Profilaktyka uzależnień wśród dzieci i młodzieży

Profilaktyka uzależnień wśród dzieci i młodzieży
- jak zapobiegać?
W dzisiejszych czasach problem uzależnienia wśród dzieci i młodzieży jest
bardzo powszechny.
W dzisiejszych czasach problem uzależnienia wśród dzieci i młodzieży jest
bardzo powszechny. Spowodowane to zostało przede wszystkim postępem
współczesnej cywilizacji, który pomimo, iż doprowadził do wielu pozytywnych
osiągnięć w różnych dziedzinach życia oraz licznych udogodnień, takich jak :



Rozwój środków masowego przekazu
Rozwój komunikacji
Osiągnięcia w medycynie
To spowodowało skutki negatywne jak:



Konflikty interpersonalne
Napięcia emocjonalne
Objawy nerwicowe
Nie jest więc, przypadkiem, że właśnie w naszym stuleciu wprowadzono pojęcie
"epidemii uzależnień", która przybrała rozmiary stanowiące zagrożenie dla
młodzieży i dzieci, a jednocześnie dla całego społeczeństwa. Wraz ze wzrostem
uzależnień obserwuje się wzrost przestępczości i samobójstw. Zjawiska te
prowadzą do psychodegradacji jednostek dotkniętych tego rodzaju
zaburzeniami, do rozkładu rodziny, do degradacji życia społecznego. Zjawisko
uzależnień widoczne jest obecnie w każdym środowisku. Zacofanie społeczne
wobec problemu i narastająca bieda, powoduje, że ludzki umysł jest tak
zaprzątnięty myślą o zdobyciu pieniędzy na przeżycie, że giną wszelkie
wartości. Zmniejsza się znaczenie wartości i spójności podstawowej komórki
społecznej jaką jest rodzina. Ponadto ginie indywidualność człowieka,
wszystko bowiem jest zunifikowane, zmniejszają się więzi społeczne- ludzie
często żyją obok siebie zupełnie nie zwracając na siebie uwagi. W takich
warunkach ludzie stają się nietolerancyjni na wszystko, co mieści się w ramach
społecznych oraz znieczuleniu. Często zaglądają do kieliszka, by zapomnieć
choć na chwilę o świecie. Palą papierosy, bo to koi ich nerwy. Nie mają czasu
na rozmowę z dziećmi, bo są zajęci pracą zawodową, która pochłania
niejednokrotnie 23 doby. Sytuacja dzieci i młodzieży w tych warunkach jest
bardzo specyficzna. Głównym jej zadaniem jest nauka, przy czym nie stanowi
ona zadowolenia ze względu na swoją stereotypowość, stanowi natomiast źródło
frustracji dążenia każdego młodego człowieka do niezależności. Samo
nauczanie jest rutynowe i schematyczne. Nauczyciele zainteresowani są jedynie
stopniami rzadko kontaktują się z uczniami. W takiej sytuacji dochodzi do
rozwinięcia się podziemnego życia uczniów, o których dorośli mało wiedzą.
Zarówno rodzina jak i szkoła jest zainteresowana odsunięciem od siebie
trudnego problemu niż dobrem młodego człowieka. Właściwie nie wiadomo w
tej sytuacji kim jest ten młody człowiek. Na pewno nie jest dzieckiem, a jednak
wciąż nie jest odpowiedzialny, ma swoje zainteresowania, swój styl ubierania
się i swoje problemy. Chce wszystkiego spróbować i przekonać się na własną
rękę "jak wszystko smakuje ". Nie wierzy, gdy inni mu tłumaczą, