieniem dodatnim’, ros. пацан ‘chłopaczyna, chłopaczysko’, MDaw.
pacanka (1) ‘kobieta/dziewczyna z zabarwieniem ogólnie ekspresywnym’, ros. пацанка, MDaw.
34
pachmieł (1) ‘stan po wypiciu dużej ilości alkoholu’, od ros. похмелка ‘złe samopoczucie po
wypiciu dużej ilości alkoholu’, LŽŽ pachmėlas
padjubka (2) ‘damska halka’, ros. подюбка
padliza (39) 1. ‘uczeń, który się podlizuje nauczycielowi’, 2. (1) ‘pochlebca, fałszywy’ ros.
подлиза pot. ‘lizus’, MDaw.
padła (1) ‘kobieta/dziewczyna z zabarwieniem ujemnym’, ros. падло ‘padlina’
padruszka (7) ‘kolega, koleżanka, zawsze z zabarwieniem dodatnim (lubiany, lubiana)’, ros. подружка
paka (29) ‘wyrazy, wyrażenia w funkcji formuł pożegnalnych’, ros. пока ‘tymczasem, narazie’, MDaw.
paritsa (2) ‘denerwować się, zdenerwować się czymś’, ros. парится, LŽŽ parintis
papa (2) ‘ojciec’, ros. папа
papasza (1) ‘ojciec’, ros. папаша
parnisza (1) ‘mężczyzna/chłopiec z zabarwieniem dodatnim’, ros. парнишка
pasignalić (2) ‘wysłać sygnał’, ros. посигналить
pasti (9)/ paści (2) ‘ wpatrywać się w kogo, co, przypatrzeć się czemu lub komu’, ros. пасти ‘paść’
(pa)srać (4) ‘Załatwiać potrzebę fizjologiczną’, ros. посрать, MDaw.
(pa)scać (6) ‘Załatwiać potrzebę fizjologiczną’, ros. посцать, MDaw.
pasyłać (1) ‘przeklinać, kląć, używać przekleństw’, ros. посылать
pedagogi (3) ‘grono pedagogiczne’, ros. педагоги
perepiska (1)
‘rozmowy za pośrednictwem Internetu’, ros. переписка ‘przepisywanie,
korespondencja’
piecziatka (1) ‘drukarka’, ros. печатка
pidar (4) ‘mężczyzna/chłopiec z zabarwieniem ujemnym’, ros. пидор wulg.‘homoseksualista’, MDaw.,
LŽŽ pideras
pieńsianiery (1) ‘starsi członkowie rodziny’, ros. пенсионеры ‘emeryci’, MDaw.
pinsianier (1) ‘o starym, w starszym wieku, dojrzałym w przeciwieństwie do młodego’, ros.
пенсионер ‘emeryt’
piribor (1) ‘stan po wypiciu dużej ilości alkoholu’, ros. перебор ‘nadmiar’
pirirubać (1) ‘ciągle przełączać przyciski na pilocie’, ros. перерубать
pirismatrywać (1) ‘przeglądanie stron internetowych’, ros. пересматривать ‘przeglądać’
piwbar (2) ‘pijalnia piwa’, ros. пивбар ‘bar piwny’, MDaw.
piwnaja (1) ‘pijalnia piwa’, ros. пивная pot. ‘piwiarenka, knajpka’, MDaw.
piwnucha (3) ‘pijalnia piwa’, ros. пивнуха ‘piwiarnia’, MDaw.
pjanka (8) 1. ‘pijatyka, pijaństwo, przyjęcie z alkoholem’, 2. (2) ‘pić alkohol (pić, popić, napić
się, wypić)’, 3. (3) ‘przyjęcie połączone z tańcem i piciem alkoholu’, ros. пьянка pot. ‘popijawa,
pijaństwo’, MDaw., LŽŽ pjankė
35
plejer (13) ‘przenośny odtwarzacz na płyty kompaktowe’, ros. плеер, LŽŽ plejeris
plucha (1) ‘bić, pobić, uderzyć kogo’, ros. плюха ‘policzek’
podniawszyś (5) 1. ‘zarozumiały, próżny, wpatrzony w siebie (o mężczyźnie)’, 2. (2)
‘zarozumiała, próżna (o kobiecie)’, ros. поднявшись
podzariadka (14) ‘ładowarka’, ros. подзарядка
podzariżać (10) ‘ładowanie baterii’, ros. подзарядка
pod szpaku (1) ‘określenia rodzajów fryzur’, ros. под шапку
pofigist (2) ‘uczeń, który się nie uczy, nie odrabia lekcji’, ros. пофигист, MDaw.
poisk (1) ‘szukanie informacji w Internecie’, ros. поиск
pojezd (6) ‘pociąg’, ros. поезд
policeskij (2) ‘policjant’, ros. полицейский
ponczik (2) ‘gruby otyły, ociężały, potężnej budowy – niekiedy z zabarwieniem ujemnym’, ros.
пончик ‘pączek’, MDaw.
popa (3) ‘pośladki pośladki, tylna część ciała’, ros. попа pot. ‘tyłek’, MDaw.
pożyły (1) ‘o starym, w starszym wieku, dojrzałym w przeciwieństwie do młodego’, ros. пожилой
praguł (23) ‘ucieczka z lekcji’, ros. прогул ‘nieusprawiedliwiona absencja’
praklinać (3) ‘przeklinać, kląć, używać przekleństw’, ros. проклинать
pranisło (1) ‘ocena dostateczna, stopień dostateczny’, por. ros. пронестись ‘szybko minąć’
priczison (1)/priczia (1) ‘określenia rodzajów fryzur’, ros. причесон pot. ‘fryzura’, MDaw., LŽŽ
pričisonas
priczioski (10)/priczisony (6) ‘określenia rodzajów fryzur’, ros. прически
pridaciel (1) ‘pochlebca, fałszywy’, ros. предатель ‘zdrajca’, MDaw.
pridurak (4) ‘mężczyzna/chłopiec z zabarwieniem ujemnym’, 2. (1) ‘o mężczyźnie (brzydkim,
nieatrakcyjnym)’ ros. придурок pot. ‘przygłupek, pomyleniec’, MDaw. ‘głupi, tępy’, LŽŽ pridurkas
priedki (3) 1. ‘rodzice’, 2. (1) ‘starsi członkowie rodziny’, ros. предки ‘przodkowie’, MDaw., LŽŽ
prėdkai
prikalist (12) ‘człowiek z poczuciem humoru, lubiący żartować’, por. ros. прикол ‘żart’
prikolny (1)/przykolny (1) ‘fajny, wesoły z poczuciem humoru’, por. LŽŽ prikolnas
prikid (2) ‘odzież ogólnie o odzieży, ubraniu, garderobie’, por. ros. прикидка
prikluczenije (1) ‘awantura (często po pijanemu), krzyki i bijatyka’, ros. приключение
‘przygoda’
pristupstwo (1) ‘oszustwo, nielegalne interesy’, por. ros. преступление
priszcz (1) ‘mały nos’, ros. прыщ ‘pryszcz’
priton (1) ‘pijalnia piwa’, ros. притон ‘spelunka, miejsce gdzie się spotykają ludzie ze świata
przestępczego’
36
priwet (19) ‘wyrazy wyrażenia w funkcji formuł powitalnych’, ros. привет ‘cześć’, MDaw.
priwiecik (5) ‘wyrazy wyrażenia w funkcji formuł powitalnych’, ros. приветик
probka (3) ‘karawan’, ros. пробка ‘korek’, LŽŽ probkė
programist (11) ‘programista’, ros. программист, por. LŽŽ programeris
prokliatia (1) ‘przekleństwo, zasób przekleństw’, ros. проклятьe
przekliuczać (4) ‘ciągle przełączać przyciski na pilocie’, ros. переключать
przeżywać (1) ‘denerwować się, zdenerwować się czymś’, ros. переживать ‘martwić się’
psichawać (3) ‘denerwować się, zdenerwować się czymś’, ros. психовать pot. ‘histeryzować’, MDaw.
psichuszka (1) ‘o szkole’, ros. психушка pot.‘szpital psychiatryczny’, LŽŽ psichuškė
pychcieć (1) ‘palenie papierosów (palić, zapalić sobie, wypalić papierosa)’, ros. ‘sapać, pykać’
pult (42) ‘pilot’, ros. пульт
pultik (1) ‘pilot’, por. ros. пульт
pups (1) ‘gruby otyły, ociężały, potężnej budowy – niekiedy z zabarwieniem ujemnym’, ros. пупс
radaki (22) ‘rodzice’, ros. родаки, MDaw., LŽŽ radakai
ramaszka (1) ‘koledzy, koleżanki z klasy (np. od imienia, nazwiska kolegi, koleżanki,
przezwiska związane z wyglądem, sposobem bycia lub mówienia kolegi, koleżanki)’, ros.
ромашка ‘rumianek’
razcioska (25) ‘grzebień’, ros. расческа pot. ‘grzebień’, MDaw.
razborki (4) 1. ‘bicie, bójka, bijatyka’, 2. (2) ‘awantura (często po pijanemu), krzyki i bijatyka’,
ros. разборки, MDaw., LŽŽ razborkė
raztapyrnik (2) ‘parasol’, por. ros. ростопырить ‘nastroszyć, rozstawić’, MDaw.
raztriopa (1) ‘określenia rodzajów fryzur’, por. ros. растрепанный ‘niechlujny, bezładny’
raztrieł (2) ‘ostre odpytywanie przy tablicy’, ros. расстрел ‘rozstrzelanie’
restaran (23) ‘restauracja’, ros. ресторан
riobra‘klatka piersiowa’, ros. ребра ‘żebra’
riwieć (1) ‘płakać’, ros. реветь
rodnia (1) ‘dom rodzinny’, ros. родня
roliki (5) ‘jeździć na rolkach’, ros. ролики
rot (1) ‘usta z zabarwieniem ogólnie ekspresywnym (o jamie ustnej)’, ros. рот
rozkiszy (1) ‘smutny, o ponurym usposobieniu, melancholik’, por. ros. раскиснyть ‘stać się ociężałym’
rozwlikatsa (4) ‘uczestniczyć w rozrywkach, korzystać z rozrywek (chodzić, pójść do kina, do
teatru itp.)’, ros. развлекаться ‘bawić, zabawić’
rubaszka (2) ‘męska koszula’, ros. рубашка ‘koszula’, MDaw.
rubanki (6) ‘bicie, bójka, bijatyka’, ros. pубанкa, LŽŽ rubankės
rubać (1) ‘bić, pobić, uderzyć kogo’, por. ros. рубить
37
rubiroid (1) ‘kobieta/dziewczyna z zabarwieniem ujemnym’, ros. руберойд ‘papa budowlana’,
LŽŽ ruberoidas
rugatsa (2) 1. ‘przeklinać, kląć, używać przekleństw’, 2. (1) ‘awanturować się, wywołać
awanturę, brać w niej udział’, ros. ругаться, MDaw.
ruka (1) ‘ręka zarówno sama dłoń, jak i ramie, przeważnie w lm.’, ros. рука
rydać (2) ‘płakać’, ros. рыдать
ryża (28)/ryżaja (11) ‘ruda’, ros. рыжая ‘ruda’, MDaw.
ryży (28)/ryżyj (11) ‘rudy’, ros. рыжий ‘rudy’, MDaw., LŽŽ ryžas
ryżyk (1) ‘rudy’, ros. рыжик ‘rzepak, rydz’
rżaczka (3) ‘śmiech, uśmiech’, ros. ржачька ‘rżenie, rechot’, MDaw.
rżać (27) ‘śmiać się, chichotać’, ros. ржать, MDaw.
sabaka (4) ‘małpa’, ros. собака, MDaw.
sacziniać (1) ‘kłamać’, ros. сочинять ‘zmyslać’.
sajdziot (2) ‘ocena dostateczna, stopień dostateczny’, ros. сойдет ‘ujść, (ujdzie, dobra jest)’, MDaw.
saloma (1) ‘rzadkie, cienkie włosy’, ros. солома ‘słoma’
samagon (1) ‘o napoju alkoholowym’, ros. самогон ‘samogon’
sapagi (2) ‘buty gumowe’, ros. сапоги ‘buty’
sartir (2) ‘ubikacja szkolna’, ros. сортир, MDaw.
sasatsa (9) ‘całować się, pocałować kogo’, ros. сосаться ‘ssać’, MDaw.
sawremiennyj (1) ) ‘nauczyciel, który ma uznanie wśród młodzieży’, ros. современный ‘współczesny’
(si)cygarety (19) ‘papieros, papierosy, przeważnie w l. mnogiej’, ros. сигареты
siski (13) ‘piersi piersi kobiece, biust ( szczególnie o dużym biuście)’, ros. сиськи, MDaw.
sistriczka (2) ‘lekarz szkolny’, ros. сестричка
sistrucha (16) ‘siostra’, ros. сеструха
skacziać (5) 1. ‘transfer plików z Internetu’, 2. (4) ‘odpisać zadanie domowe’, ros. скачать pot.
‘ściągnąć z internetu’
skandał (3) ‘awantura (często po pijanemu), krzyki i bijatyka’, ros. скандал
skandalić (2) ‘awanturować się, wywołać awanturę, brać w niej udział’, ros. скандалить
skatać (19) ‘odpisać zadanie domowe’, ros. скатать ‘ściagnąć, zerżnąć’, MDaw.
skilet (4) 1. ‘wysoki często jednocześnie o chudym’, 2. (4) ‘chudy chudy, mizerny’, ros. скелет ‘szkielet’
smatatsa (2) ‘ucieczka z lekcji’, ros. смотаться ‘zwiać’
smotreć (7) ‘patrzeć, oglądać, widzieć’, ros. смотреть
smytsa (1) ‘ucieczka z lekcji’, ros. смыться ‘szybko i niezauważalnie wyjść’
soobszbzenija (1) ‘krótkie wiadomości tekstowe’, ros. сообщение
spletniczit (2) ‘plotkować’, ros. сплетничать
38
spletnik (1) ‘gadatliwy, gaduła, kłótnik (o mężczyźnie i kobiecie)’, ros. сплетник
spirtnoj (1) ‘o napoju alkoholowym’, ros. спиртной
sportzał (3) ‘siłownia, ćwiczenie w siłowni’, ros. спортзал ‘sala sportowa’
spiczka (3) ‘chudy chudy, mizerny’, ros. спичка ‘zapałka’, MDaw.
stanok (1) ‘żyletka’, ros. станок
stara dziewa ‘stara panna’, ros. старая дева, MDaw.
staraja (1) 1. ‘starzec, staruszka’, 2. (2) ‘o kobiecie wyglądające staro’, ros. старая ‘stara’
staryj (1) ‘ojciec’, ros. ‘stary’
stariki (4) 1. ‘starsi członkowie rodziny’, 2. ‘rodzice’, ros. старики ‘starzy’
starik (16) 1. ‘o starym, w starszym wieku, dojrzałym w przeciwieństwie do młodego’, 2. (11)
‘starzec, staruszka’, ros. старик
streła (1) ‘spotkanie, rendez-vous’, ros. стрела, MDaw.
stresnutyje (1) ‘cudze papierosy, wyproszone od kogoś’, por. ros. стрясти ‘zabrać komuś’
stresnut (1) ‘cudze papierosy, wyproszone od kogoś’, por. ros. стрясти ‘zabrać komuś’
stresi (1) ‘cudze papierosy, wyproszone od kogoś’, por. ros. стрясти ‘zabrać komuś’
strigiosz (1) ‘ wpatrywać się w kogo, co, przypatrzeć się czemu lub komu’, por. ros. стеречь
‘uważnie obserwować, śledzić ’
stukacz (10) ‘donosiciel, oszczerca’, ros. стукач ‘zausznik, donosiciel’, MDaw., LŽŽ stukačius
suka (1) 1. ‘mężczyzna/chłopiec z zabarwieniem ujemnym’, 2. (1) ‘kobieta/dziewczyna z
zabarwieniem ujemnym’ ros. сука, MDaw., LŽŽ suka
sumka (24) 1. ‘torebka’, 2. (7) ‘walizka’, ros. сумка ‘torba’, MDaw.
suszniak (1) ‘stan po wypiciu dużej ilości alkoholu’, ros. сушняк, MDaw.
styrić (3) ‘kraść, ukraść co komu’, ros. стырить, MDaw.
szafior (1) ‘taksówkarz’, ros. шафер ‘kierowca’
szaława (3) 1. ‘kobieta/dziewczyna z zabarwieniem ujemnym’, 2. ‘o kobiecie (dziewczynie)
umalowanej przeważnie źle i przesadnie wymalowanej’, ros. шалава, MDaw., LŽŽ šalava
szapka (6) 1. ‘kapelusz, przeważnie męski’, 2. (4) ‘czapka męska’, ros. шапка ‘czapka’
szary (1) ‘duże oczy’, ros. шары ‘balony’
szcziołkać (12) ‘ciągle przełączać przyciski na pilocie’, ros. щелкать ‘pstrykać’
szerść (1) ‘rzadkie, cienkie włosy’, ros. шерсть ‘sierść’
sześciorka (1) ‘donosiciel, oszczerca’, ros. шестерка, pot. ‘zausznik, donosiciel, sługus’, MDaw.
szisliwyj (1) ‘sprytny, szybko się orientujący, mający szczęście’, ros. счастливый ‘szczęśliwy’
szlapa (4) 1. ‘kapelusz, przeważnie męski’, 2. (5) ‘czapka męska’, ros. шляпа, MDaw.
szlatsa (1) ‘uczestniczyć w rozrywkach, korzystać z rozrywek (chodzić, pójść do kina, do teatru
itp.)’, ros. шляться ‘chodzić z miejsca na miejsce nie mając zajęcia’
39
szlips (1) ‘krawat’, ros. шлипс
szlopki (3) 1. ‘sandały (buty letnie)’, 2. (1) ‘pantofle domowe’, ros. шлепанцы, MDaw.
szłang (8) 1. ‘wysoki często jednocześnie o chudym’, 2. (2) ‘chudy chudy, mizerny’ ros. шланг
‘wąż gumowy’, MDaw., LŽŽ šlangas
szmotki (5) ‘rzeczy, części ubrania, drobiazgi osobiste’, ros. шмотки pot. ‘szmaty’, MDaw., LŽŽ
šmotkės
szmyga (1) ‘koledzy, koleżanki z klasy (np. od imienia, nazwiska kolegi, koleżanki, przezwiska
związane z wyglądem, sposobem bycia lub mówienia kolegi, koleżanki)’, por. ros. шмыгать
(носом, глазами)
sznobiel (16) 1. ‘duży, długi nos’, 2. (7) ‘szeroki nos’, 3. (2) ‘nos z zabarwieniem ogólnie
ekspresywnym, niekiedy przechodzącym w ujemne’, ros. шнобель
szpaklawatsa (1) ‘malować się, robić makijaż’, ros. шпаклевать ‘szpachlować, kitować’,
MDaw., LŽŽ špakliuotis
szpakliowka (5) ‘o kosmetykach’, ros. шпаклевка ‘szpachlówka, kit’, MDaw.
sztany (13) 1. ‘spodnie’, 2. (4) ‘spodenki, slipy’, ros. штаны
szugatsa (1)/(za)szugatsa (7) ‘bać się, przestraszyć się’, por. ros. шугаться ‘denerwować się,
zdenerwować się czymś’, MDaw.
szustryj (15) ‘sprytny, szybko się orientujący, mający szczęście’, ros. шустрый ‘żwawy, zwinny,
ruchliwy, sprytny’, MDaw., LŽŽ šustras
szywilura (8) 1. ‘określenia rodzajów fryzur’, 2. (2) ‘ogólnie o włosach’, ros. шевелюра
świścieć (1) ‘kłamać’, ros. свистеть ‘gwizdać’
świsnuć (3) ‘kraść, ukraść co komu’, ros. свиснуть ‘gwizdnąć’
taczka (8) ‘auto, samochód osobowy’, ros. тачка, MDaw., LŽŽ tačka
taksi (41) ‘taksówka’, ros. такси
taksist (25) ‘taksówkarz’, ros. таксист pot. ‘taksówkarz’, MDaw.
tapki (30) 1.‘pantofle domowe’, 2. (1) ‘sandały (buty letnie)’, ros. тапки ‘pantofle, kapcie’
telik (30) ‘telewizor’, ros. телик pot. ‘telewizor’, LŽŽ telikas
terarist (1) ‘wymagający nauczyciel’, ros. террорист ‘terrorysta’
tiatr (5) ‘teatr’, ros. театр
tiran (3) ‘wymagający nauczyciel’, ros. тиран
tiuremszczik (2) ‘określenia człowieka łysego’, ros. тюремщик ‘dozorca więzienny’, MDaw.
tołkowyj (1) ‘koleżeński, uczynny, dobry człowiek (o mężczyźnie i kobiecie)’, ros. толковый
‘sensowny, do rzeczy’
tołsciak (2) ‘gruby otyły, ociężały, potężnej budowy – niekiedy z zabarwieniem ujemnym’, ros.
толстяк
40
tołstaja (2) ‘o książkach, szczególnie grubych’, ros. толстая ‘gruba’
tołstyje (1) ‘grube nogi’, ros. толстые ‘grube’
tołstyj (14) 1. ‘gruby otyły, ociężały, potężnej budowy – niekiedy z zabarwieniem ujemnym’, 2.
(3) ‘o mężczyźnie niezgrabnym, ociężałym’, ros. толстый ‘gruby’
tormaz (1) ‘mrukliwy, małomówny’, ros. тормоз ‘hamulec’, LŽŽ tormazas
trinażory (1) ‘siłownia, ćwiczenie w siłowni’, ros. тренажеры
transfistit (2) ‘uszczupla dziewczyna, bez piersi’, ros. трансвестит ‘transfestyta’
trepło (1) ‘pochlebca, fałszywy’, ros. трепло, MDaw.
trapaczka (1) ‘gadatliwy, gaduła, kłótnik (o mężczyźnie i kobiecie)’, por. ros. трепач, MDaw.
trusić (2) ‘bać się, przestraszyć się’, ros. трусить ‘tchórzyć, bać się’, MDaw.
trus (1) ‘bać się, przestraszyć się’, ros. трус ‘tchórz’
trulik (18)/trolik (14) ‘trolejbus’, por. ros. троллейбус, LŽŽ trulikas
trusy (13) ‘spodenki, slipy’, ros. трусы ‘spodenki gimnastyczne, majtki, slipy’, MDaw., LŽŽ triusikai
tubar (2) ‘ubikacja szkolna’, por. ros. тубзик
tubzik (1) ‘ubikacja szkolna’, ros. тубзик, MDaw.
tufli (2) ‘pantofle domowe’, ros. туфли ‘pantofle’
turist (1) ‘najczęściej o kimś mało znanym lub nieznanym’, ros. турист ‘turysta’
tulik (5) ‘ubikacja szkolna’, ros. тулик, MDaw.
tupaja (1) ‘głowa z zabarwieniem ujemnym’, ros. тупая, MDaw.
tupoj (13) ‘głupi, tępy, ograniczony, nienormalny umysłowo (o kobiecie i mężczyźnie)’, ros.
тупой, pot. ‘ograniczony umysłowo’, MDaw., LŽŽ tūpas
tusawatsa (6)/(pa)tusawatsa (11) 1.‘uczestniczyć w rozrywkach, korzystać z rozrywek (chodzić,
pójść do kina, do teatru itp.)’, 2. ‘tańczyć, potańczyć’, ros. тусоваться, потусоваться, MDaw.,
LŽŽ tūsavotis
tusowka (30) 1. ‘przyjęcie połączone z tańcem i piciem alkoholu’, 2. (11)‘hulaszcza rozwiązła
prywatka’, 3. (5) ‘pijatyka, pijaństwo, przyjęcie z alkoholem’, 4. (3) ‘dyskoteka szkolna’, ros.
тусовка, MDaw., LŽŽ tusovkė
tykwa (1) ‘głowa z zabarwieniem ogólnie ekspresywnym’, ros. тыква ‘dynia’, MDaw.
tyrkać (1) ‘ciągle przełączać przyciski na pilocie’, ros. тыркатьcя ‘chaotycznie i bezsensownie
się przemieszczać’
uborszczica (1) ‘woźna (woźny) szkolny’, ros. уборщица ‘sprzątaczka’
uczioba (1) ‘zajęcia i lekcje w szkole’, ros. учеба ‘nauka’
ucziki (11) ‘grono pedagogiczne’, ros. учители ‘nauczyciele’
uczitsa (2) ‘uczyć się’, ros. учится
uczka (1) ‘wychowawczyni klasy’, por. ros. учител, LŽŽ ūčia
41
ugadać (1) ‘mówić rzeczy słuszne, powiedzieć coś trafnego’, ros. угадать ‘zgadnąć’
ugarać (2) ‘śmiać się, chichotać’, ros. угорать ‘ulegać zaczadzeniu’
ukraszenia (3) ‘biżuteria’, ros. украшения ‘ozdoby’
ułybka (14) ‘śmiech, uśmiech’, ros. улыбка, MDaw., LŽŽ ulybonas
urod (27) 1. ‘o mężczyźnie (brzydkim, nieatrakcyjnym)’, 2. (6) ‘mężczyzna/chłopiec z
zabarwieniem ujemnym’, 3. (1) ‘o mężczyźnie niezgrabnym, ociężałym’, ros. урод ‘1. kaleka,
połamaniec, koślawiec, potworek; 2. pokraka; szkarada, MDaw., LŽŽ urodas
urodka (22) 1. ‘o kobiecie (brzydkiej, nieatrakcyjnej)’, 2. (2) ‘kobieta/dziewczyna z
zabarwieniem ujemnym’, ros. уродка, MDaw.
uroki (3) ‘zajęcia i lekcje w szkole’, ros. уроки, MDaw.
uskagłazyj (2) ‘małe oczy’, ros. узкоглазый
ustać (3) ‘zmęczyć się, zmęczyć się przy pracy’, ros. устать
wadalaz (3) 1. ‘człowiek noszący okulary’, 2. (1) ‘duże oczy’, ros. водолаз ‘nurek’, MDaw.
wadziciel (3) ‘taksówkarz’, ros. водитель ‘kierowca’
walibol (25) ‘siatkówce’, ros. волейбол, MDaw.
wałаśnia (1) ‘ogólnie o włosach’, ros. волосня, pot. ‘włosie, włosy’, MDaw.
waniuczki (6) ‘męskie skarpety, przeważnie brudne i przepocone’, ros. вонючий pot.
‘śmierdzący, cuchnący’, MDaw.
waniuczije (5) ‘męskie skarpety, przeważnie brudne i przepocone’, ros. вонючие
wanizma (8) ‘męskie skarpety, przeważnie brudne i przepocone’, por. ros. вонять‘śmierdzieć,
cuchnieć’, MDaw.
warawać (5) ‘kraść, ukraść co komu’, ros. воровать
wciuritsa (13) 1. ‘zakochać się, kochać się w kimś’, 2. (2) ‘ wpatrywać się w kogo, co,
przypatrzeć się czemu lub komu’, ros. втюрится, MDaw.
weselitsa (1) ‘uczestniczyć w rozrywkach, korzystać z rozrywek (chodzić, pójść do kina, do
teatru), ros. веселится
widziak (1) ‘cały zestaw urządzeń elektronicznych, używanych do nagrywania i odtwarzania
dźwięków’, ros. видео, LŽŽ videkas
wizuczij (1) ‘sprytny, szybko się orientujący, mający szczęście’, ros. везучий pot. ‘szczęściarz’, MDaw.
wkluczić/wykliuczić (5) ‘włączać/włączyć komputer’, ros. включить
wodka (1) ‘o napoju alkoholowym’, ros. водка ‘wódka’
wołosinki (1) ‘rzadkie, cienkie włosy’, por. ros. волосинкa ‘pojedynczy włos’
wołosy (1) ‘ogólnie o włosach’, ros. bолосы
woń (12) ‘zapach brudnych skarpet’, ros. вонь pot. ‘smród, fetor’, MDaw.
42
wpitywać (1) ‘najadać, najeść się do syta (z zabarwieniem ogólnie ekspresywnym)’, ros.
впитывать ‘wchłaniać’
wrać (1) ‘kłamać’, ros. врать
wstreczia (4) ‘spotkanie, rendez-vous’, ros. встреча
wtaragodka (2) ‘powtarzanie klasy’, por. ros. второгодка
wtyritsa (1) ‘zakochać się, kochać się w kimś’, por. ros. втюрится ‘zakochać się’
wziatka (14) ‘dawać łapówkę’, ros. взятка ‘łapówka’
w zapasie (3), ‘pieniądze trzymane na okazje’, ros. в запасе ‘’
zabigałowka (1) ‘kawiarnia, klub’, ros. забегаловка, MDaw., LŽŽ zabegalovka
z aczkami (1) ‘człowiek noszący okulary’, ros. с очками
zad (2) ‘pośladki pośladki, tylna część ciała’, ros. зад ‘tył,tyłek’
zagruzka (1) ‘ładowanie baterii’, ros. загрузка ‘załadunek’
zajka (1) ‘mężczyzna/chłopiec z zabarwieniem dodatnim’, ros. зайка ‘zając’
zakalibanyj (1) ‘o zmęczonym człowieku’, por. ros. закалибатся
zakalibatsa (2) ‘zmęczyć się, zmęczyć się przy pracy’, ros. закалибатся ‘1. zachwiać się,
zakołysać się, 2. zawachać się, zacząć się wachać’, MDaw.
zalewać (1)/zaliwat (3) ‘pić, popijać, wypić, nie tylko o alkoholu’, ros. заливать pot. ‘bujać,
zalewać’, MDaw. ‘zmyślać, fantazjować, oszukiwać’
zalityje (2) ‘oczy pijaka’, por. ros. заливать
założczik (3) ‘donosiciel, oszczerca’, por. ros. заложить
zam (1) ‘wicedyrektor szkoły’, por. ros. заместитель ‘zastępca’, MDaw.
zamatatsa (1) ‘zmęczyć się, zmęczyć się przy pracy’, ros. замататся ‘zmęczyć się’
zamiściciel (1) ‘wicedyrektor szkoły’, ros. заместитель
zamudatsa (1) ‘zmęczyć się, zmęczyć się przy pracy’, pot. ros. замудаться
zamudochatsa (2) ‘zmęczyć się, zmęczyć się przy pracy’, ros. замудохатся, MDaw.
zamuczitsa (2) ‘zmęczyć się, zmęczyć się przy pracy’, ros. замучится
zanaczki (5) ‘pieniądze trzymane na okazje’, ros. заначки, MDaw.
zanuda (6) 1.‘mrukliwy, małomówny’, 2. (5) ‘smutny, o ponurym usposobieniu, melancholik’
ros. зануда, MDaw.
zapariłsia (2) ‘komputer zawiesił się’, por. ros. запарится ‘zmęczyć się’
zaparinyj (1) ‘smutny, o ponurym usposobieniu, melancholik’, por. ros. запарится
zapychatsa (2) ‘zmęczyć się, zmęczyć się przy pracy’, ros. запыхаться pot. ‘zdyszeć się,
zadyszeć się, zasapać się, zziajać się’, MDaw.
zariadka (23) 1.‘ładowarka’, 2. (5) ‘ładowanie baterii’, ros. зарядка
zariżałka (2) ‘ładowarka’, ros. заряжалка
43
zariżać (17) ‘ładowanie baterii’, ros. заряжать
zariżanije (2) ‘ładowanie baterii’, por. ros. заряжать
zasmotretsa (1) ‘ wpatrywać się w kogo, co, przypatrzeć się czemu lub komu’, ros.
засмотреться
zastriał (1) ‘komputer zawiesił się’, ros. застрять ‘uwięznąć’
zaszybiś (1) 1. ‘ocena bardzo dobra’, 2. (1) ‘nauczyciel, który ma uznanie wśród młodzieży’, ros.
зашибись
zatylnik ‘pośladki pośladki, tylna część ciała’, ros. затыльник
zaucz (1) ‘wicedyrektor szkoły’, ros. зауч
zaucziwatsa (12) ‘uczyć się bardzo pilnie’, por. ros. заучивать
zauczka (23) 1. ‘wzorowy uczeń’, 2. (14) ‘o pilnym uczniu’, por. ros. заученный ‘wyuczony’, MDaw.
zawadnoj (2) ‘człowiek z poczuciem humoru, lubiący żartować’, ros. заводной ‘nakręcany’
zawis (32) ‘komputer zawiesił się’, por. ros. зависнyть ‘zatrzymać się nad czymś’
zaznawszyś (6) ‘zarozumiały, próżny, wpatrzony w siebie (o mężczyźnie)’, ros. зазнавшись, 2.
(1) ‘zarozumiała, próżna (o kobiecie)’, por. ros. зазнаться ‘zarozumiałość’
zażygać (1) ‘tańczyć, potańczyć’, ros. зажигать ‘rozpalić’
zażymanki (1) ‘całować się, pocałować kogo’, por. ros. зажимать ‘ściskać’
zbereżenja (1), ‘pieniądze trzymane na okazje’, ros. сбережения ‘przechowanie, oszczędności’
zdarof (9)/zdarowa (9) ‘wyrazy wyrażenia w funkcji formuł powitalnych’, ros. здоровo pot.
‘cześć, czołem, serwus’, MDaw., LŽŽ zdarova
zdoch (2) ‘komputer zawiesił się’, ros. сдох ‘zdechnąć’
zek (2) ‘określenia rodzajów fryzur’, ros. зек ‘więzień’, LŽŽ zekas
z gradusami (4) ‘o napoju alkoholowym’, ros. с градусами ‘z procentami’
zilonyj (4) ‘policjant’, ros. зеленый, MDaw.
znakomitsa (3) ‘przyjaźnić się z kim’, ros. знакомится
zoncik (15) ‘parasol’, ros. зонтик
zont (2) ‘parasol’, ros. зонт
zuby (2) ‘zęby ogólnie o zębach’, ros. зубы
zubrić (4) ‘uczyć się’, ros. зубрить, LŽŽ zubrinti
zubastyj (1) ‘rzadkie zęby’, ros. зубастый ‘z mocnymi dużymi zębami’
zyrić (7) 1. ‘patrzeć, oglądać, widzieć’, 2. (3) ‘otwierać szeroko oczy’, ros. зырыть, MDaw.
zwanok (2) ‘dzwonek na przerwę’, ros. звонок
z wisnuszkami (3) ‘człowiek piegowaty’, ros. с веснушками ‘z piegami’
żertwa (1) ‘mrukliwy, małomówny’, ros. жертва ‘ofiara’, MDaw. ‘o kobiecie (dziewczynie) z
zabarwieniem ujemnym’, LŽŽ žertva ‘brzydka dziewczyna’
44
żopa (8) ‘pośladki pośladki, tylna część ciała’, ros. жопа pot. wulg. ‘dupa’, MDaw., LŽŽ žopa
żopaliz (5) ‘uczeń, który się podlizuje nauczycielowi’, ros. жополиз pot. ‘zausznik, donosiciel,
skarżypyta, sługus’, MDaw.
żrać (3) ‘najadać, najeść się do syta (z zabarwieniem ogólnie ekspresywnym)’, ros. жрать, MDaw.
żraczka (2) ‘pożywienie, posiłek, jedzenie’, ros. жрачка ‘żarcie’, MDaw.
żratwa (1) ‘pożywienie, posiłek, jedzenie’, ros. жратва ‘żarcie’, MDaw.
żyrnyje (1) ‘z zabarwieniem ujemnym (krzywe nogi, długie cienkie nogi, grube nogi, krótkie
nogi itd.)’, ros. жирные, MDaw.
żystokaść (1) ‘ostre odpytywanie przy tablicy’, ros. жестокость ‘okrucieństwo, ostrość’
a) Frazeologiczne zapożyczenia formalnosemantyczne nieadaptowane:
cziwo pasiosz (1) ‘otwierać szeroko oczy’, ros. чтиво пасёшь
dać drow (1) ‘bić, pobić, uderzyć kogo, często z wymienieniem bitej zazwyczaj części ciała
oraz sposobu bicia (policzkowanie, kopanie itp.)’, ros. дать дров
dać w mordu (2) ‘bić, pobić, uderzyć kogo, często z wymienieniem bitej zazwyczaj części ciała
oraz sposobu bicia (policzkowanie, kopanie itp.)’, ros. дать в морду
idziom ko mne (1) ‘zapraszać kogo do siebie w odwiedziny (frazy)’, ros. идём ко мне
igrac w karty (1) ‘gra w karły (grać, pograć w karty)’, ros. играть в карты
iti oddychać (1) ‘kłaść się spać, pójść spać’, ros. идти отдыхать
iti w lulku (1) ‘kłaść się spać, pójść spać’, ros. идти в люльку
krupnyje lity (1) ‘grube pieniądze, większa ilość pieniędzy’, ros. крупные литы
kak u dzieda moroza (1) ‘czerwony nos’, ros. как у деда мороза
kiń majak (1) ‘wysłać sygnał’, ros. кинь маяк
kryć matam (7) ‘przeklinać, kląć, używać przekleństw’, ros. крыть матом, MDaw.
liubownoje pismo (2) ‘list miłosny’, ros. любовное письмо
łapsza na uszy (1) ‘zmyślać, fantazjować, opowiadać rzeczy nieprawdziwe’, ros. лапша на уши
łapszu na uszy wiesić (1) ‘oszukiwać, okłamać, wykorzystać wprowadzając w błąd’, ros. лапшу
на уши вешать, MDaw.
mać Teresa (2) ‘zakonnica’, ros. мать
na cziornyj dzień (5) ‘pieniądze trzymane na okazje’, ros. на чёрный день
na kaniach (1) ‘o zdenerwowanym’, ros. на конях
narmalnyj pacan (1) ‘chłopiec’, ros. нормальный пацан
ni pawizło (1) ‘ostre odpytywanie przy tablicy’, ros. не повезло
ni w temu (8) ‘mówić, powiedzieć coś głupio, nudnie, dużo mówić’, ros. не в тему, MDaw.
45
pieszki rozkryć (1) ‘otwierać szeroko oczy’, ros. пешки раскрыть
priama w toczku (2) ‘mówić rzeczy słuszne, powiedzieć coś trafnego’, ros. прямо в точку
pudrić mozgi (1) ‘mówić, powiedzieć coś głupio, nudnie, dużo mówić’, ros. пудрить мозги
prikalnutsa ni w temu (1) ‘powiedzieć dowcip w taki sposób, że przestanie być dowcipem’, ros.
прикалываться не в тему
pusta w karmanach (1) ‘nie mieć pieniędzy’, ros. пусто в карманах
sidziec na nule (2) ‘nie mieć pieniędzy’, ros. сидеть на нуле
sporoć anegdot (3) ‘powiedzieć dowcip w taki sposób, że przestanie być dowcipem’, ros.
спороть анекдот, MDaw.
swali siuda (1) ‘zapraszać kogo do siebie w odwiedziny (frazy)’, ros. свали сюда
talkac recz (1) ‘mówić, powiedzieć coś’, ros. толкать речь
w łapu dac (4) ‘dawać łapówkę’, ros. в лапу дать
w temu/ ciemu (6) ‘mówić rzeczy słuszne, powiedzieć coś trafnego’, ros. в тему, MDaw.
wrubić komp/ wyrubić komp (9) ‘włączać/włączyć komputer’, ros. врубить комп
wyzyw na kawior (5) ‘rozmowa z dyrektorem w kancelarii’, ros. вызов на ковёр
wzryw na makaronnaj fabrike (1) ‘określenia rodzajów fryzur’, ros. взрыв на макаронной
фабрике, MDaw.
zawisać w Internecie (1) ‘przeglądanie stron internetowych’, ros. зависать в Интернете
b) częściowo zaadaptowane:
aramat Francji (2) ‘zapach brudnych skarpet’, ros. аромат Франции
baby bazarnyje (1) ‘plotkować’, ros. бабы базарные
myszyny chwost (2) ‘rzadkie, cienkie włosy’, ros. мышиный хвост
tona szpakliowki (1) ‘o kobiecie (dziewczynie) umalowanej przeważnie źle i przesadnie
wymalowanej’, ros. тона шпаклёвки
c) półkalki frazeologiczne:
dostawanie w tyk (1) ‘rozmowa z dyrektorem w kancelarii’, ros. получать в тык
duże babki (2) ‘grube pieniądze, większa ilość pieniędzy’, ros. большие бабки
grać na babki (5) ‘grać na pieniądze’, ros. играть на бабки, MDaw.
kose oczy (5) ‘oczy z zezem’, ros. косые глаза
nawiesić makarony (1) ‘oszukiwać, okłamać, wykorzystać wprowadzając w błąd’, ros. вешать лапшу
oczy pjanicy (5) ‘oczy pijaka’, ros. глаза пьяницы
oczy alkasza (4) ‘oczy pijaka’, ros. глаза алкаша
46
prawilna mówić (2) ‘mówić rzeczy słuszne, powiedzieć coś trafnego’, ros. правильно говорить
Ważną
kwestią
jest
odróżnienie
rusycyzmów
rozpowszechnionych,
mocno
zadomowionych w socjolekcie młodzieżowym, być może przekazywanych z pokolenia na
pokolenie od elementów okazjonalnych, można nawet przypuszczać, że użytych w ankiecie
przypadkowo, jako wynik zabawy językowej.
Ze względu na frekwencję chciałabym wyróżnić cztery grupy zapożyczeń rosyjskich:
Pierwsza grupa – to wyrazy utrwalone, które zostały poświadczone co najmniej u połowy
użytkowników, czyli 23 razy i więcej. W sumie znalazło się w tej grupie 37 jednostek
leksykalnych, z których 26 notuje też M. Dawlewicz. Większość wśród nich pochodzi z kręgu
cechy fizyczne i osoby je posiadające, np. padliza (39) ‘uczeń, który się podlizuje
nauczycielowi’, babnik (38) ‘kobieciarz’, aczkarik (34) ‘człowiek noszący okulary’, kasoj (26)
‘oczy z zezem’, ryża (28) ‘ruda’, ryży (28) ‘rudy’, urod (27) ‘o mężczyźnie (brzydkim,
nieatrakcyjnym)’.Wysoką frekwencją wyróżniają się też jednostki leksykalne z nowego kręgu,
dotyczącego nowych technologii, np. pult (42) ‘pilot’, nauszniki (36) ‘słuchawki’, knopki (32)
‘przyciski na pilocie’, kałonki (30) ‘głośniki’, telik (30) ‘telewizor’, batarejka (27) ‘bateria’,
kabilnaja (26) ‘telewizja kablowa’, zariadka (23) ‘ładowarka’, zawis (32) ‘komputer zawiesił
się’. Wyrazy z innych kręgów to: zauczka (23) ‘wzorowy uczeń’, britwa (24) ‘maszynka do
golenia’, czimadan (26) ‘walizka’, daska (33) ‘szczupla dziewczyna, bez piersi’, futbol (31) ‘o
piłce nożnej’, maszyna (28) ‘auto, samochód osobowy’, minty, mient (30) ‘policja, policjanci w
znaczeniu zbiorowym’, monaszka (27) ‘zakonnica’, paka (29) ‘wyrazy, wyrażenia w funkcji
formuł pożegnalnych’, razcioska (25) ‘grzebień’, rżać (27) ‘śmiać się, chichotać’, taksi (41)
‘taksówka’, taksist (25) ‘taksówkarz’, tapki (30) ‘pantofle domowe’, tusowka (30) ‘przyjęcie
połączone z tańcem i piciem alkoholu’, walibol (25) ‘siatkówce’, baszka (23) ‘głowa z
zabarwieniem ogólnie ekspresywnym lub ujemnym’, praguł (23) ‘ucieczka z lekcji’, restaran
(23) ‘restauracja’, sumka (24) ‘torebka’.
Druga grupa – to wyrazy mniej utrwalone, które zostały poświadczone przez ¼
respondentów, czyli 14 razy i więcej. Ogółem w zebranym materiale wystąpiły 38 takie leksemy,
a 24 spośród nich – były też zarejestrowane przed 10 laty. Większość wśród nich należy do
kręgów tematycznych: ubiór, nazwy części ciała, cechy fizyczne i osoby je posiadające: nożki
(17) ‘o nogach z zabarwieniem dodatnim (o nogach kobiecych)’, ułybka (14) ‘śmiech, uśmiech’,
kriwanogaja (15) ‘o kobiecie o krzywych krótkich nogach’, basanożki (20) ‘sandały (buty
letnie)’, abizjana (14) ‘o mężczyźnie podobnym do małpy’, aczki (16) ‘okulary’, chawczik (17)
‘pożywienie, posiłek, jedzenie’, dirik (21) ‘dyrektor szkoły’, dura (15) ‘kobieta/dziewczyna z
zabarwieniem ujemnym’, gałstuk (20) ‘krawat’, kantralior (22) ‘konduktor, kontroler w
trolejbusie lub autobusie’, kloun (17) ‘o dziwnym i śmiesznym stroju’, krasawiec // krasawczik
47
(19) ‘o mężczyźnie (przystojnym, silnym, dobrze zbudowanym)’, krasawica (14) ‘o kobiecie
(ładnej, urodziwej, atrakcyjnej)’, krasowki (19) ‘tenisówki’, kurić (15) ‘palenie papierosów
(palić, zapalić sobie, wypalić papierosa)’, lifcik (20) ‘stanik, biustonosz’, majak (16) ‘wysłać
sygnał’, menty (18) ‘policja, policjanci w znaczeniu zbiorowym’, muzon (19) ‘muzyka’, na
rolikach (16) ‘jeździć na rolkach’, nosik/nosek (18) ‘mały nos’, nyć (17) ‘płakać’, podzariadka
(14) ‘ładowarka’, priwet (19) ‘wyrazy wyrażenia w funkcji formuł powitalnych’, radaki (22)
‘rodzice’, (si)cygarety (19) ‘papieros, papierosy, przeważnie w l. mnogiej’, sistrucha (16)
‘siostra’, skatać (19) ‘odpisać zadanie domowe’, starik (16) ‘o starym, w starszym wieku,
dojrzałym w przeciwieństwie do młodego’, sznobiel (16) ‘duży, długi nos’, szustryj (15)
‘sprytny, szybko się orientujący, mający szczęście’, tołstyj (14) ‘gruby otyły, ociężały, potężnej
budowy – niekiedy z zabarwieniem ujemnym’, trulik (18)/trolik (14) ‘trolejbus’, urodka (22) ‘o
kobiecie (brzydkiej, nieatrakcyjnej)’, wziatka (14) ‘dawać łapówkę’, zariżać (17) ‘ładowanie
baterii’, zoncik (15) ‘parasol’.
Można uznać, że wyżej wymienione elementy rosyjskie są dość stabilnym składnikiem
slangu młodzieżowego w Wilnie. Najbardziej utrwalone rusycyzmy mieszczą się głównie w
kręgach tematycznych: cechy fizyczne i osoby je posiadające, ubiór, nazwy części ciała.
Trzecia grupa – to wyrazy o niskiej frekwencji, które poświadczyła mniej niż ¼
respondentów. Do tej grupy należy 631 wyrazów, np. bezzubyj (10) ‘rzadkie zęby’, bratan (8)
‘brat’, cziuwak (6) ‘mężczyzna/chłopiec z zabarwieniem ogólnie ekspresywnym’.
Czwarta grupa – to wyrazy poświadczone tylko jeden raz, w tej grupie znalazło się 297
jednostek, np. dewuszka (1) ‘kobieta/dziewczyna z zabarwieniem ogólnie ekspresywnym’,
fanari (1) ‘oczy pijaka’, genij (1) ‘o pilnym uczniu’, kanfietka (1) ‘o kobiecie (ładnej, urodziwej,
atrakcyjnej)’, ‘cukierek’.
Rusycyzmy należące do dwóch ostatnich grup można określić jako rzadkie, ale
bynajmniej nie nowe, ponieważ były notowane również w badaniach sprzed 10 laty.
Na końcu chciałabym sformułować kilka ogólnych wniosków. Sądzę, że dużą liczbę
zapożyczeń rosyjskich w socjolekcie młodzieży polskiej na Litwie można tłumaczyć wpływem
rosyjskojęzycznej kultury masowej: przejawiającej się za pośrednictwem radia, telewizji i
Internetu,
która
dzięki
atrakcyjnym
programom
rozrywkowym,
filmom
oraz
grom
komputerowym cieszy się wśród młodzieży dużą popularnością. Uczniowie szkół polskich mają
też kontakt z litewskojęzyczną kulturą masową i slangiem litewskim, trzeba jednak zauważyć, że
jest on również przesycony zapożyczeniami rosyjskimi, można tu chociażby przytoczyć często
słyszane oraz odnotowane w słowniku żargonizmów E. Zaikauskasa Kalbos paribiai ir užribiai:
čiuvakas ‘mężczyzna/chłopiec‘, ros. чувaк, bazaras ‘rozmowa’, ros. базар, parintis
48
‘denerwować się, zdenerwować się czymś’, ros. парится, prikolas‚ dowcip‘, ros. прикол,
malalietka ‘młody, niedoświadczony’, ros. малолетка, majakas ‘wysłać sygnał’, ros. маяк.
Język rosyjski, mimo spadku jego roli w sferze oficjalnej, nadal jest często stosowanym
przez Polaków środkiem w komunikacji mówionej, starszemu pokoleniu jest bliska również jego
forma pisana. Opierając się na analizowanym materiale, można sądzić, że większość zapożyczeń
rosyjskich trafiła do socjolektu młodzieżowego głównie z mówionego, potocznego języka
rosyjskiego. Świadczy o tym zapis wyrazów przez respondentów nie grażdanką, lecz alfabetem
łacińskim, często nawet w zniekształconej postaci brzmieniowej.
3. 2. Lituanizmy
W przytoczonym przez uczniów słownictwie socjolektalnym wystąpiły 54 zapożyczenia
z języka litewskiego. Stanowi to 2,3 % całego zebranego materiału. Liczba lituanizmów w
zgromadzonym przeze mnie materiale całkowicie się równa tej, którą przed 10 laty zanotował w
języku młodzieży M. Dawlewicz. Było to 49 nowszych zapożyczeń, 5 starych regionalizmów
litewskich i na tle całego materiału stanowiło 2,09 %.
Lituanizmy pojawiły się prawie we wszystkich kręgach tematycznych. Kolejność
poszczególnych kręgów ze względu na liczebność zapożyczeń litewskich w porównaniu z
danymi pochodzącymi z pracy M. Dawlewicza wygląda następująco:
Tabela 4. Kolejność poszczególnych kręgów tematycznych ze względu na liczebność lituanizmów.
Nazwa danego kręgu tematycznego
1. Ubiór
2. Miłość
3. Technologie informacyjne
4. Warunki życia w mieście
5. Życie towarzyskie
6. Koledzy
7. Cechy fizyczne oraz osoby je posiadające
8. Części ciała
9. Czynności fizyczne i fizjologiczne
10. Człowiek
11. Życie społeczne i kulturalne
12. Cechy psychiczne oraz osoby je
posiadające
13. Szkoła, nauka
14. Postawa wobec otoczenia
15. Procesy psychiczne
16. Rodzina
17. Organizacja studiów
Liczba
pytań
36
10
35
22
17
7
21
28
28
7
9
12
Liczba
lituanizmów
2006
8
7
6
6
5
4
3
3
3
2
2
2
Liczba
lituanizmów
1996-1997
5
3
2
6
4
4
8
2
4
1
3
58
9
4
7
29
Łącznie
3
0
0
0
54
3
0
0
1
2
54
49
Najwięcej zanotowanych przeze mnie zapożyczeń litewskich pochodzi z kręgu
tematycznego Ubiór (8 jednostek leksykalnych), następnie Miłość (7), Warunki życia w mieście
(6) i Technologie informacyjne (6). W materiale zebranym przez M. Dawlewicza kolejność
kręgów ze względu na słownictwo pochodzące z języka litewskiego była nieco inna. Najwięcej
lituanizmów wystąpiło w nazwach Części ciała (8), a następnie w grupach Życie towarzyskie (6)
i Ubiór (5). Z tabeli wynika też, że sytuacja prawie się nie zmieniła w grupach Procesy
psychiczne, Rodzina, Postawa wobec otoczenia – są to grupy tematyczne leksyki, do których nie
przenikają zapożyczenia litewskie.
Pełna lista zapożyczeń z języka litewskiego wygląda następująco (wśród nich wystąpiło
46 zapożyczeń formalnosemantycznych wyrazowych i 8 pożyczek formalnosemantycznych
frazeologicznych):
Zapożyczenia formalnosemantyczne wyrazowe:
apatiniai (2) ‘bielizna damska i męska’, lit. apatiniai
ate (1) ‘zwrot pożegnalny’, lit. ate, MDaw.
bachuras (1) ‘mężczyzna/chłopiec z zabarwieniem ogólnie ekspresywnym’, lit. bachuras pot.
‘chłopiec’, MDaw.
bokaliukas (1) ‘pijalnia piwa’, lit. bokaliukas ‘kufel’
bučkis (1) ‘całować się, pocałować kogo’, lit. bučkis
iki (1) ‘wyraz w funkcji formuły pożegnalnej’, lit. iki, MDaw.
istorija (1) ‘lekcja historii’, lit. istorija
kabeline (2) ‘telewizja kablowa’, lit. kabelinė
kašis (1) ‘koszykówka’, lit. kašis pot. ‘koszykówka’, MDaw.
kavinė (2) ‘kawiarnia’, lit. kavinė, MDaw.
kelnes (1) ‘spodnie’, lit. kelnės
kišis (1) ‘łapówka’, lit. kišis
Kirstukas (2) ‘ksiądz’, lit. kirstukas ‘ryjówka, kretomysz’
klumpie (1) ‘sandały (buty letnie)’, lit. klumpės ‘drewniaki’
k nykštukasam (1) ‘załatwiać potrzebę fizjologiczną’, lit. nykštukas ‘krasnal’
krepšinis (3) ‘koszykówka’, lit. krepšinis
labas (3) ‘wyraz w funkcji formuły powitalnej’, lit. labas
lagamin (1) ‘walizka’, lit. lagaminas, MDaw.
nebilys (1) ‘mrukliwy, małomówny’, lit. nebylys ‘niemowa’
nešiojamas (1) ‘przenośny komputer’, lit. nešiojamas
nykštukas (1) ‘niski’, lit. nykštukas ‘krasnal’
50
panele (1) ‘kobieta/dziewczyna z zabarwieniem ogólnie ekspresywnym’, lit. panelė.
pasikelusi (1) ‘zarozumiała, próżna (o kobiecie)’, lit. pasikėlusi
papirkinėti (1) ‘dawać łapówkę’, lit. papirkinėti
pakrovėjas (1) ‘ładowarka’, lit. pakrovėjas
pasileidėle (1) ‘kobieta/dziewczyna złego prowadzenia się, kokietka, wyzywająca, o
wyzywającym zachowaniu, lubiąca towarzystwo męskie’, lit. pasileidėlė
pasimatymas (5) ‘spotkanie, rendez-vous’, lit. pasimatymas, MDaw.
pasiglamžioti (1) ‘całować się, pocałować kogo’, por. lit. glamžyti
perdozavimas (1) ‘stan po wypiciu dużej ilości alkoholu’, lit. perdozavimas ‘przedawkowanie’
plotas (18) ‘przyjęcie połączone z tańcem i piciem alkoholu’, lit. plotas ‘powierzchnia, teren
obszar’, MDaw.
prostitute (1) ‘kobieta/dziewczyna złego prowadzenia się, kokietka, o wyzywającym
zachowaniu, lubiąca towarzystwo męskie’, lit. prostitutė
santaupos (1) ‘pieniądze trzymane na okazje’, lit. santaupos
skambutis (1) ‘dzwonek na przerwę’, lit. skambutis
snapastyj (1) ‘duży, długi nos’, lit. snapas ‘dziób’
sznerwes (1)‘szeroki nos’, lit. šnervės
sportbačiai (1) ‘tenisówki’, lit. sportbačiai
sznaps (1) ‘o napoju alkoholowym’, lit. pot. šnapsas ‘napój alkoholowy’
szulė (1) ‘szkoła’, lit. šulė ‘beczka’
šilelis (1) ‘telewizor’, lit. šilelis ‘borek’
taksas (1) ‘taksówka’, lit. taksas pot. ‘taksówka’
taše (1) ‘torebka’, lit. tašė
tikyba (1) ‘religia w szkole’, lit. tikyba
veidrodėlis (1) ‘lusterko’, lit. veidrodėlis, MDaw.
žalias (1) ‘młody, niedoświadczony’, lit. žalias ‘zielony’
žinutki (2) ‘krótkie wiadomości tekstowe’, lit. žinutė
Zapożyczenia formalnosemantyczne frazeologiczne:
apatinis trikotažas (3) ‘bielizna damska i męska’, lit. apatinis trikotažas
bjaurusis ančiukas (1) ‘o kobiecie (brzydkiej, nieatrakcyjnej)’, lit. bjaurusis ančiukas ‘brzydkie
kaczątko’
elektroninis paštas (2) ‘poczta elektroniczna’, lit. elektroninis paštas
gamtinis reikalas (1) ‘załatwiać potrzebę fizjologiczną’, lit. gamtinis reikalas
keleivių kontrolė (1) ‘konduktor, kontroler w trolejbusie lub autobusie’, lit. keleivių kontrolė
51
kreivos kojos (1) ‘z zabarwieniem ujemnym (krzywe nogi, długie cienkie nogi, grube nogi,
krótkie nogi itd.)’, lit. kreivos kojos
meilės laiškai (1) ‘list miłosny’, lit. meilės laiškai
namų kinas (2) ‘cały zestaw urządzeń elektronicznych, używanych do nagrywania i odtwarzania
dźwięków i obrazów’, lit. namų kinas
W materiale pochodzącym z ankiety lituanizmy występują w różnych formach:
adaptowanych i nieadaptowanych. Ze względu na różny stopień ich przyswojenia w
polszczyźnie można wyróżnić następujące grupy:
a) wyrazy, które nie zawierają znaków szczególnych, charakterystycznych tylko dla
alfabetu litewskiego, występują jednak w nich typowe dla pisowni litewskiej połączenia
literowe, oddające fonetykę litewską, np. dyftong ai, ei: apatiniai (2), gamtinis reikalas (1),
kreivos kojos (1); połączenie li, w którym samogłoska i jest znakiem zmiękczenia, np.
bokaliukas, bez którego tę samą literę l należy odtwarzać jako spółgłoskę twardą, np. labas,
plotas (18); połączenie spółgłoski z literą e, które powoduje jej zmiękczenie, np. ate.
b) wyrazy, które zawierają litery ze znakami diakrytycznymi, występującymi w języku
litewskim: š, ž, č, ė, np. krepšinis (3), nešiojamas (1), bučkis (1), kašis (1), kavinė (2), kišis (1),
nykštukas (1), papirkinėti (1), sportbačiai (1), pakrovėjas (1), veidrodėlis (1), žalias (1),
elektroninis paštas (2), apatinis trikotažas (3), bjaurusis ančiukas (1), meilės laiškai (1), namų
kinas (2), keleivių kontrolė (1).
Wyrazy niezaadaptowane graficznie zachowują też obce cechy morfologiczne, np.
rzeczowniki i przymiotniki rodzaju męskiego w liczbie pojedynczej końcówki -as, -is, np.
bachuras (1), pasimatymas (5), perdozavimas (1), skambutis (1), taksas (1), a w liczbie mnogiej
-ai, np. apatiniai (2).
c) Wyrazy zaadaptowane graficznie, niektóre spośród nich poddane zostały adaptacji w
taki sposób, że zamiast litewskiej litery š pojawił się polski dwuznak sz: szulė (1), sznaps (1),
sznerwes (1). W wielu wyrazach mamy częściową adaptację, np. nebilys (1), pasikelusi (1),
pasileidėle (1), taše (1), kabeline (2), kelnes (1), panele (1). Taki zapis może jednak wynikać z
ignorancji ortograficznej uczniów lub niedostatecznej znajomości pisowni litewskiej.
c) wyrazy zaadaptowane gramatycznie, np. lagamin (1), sznaps (1) – utraciły litewską
końcówkę rodzaju męskiego -as, a wyraz klumpie (1) uzyskał zgodną z systemem polskim
końcówkę M. l. mn.
Na szczególną uwagę wśród lituanizmów zasługują trzy hybrydy językowe. Dwa
spośród nich to leksemy litewskie nykštukas, snapas, które zostały połączone z rosyjskimi
morfemami gramatycznymi, wskutek czego powstały jednostki: k nykštukasam (1) i snapastyj
(1). Natomiast wyraz žinutki (2) uzyskał ogólnosłowiański sufiks -ka.
52
Ze względu na frekwencję można stwierdzić, że w slangu młodzieży polskiej brak
zapożyczeń litewskich utrwalonych, które zostałyby poświadczone co najmniej u połowy
użytkowników, czyli 23 razy i więcej. Wśród wszystkich zanotowanych przeze mnie
lituanizmów najwięcej razy poświadczone zostały wyrazy plotas (18) i pasimatymas (5).
Występują one też u M. Dawlewicza, a więc można sądzić, że zajmują dość stabilną pozycję w
slangu młodzieżowym. Wszystkie pozostałe wyrazy poświadczone były 3, 2 lub 1 raz.
Zapożyczenia litewskie nie należą też do trwałych elementów w socjolekcie młodzieży
wileńskiej. Wśród wszystkich analizowanych w niniejszej pracy lituanizmów zaledwie 9
jednostek były zanotowane przez M. Dawlewicza. Są to: ate (1), bachuras (1), iki (1), kašis (1),
kavinė (2), lagamin (1), pasimatymas (5), plotas (18), veidrodėlis (1).
W stosunku do materiału zebranego sprzed 10 laty można stwierdzić, że liczba
pożyczek litewskich prawie się nie zmieniła. M. Dawlewicz brak większej liczby wyrazów
zapożyczonych z języka litewskiego tłumaczy słabą jego znajomością przez respondentów i
brakiem w języku litewskim odrębnego socjolektu młodzieżowego1. Sytuacja ta dzisiaj znacznie
się zmieniła, niemal każdy uczeń ma opanowany język litewski w stopniu średnim lub dobrym.
Młodzież litewska posiada też swój odrębny socjolekt, mimo iż kształtuje się on pod znacznym
wpływem języka rosyjskiego. Niedużą liczbę zapożyczeń z języka litewskiego tłumaczyłabym
tym, że młodzież polska ma w szkole więcej przyjaciół polskojęzycznych, a w czasie lekcji
posługuje się litewskim językiem literackim, stąd też może mieć mniejszą styczność ze slangiem
litewskim. Sytuacja ta zmienia się znacznie na studiach, gdy w jednej grupie akademickiej
spotykają się osoby różnej narodowości.
3.3. Anglicyzmy
W zebranym materiale wystąpiło 58 zapożyczeń z języka angielskiego. Stanowią one
2,5% całego materiału. Z poniższej tabeli wynika, że najwięcej anglicyzmów znajduje się w
wprowadzonym przeze mnie do pracy nowym kręgu tematycznym: Technologie informacyjne
(26 jednostek leksykalnych), następnie w grupach Życie społeczne i kulturalne (8) i Szkoła,
nauka (5). W pozostałych grupach tematycznych liczba zapożyczeń z języka angielskiego jest
bardzo nieznaczna.
Tabela 5. Kolejność poszczególnych kręgów tematycznych ze względu na liczebność anglicyzmów.
Nazwa danego kręgu tematycznego
1. Technologie informacyjne
Liczba
pytań
35
Liczba
anglicyzmów
2006
26
53
2. Życie społeczne i kulturalne
3. Szkoła, nauka
4. Warunki życia w mieście
5. Życie towarzyskie
6. Koledzy
7. Cechy fizyczne oraz osoby je posiadające
8. Ubiór
9. Czynności fizyczne i fizjologiczne
10. Człowiek
11. Miłość
12. Cechy psychiczne oraz osoby je
posiadające
13. Części ciała
14. Rodzina
15. Procesy psychiczne
16. Postawa wobec otoczenia
17. Organizacja studiów
9
58
22
17
7
21
36
28
7
10
12
8
5
3
3
3
2
2
1
1
1
1
28
7
4
9
29
Łącznie
1
1
0
0
58
Cała lista anglicyzmów w porządku alfabetycznym wygląda następująco:
bajbaj (2) ‘wyrazy, wyrażenia w funkcji formuł pożegnalnych’, ang. by
basketball (10) ‘o koszykówce’, ang. basketball
bike (2) ‘motocykl’, ang. bike
bitch (1) ‘kobieta/dziewczyna z zabarwieniem ujemnym (często w funkcji wyraźnej obelgi, w
obelżywej apostrofie)’, ang. bitch ‘suka, suczka’
bouling (16) ‘gra w kręgle’, ang. bowling
cinema (1) ‘kino’, ang. cinema
CD player (8) ‘przenośny odtwarzacz na płyty kompaktowe’, ang. skr. od Compact Disc Player
‘odtwarzacz płyt kompaktowych’
CD (22) ‘płyta kompaktowa’, ang. CD skr. od Compact Disc
chat // czat (23) ‘rozmowy za pośrednictwem Internetu’, ang. chat
copy (1) ‘transfer plików z Internetu’, ang. copy ‘kopia’
deutch (1) ‘jęz. niemiecki’, ang. deutch
disco (2) ‘dyskoteka szkolna’, ang. disco
disk (6) ‘dyskietka’, ang. disk
download (1) ‘transfer plików z Internetu’, ang. download
DVD (8) ‘przenośny odtwarzacz na płyty kompaktowe’, ang. DVD, skr. od Digital Versatile
Disk‚‘cyfrowa, wielofunkcyjna płyta kompaktowa‘
email (28) ‘poczta elektroniczna’, ang. email
fail (1) ‘załącznik’, ang. file ‘plik’
fitnes (1) ‘siłownia, ćwiczenie w siłowni’, ang. fitness
54
football (2) ‘o piłce nożnej’, ang. football
haker (6) ‘programista’, ang. hacker ‘włamywacz‘
hard disk (1) ‘głowa z zabarwieniem ogólnie ekspresywnym’, ang. hard disk ‘dysk twardy’
hello (5) ‘wyrazy wyrażenia w funkcji formuł powitalnych’, ang. hello
hi (6) ‘wyrazy wyrażenia w funkcji formuł powitalnych’, ang. hi
inglisz (22) jęz. angielski, ang. english
in line skating (1) ‘jeździć na rolkach’, ang. skating
interman (1) ‘osoba często korzystająca z Internetu’, ang. Internet + man
mail (5) ‘poczta elektroniczna’, ang. mail
make up (2) ‘malować się, robić makijaż’, ang. make up
meeting (1) ‘miejsce spotkan’, ang. meeting ‘spotkanie‘
money (3)/ grać na money (1) ‘pieniądze tylko w l. mnogiej w znaczeniu zbiorowym’/‘grać na
pieniądze’, ang. money
music (3) ‘muzyka’, ang. music
MP 3 (4) ‘przenośny odtwarzacz na płyty kompaktowe’, ang. MP 3 skr. od MPEG-1/2 Audio
Layer-3‚‘format stratnej kompresji dźwięku‘
notebook (12) ‘przenośny komputer’, ang. notebook
on line (1) ‘rozmowy za pośrednictwem Internetu’, ang. on line ‘w czasie rzeczywistym‘
party (1) ‘przyjęcie połączone z tańcem i piciem alkoholu’, ang. party
PC (4) ‘komputer’, ang. PC skr. od Personal Computer ‘komputer osobisty‘
playboy (1) ‘ładny o mężczyźnie (ładnym, urodziwym, atrakcyjnym)’, ang. playboy ‘lekkoduch’
plejer (13) ‘przenośny odtwarzacz na płyty kompaktowe’, ang. player
polish (1) ‘język polski’, ang. polish
post ofice (1) ‘ubikacja szkolna’, ang. post ofice ‘poczta, urząd pocztowy’
printer (37) ‘drukarka’, ang. printer
programer (1) ‘programista’, ang. programmer
rusian (2) ‘jęz. rosyjski’, ang. russian
savings (1) ‘pieniądze trzymane na okazje’, ang. savings ‘oszczędności‘
searching (1) ‘szukanie informacji w Internecie’, ang. searching
sexy (7) ‘o mężczyźnie (przystojnym, silnym, dobrze zbudowanym)’, ang. sexy ‘zmysłowy, seksowny’
sister (1) ‘siostra’, ang. sister
skype (2) ‘rozmowy za pośrednictwem Internetu’, ang. Skype ‘nazwa programu do rozmów’
sumercap (1) ‘czapka męska’, ang. summer cap
surfing (1) ‘przeglądanie stron internetowych’, ang. surfing
the best (1) ‘koleżeński, uczynny, dobry człowiek (o mężczyźnie i kobiecie)’, ang. the best ‘najlepszy’
55
turn of (2) ‘włączać/włączyć komputer’, ang. turn of
voleyball (2) ‘o siatkówce’, ang. volleyball
Poza kręgiem Technologie informacyjne, w którym anglicyzmy wystąpiły najliczniej,
można wyodrębnić jeszcze takie grupy jak, nazwy lekcji szkolnych, np.: deutch (1), inglisz (22),
polish (1), rusian (2); słownictwo sportowe, np.: voleyball (2), football (2), bouling (16),
basketball (10), fitnes (1).
W zebranym materiale większość zapożyczeń to wyrazy zachowujące oryginalną
pisownię angielską. Czasami jednak można spotkać wyrazy, które mają polską pisownię,
odbijającą ich przybliżoną wymowę oryginalną w języku angielskim, np.: plejer (13), haker (6),
fail (1), czat (23), bajbaj (2), bouling (16).
Wśród zapożyczeń angielskich występuje duża liczba skrótowców angielskich.
Pojawiają się one głównie w słownictwie związanym z technologią komputerową, np.: PC (4),
MP 3 (4), CD (22), DVD (8). Wyrazy te czasami nie mają polskich odpowiedników, a jeżeli takie
istnieją, to zbyt długie i niewygodne, aby posługiwać się nimi w komunikacji.
Z porównania z materiałem zebranym przed 10 laty (M. Dawlewicz notuje 42 pożyczki
angielskie) wynika, że liczba zapożyczeń z języka angielskiego prawie się nie zmieniła. Należy
jednak uwzględnić, że 26 jednostek występuje w nowym kręgu tematycznym Technologie
informacyjne, którego nie było w rozprawie M. Dawlewicza. Świadczy to o tym, że najwięcej
zapożyczeń angielskich przenika do sfery związanej z rozwojem nauki, techniki, informatyki.
Przyczyną tego może być brak odpowiedników polskich, zbyt długie nazwy polskie (ekonomia
języka) i moda językowa. Nie ogarnia ona jednak innych dziedzin życia, takich jak ubiór czy
rozrywka, w których pozycję dominującą mają jednak rusycyzmy.
3.4. Dialektyzmy
M. Dawlewicz w swojej pracy podaje dwa określenia terminu regionalizm: rozumiany
w sensie węższym i szerokim. Analizując regionalizmy, stosuje on ten termin w sensie szerokim,
czyli za regionalizmy kresowe uznaje te środki językowe, które nie są składnikami
współczesnego języka ogólnopolskiego, są powszechnie znane na obszarze dawnych kresów
wschodnich, ale nie zawsze ograniczone wyłącznie do tego terenu. Nie rozgranicza on także
regionalizmów i dialektyzmów, gdyż granica między nimi na tym terenie jest bardzo płynna38.
M. Dawlewicz notuje 134 przykłady nazwy o charakterze regionalnym. W swoim materiale
zdecydowałam się na wyróżnienie w socjolekcie dialektyzmów, czyli wyrazów, które notowane
są w odmianie gwarowej języka polskiego na Wileńszczyźnie. Mają one najczęściej oparcie w
języku białoruskim i używane są głównie przez wiejską ludność starszego pokolenia.
38
M. Dawlewicz, Słownictwo socjolektu …,s. 89.
56
Poświadczenie tego znalazłam w dwu opracowaniach, zawierających wykaz słownictwa
gwarowego: Słownictwo polszczyzny gwarowej na Litwie39 (poniżej sygnalizuje o tym skrót
SPGL), Język mieszkańców wsi Bujwidze na Wileńszczyznie40 (skrót BDwil).
W zebranym przeze mnie materiale zanotowałam 18 dialektyzmów, 17 wyrazów i
jeden zwrot frazeologiczny, co stanowi zaledwie 0,7% całego materialu. Są to:
baćki (3) ‘rodzice’, brus. бацькi, SPGL, BDwil, MDaw.
bosaki (4) sandały (buty letnie), SPGL, MDaw.
bratelnik (8) ‘brat’, SPGL
bulba (2) 1.‘duży, długi nos’, 2. (1) ‘czerwony nos’, brus. бульба, SPGL, MDaw.
grabli (1) ‘grzebień’, brus. граблi, SPGL, BDwil, MDaw.
hulać (1) ‘uczestniczyć w rozrywkach’, brus. гулять SPGL, BDwil
hulanka (2) ‘hulaszcza rozwiązła prywatka’, brus. гулянка, SPGL
kaczan (3) ‘głowa z zabarwieniem ujemnym (np. głowa głupca, duża głowa)’, brus. качан, SPGL,
BDwil, MDaw.
katać się (1) ‘jeździć’, brus. катацца, SPGL, BDwil
kiknąć (1) ‘umrzeć’, SPGL
koński chwost ‘określenie rodzaju fryzury’, brus. конскi, SPGL
kosooki (2) ‘oczy z zezem’, brus. касаокi, SPGL
ładnińki (1) ‘ładny’, brus. ладнянькi, SPGL
łapuch (1) ‘młody, niedoświadczony’, SPGL
mogilnik (2) ‘cmentarz’, brus. магiльнiк, SPGL, BDwil, MDaw.
mogiłki (2) ‘cmentarz’, SPGL
turma (2) ‘o szkole’, brus. турма SPGL, BDwil
zadarć nogi (1) ‘umrzeć’, SPGL notuje tylko czasownik zadarć ‘rozedrzeć’
Część analizowanych wyrazów występują w pracy w tym samym znaczeniu co i w
gwarze, większość jednak w slangu zmienia znaczenie, użyta jest metaforycznie, np.: łapuch w
gwarze ‘łopian’, w socjolekcie ‘młody, niedoświadczony’, bulba w gwarze ‘ziemniak’, w
socjolekcie 1.‘duży, długi nos’, 2. ‘czerwony nos’.
Sześć zanotowanych przeze mnie dialektyzmów obecne są także w opracowaniu M.
Dawlewicza, a mianowicie są to: baćki (3) ‘rodzice’, bosaki (4) ‘sandały’, bulba (2) 1.‘duży,
długi nos’, 2. (1) ‘czerwony nos’, grabli (1) ‘grzebień’, kaczan (3) ‘głowa z zabarwieniem
ujemnym (np. głowa głupca, duża głowa)’, mogilnik (2) ‘cmentarz’. Wszystkie wymienione
wyrazy występują w tym samym znaczeniu i można je uznać za trwałe elementy w socjolekcie.
39
40
J. Rieger, I. Masojć, K. Rutkowska, Słownictwo polszczyzny gwarowej na Litwie, Warszawa 2006.
B. Dwilewicz, Język mieszkańców wsi Bujwidze na Wileńszczyźnie, Warszawa 1997.
57
Dialektyzmy stanowią w slangu młodzieżowym obecnie bardzo małą grupę. Fakt ten
może świadczyć albo o tym, że uczniowie unikają ich w komunikowaniu się, albo o tym, że
wychodzą one z użycia i stają się coraz mniej znane dla młodzieży polskiej w Wilnie.
3.5. Neologizmy
„Neologizmy czynią wypowiedź atrakcyjnym zjawiskiem językowym” – pisze S.
Grabias w jednym ze swoich opracowań41. Uważa on jednak, że aby ta atrakcyjność mogła się
ujawnić, konieczna jest metajęzykowa refleksja odbiorcy, która umiejscowiłaby go w systemie
leksykalnym. Kiedy operacja ta zachodzi, to neologizm może zostać elementem komizmu
językowego, być oznaką intensywniejszego zaangażowania emocjonalnego nadawcy lub
składnikiem ironii leksykalnej.
Neologizmem najczęściej nazywa się innowację językową, nowy element języka
(wyraz, wyrażenie, formę gramatyczną, znaczenie lub konstrukcję składniową), który może być
albo uzasadniony i potrzebny, albo nieuzasadniony i niepożądany42. S. Grabias zwraca uwagę na
to, że powszechnie przyjęta definicja neologizmu, określająca go jako nową jednostkę
leksykalną wymaga dalszych uściśleń i w dalszym ciągu dyskusyjne są takie kwestie jak:
stosunek pojęcia neologizmu do innowacji, kryteria ustalenia nowości, stosunek neologizmu do
funkcji języka i do systemu słowotwórczego.
S. Grabias43, uwzględniając rodzaj innowacji oraz charakter jednostki leksykalnej,
która jej podlega, podaje następującą klasyfikację neologizmów:
1. Neologizmy strukturalne, czyli nowe wyrazy lub połaczenia frazeologiczne. Nowe
wyrazy pochodne tworzone od wyrazów istniejących w języku za pomocą różnych formantów
słowotwórczych. Tego typu neologizmy dzielą się na wyrazowe i frazeologiczne.
2. Neologizmy znaczeniowe (neosemantyzmy), czyli istniejące dotychczas w języku
wyrazy, które uzyskały nowe znaczenie. Dzielą się one również na neosemantyzmy wyrazowe i
frazeologiczne.
3. Neologizmy funkcyjne, czyli wyrazy powstałe w określonej odmianie języka, które
wraz z przejściem do innej odmiany tracą właściwą im pierwotnie funkcję językową na rzecz
innej nowej funkcji przy zachowaniu tożsamości pojęciowej. W swojej pracy nie wyróżniam
neologizmów funkcyjnych, choć z pewnością można by było do nich zaliczyć opisane w
41
S. Grabias, O ekspresywności języka. Ekspresja a słowotwórstwo, Lublin 1981, s. 87.
Encyklopedia wiedzy o języku polskim, red. S. Urbańczyk, Wrocław 1978.
43
S. Grabias, O ekspresywności języka…, s. 88-89.
42
58
poprzednim rozdziale dialektyzmy, czyli wyrazy, które z odmiany dialektalnej języka polskiego
przeszły do slangu młodzieżowego, często ze zmienionym znaczeniem.
W zebranym przeze mnie materiale wystąpiło 138 neologizmów, co stanowi 6% całego
materiału. M. Dawlewicz w materiale zebranym przed 10 laty notuje około 350 neologizmów,
czyli 14,4%. Z porównania danych liczbowych wynika, że liczba neologizmów znacznie się
zmniejszyła. Liczebność i udział procentowy poszczególnych grup neologizmów przedstawia
poniższa tabela:
Tabela 6. Liczebność i udział procentowy poszczególnych grup neologizmów.
Typy neologizmów
Neologizmy strukturalne
Neologizmy znaczeniowe
Neologizmy frazeologiczne
(strukturalne i znaczeniowe)
Ogółem:
Liczba
neologizmów
2006
42
90
Liczba
neologizmów
1996-1997
90
230
6
21
138 (6%)
350 (13%)
Z przytoczonych danych wynika, że w każdej z grup liczba neologizmów zmniejszyła
się prawie o połowę.
3.5.1. Neologizmy strukturalne
Według klasyfikacji S. Grabiasa, słowotwórstwo ekspresywne ogranicza się do czterech
procesów: derywacji, kompozycji, kontaminacji oraz procesu skracania nazw44.
Derywacja - to proces słowotwórczy polegający na tworzeniu wyrazów pochodnych za
pomocą różnych formantów (sufiksów, prefiksów, zmiany paradygmatów fleksyjnych, ucięć,
alternacji morfologicznych).
W zgromadzonym przeze mnie materiale często wykorzystywanym typem formantu
jest ucięcie, czyli odrzucenie pewnych elementów podstawy słowotwórczej. Występuje ono w
następujących rzeczownikach:
ang. (4) ‘język angielski’
akum (1) ‘akumulator’
bio (13) ‘biologia’
biosz (2) ‘biologia’
bota (1) ‘botanika’
44
S. Grabias, O ekspresywności języka…, s. 96.
59
bot (1) ‘botanika’
fizza (1) ‘fizyka’
gimna (2) ‘wychowanie fizyczne’
geo (2) ‘geografia’
gegra (3) ‘geografia’
hista (35) ‘historia’
klawa (4) ‘klawiatura’
komp (38) ‘komputer’
monik (1) ‘monitor’
niem. (1) ‘język niemiecki’
pl. (1) ‘język polski’
ros. (1) ‘język rosyjski’
stoła (2) ‘stołówka szkolna’
wycha (12) ‘wychowawczyni’
wychcia (10) ‘wychowawczyni’.
Niektóre nazwy skracane podane zostały w ankiecie z kropką, np.: ang., co może
świadczyć o tym, że mogą to być tylko skróty graficzne.
Częstym typem słowotwórczym jest również sufiksacja, czyli dodawanie do podstawy
słowotwórczej sufiksów (przyrostków). S. Grabias wyróżnia 2 rodzaje sufiksacji:
a) Derywacja postępowa – zachodzi wówczas, gdy podstawa słowotwórcza w procesie
sufiksacji przyjmuje postać pełną. Stanowi ją ta część wyrazu fundującego, która
pozostaje po odrzuceniu tylko końcówek fleksyjnych, np. anonimka ‘list miłosny’:
anonim.
b) Derywacja dezintegralna, polega na uszczupleniu wyrazu fundującego o elementy
niefleksyjne, np. wychcia ‘wychowawzyni’.
W zebranym przeze mnie materiale wystąpiło 20 wypadków sufiksacji postępowej.
Wśród wymienionych niżej neologizmów wykorzystane zostały nie tylko postawy rodzime, ale i
obce, np.: ros. кафе, ang. floppy. Najczęściej do wyrazów podstawowych dodawane były sufiksy
polskiego pochodzenia, zdarzały się jednak również formanty obce, które zostaną omówione w
dalszej analizie. W tej grupie derywatów również dominowały rzeczowniki, np.:
anonimka (1) ‘list miłosny’: anonim + sufiks -ka
flopik (21) ‘dyskietka’: ang. floppy + sufiks -ik
humorysta (1) ‘człowiek z poczuciem humoru, lubiący żartować’: humor + sufiks -ysta
internetnik (2) ‘osoba często korzystająca z Internetu’ Internet + sufiks -nik
kafuszka (2) ‘kawiaria’: ros. кафе + sufiks -uszka, MDaw.
60
komputerysta (1) ‘programista’: komputer + sufiks -ysta
kopijowka (1) ‘drukarka’: kopiować + sufiks -ówka
księżyszcze (1) ‘o książkach, szczególnie grubych’: księga + sufiks -yszcze
leniwiec (1) ‘uczeń, który nie uczy się, nie odrabia lekcji’: leniwy + sufiks -ec
litwisz (31) ‘język litewski’: litewski + sufiks –isz (formant angielskiego pochodzenia
analogicznie jak w wyrazie English), MDaw.
lizas (1) ‘pochlebca, fałszywy’: lizać + sufiks -as
matiecha (2) ‘matematyka’: mate(matyka) + sufiks -echa45
mazidła (1) ‘o kosmetykach’: mazać + sufiks -idła
mozgownia (1) ‘głowa z zabarwieniem ujemnym (głowa głupca, duża głowa)’: mózg + sufiks -ownia
okazyjne (1) ‘pieniądze trzymane na okazje’: okazja + sufiks -ne
wykorzystywacz (2) ‘niekoleżeński, szkodzący kolego m w różny sposób, wykorzystujący
innych’: wykorzystywać + sufiks -acz
żartownik (1) ‘człowiek z poczuciem humoru, lubiący żartować’: żart + sufiks -nik.
Znalazły się wśród nich też 3 czasowniki, np.:
bomżować (7) ‘nie mieć pieniędzy’: ros. бомж + sufiks -ować, MDaw.
chatować (2) ‘rozmowy za pośrednictwem Internetu’: ang. chat + sufiks -ować
smsować (1) ‘napisać krótką wiadomość tekstową’: sms + sufiks -ować.
W tej grupie wystapił tylko jeden przymiotnik:
psichaty (1) ‘o zdenerwowanym’: ros. псих + sufiks -aty.
W wyrazie zeszraibolić (1) ‘odpisać zadanie domowe’ doszło jednocześnie do
sufiksacji i prefiksacji. Do podstawy pochodzenia niemieckiego schreiben dodany został prefiks
ze- i element sufiksalny -olić.
W czterech rzeczownikach mamy do czynienia z derywacją dezintegralną: do uciętych
form wyrazów podstawowych dodane zostały jeszcze sufiksy, por.:
biosz (2) ‘biologia’ – nieznany w polszczyźnie sufiks -osz
matiecha (2) ‘matematyka’ – sufiks -echa
monik (1) ‘monitor’ – sufiks zdrobniający -ik
wychcia (10) ‘wychowawczyni’ – sufiks hipokorystyczny -cia.
Strukturalne neologizmy frazeologiczne liczą tylko 3 jesnostki. Są to:
goły bosy (1) ‘nie mieć pieniędzy’.
robić biznesy (1) ‘kombinować, robić nielegalne interesy, sprytnie, krętymi drogami
organizować, załatwiać coś’
sięgać po cudze (1) ‘kraść, ukraść co komu’.
45
S. Grabias wśród formantów notuje tylko: -acha, -icha, -ucha, -ocha, s. 72 – 73.
61
Z przedstawionej analizy neologizmów strukturalnych wynika, że najwięcej
neologizmów słowotwórczych powstaje poprzez proces derywacji sufiksalnej (20 jednostek
leksykalnych), obszerną grupę stanowią ucięcia (17 jednostek leksykalnych), w 4 wyrazach
mamy format mieszany: ucięcie i sufiksację. W badanym materiale zabrakło natomiast
skrótowców, kompozycji i kontaminacji językowych.
Neologizmy słowotwórcze składają się najczęściej z polskich elementów. W materiale
zostały jednak zanotowane formacje hybrydalne: 5 derywatów pochodzi od obcych podstaw
słowotwórczych, a 2 mają obcy sufiks -isz (sz).
W materiale zebranym przed 10 laty M. Dawlewicz notuje około 90 neologizmów
strukturalnych. Wśród nich, podobnie jak i obecnie, największą grupę stanowią neologizmy
powstałe w wyniku sufiksacji. Z porównania materiału wynika, że najbardziej produktywnymi
formantami występującymi zarówno dzisiaj, jak i przed 10 laty są: w rzeczownikach -nik, w
czasownikach -ować. W pracy M. Dawlewicza występują także różnego rodzaju ucięcia, głównie
w nazwach związanych z nauką i szkołą. Notuje on 28 kompozycji, których zabrakło w obecnie
zebranym materiale.
Porównując analizowane w niniejszej pracy przykłady derywacji z najbardziej
liczebnymi typami słowotwóczymi w socjolekcie młodzieżowym w Polsce, można zauważyć
pewne różnice. Najbardziej produktywnymi modelami słowotwórczymi młodzieży polskiej w
kraju są derywacja paradygmatyczna, alternacja (ucięcia) oraz derywaty z przyrostkiem -ka46. Na
Litwie natomiast nie notuje się derywatów z formantem paradygmatycznym.
3.5.2. Neologizmy znaczeniowe
Neologizmy
znaczeniowe
stanowią
znacznie
większą
grupę
(90
jednostek
leksykalnych) niż neologizmy strukturalne. Wyróżniam wśród nich dwie grupy: neologizmy
pochodzące od wyrazów pospolitych i nazw własnych.
Wszystkie
neosemantyzmy
zostaną
podzielone
według
klasyfikacji
zmian
znaczeniowych S. Ulmana, której schemat przedstawia się następująco47:
1. Przeniesienie nazwy:
a) wskutek podobieństwa znaczeń (metafora), czyli metaforyzacja istniejących nazw
prowadząca do powstania nowych nazw, które oznaczają przedmioty, zjawiska, relacje
podobne do przedmiotów, zjawisk, relacji oznaczanych przez nazwy pierwotne.
46
47
M. Szczyszek, Słowotwórstwo „najmłodszej polszczyzny”, „Polonistyka” 2007, nr 9, s. 12.
Za: S. Grabias, Język w zachowaniach …, s. 227.
62
b) wskutek styczności znaczeń (metonimia), czyli przeniesienie znaczenia pierwotnej nazwy
na inny przedmiot pod wpływem uświadomienia sobie styczności przedmiotów oznaczanych
przez nazwę.
2. Przeniesienie znaczenia:
a) wskutek podobieństwa nazw (paronimia),
b) wskutek styczności nazw (elipsa).
W swojej pracy nie odnotowałam neologizmów powstałych ze względu na styczność
znaczenia, istnienia paronimu czy elipsę.
W badanym materiale spotykamy tylko przykłady metaforyzacji. Są to neosemantyzmy
powstałe ze względu na:
– podobieństwo kształtu:
aparaty (1) ‘okulary’
badyle (1) ‘rzadkie, cienkie włosy’, MDaw.
banan (1) ‘ocena niedostateczna, stopień niedostateczny’, MDaw.
biblia (1) ‘o książkach, szczególnie grubych’
biblia (1) ‘dziennik szkolny’
chlew (3) ‘pokój nauczycielski’
guzik (1) ‘mały nos’
kaczka (1) ‘o kobiecie o krzywych krótkich nogach’, MDaw.
kapusta (4) ‘głowa z zabarwieniem ujemnym (np. głowa głupca, duża głowa)’, MDaw.
kapusta (2) ‘grube pieniądze, większa ilość pieniędzy’
kloun (17) ‘o dziwnym i śmiesznym stroju’, MDaw.
kopyta (6) ‘nogi z zabarwieniem ujemnym (krzywe nogi, długie cienkie nogi, krótkie nogi itd.), MDaw.
kura (3) ‘o kobiecie o krzywych krótkich nogach’
kwiatuszek (1) ‘o kobiecie/dziewczynie (sympatia, narzeczona, kochanka)’
łapy (1) ‘nogi z zabarwieniem ujemnym (krzywe nogi, długie cienkie nogi, grube nogi itd.),
MDaw. ‘ręce’
łódki (2) ‘buty dużego rozmiaru’
łyżwy (6) ‘buty dużego rozmiaru’, MDaw.
makarony (1) ‘rzadkie, cienkie włosy’, MDaw.
mikrofon (1) ‘wysoki, często jednocześnie o chudym’
nitki (2) ‘rzadkie, cienkie włosy’, MDaw.
orbity (1) ‘duże oczy’
pałka (2) 1. ‘szczupła dziewczyna, bez piersi’, 2. (2) ‘chudy, mizerny’
pałki (2) ‘nogi z zabarwieniem ujemnym (krzywe nogi, długie cienkie nogi, grube nogi itd.), MDaw.
63
patyki (3) ‘nogi z zabarwieniem ujemnym (krzywe, długie cienkie nogi, grube, krótkie nogi itd.),
MDaw.
radary (1) ‘duże oczy’
słoma (3) ‘rzadkie, cienkie włosy’, MDaw.
sztab (1) ‘pokój nauczycielski’
tyczka (1) ‘wysoki, często jednocześnie o chudym’
więzienie (1) ‘o szkole’, MDaw.
wrotki (1) ‘rzadkie zęby’
zapałki (1) ‘nogi z zabarwieniem ujemnym (krzywe nogi, długie nogi, grube, krótkie nogi itd.), MDaw.
żyrafa (1) ‘wysoki, często jednocześnie o chudym’, MDaw.
– podobieństwo barwy:
burak (3) ‘czerwony nos’, MDaw.
kloun (4) ‘o kobiecie (dziewczynie) umalowanej przeważnie źle i przesadnie wymalowanej’, MDaw.
ogórek (1) ‘policjant’, MDaw.
papuga (2) ‘o kobiecie (dziewczynie) umalowanej przeważnie źle i przesadnie wymalowanej’, MDaw.
słoneczko (1) ‘człowiek piegowaty’, MDaw.
śliwka (2) ‘czerwony nos’, MDaw.
złota (1) ‘rudy o kobiecie’, MDaw.
zmarzlak (1) ‘czerwony nos’, MDaw.
żaba ‘policjant’, MDaw.
– cechy psychiczne człowieka, czyli jego sposób zachowania się, często kojarzony z podobnymi
właściwościami ze świata zwierząt:
dzikus (1), ‘niekoleżeński, szkodzący kolego m w różny sposób, wykorzystujący innych’
kotek (2) ‘o mężczyźnie/chłopcu (sympatia, narzeczony, kochanek)’
koza (1) ‘kobieta/dziewczyna z zabarwieniem ogólnie ekspresywnym’, MDaw.
kozioł (6) ‘donosiciel, oszczerca’, MDaw.
wrona (1) ‘gadatliwy, gaduła, kłótnik (o mężczyźnie i kobiecie)’
– podobieństwo funkcji przedmiotów:
bos (1) ‘dyrektor szkoły’, MDaw.
księgarnia (1) ‘biblioteka szkolna’.
maraton (1) ‘kartkówka, klasówka, sprawdzian’
teleskopy (1) ‘okulary’
W zebranym przeze mnie materiale wystąpiło 11 neosemantyzmów czasownikowych:
czubić (1) ‘zaloty (zalecać się do kogo, kokietować)’
kręcić (1) ‘zaloty (zalecać się do kogo, kokietować)’, MDaw.
64
męczenie (4) ‘ostre odpytywanie przy tablicy’
mordowanie (1) ‘ostre odpytywanie przy tablicy’
pieprzenie (2) ‘ostre odpytywanie przy tablicy’
piłowanie (1) ‘ostre odpytywanie przy tablicy’
przykleić się (1) ‘zaloty (zalecać się do kogo, kokietować)’
sadzić (3) ‘ostre odpytywanie przy tablicy’
skakać (1) ‘ciągle przełączać przyciski na pilocie’
smalić (1) ‘palenie papierosów (palić, zapalić sobie, wypalić papierosa)’, MDaw.
trzęsienie (1) ‘ostre odpytywanie przy tablicy’
W analizowanym materiale wystąpiły zaledwie 4 neosemantyzmy frazeologiczne, są to:
gryźć książki (1) ‘uczyć się bardzo pilnie’.
poczta pantoflowa (1) ‘gadatliwy, gaduła, kłótnik (o mężczyźnie i kobiecie)’
strach na wróbli (1) ‘o dziwnym i śmiesznym stroju’
W materiale badanym przed 10 laty M. Dawlewicz notuje 130 innowacji
semantycznych. Największą grupę u niego stanowią neosemantyzmy powstałe w wyniku
przeniesienia nazwy wskutek fizycznego podobieństwa desygnatów. Podkreśla on, że tylko
niewielką część materiału stanowią neosemantyzmy czasownikowe. Jego materiałjednak ma
charakter bardziej różnorodny. Notuje on kilka innych rodzajów zmian znaczeniowych, takich
jak metonimia, paronimia czy elipsa.
M. Dawlewicz w swojej pracy sprzed 10 lat zauważył, że w socjolekcie młodzieży
polskiej w Wilnie wyraźnie wyodrębnia się pewna warstwa leksykalna – nazwy pospolite
powstałe w wyniku apelatywizacji powszechnie znanych nazw własnych, a ich cechą
charakterystyczną jest dowcip48. Badany przeze mnie materiał wskazuje na to, że ta tendencja w
slangu polskim na Litwie nadal się utrzymuje. Wśród przenoszonych nazw własnych można
wyróżnić następujące grupy:
a) nazwy obce określające bohaterów filmowych:
fantamaz (1) ‘człowiek noszący okulary’, Fantomaz – tytułowy bohater francuskiego serialu
z lat 70., MDaw.
Pedro (1) ‘o mężczyźnie (przystojnym, silnym, dobrze zbudowanym)’ – imię własne, często
występujące w serialach filmowych
spiderman (1) ‘o mężczyźnie (przystojnym, silnym, dobrze zbudowanym)’ Spider -Man
(Peter Parker) jeden z najbardziej znanych super bohaterów wydawnictwa Marvel Comics
48
M. Dawlewicz, Słownictwo socjolektu …, s. 104 -106.
65
szurik (1) ‘człowiek noszący okulary’ – ros. bohater popularnych rosyjskich komedii
filmowych, MDaw.
b) nazwy bohaterów baśniowych i mitologicznych:
Apolon (1) ‘o mężczyźnie (przystojnym, silnym, dobrze zbudowanym)’, w mitologii greckiej
Apollo syn Zeusa i Latony, uważany za boga piękna, światła, życia, śmierci, muzyki, wróżb
buracina (5) ‘duży, długi nos’, ros. Буратино - bohater powieści Niezwykłe przygody
Pajacyka Buratino, A. Tołstoja, MDaw.
kaszczej (2) ‘wysoki, często jednocześnie o chudym’, ros. Кащей бессмертный – baśniowa
postać złego czarownika, MDaw.
niznajka (1) ‘najczęściej o kimś mało znanym lub nieznanym’ ros. Незнайка - bohater
powieści A. Nosowa
pinokio (4) ‘duży, długi nos’, Pinokio - tytułowy bohater powieści Carla Collodiego
c) nazwy bohaterów ze znanych powieści:
alfons (2) ‘kobieciarz’, od imienia bohatera sztuki Monsieur Alphonse A. Dumasa – syna (1873 r.)
donżuan (1) ‘kobieciarz’, Don Juan z Sewilli, imię legendarnego hiszpańskiego uwodziciela
wprowadzone do literatury przez Tirso de Molinę
kazanowa (2) ‘kobieciarz’, Giovanni Giacomo Casanova di Seingalt (1725-1798),
pamiętnikarz włoski znany ze swych podbojów miłosnych
d) nazwy słynnych lalek:
barbi (1) ‘o kobiecie (ładnej, urodziwej, atrakcyjnej)’, MDaw.
kent (1) ‘o mężczyźnie (przystojnym, silnym, dobrze zbudowanym)’
e) nazwy przedmiotów i zjawisk, pochodzące od nazw ich producenta:
gilette (1) ‘żyletka’, od nazwy firmy Gillette, produkującej przybory do golenia
Impuls (1), Grand Gym (1) ‘siłownia, ćwiczenie w siłowni’, od nazw ośrodków sportu:
Grand Gym, Impuls šilelis (1), panasonik (1), sony (1), LG (1) ‘telewizor’, od znaków
handlowych następujących producentów elektroniki użytkowej: Šilelis, Panasonic, Sony, LG
Electronics
mix (1) ‘o napoju alkoholowym’, od nazwy rodzaju napoju alkoholowego.
vilsat (3) ‘telewizja kablowa’, od nazwy firmy Vilsat, oferującej usługę telewizji kablowej
Wilenka (2), Pierwiosnki (4) ‘szkolny zespól muzyczny (chór szkolny)’, od nazw zespołów
muzycznych
Wśród przenoszonych nazw własnych dominują nazwy obce, określające bohaterów
filmowych, baśniowych, mitologicznych i bohaterów ze znanych powieści (13 jednostek
leksykalnych). Najczęściej używane są one do oznaczania osób o podobnych cechach charakteru
66
lub wyglądu. Obszerną grupę stanowią też nazwy przedmiotów i zjawisk określane nazwą ich
producenta (11 jednostek leksykalnych).
Wśród zanotowanych przeze mnie 90 neologizmów znaczeniowych 27 jednostek
występuje także w pracy M. Dawlewicza. Ze względu na frekwencję w badanym materiale
można wyróżnić neosemantyzmy mające szerszy zakres użycia, czyli potwierdzone od 3 do 6
razy, np.: pinokio (4) ‘duży, długi nos’, buracina (5) ‘duży, długi nos’, kapusta (4) ‘głowa z
zabarwieniem ujemnym (np. głowa głupca, duża głowa)’, kopyta (6) ‘nogi z zabarwieniem
ujemnym', łyżwy (6) ‘buty dużego rozmiaru’, kozioł (6) ‘donosiciel, oszczerca’. Część z nich, a
mianowicie buracina (5), kapusta (4), łyżwy (6) była używana przez młodzież polską w Wilnie
również przed 10 laty. Neologizmy potwierdzone 1-2 razy można uznać za rzadkie lub wręcz
okazjonalne.
Porównując materiał zebrany do potrzeb tej pracy oraz opisany w monografii M.
Dawlewicza można wnioskować, że po upływie 10 lat źródła i sposoby tworzenia neologizmów
oraz ich rodzaje prawie się nie zmieniły. W języku młodzieży powstaje najwięcej metafor ze
względu na podobieństwo cech fizycznych i psychicznych, popularne jest użycie przenośne
nazw własnych, natomiast znacznie mniej jest nazw przenoszonych wskutek podobieństwa
funkcji desygnatów i w analizowanym materiale zabrakło metonimii, paronimii i elipsy.
ZAKOŃCZENIE
67
W podsumowaniu analizowanego materiału, pochodzącego z ankiet uczniowskich,
można mówić o pewnych najnowszych tendencjach w zachowaniu językowym młodzieży
szkolnej polskiego pochodzenia w Wilnie. Wydaje się, że zjawisko wielojęzyczności i
wymiennego użycia języków staje się coraz powszechniejsze, zwłaszcza w najmłodszym
pokoleniu. Mimo iż w środowisku polskiej młodzieży szkolnej coraz powszechniejsza staje się
znajomość języka litewskiego, nie zanika też popularność języka rosyjskiego.
Z ankiety socjolingwistycznej wynika, że wśród młodzieży zwiększa się liczba
odbiorców popularnych programów telewizyjnych i rozgłośni radiowych w języku litewskim i
rosyjskim, a zmniejsza się – w języku polskim. Duża oferta różnych czasopism i gazet w języku
litewskim sprawia, że młodzież chętniej sięga po nie niż po prasę w języku polskim i rosyjskim.
Język rosyjski, mimo spadku jego roli w sferze oficjalnej, nadal jest często stosowanym przez
Polaków środkiem w komunikacji mówionej. Z analizy materiału językowego można
wnioskować, że większość zapożyczeń rosyjskich trafiła do socjolektu młodzieżowego głównie
z mówionego, potocznego wariantu języka rosyjskiego. Świadczy o tym zapis wyrazów przez
respondentów nie grażdanką, lecz alfabetem łacińskim, często nawet w zniekształconej postaci
brzmieniowej.
Reprezentowany w niniejszej pracy materiał obejmuje 2341 wyrazów i związków
frazeologicznych. Wśród nich występuje duża liczba zapożyczeń z różnych języków (1137
jednostek leksykalnych). Liczebność i udział procentowy jednostek socjolektalnych,
pochodzących z poszczególnych języków, prezentuje poniższa tabela:
Tabela 7. Liczebność i udział procentowy zapożyczeń.
Zapożyczenia z różnych języków
Ogólna liczba jednostek socjolektalnych
2006
1996 - 1997
2341
2715
Rusycyzmy
1026 (44%)
861 (32%)
Lituanizmy
54 (2,3%)
54 (2,09%)
Anglicyzmy
58 (2,5%)
42 (1,5%)
Dialektyzmy
18 (0,7%)
134 (5%)
Neologizmy
138 (6%)
350 (13%)
Z zestawienia danych w tabeli widzimy, że liczba zapożyczeń z języka rosyjskiego
znacznie wzrosła. M. Dawlewicz na 2 715 zebranych jednostek zanotował 861 zapożyczeń z
tego języka, co stanowi około 32% całego materiału, natomiast w materiale zebranym przeze
mnie notuję 1 026 rusycyzmów (przy ogólnej liczbie 2 341 jednostek), czyli 44%.
68
Sądzę, że dużą liczbę zapożyczeń rosyjskich w socjolekcie młodzieży polskiej na
Litwie można tłumaczyć wpływem rosyjskojęzycznej kultury masowej, przejawiającej się za
pośrednictwem radia, telewizji i Internetu, która dzięki atrakcyjnym programom rozrywkowym,
filmom oraz grom komputerowym cieszy się wśród młodzieży dużą popularnością. Uczniowie
szkół polskich mają też kontakt z litewską kulturą masową i slangiem litewskim, należy jednak
zauważyć, że są one również przesycone zapożyczeniami rosyjskimi.
Z tabeli wynika też, że liczba pożyczek litewskich w stosunku do materiału zebranego
przed 10 laty nie uległa zmianie. M. Dawlewicz brak większej liczby wyrazów zapożyczonych z
języka litewskiego tłumaczy słabą jego znajomością przez respondentów i brakiem w języku
litewskim odrębnego socjolektu młodzieżowego. Sytuacja ta dzisiaj znacznie się zmieniła,
niemal każdy uczeń szkoły polskiej ma opanowany język litewski w stopniu średnim lub
dobrym. Młodzież litewska posiada też swój odrębny slang, mimo iż kształtuje się on pod
znacznym wpływem kultury i języka rosyjskiego. Niedużą liczbę w języku młodzieżowym
zapożyczeń litewskich tłumaczyłabym tym, że młodzież polska w szkole podczas lekcji języka
litewskiego posługuje się językiem literackim, a ma mniejszą styczność ze slangiem litewskim,
ponieważ w życiu pozaszkolnym obraca się najczęściej w środowisku kolegów szkolnych.
Sytuacja ta zmienia się znacznie na studiach, gdy w jednej grupie akademickiej spotykają się
osoby różnej narodowości, a dominują studenci litewskiego pochodzenia.
Z tabeli widać również, że liczba zapożyczeń z języka angielskiego prawie się nie
zmieniła, choć można sądzić, że zarówno motywacja do nauki języka angielskiego, jak też
wymagania szkolne wobec tego przedmiotu w ciągu ostatniego dziesięciolecia raczej się
zwiększyły. Należy też uwzględnić ten fakt, że 26 jednostek (spośród ogólnej liczby 58
jednostek) wystąpiło w nowym kręgu tematycznym Technologie informacyjne, którego nie było
w rozprawie M. Dawlewicza. Świadczy to o tym, że najwięcej zapożyczeń angielskich przenika
do sfery związanej z rozwojem nauki, techniki, informatyki. Przyczyn tego jest wiele:
nieznajomość odpowiedników polskich, zbyt długie, przeczące zasadzie ekonomii w języku,
nazwy polskie, moda językowa. Co ciekawe jednak, że moda na anglicyzmy nie ogarnia innych
dziedzin życia, takich jak ubiór czy rozrywka, w których pozycję dominującą utrzymują
rusycyzmy.
Dane liczbowe wskazują też na to, że w porównaniu z materiałem zebranym przed 10
laty znacznie się zmniejszyła liczba neologizmów. W tej grupie odnotowano obecnie 137
jednostek językowych. Najliczniejszą grupę wśród nich tworzą neologizmy znaczeniowe – 93
jednostki, do neologizmów strukturalnych zalicono zaklasyfikowano zaledwie 44 jednostki. Fakt
ten może świadczyć o tym, że w sytuacji wielojęzyczności znacznie częściej sięga się po
69
leksykalne środki ekspresywne innych języków, a w znacznie mniejszym stopniu wykorzystuje
się możliwości rodzimego systemu słowotwórczego.
Z analizy porównawczej wynika również, że w ciągu 10 lat w socjolekcie młodzieży
polskiego pochodzenia w Wilnie zdecydowanie się zmniejszyła liczba dialektyzmów, mających
oparcie głównie w języku białoruskim. Mniejszy udział dialektyzmów w slangu może świadczyć
o tym, że zakres ich użycia w mowie polskiej na Litwie stopniowo się ogranicza w ogóle,
zwłaszcza w slangu uczniów, którzy mogą je odbierać jako pewien przeżytek, charakterystyczny
dla zachowań językowych tylko starszego pokolenia.
BIBLIOGRAFIA
Słowniki i opracowania encyklopedyczne:
70
Czeszewski M., Słownik slangu młodzieżowego, Piła 2001.
Encyklopedia języka polskiego, red. S. Urbańczyk, Wrocław 1994.
Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, red. K. Polański, Wrocław 1993.
Encyklopedia wiedzy o języku polskim, red. S. Urbańczyk, Wrocław 1978.
Gołąb Z., Heinz A., Polański K., Słownik terminologii językoznawczej, Warszawa 1970.
Lietuvių kalbos žodynas, Lietuvių kalbos institutas, el. versija: www.lkz.lt
Słownik gramatyki języka polskiego, pod red. W. Gruszczyńskiego, J. Bralczyka, Warszawa 2002.
Zaikauskas E., Kalbos paribiai ir užribiai, lietuvių žargono žodynėlis, Vilnius 2007.
Вальтер Х., Мокиенко В. М., Никитина Т. Г., Толковый словарь русского школьного и
студенческого жаргона, Москва 2005.
Евгеньева А. П., Словарь русского языка, Москва 1984.
Ожегов С. Н., Шведова Н. Ю., Толковый словарь русского языка, Москва 1998.
Opracowania językoznawcze:
1.
Dawlewicz M., Słownictwo socjolektu młodzieży polskiego pochodzenia w Wilnie, Warszawa 2000.
2.
Dubisz S., Sękowska E., Typy jednostek leksykalnych w socjolektach polonijnych (próba
definicji i klasyfikacji), [w:] Język polski w świecie, pod red. W. Miodunki, Warszawa - Kraków
1990, s. 217-221.
3. Dwilewicz B., Język mieszkańców wsi Bujwidze na Wileńszczyźnie, Warszawa 1997.
4.
Grabias S., Środowiskowe i zawodowe odmiany języka – socjolekty, [w:] Współczesny język
polski, red. J. Bartmiński, Lublin 2001, s. 223-238.
5.
Grabias S., Język w zachowaniach społecznych, Lublin 2003.
6. Grabias S., O ekspresywności języka. Ekspresja a słowotwórstwo, Lublin 1981.
7. Karaś H., Rusycyzmy słownikowe w polszczyźnie okresu zaborów, Warszawa1996.
8. Sokołowska H., Wielojęzyczność a umiejętności komunikacyjne uczniów szkół polskich na
Litwie, Warszawa – Wilno 2004.
9.
Szczyszek M., Słowotwórstwo „najmłodszej polszczyzny”, „Polonistyka” 2007, nr 9, s.12-16.
10. Rieger J., Masojć I., Rutkowska K., Słownictwo polszczyzny gwarowej na Litwie, Warszawa 2006.
11.
Wilkoń A., Typologia odmian językowych współczesnej polszczyzny, Katowice 1987.
12.
Wilkoń A., Typologia socjolektów, „Socjolingwistyka”, nr VIII, 1988, s. 84-88.
13.
Zgółkowa H., Język subkultur młodzieżowych [w:] Polszczyzna 2000, red. W. Pisarek,
Kraków 1999, s. 253-260.
71
Portale i wyszukiwarki internetowe:
www.ling.pl – internetowy słownik języka angielskiego.
www.translate.pl – internetowy słownik angielsko-polski.
www.google.ru – wyszukiwarka internetowa.
www.ranbler.ru – wyszukiwarka internetowa.
SANTRAUKA
Šio magistrinio darbo tema yra Vilniaus lenkų kilmės jaunimo sociolekto evoliucija. Jos
tikslas yra ištirti šiuolaikinį jaunimo slangą ir paliginti jį su medžiaga surinkta prieš dešimt metu,
t.y. 1996 – 1997m., M. Dawlewicz knygoje Vilniaus lenkų kilmės jaunimo socialinio dialekto
leksika. Šis darbas turi duoti atsakymą į klausimą, ar lenkų kilmės jaunimo Vilniuje sociolektas
yra stabilus, ar keičiasi ir kokia kryptimi.
72
Pristatyta šiame darbe medžiaga apima septynioliką teminių grupių ir sudaro 2341
žodžių. Iš jos analizės matyti, kad skoliniai iš įvairių kalbų sudaro apie 50% visos surinktos
medžiagos. Daugiausia skolinių yra kilę iš rusų kalbos – 44%, pastebimai mažiau yra lituanizmų
– 2,3% ir anglicizmų apie 2,5 %. Be to surinktoje medžiagoje esama 6% neologizmų bei 0,7%
regionalizmų. Lyginant dabar sukauptą medžiagą su duomenimis surinktais prieš dešimt metų
galima pastebėti, kad lenkų kilmės jaunimo kalboje padaugėjo skolinių iš rusų kalbos, o angliškų
ir lietuviškų skolinių skaičius beveik nepasikeitė.
SUMMARY
The theme of this master’s work is the evolution of the sociolect of the young
people of the Polish origin in Vilnius. The aim of this work is to research the present language
spoken by the Polish young people and to compare it with the material presented in the report by
Miroslaw Dawlewicz titled ‘The vocabulary of the sociolect of the young people of the Polish
73
origin in Wilno’, which was written in 1996-1997 years. It must give the answer if the sociolect
of the young people of Vilnius is stable or has changed.
Presented in the work vocabulary of the sociolect of the young people in Vilnius in
17 thematic groups include 2341 words. The characteristic feature of the sociolect of the young
people of the Polish origin in Wilno is that there is a great number of the loans from different
languages. They present 50% of the work material. 44% of loans are from Russian language, 2 %
- from Lithuanian and 2,5% from English. There were also researched neologisms, which contain
7% and localisms – 0,7%. The comparison result says that the number of loans from Russian
language has increased for the last 10 years, but the number of loans from English and
Lithuanian didn’t change.
SPIS TABEL
Tabela 1. Użycie różnych języków w kontaktach rodzinnych.................................................. 14
Tabela 2. Użycie różnych języków w środowisku rówieśniczym............................................. 16
Tabela 3. Kolejność poszczególnych kręgów tematycznych ze względu na liczebność rusycyzmów.......... 19
Tabela 4. Kolejność poszczególnych kręgów tematycznych ze względu na liczebność lituanizmów........ 49
74
Tabela 5. Kolejność poszczególnych kręgów tematycznych ze względu na liczebność anglicyzmów....... 54
Tabela 6. Liczebność i udział procentowy poszczególnych grup neologizmów....................... 59
Tabela 7. Liczebność i udział procentowy zapożyczeń ........................................................... 68
ANEKS
Wykaz wszystkich odpowiedzi respondentów w poszczególnych kręgach tematycznych.
1. CZŁOWIEK
Człowiek
* najczęściej o kimś mało znanym lub nieznanym:
człowiek (14), nieznajomy (7), człowiek nieznany (2), cziudzik (2), ta dziewczyna/ten chłopiec (1), niznajka (1),
widziany (1), nawicziok (1), nieznakomiec (1), turist (1), jakiś pacan/jakaś dziewka (1).
75
Mężczyzna/Chłopiec
* z zabarwieniem ogólnie ekspresywnym:
facet (10), chłopiec (10), pacan (7), cziuwak (6), mużyk (3), dziad (3), mężczyzna (2),chłopczyk (2), bachuras (1),
gawnasos (1), dzidaruga (1), pan (1), drużban (1).
* z zabarwieniem dodatnim:
krasawczik (9), pacan (7), chłopczyk (6), cziuwak (5), fajny chłopak (3), mężczyzna (2), facet (2), normalny pacan
(1), laluś (1), zajka (1), miłaszka (1), sympotny (1), koleś (1), lalunia (1), parnisza (1), kent (1), korisz(1).
* z zabarwieniem ujemnym (często w funkcji wyraźnej obelgi, w obelżywej apostrofie):
loch (12), urod (6), daun (5), pidar (4), pridurak (4), dureń (2), dałbajob (2), idiot (2), gnida (1), maroz (1), łaszara
(1), suka (1), gandon (1), swołocz (1), parszywiec (1), kadar (1), kazlina (1), dzibil (1).
Kobieta/Dziewczyna
* z zabarwieniem ogólnie ekspresywnym:
dziewczyna (10), dziewka (6), ciołka (6), panienka (4), kobieta (4), cziuwicha (4), baba (3), fifa (2), pacanka (1),
dewuszka (1), dewczionka (1), panele (1), koza (1).
* z zabarwieniem dodatnim:
dziewczyna (10), panienka (8), krasawica (3), fajnulka (3), kobietka (2), ciołka (1), pani (1), kiska (1), modelka (1),
małyszka (1), laska (1).
* z zabarwieniem ujemnym (często w funkcji wyraźnej obelgi, w obelżywej apostrofie):
dura (15), baba (5), suczka (3), szaława (3), urodka (2), szmara (1), fifa (1), suka (1), padła (1), karowa (1), bitch
(1), dziwka (1), kabyła (1), rubiroid (1), wydra (1), ścierwa (1), pizda (1).
2. CZĘŚCI CIAŁA
Głowa
* z zabarwieniem ogólnie ekspresywnym:
baszka (18), głowa (14), tykwa (1), hard disk (1), mózg (1), goława (1), czerip (1).
* z zabarwieniem ujemnym (np. głowa głupca, duża głowa):
tępa (6), durna (5), baszka (5), kapusta (4),kaczan (3), baszkarik (2), tupaja (1), czerep (1), mozgownia (1).
Włosy
*
ogólnie o włosach:
włosy (31), kudły (6), szywilura (2), priczison (1), wałśnia (1), kałtuny (1), wołosy (1).
* rzadkie, cienkie włosy:
włosy(4), słoma (3), cienkie włosy (3),łysina (3), myszyny chwost (2),nitki (2), pejsy (1), wołosinki (1), makarony (1),
badyle (1), saloma (1), 5 włosów (1), szerść (1).
* określenia rodzajów fryzur:
priczioski (10), szywilura (8), priczisony (6), pank (4), łysyj (2), zek (2), zryw na makaronnaj fabrike (2), nacios (1),
raztriopa (1), kucziriawyj (1), koński chwost (1), czupryna (1), priczia (1), cziukczia (1), jożyk (1), pod szpaku (1).
* określenia człowieka łysego:
łysy (32), łysyj (10), britagałowyj (5), tiuremszczik (2), wołosaty (2), jak z więzienia (1).
Oko
* z zabarwieniem ogólnie ekspresywnym:
oczy (24), głaza (4), głaziszczia (1), oczko (1), głazki (1).
* duże oczy:
76
głazasyj (9), duże oczy (7), wielkie oczy (5), margały (3), ogromne oczy (2), wyłupione oczy (2), gały (1), wadałaz
(1), szary (1), orbity (1), radary (1).
* małe oczy:
małe oczy (14), kitajec (5), kitajoszki (5), kitajoza (5), oczki (5), oczka (3), uskagłazyj (20, cziurka (1).
* oczy z zezem:
kasoj (26), kasagłazyj (8), kose oczy (5), kosooki (2), szurik (1).
* oczy pijaka:
oczy pjanicy (5), oczy alkasza (4), zapływsze (3), przepite (2), bucharska (2), szklane (2), zalityje (2), fanari (1).
Nos
* z zabarwieniem ogólnie ekspresywnym, niekiedy przechodzącym w ujemne:
nos (23), sznobel (2), nasiara (1), chrap (1).
* duży, długi nos:
sznobiel (16), buracina (5), pinokio (4), wielki nos (4), nasasty (3), bulba (2), gigantski (1), nasiszczia (1), snapastyj
(1).
* szeroki nos:
nos (14), sznobiel (7), bulba (6), nasura (1), kartoszka (1), sznerwes (1), kartofla (1).
* mały nos;
nosik // nosek (18), mały nos (7), nos (5), kurnosyj (2), pipsik (1), guzik (1), priszcz (1).
* czerwony nos:
pijanica (9), pijaka (5), ałkasza (5), kak u dzieda moroza (5), bucharik (3), burak (3), śliwka (2), zmarzlak (1), bulba
(1), byczka (1), klouna (1).
Usta
* z zabarwieniem ogólnie ekspresywnym (o jamie ustnej):
usta (19), buzia (5), gęba (4), łępy (4), łyba (1), ustki (1), rot (1).
Zęby
* ogólnie o zębach:
zęby (35), zuby (2), kłyki (2), kły (1), ząbki (1).
* rzadkie zęby:
zęby (12), bezzubyj (10), szczerbate (4), dziurawe (1), wrotki (1), grabli (1), „zubastyj” (1).
Ręka
* zarówno sama dłoń, jak i ramie, przeważnie w lm.:
ręce // ręka (27), łapa (9), grable (2), ruka (1), ładoń (1).
* paznokcie:
paznokcie (16), pazury (13), kokci (10), nokci (9).
* z zabarwieniem ogólnie ekspresywnym przeważnie w lm.:
nogi // noga (21), kastyle (4), nożki (1), kopyta (1).
* z zabarwieniem dodatnim (o nogach kobiecych):
nożki (16), laszki (7), nogi (7), długie, chude nogi (2), strojne nogi (1), łyteczki (1), kopyta (1).
* z zabarwieniem ujemnym (krzywe nogi, długie cienkie nogi, grube nogi, krótkie nogi itd.):
Kastylie // kastyli (8), kopyta (6), kriwanogij (5), patyki (3), pałki (2), łapy (1), zapałki (1), laszki (1), kasanogij (1),
żyrnyje (1), tołstyje (1), kreivos kojos (1).
Piersi
77
* piersi kobiece, biust ( szczególnie o dużym biuście):
siski (13), bufera (7), silikony (6), piersi (4), cycki (3), biust (2), dojki (2), grudź (1).
* uszczupla dziewczyna, bez piersi:
daska // deska (33), chuda (4), transfistit (2), pałka (2), figi (1), szczepka (1).
* klatka piersiowa:
grudź (15), piersi (3), płuce (1), riobra (1).
Pośladki
* pośladki, tylna część ciała:
dupa(13), tyłek (13), żopa (8), popa (3), zad (2), zatylnik.
3. CECHY FIZYCZNE I OSOBY JE POSIADAJĄCE
Wysoki
* często jednocześnie o chudym:
szłang (8), długi (8), dyłda (7), skilet (4), pałka (4), wysoki (3), kaszczej (2), mikrofon (1), tyczka (1), żyrafa (1),
dlinnanogij (1).
Niski
mały (13), gnom //gnomik (6), karlik (6), liliput (4), karapuz (4), karatyszka (4), małoj (3), wysoki (2), nykstukas (1),
miełkij (1), małysz (1), drobny (1).
Gruby
* otyły, ociężały, potężnej budowy – niekiedy z zabarwieniem ujemnym:
Tołstoj (14), puchły (7), żyrny (4), tołsciak (2), otyły (2), karowa (2), ponczik (2), pups (1), gnom (1), tolstażopy (1),
grubas (1).
Chudy
* chudy, mizerny:
chudy (110, chudabzdziej (4), dochłyj (4), skilet (4), spiczka (3), pałka (2), szłang (2), kaszczej (1), chudoba (1),
deska (1), flegma (1).
Młody
* ogólnie o młodym:
młody (14), malaletka (8), małoj (6), maładoj (5), malawka (3), zielony (1).
* młody, niedoświadczony:
małaletka (12), małoj (3), niedoświadczony (3), niopytnyj (3), małakasos (2), malawka (2), zielony (2), dziewstwinik
(2), nastolatek (1), žalias (1), małysznia (1), łapuch (1).
Stary
* o starym, w starszym wieku, dojrzałym w przeciwieństwie do młodego:
starik (16), stary (12), dziad (6), stary pień (2), pożyły (1), starzec (1), pinsianier (1), pan // pani.
* starzec, staruszka:
babulka (7), starik (6), starucha (5), stariki (5), babcia (5), dziadek (3), dzied (3), stary (3), baba (3), karga (2),
staraja (1), dziadunia (1).
* stara panna:
stara dziewa (17), stara panna (7), starucha (7), krowa (2), cełka (2), stara baba (1).
Ładny
* o kobiecie (ładnej, urodziwej, atrakcyjnej):
78
krasawica (14), ładna (12), simpotna (7), piękna (3), foto model (2), fajnulka (2), sexi (2), kanfietka (1), krasotka
(1), playboy (1), afigenna (1), sex bomba (1), barbi (1), fifa (1).
* o mężczyźnie (przystojnym, silnym, dobrze zbudowanym):
krasawiec // krasawczik (10), sexy (7), ładny (5), przystojny (3), sympatyczny (2), piękny (2), miłaszka (2), ładnińki
(1), Pedro (1), dżentelmen (1), machio (1), spiderman (1), kłasnyj (1), muskularny (1), Apolon (1).
Brzydki
* o kobiecie (brzydkiej, nieatrakcyjnej):
urodka (22), straszna (7), strachliudka (3), straszydła (3), bydła (2), bjaurusis ancziukas (1), cziksa (1), karowa (1),
niesympatyczna(1).
* o kobiecie wyglądające staro:
starucha (25), stara (13), karga (2), staraja (2), wydra (1).
* o kobiecie o krzywych krótkich nogach:
kriwanogaja (15), kura (3), kastliawa (3), kaczka (1), kariawa (1), karatyszka (1), liliput, kobyła (1).
* o mężczyźnie (brzydkim, nieatrakcyjnym):
urod (27), straszny (2), cziuda (1), pridurak (1),laszara (1), loch (1), chrycz (1).
* o mężczyźnie podobnym do małpy:
abizjana(14), małpa (10), orangutang (5), makaka (2), martyszka (2), gariła (2), wałasacik (1), małpiszon (1).
* o mężczyźnie niezgrabnym, ociężałym:
niezgrabny (6), łoch (3), kiarepła (3), niedola (3), tołstyj (3), gruby (2), tałściak (2), pług (1), urod (1), nieudacznik
(1), tłusty (1)..
* o mężczyźnie z wadami nóg:
inwalid (6), kriwanogij (4), kasałapyj (2), chramoj (2), kaleka (2), kariawyj (2), futbalist (1).
Rudy
* o kobiecie:
ryża (28), ryżaja (11), ruda (6), złota (1).
* o mężczyźnie:
ryży (28), ryżyj (11), rudy (8), ryżyk (1).
Człowiek piegowaty:
kanapaty (26), piegowaty (5), ryży (3), z wisnuszkami (3), słoneczko (1).
4. UBIÓR
Odzież
* ogólnie o odzieży, ubraniu, garderobie:
ubrania (12), szmatki (10), ciuchy (4), odzieżda (2), ubiór (2), prikid (2), odzież (2), odzienie (2), garderob (2),
łachmany (1), trapki (1), adziożki (1).
* o dziwnym i śmiesznym stroju:
kloun (17), dziwak (1), strach na wróbli (1), szmotki (1), łachmany (1), bomż (1).
Bielizna
* bielizna damska i męska:
bielizna (19), apatinis trikotażas (3), bieljo (2), niżneje bieljo (2), apatiniai (2).
* damska halka:
halka (14), nacznucha (4), majka (2), padjubka (2), kombinaszka (1), piżama (1), sukieneczka (1).
79
* męska koszula:
koszula (24), majka (5), rubaszka (2), bliuzon (1).
* spodenki, slipy:
trusy (13), spodnie (5), majtki (4), sztany (4), pantalony (1), kalisony (1), gaci (1), stringi (1), szorty (1).
* stanik, biustonosz:
lifcik (20), stanik (16), lifon (3).
Krawat:
gałstuk (20), krawat (16), szlips (1).
Skarpety
* męskie skarpety, przeważnie brudne i przepocone:
noski (8), brudne (6), smierdzące (5), waniuczki (5), waniuczije (5), skarpetki (2), haskie (1), wanizma (1).
* zapach brudnych skarpet:
woń (12), wanizma (7), smród (6), aramat (3), aramat Francji (2), waniuczka (1).
Spodnie:
spodnie (18), sztany (13), majtki (5), gaci (3), bridży (1), bruki (1), kelnes (1).
Obuwie
*buty skórzane z dłuższą cholewką, przeważnie męskie:
buty (13), kierzy (4), pantofle (4), kawbojki (3), buty z cholewami (1), boty (1), trzewiki (1), batinki (1), sapogi (1),
skórzane półbuty(1).
* buty dużego rozmiaru:
łasty (9), łyżwy (6), buty (4), łapci (3), łódki (2), giganty (2), kamaszy (1), kaloszy (1), kierzy (1), ogromne (1).
* tenisówki:
krasowki (19), kiedy (8), baskietki (7), tenisówki (3), sportowe buty (1), sportbaciai (1), adidasy (1).
* sandały (buty letnie):
basanożki (20), sandały (7), bosaki (4), szlopki (3), tapki (1), klapki(1), klumpie (1).
* buty gumowe:
gumowiki (33), buty gumowe (5), buty (1), sapagi (1), rybackie (1).
* pantofle domowe:
tapki (30), pantofle (6), kapci (5), tufli (2), szlopki (1).
Nakrycie głowy
* kapelusz, przeważnie męski:
kapelusz (15), czapka (9), szapka (6), szlapa (4), kiepka (2), cylinder (1).
* czapka męska:
czapka (27), kiepka (8), szlapa (5), szapka (4), sumercap (1).
Okulary
* człowiek noszący okulary:
aczkarik (34), wadalaz (3),szurik (1), fantamaz (1), z aczkami (1).
* okulary:
okulary (26), aczki (16), duklety (1), aparaty (1), teleskopy (1), głazariki (1).
Rzeczy osobiste
* rzeczy, części ubrania, drobiazgi osobiste:
80
szmotki (4), rzeczy osobiste (3), biżuteria (3), figniuszki (2), akcesuary (2), bezdełuszki (2), drobiazgi (1), chłam (1),
miełacz (1), barachło (1), drobnostki (1), manatki (1).
* przybory toaletowe:
przybory toaletowe (4), kosmetyka (4), toaletka (3), duchi (1), figniuszki (1).
* lusterko:
lusterko (33), mardagladka (4), lusterka (2), zwierciadło (1), lustra (1), veidrodis (1).
* maszynka do golenia:
bitwa (24), maszynka do golenia (5), golarka (1), brzytwa (1), elektryczna maszynka (1).
* żyletka:
żyletka (23), bitwa (9), gilette (1), stanok (1).
* grzebień:
razcioska (25), grzebień (13), szczotka (5), grabli (1).
* lokówka do włosów:
fien (9), lokówka do włosów (7), bigudzi (3), gafrownica (1).
* biżuteria:
biżuteria (26), upiększenia (4), ukraszenia (3), busy (1), akcesuary (1), cypoczka (1).
* torebka
sumka (24), torebka (7), torba (6), miszok (2), teczka (1), tase (1), walizka (1), plecak (1).
* parasol:
parasol (16), loncik (15), parasolka (10), zont (2), raztapyrnik (2).
* walizka:
czimadan (26), sumka (7), walizka (7), torba (2), bagaż (1), łagamin (1).
Kosmetyki
* malować się, robić makijaż:
malowac się (21), szpakliować się (11), krasić się (5), make up (2), szpaklawatsa (1), grymować się (1), pudrować
się (1).
* o kobiecie (dziewczynie) umalowanej przeważnie źle i przesadnie wymalowanej:
naszpakliowanaja (5), kloun (4), fifa (3), papuga (2), matrioszka (2), szaława (2), kukła (2), kikimara (1), straszydło
(1), łachudra (1), szmara (1), makaka (1), cziucziła (1), małpa (1), tona szpakliowki (1).
* o kosmetykach:
kosmetyka (27), szpakliowka (5), malowidła (2), kasmecika (1), mazidła (1).
5. CZYNNOŚCI FIZYCZNE I FIZJOLOGICZNE
Mówić
* mówić, powiedzieć coś
mówić (17), gadać (8), bazarić (4), rozmawiać (4), lapnąć (3), palnąć (2), parić (1), tałkać recz (1), pogadać (1),
gawarić (1).
* mówić rzeczy słuszne, powiedzieć coś trafnego:
w ciemu (6), prawilna mówić (2), liapnuć (2), priama w toczku (2), rozmawiać (1), obcować (1), ugadać (1), trafić
(1), mówic poprawnie (1),
* mówić, powiedzieć coś głupio, nudnie, dużo mówić:
81
ni w temu (8), gnać (2), bzdury gadać (2), lapnuć (2), bałtać (2), gadać (2), pizdzieć (1), obłażatsa (1), trzepać się
(1), ni w 5 ni w 10 (1), pudrić mozgi (1).
* plotkować:
plotkować (23), obmawiać (5), pizdzieć (3), gnać (2), spletniczit (2), baby bazarnyje (1), paplać (1), bazarit (1),
bełtać (1), gadać jak baby rynkowe (1).
* narzekać:
narzekać (8), nyć (7), jęczeć (2), skarżyć się (2), gnać (2), piszczeć (1), żalić się (1), burczeć (1), przykrochmalać się
(1), nastaiwać (1).
Przeklinać
* przeklinać, kląć, używać przekleństw:
przeklinać (15), kryć matam (7), praklinać (3), rugatsa (2), gnać (2), cyganić (2), pasyłać (1), klnąć (1), maciugatsa
(1).
* przekleństwo, zasób przekleństw:
mat (15), przekleństwo (3), matne słowa (1), prokliatia (1), maciugatsa (1), zbiór przekleństw (1).
* wyrazy, wyrażenia i frazy w funkcji przekleństw:
mat (7), matne słowa (1), budź proklat (1), blać (1), żopa (1), k cziortu (1), paszoł ty na chuj (1), dureń (1).
Zmyślać
* zmyślać, fantazjować, opowiadać rzeczy nieprawdziwe:
kłamać (9), piździeć (7), wymyślać (3), gnać (2), fantazjować (2), łapsza na uszy (1), najabywać (1), wrać (1),
wiesić makarony (1), sacziniać (1), świścieć (1), bluźnić (1).
Opowiadać dowcipy
* opowiadać nieprzyzwoite dowcipy:
paszlić (8), żartować (3), pizdzieć (3), śmieszyć (1), marozić (1), nie cenzurne anegdoty (1), zboczone (1), kawały
opowiadać (1), prikolić (1).
* powiedzieć dowcip w taki sposób, że przestanie być dowcipem:
anigdot ni w tiemu (4), sparoć anigdot (3), głupi żart (2), pizdanuć (2), niprikoł (1), smarozić (1), łachanutsa (1),
nie śmieszny kawał (1), pikalnutsa ni w temu (1).
Jeść
* jeść, zjeść cos, najczęściej z zabarwieniem ogólnie ekspresywnym:
jeść (17), chawać (8), kuszać (3), żrać (3), wpitywać (1).
* najadać, najeść się do syta (z zabarwieniem ogólnie ekspresywnym):
obeżrać się (12), nażratsa (11), najeść się (6), objeść się (6), nachawatsa (4).
* nie mieć co jeść:
głodować (29), gaładucha (2), bomżować (2), być głodnym (1), umierać z głodu (1).
Pić
* pić, popijać, wypić, nie tylko o alkoholu:
pić (36), chlać (1), buchać (1), zalewać (1), byczit (1).
Spać
* spać, drzemać, przespać się, wysypiać się:
spać (30), drychnuć (3), chrapieć (2), wyspać się (1), pospać (1), drzemać (1).
* zasypiać, zasnąć:
zasnąć (28), drzemać (7), atkluczitsa (2), kimarić (1).
82
* kłaść się spać, pójść spać:
iść spać (35), iść odpoczywać (1), iść baju baju (1), iti oddychat (1), iti w lulku (1).
Zmęczyć się
* zmęczyć się, zmęczyć się przy pracy:
zmęczyć się (19), ustać (3), zamudochatsa (2), zamuczitsa (2), zakalibatsa (2), zapychatsa (2), zajibatsa (2),
zamatatsa (1), zamudatsa (1), bez sił (1).
* o zmęczonym człowieku:
zmęczony (19), zajibawszyś (3), bezsilny (2), zapariny (1), wykończony (1), tired (1), przepracowany (1), zakalibanyj
(1).
Patrzeć
* patrzeć, oglądać, widzieć:
patrzeć (18), smotreć (7), zyrić (7), paści (2), gapić się (1), wypatrywać (1).
* otwierać szeroko oczy:
wyłupiać (8), patrzeć (6), zyrić (3), dziwić się (3), wytrzeszczać (2), margalić (1), opatrywać (1), treszczyć (1),
pieszki rozkryć (1), cziwo pasiosz (1).
* wpatrywać się w kogo, co, przypatrzeć się czemu lub komu:
pasti (9), wpatrywać się (6), zyrić (4), głaziec (3), wciuritsa (2), zasmotretsa (1), patrzeć (1), zasikać (1), przyglądać
się (1), wpialić się (1), strigiosz (1).
Śmiać się
* śmiać się, chichotać:
rżać (27), śmiać się (13), rahotać (3), ugarać (2), łybić się (1).
* śmiech, uśmiech:
ułybka (14), rżaczka (3), łyba (2), ułybonas (1), łybitsa (1).
Płakać:
nyć (17), beczeć (8), wyć (2), rydać (2), chnykać (2), bekać (1), riwieć (1).
Umrzeć:
umrzeć (21), zdochnuć (11), zmarć (3), pomierać (1), kiknąć (1), skonać (1), zadarć nogi (1), umarć (1).
Załatwiać potrzebę fizjologiczną:
kakać (8), sikać (7), (pa)scać (6), (pa)srać (4), schodzić do WC (3), oblegcziatsa (1), ici w tulik (1), gamtinis
reikalas (1), k nykstukasam (1), do toalety (1).
6. CECHY PSYCHICZNE I OSOBY JE POSIADAJĄCE
Koleżeński
* koleżeński, uczynny, dobry człowiek (o mężczyźnie i kobiecie):
koleżeński (15), fajny (6), przyjacielski (5), przyjemny (1), superowy (1), the best (1), tołkowyj (1),prikolny (1).
Sprytny
* Sprytny, szybko się orientujący, mający szczęście:
szustryj (15), sprytny (6), bystryj (5), spryciarz (2), szybki (2), wizuczij (1), chaliawszczik (1), nakręcony (1), lis (1),
szisliwyj (1).
Wesoły
* człowiek z poczuciem humoru, lubiący żartować:
83
wesoły (14), prikalist (12), zawadnoj (2), humorysta (1), fajny (1), przykolny (1), żartownik (1), klasny (1), bajirist
(1), komik (1), dowcipiarz (1).
Smutny
* smutny, o ponurym usposobieniu, melancholik:
smutny (14), zanuda (5), nudny (4), ponury (3), flegma (2), melancholik (1), nikakoj (1), rozkiszy (1), daun (1),
zaparinyj (1).
* mrukliwy, małomówny:
cichonia (8), zanuda (6), nudny (4), cichi (2), żertwa (1), nierazgaworcziwyj (1), małciok (1), milczący (1), nebilys
(1), cynik (1), nimoj (1), tormaz (1).
Głupi
* głupi, tępy, ograniczony, nienormalny umysłowo (o kobiecie i mężczyźnie):
tupoj (13), dureń (11), debił (6), głupi (5), idiot (2), walnięty (1), nierozumny (1).
Zarozumiały
* zarozumiały, próżny, wpatrzony w siebie (o mężczyźnie):
zaznawszyś (6), zarozumiały (5), podniawszyś (5), narcyz (2), samolub (2), narcyz (2), honorowy (1), debił (1),
frajer (1), egoist (1), wyjoba (1), mądrala (1), fifan (1), gordyj (1).
* zarozumiała, próżna (o kobiecie):
fIfa (6), zarozumiała (5), podniawszyś (2), egoistka (2), dura (2), honorowa (1), pasikelusi (1), zaznawszyś (1),
linciajka (1), mądrala (1), gordaja (1), co to ja, co to moja kamizelka (1).
Niekoleżeński
* niekoleżeński, szkodzący kolegom w różny sposób, wykorzystujący innych:
niekoleżeński (6), egoist (2), cham (2), loch (2), wykorzystywacz (2), laszara (1), dzibił (1), mudak (1), atmazok (1),
pridaciel (1), nieprzyjacielski (1), niby kolega (1), daun (1), dzikus (1), nidrużny (1).
* pochlebca, fałszywy:
fałszywy (4), kłamczuch (2), obmanszczik (2), kłamca (2), lizas (1), rozpiździaj (1), padlina (1), trepło (1),
dwulicznyj (1).
* donosiciel, oszczerca:
stukacz (10), kozioł (6), pridaciel (4), założczik (3), donosiciel (3), skarżypyta (3), jabida (1), plotkarz (1), zakazlić
(1), sześciorka (1).
Gadatliwy
* gadatliwy, gaduła, kłótnik (o mężczyźnie i kobiecie):
gaduła (11), bałtun (7), gadatliwy (3), bałtuszka (2), rozpiździaj (1), kłótnik (1), spletnik (1), wrona (1), poczta
pantoflowa (1), pizdziaszczij jaszczik (1).
7. PROCESY PSYCHICZNE
Bać się
* bać się, przestraszyć się:
bać się (19), (za)szugatsa (7), scać (5), trusić (2), trus (1), przelęknąć się (1), klaustrofobia (1).
* strach, lęk:
strach (24), lęk (3), bać się (2), bojaźń (2), bojatsa (1), bojaka (1).
Denerwować się
*
denerwować się, zdenerwować się czymś:
84
nerwować się (13), psichawać (3), znerwować się (2), paritsa (2), biesić się (2), łamatsa (1), szugatsa (1),
panikować (1), martwić się (1), niecierpliwić się (1), przeżywać (1), nyć (1).
* o zdenerwowanym:
zdenerwowany (7), nerwowy (6), psich (5), zapariny (4), zamieszany (1), bieszenyj (1), roztrworzony (1), zaszugany
(1), na kaniach (1), psichaty (1).
8. POSTAWA WOBEC OTOCZENIA
Oszukiwać
* oszukiwać, okłamać, wykorzystać wprowadzając w błąd:
kłamać (11), obmanywać (6), okłamywać (5), najebać (4), pizdzieć (3), oszukiwać (2), nabierać (1), wiesić łapszu na
uszy (1), nawiesić makarony (1), naduwać (1), nakałoć (1), omylić (1).
* kombinować, robić nielegalne interesy, sprytnie, krętymi drogami organizować, załatwiać coś:
chimiczić (5), kręcić (2), organizować (2), robić biznesy (1), kręcić (1), chamylić (1), oszukiwać (1), okłamywać (1),
kombinować (1), robić aferę (1).
* oszustwo, nielegalne interesy:
kłamstwa (7), oszustwo (50, kontrabanda (2), oszukiwanie (2), najobka (2), biznes (1), czarne dzieła (1),
okłamywanie (1), chamyl (1), łapsza (1), pristupstwo (1), mafia (1).
Kraść
* kraść, ukraść co komu:
kraść (16), piździć (9), warawać (5), styrić (3), świsnuć (3), kradnąć (3), gwizdnąć (1), sięgać po cudze (1).
* dawać łapówkę:
wziatka (14), kišis (5), w łapu dać (4), dawać łapówkę (4), podkupić (2), papirkineti (1), łapówkować (1).
Bić
* bić, pobić, uderzyć kogo, często z wymienieniem bitej zazwyczaj części ciała oraz sposobu bicia (policzkowanie,
kopanie itp.):
bić (11), maczać (2), stuknąć (2), (at)(za)piździć (3), pobić (2), dać w mordu (2), wbijać (2), przywalić (1), rubać
(1), uderzyć (1), dać pizdy (1), plucha (1),
* bicie, bójka, bijatyka:
machanki (13), draka (8), rubanki (6), razborki (4),bójka (3), mordobójstwo (1), bój (1).
Awanturować się
* awanturować się, wywołać awanturę, brać w niej udział:
awanturować się (5), buszawać (2), skandalić (2), rugatsa (1), hałasować (1), rozkrzyczeć się (1), intrygant (1).
* awantura (często po pijanemu), krzyki i bijatyka:
machanki (5), awantura (4), skandał (3), razborki (2), tusowka (1), draka (1), hałas (1), prikluczenije (1).
9. SZKOŁA, NAUKA
Nazwy związane z procesem uczenia się, nauczania
* uczyć się:
uczyć się (29), zubrić (4), uczitsa (2), kuć (1), męczyć się (1), czytać (1), zapamiętywać (1).
* uczyć się bardzo pilnie:
zubrić (12), zaucziwatsa (12), dobrze się uczyć (3), kuć (3), zakuwać (1), gryźć książki (1), mól książkowa (1).
* uczyć się niechętnie, powierzchownie, niedbale:
85
lenić się (7), nie uczyć się (4), leniuchować (2), na odczepnego (1), aby się uczyć (1), pachujisty (1), byle jak (1),
ciap lap (1), źle (1).
* odpisać zadanie domowe:
skatać (19), spisywać (17), skacziać (4), zeszraibolić (1), przepisać (1).
* wzorowy uczeń:
zauczka (23), wzorowy uczeń (3), pilny (2), celujący (2), zuch (1), mądrala (1), mól książkowa (1).
* uczeń, który się nie uczy, nie odrabia lekcji:
leniuch (14), dwoisznik (5), rozpizdziaj (2), pofigist (2), pochujist (2), lapuch (1), dwujkarz (1), linciaj (1), tępota
(1), hultaj (1), leniwiec (1).
* uczeń, który się podlizuje nauczycielowi:
padliza (39), żopaliz (5).
* o pilnym uczniu:
zauczka (14), maladiec (4), zuch (3), pilny (3), uczciwy (1), mądrala (1), genij (1), wzorowy (1), dobry (1).
* zajęcia i lekcje w szkole:
lekcje (27), uroki (3), zajęcia (2), katarga (1), uczioba (1).
* dziennik szkolny:
dziennik szkolny (37), biblia (1).
* dzienniczek ucznia:
dzienniczek (36), szmata (1), dokument (1).
* wymagający nauczyciel:
dużo potrzebujący (4), strogi (4), tiran (3), łoch (2), dobry (2), gnida (1), kazioł(1), terarist (1).
* nauczyciel, który ma uznanie wśród młodzieży:
kłasnyj (4), fajny (4), dobry (3), swój człowiek (3), najlepszy (2), zajibiś (2), afigenny (2), krutoj (1), doświadczony
(1), popularny (1), prikolny (1), zaszybiś (1), ukochany (1), sawremiennyj (1), kolega (1).
* ostre odpytywanie przy tablicy:
męczenie (4), sadzić (3), dopros (2), pieprzenie (2), raztrieł (2), pizda (1), mordowanie (1), żystokaść (1), trzęsienie
(1), piłowanie (1), ni pawizło (1).
* kartkówka, klasówka, sprawdzian:
kontrolna (15), sprawdzian (10), kontra (8), samodzielna (4), kartkówka (3), test (1), maraton (1).
* ściąga:
szpargałka (20), szpera (16), ściąga (5), skatywać (2), skrót (1), katała (1), katać (1).
* ucieczka z lekcji:
praguł (23), wagary (6), ucieknąć (5), wyjście (4), smatatsa (2), sjebatsa (1), smytsa(1).
* powtarzanie klasy:
na drugi rok (7), powtarzanie klasy (3), wtaragodka (2), powtórka (1).
Nazwy szkoły
* o szkole:
szkoła (29), schule (5), turma (2), buda (2), więzienie (1), durdom (1), psichuszka (1), katarga (1).
Pomieszczenia szkolne
* gabinet, pracownia szkolna (np. od nazwy wykładanego przedmiotu lub innego pojęcia związanego z
prowadzonymi zajęciami):
klasa (19), gabinet (13), kabinet (4), pracownia (1).
86
* biblioteka szkolna:
biblioteka (37), ksiegarnia (1), bibla (1), czytelnia (1).
* tablica szkolna:
tablica (370, deska (2).
* ławka szkolna:
ławka (37), stół (2), daska (1).
* gąbka do wycierania tablicy:
szmata (18), ścierka (14), gąbka (10), trapka (4), maciałka (2), gąbeczka (1).
* dzwonek na przerwę:
dzwonek (34), zwano (2), skambutis (1), dzyn (1).
* ubikacja szkolna:
toalet (19), WC (13), ubikacja (5), tulik (5), sartir (2), tubar (2), kibel (1), tubzik (1), post ofice (1).
Stołówka
* stołówka szkolna:
stołówka (33), stoła (2), jadalnia (1), stół (1), bufet (1).
* pożywienie, posiłek, jedzenie:
jedzenie (17), chawczik (17), posilek (2), żraczka (2), jeda (2), żarcie (1), jedzonko (1), żratwa (1).
Nazwy ocen
*
ocena bardzo dobra:
dziesięć (6), czirik (7), bardzo dobry stopień (4), fajna (2), super (2), lux (1), afigenna (1), zaszybiś (1), wspaniale
(1), pilna ocena (1).
* ocena dobra:
dobra (12), normalny stopień (11), dobry stopień (3), fajna (2).
* ocena dostateczna, stopień dostateczny:
normalna (6), sajdziot (2), średni (2), pół biedy (1), pranisło (1), chwatajet (1), niedobry (1), dostateczna (1), dobry
(1).
* ocena niedostateczna, stopień niedostateczny:
zły stopień (7), cwajban (4), koł (3), dwujka (2), drenny (1), lebidź (1), lewy (1), banan (1), okropny (1).
Nazwy nauczycieli (np. od nazwy wykładanego przedmiotu lub innego pojęcia związanego z prowadzonymi
zajęciami, od wieku, od sposobu mówienia i bycia nauczyciela):
Uczka (9), koza (7), matematyczka (7), fizyk (4), chemik (3), polonistka (2), guś (2), pingwin (2), staruszka (1),
angliczka (1), mucha (1), geograficzna (1), historyk (1), ołówek (1), mozzila (1), łobzik (1), kalasz (1), ryba (1),
wychcia (1), muzyczka (1), biologiczna (1), bumbul (1), boria (1).
Administracja szkolna
* dyrektor szkoły:
dirik (21), dyrektor szkoły (21), głowa(1), bos (1).
* rozmowa z dyrektorem w kancelarii:
rozmowa (15), pogadanka (5), wyzyw na kawior (5), bazar (2), gadanie (1), dostawanie w tyk (1).
* wicedyrektor szkoły:
wicedyrektor szkoły (30), zastępca (2), zam (1), zaucz (1), zamiściciel (1).
* grono pedagogiczne:
ucziki (11), nauczyciele (5), pedagogi (3), pedagodzy (3), chebra (1).
87
* pokój nauczycielski:
pokój nauczycielski (32), chlew (3), uczicilska (1), sztab (1), kabinet nauczycielski (1).
* wychowawczyni klasy:
wycha (12), wychcia (10), wychowawczyni klasy (8), nasza uczka (2), wychowawca (2), klasnucha (2), uczka (1).
* kierowniczka sekretariatu:
sekretarka (26), kierowniczka (2).
* lekarz szkolny:
pielęgniarka (14), doktor (7), lekarz (7), lekarka (5), sistriczka (2), med. punkt (2), siostrzyczka (1).
* woźna (woźny) szkolny:
woźna (22), sprzątaczka (8), dyżurna (2), stróż (2), gospodarz (2), uborszczica (1).
Dziedzina wiedzy
* nauki humanistyczne
historia:
hista (35), historia (9), istorija (1).
literatura:
literatura (31), polski (3), pl. (1),
gramatyka:
gramatyka (29), polski (3), grama (2), pl. (1).
* nauki ściśle
matematyka:
matma (26), maciesza (7), matematyka (3), matiecha (2), matimatika (1).
fizyka:
fizyka (37), fizza (1).
geometria:
geometria (29), geo (2), gegra (1).
chemia:
chemia (27), chimia (8).
* nauki przyrodnicze
biologia:
biologia (19), bio (13), biosz (2), biologa (1).
botanika:
botanika (24), bota (1), bot. (1).
* języki obce
jęz. angielski:
inglisz (22), język angielski (16), ang. (4).
jęz. niemiecki:
język niemiecki (24), niemcy (3), niem. (1).
jęz. rosyjski:
ruski (26), język rosyjski (10), rusian (2), ros. (1).
jęz. litewski:
litwisz (31), język litewski (8), litowskij (1).
i inne:
88
gegra (3), gimna (2), muzon (1), polish(1).
Materiały do nauki:
* podręczniki, notatki:
książka (24), podręczniki (8), kniżki (6), konspekty (3), zeszyty (3), notatki (1).
* o książkach, szczególnie grubych:
gruba (11), książka (6), duża (3), tołstaja (2), wielkie (1), tom (1), cegły (1), biblia (1), księżyszcze (1).
11. ŻYCIE SPOŁECZNE I KULTURALNE
Rozrywki kulturalne
* uczestniczyć w rozrywkach, korzystać z rozrywek (chodzić, pójść do kina, do teatru itp.):
tusawatsa (6), rozwlikatsa (4), bawić się (2), weselić się (2), rozrywka (2), odpoczynek (2), weselitsa (1), hulać (1),
szlatsa (1), iść do kina, teatru (1).
* kino:
kino (38), cinema (1).
* teatr:
teatr (33), tiatr (5).
* muzyka:
muzon (19), muzyka (17), music (3).
* szkolny zespól muzyczny (chór szkolny):
szkolny zespól muzyczny (7), chór (18), Wilenka (2), Pierwiosnki (4).
Sport
* lekcja wychowania fizycznego:
WF (26), gimna (13), gimnastyka (10).
* o piłce nożnej:
futbol (31), fucik (3), piłka nożna (3), football (2), fulia (1).
* siatkówce:
walibol (25), siatkówka (10), voleyball (2), siatka (1), tenis (1).
* o koszykówce:
basket (11), basketball (10), baskitbol (9), koszykówka (7), krepsinis (3), kosz (1), kasis (1).
* gra w kręgle:
bouling (16), gra w kręgle (9), kiegli (4).
* gra w biliard:
biliard (36).
* siłownia, ćwiczenie w siłowni:
kacziałka (9), kacza (4), siłownia (4), sportzał (3), sport klub (2), kaciatsa (2), trinażory (1), fitnes (1), Impuls (1),
Grand Gym (1).
* jeździć na rolkach:
na rolikach (16), jeździć na rolkach (8), roliki (5), katatsa (4), in line skating (1), katać się na wrotkach (1).
12. KOLEDZY
Kolega, koleżanka
* kolega, koleżanka, zawsze z zabarwieniem dodatnim (lubiany, lubiana):
89
kolega (24), przyjaciel, przyjaciółka (7), padruszka (7), drużba (2), korisz (1), brat (1), cioska (1).
* nielubiany kolega, koleżanka:
durak (9), wydra (2), niefajny (2), znajomy (2), atmarozak (1), debił (1), szmara (1), wróg (1), niedobry (1), urod
(1), suczka (1), krysa (1).
* koledzy, koleżanki z klasy (np. od imienia, nazwiska kolegi, koleżanki, przezwiska związane z wyglądem,
sposobem bycia lub mówienia kolegi, koleżanki):
kriwoj (1), kukuszka (1), ryży (1), łoś (1), małyj (1), ufoludek (1), szurik (1), puchły (1), ramaszka (1), szmyga (1).
* przyjaźnić się z kim:
kolegować (25), drużyć (6), przyjaźnić się (4), znakomitsa (3), zapoznać się (1), poznajomić się (1).
Powitanie
* wyrazy wyrażenia w funkcji formuł powitalnych:
cześć (25), priwet (19), zdarowa (9), zdarof (9), hi (6), priwiecik (5), hello (5), labas (3), witaj (2), salut (1), dzień
dobry (1).
Zapraszać
* zapraszać kogo do siebie w odwiedziny (frazy):
przychodź w gości (11), zajdź (7), idziom ko mne (4), zalataj (2), na plotas (2), zapraszam (2), na kawka, herbatka
(2), w gości (1), prigłasić (1), przyjdź do mnie (1), zawalaj (1), swali siuda (1), przegłosić (1), zaglądnisz (1).
Pożegnanie
* wyrazy, wyrażenia w funkcji formuł pożegnalnych;
paka (29), (nu)dawaj (10), papa (7), cziau (5), do zobaczenia (3), pa (4), do jutra (2), do spotkania (2), bajbaj (2),
ate (1), iki (1), szczęśliwie (1).
13. MIŁOŚĆ
Sympatia
* o kobiecie/dziewczynie (sympatia, narzeczona, kochanka):
sympatia (9), dziewczyna (8), kochana (2), lubow (1), kwiatuszek (1), kobieta (1), baba (1), panienka (1), ciołka (1),
fajnulka (1), lubimaja (1), małaja (1).
* o mężczyźnie/chłopcu (sympatia, narzeczony, kochanek):
sympatia (11), kochany (6), chłopak (5), buśka (2), lubimczik (2), narzeczony (2), kotek (2), lubimy (1), fajnulka (1),
cziuwak (1), pacan (1), bochuras (1), kochanek (1), zajka (1), kawaler (1).
Kobieta/dziewczyna złego prowadzenia się
* kobieta/dziewczyna złego prowadzenia się, kokietka, wyzywająca, o wyzywającym zachowaniu, lubiąca
towarzystwo męskie:
szaława (13), szlucha (8), kokietka (3), dziwka (2), wulgarna (2), szmara (2), łachudra (1), prostitute (1), pasileidele
(1), tutka (1), prostytutka (1).
Kobieciarz:
babnik (38), kazanowa (2), alfons (2), donżuan (1), bladun (1).
Spotkanie
randka (13), spotkanie (9), pasimatimas (5), wstreczia (4), meeting (1), streła (1), bladki (1).
* miejsce spotkań:
miejsce randki (1), tam gdzie spotykamy się (1).
Zakochać się
90
* zakochać się, kochać się w kimś:
wciuritsa (13), zakochać się (10), lubić się (9), kochać (5), lubić (3), wkochać się (3), wtyritsa (1).
Pieszczoty
* całować się, pocałować kogo:
całować się (16), pocałować (9), sasatsa (9), dawać busi (3), busiać (2), lizatsa (2), buckis (1), zażymanki (1),
pasiglamzioti (1), ceławatsa (1).
* zaloty (zalecać się do kogo, kokietować):
podcyplać (12), flirt (11), kokietować (2), kręcić (1), kadrić (1), czubić (1), przykleić się (1).
List miłosny:
list miłosny (19), sms (3), lubownoje piśmo (2), meiles laiskai (1), anonimka (1), romans (1).
14. RODZINA
Członkowie rodziny:
* starsi członkowie rodziny:
dziadkowie (9), babcia, dziadek (7), stariki (3), starsze (2), pieńsianiery (1), rodzeństwo (1), starzy (1), priedki (1),
dziedy (1), babka (1).
* rodzice:
radaki (22), rodzice (20), priedki (3), baćki (3), mama, tata (1), staruje (1), stariki (1).
* ojciec:
tata (26), baćka (10), ojciec (5), głowa (2), papa (2), staryj (1), tatusik (1), papasza (1).
* matka:
mama (34), mamka (4), matuszka (3), matula (3), matka (2), mata (1).
* siostra:
siostra (20), sistrucha (16), sistra (7), małaja (1), siostrzyczka (1), sister (1).
* brat:
brat (23), bratan (8), bratelnik (8), braciszka (4), braciszek (3), bratwa (1), brateło (1), małyj (1).
Dom rodzinny:
dom (25), chata (17), mieszkanie (1), rodnia (1).
15. ŻYCIE TOWARZYSKIE
Lokal rozrywkowy i gastronomiczny
* kawiarnia, klub:
klub (25), kawiarnia (14), kafe (12), kafuszka (3), bar (3), kavine (2), kabak (1), pub (1), zabigałowka (1).
* restauracja:
restaran (23), restauracja (12), piceria (1), bar (1), kawiarnia (1).
* pijalnia piwa:
bar (26), bakaliukas (5), piwnucha (3), kabak (3), piwbar (2), kaniusznia (1), piwnaja (1), pab (1), priton (1).
Zabawa
* dyskoteka szkolna:
diskon (22), dyskoteka szkolna (11), tusowka (3), dyska (3), disco (2), dziskacieka (1).
* przyjęcie połączone z tańcem i piciem alkoholu:
tusowka (30), plotas (10), pjanka (3), buchanka (2), party (1), tusi (1), bal (1), zabawa (1).
91
* hulaszcza rozwiązła prywatka:
tusowka (11), plotas (7), buchanka (2), hulanka (2), tus (1), bal (1).
* tańczyć, potańczyć:
tańczyć (19), (pa)tusawatsa (11), bawić się (1), zatańczyć (1), zażygać (1).
Picie alkoholu
* pić alkohol (pić, popić, napić się, wypić):
buchać (18), (wy)pić (15), byczyć (4), zaliwat (3), pjanka (2), nażratsa (2).
* pijany, pijak, lubiący zaglądać cło kieliszka:
pijanica (20), alkagolik (7), alkasz (6), bucharik (4), buchar (4), pijak (3), pijany (2), nabyczony (1).
* pijatyka, pijaństwo, przyjęcie z alkoholem:
pjanka (8), buchanka (6), tusowka (5), byczka (4), pijaństwo (3), picie (1), plotas (1).
* o napoju alkoholowym:
alkohol (16), buchło (12), z gradusami (4), piwo (3), byczka (1), mix (1), spirtnoj (1), wodka (1), sznaps (1),
samagon (1).
* stan po wypiciu dużej ilości alkoholu:
pjany (9), koma (7), buchoj (3), autopilot (3), perdozavimas (1), napiwszy się (1), piribor (1), suszniak (1), pachmieł
(1).
Palenie papierosów
* palenie papierosów (palić, zapalić sobie, wypalić papierosa):
palić (21), kurić (15), zapalić (1), pychcieć (1), popalić (1), smalić (1), kaczegarka (1).
* papieros, papierosy, przeważnie w l. mnogiej:
(si)cygarety (19), cyzy (13), papierosy (10), kuriwo (1), cygary (1).
* cudze papierosy, wyproszone od kogoś:
cyzy (4), chaliawne (3), pożyczone (2), stresione (1), stresnutyje (1), stresnut (1), wyproszone (1).
Gra w karty
* gra w karły (grać, pograć w karty):
grać (18), gra w karty (12), karciarstwo (1), igrac w karty (1).
* grać na pieniądze:
grać na pieniądze (18), grać na babki (5), grać na money (1).
16. WARUNKI ŻYCIA W MIEŚCIE
Komunikacja
* komunikacja, środki komunikacji:
autobus:
autobus (13), aucik (12), awcik (12), łachawoz (2), auto (1).
trolejbus:
trulik (18), trolik (14), trolejbus (13).
pociąg:
pociąg (35), pojezd (6).
* auto, samochód osobowy:
maszyna (28), taczka (8), samochód (7), auto (3), kupeszka (2), aparat (1).
taksówka:
92
taksi (41), taksówka (2), motor (2), taks (1), taksas (1).
motocykl:
motocykl (15), britwa (13), motocykał (6), moped (2), bike (2), moto (2), pyrka (1), matarolir (1).
* obsługa środków komunikacji:
konduktor, kontroler w trolejbusie lub autobusie:
kantralior (22), konduktor (4), keleiviu kontrole (1).
taksówkarz:
taksist (25), taksówkarz (7), wadziciel (3), kierowca (1), szafior (1).
Policja
* policjant:
minty, mient (30), policjant (8), musar (6), zilonyj (4), policeskij (2), żaba (2), kuzneczik (1), ogórek (1), gliniarz (1)
* policja, policjanci w znaczeniu zbiorowym:
menty (18), policjanci (13), musara (9), mentura // mintura (2), kopy (1).
* radiowóz policyjny:
radiowóz policyjny (6), musarawoz (3), mentorka (2), mentawoz (2), policja (2), maszyna (1), musara (1), mentura
(1), samochód policyjny (1).
Kościół
* budynek kościoła:
kościół (38), cerkaw (1).
* religia w szkole:
religia (40), tikyba (1), etyka (1).
* ksiądz:
ksiądz (42), kirstukas (2), kapłan (1), osoba duchowna (1).
* zakonnica:
monaszka (27), zakonnica (8), siostra zakonna (3), mać Teresa (2).
* rekolekcje:
rekolekcje (26), msza (1).
Cmentarz
* cmentarz:
cmentarz (32), kładbiszcze (3), mogilnik (2), mogiłki (2).
* karawan:
karawan (16), probka (3), katafałka (1), pogrzeb (1).
Pieniądze
* pieniądze tylko w l. mnogiej w znaczeniu zbiorowym:
babki (14), pieniądze (9), dzieńgi (7), mani (4), money (3), baszki (2), Lt (2), kasa (1), forsa (1).
* grube pieniądze, większa ilość pieniędzy:
babki (8), kapusta (2), duże babki (2), krupnyje lity (1), stopa pieniędzy (1), wielkie babki (1), forsa (1), dużo mani
(1), babło (1), baksy (1), baszki (1).
* pieniądze trzymane na okazje:
na cziornyj dzień (5), znaczki (5), w zapasie (3), savings (1), dzieńgi (1), okazyjne (1), zapasowe (1), zbereżenja (1),
skarbonka (1), santaupos (1).
* nie mieć pieniędzy:
93
bankrot (13), bomżować (7), bez pieniędzy (3), biedny (2), siedzieć na nule (2), pusta w karmanach (1), goły bosy
(1), bez babak (1), bez dzienieg (1).
17. TECHNOLOGIE INFORMACYJNE
Komputer
Urządzenia komputerowe
* mysz:
myszka (38), mysz (8).
* jednostka centralna:
jednostka centralna (8), procesor (6), mozgi (5), central (2), komp (1).
* klawiatura:
klawiatura (37), klawa (4), klawisz (1), klawiszy (1).
* monitor:
monitor (40), ekran (3), manitor (2), mozgi (1), monik (1).
* głośniki:
kałonki (30), głosniki (5), nauszniki (2), mikrofon (1).
* drukarka:
printer (37), drukarka (15), piecziatka (1), kopijówka (1).
* klawisze:
klawisze (19), knopki (13), klawiszy (5), klawiatura (2).
* przenośny komputer:
laptop (17), notebook (12), nešiojamas (5), przenośny komputer (2), komp (1), noszący komputer (1).
* włączać/włączyć komputer:
włączyć/wyłączyć komputer (20), wrubać/ wyrubać komp (9), wkluczić / wykliuczić (5), turn of (2).
* komputer:
komp (38), komputer (9), PC (4).
* komputer zawiesił się:
zawis (32), zawiesił się (4), zdoch (2), zapariłsia (2), nawalił (1), zastrzał (1).
* programista:
programista (12), programist (11), haker (6), informatyk (2), kompiuteraszczik (2), komputerysta (1), programer (1),
kompiuterast (1).
Nośniki pamięci:
* dyskietka:
fłopik (21), dyskietka (15), disk (6), kompakt (2).
* płyta CD:
kompakt (22), CD (22), dyski (5).
Internet
* poczta elektroniczna:
email (28), poczta elektroniczna (8), mail (5), el. pastas (2), imeil (1).
* małpa:
eta (13), małpa (12), sabaka (4).
* załącznik:
94
załącznik (9), dodatek (3), faił (1), info (1), włącznik (1).
* rozmowy za pośrednictwem Internetu:
chat // czat (23), przepisywać się (4), chatować (2), skype (2), gadanie (1), perepiska (1), on line (1), obszczenije
(1).
* osoba często korzystająca z Internetu:
hakier (6), maniak (4), internetnik (2), kompiuterast (2), internauta (2), netczik (1), fanat (1), interman (1),
internetczik (1).
* szukanie informacji w Internecie:
szukanie informacji w Internecie (19), łażenie po necie (4), szukanie info w necie (1), poisk (1), searching (1).
* przeglądanie stron internetowych:
łazić (6),siedzieć w necie (3),surfing (1), przepatrywanie (1), pirismatrywać (1), zawisać w Internecie (1),
surfowanie (1), pozyrić (1).
* transfer plików z Internetu:
kacziać (7), skacziać (5), copy (1), download (1), kopiować (1), słać z Internetu (1).
Telefon komórkowy
* bateria:
batarejka (27), bateria (10), akum (9), akumulator (3), batarka (1).
* ładowarka:
zasiadka (23), podzariadka (14), ładowarka (5), zariżaciel (3), zaridziciel (2), zariżałka (2), pakrovejas (1).
* ładowanie baterii:
zariżać (17), podzariżać (10), ładować (7), zasiadka (5), zaradzić (3), zariżanije (2), zagruzka (1).
* słuchawki:
nauszniki (36), słuchawki (9), kałonki (3).
* krótkie wiadomości tekstowe:
sms (46), esemeski (3), żinutki (2), soobszbzenija (1).
* napisać krótką wiadomość tekstową:
napisać sms (42), smsować (1), posłać smska (1).
* wysłać sygnał:
majak (16), majaknuć (9), majaczić (8), pamajaczić (4), dać majak (2), pasignalić (2), kiń majak (1), dzwonić (1).
Technika audio-wizualna
* telewizor:
telik (30), TV (14), telewizor (7), jaszczyk (1), panasonik (1), sony (1), LG (1), silelis (1).
* pilot:
pult (42), pilot (8), pultik (1).
* przyciski na pilocie:
knopki (32), przyciski na pilocie (2), guzik (1).
* ciągle przełączać przyciski na pilocie:
szcziołkać (12), przełaczać (5), przekliuczać (4), ciskać (3), perekliucziać (1), skakać (1), pstrykać (1), pirirubać (1),
tyrkać (1).
* telewizja kablowa:
kabilnaja (26), kablówka (6), vilsat (3), kabeline (2), kabelka (2), kablowa (2).
* cały zestaw urządzeń elektronicznych, używanych do nagrywania i odtwarzania dźwięków:
95
aparatura (6), DVD (5), stereo (2), centr (2), namu kinas (2), widziak (1), domasznij kinoteatr (1), technika (1),
magnetofon (1), mażok (1).
* przenośny odtwarzacz na płyty kompaktowe:
plejer (13), CD player (8), MP 3 (4), DVD (3), mptrioszka (2), odtwarzacz (2), magnitafon (1), centar (1).
96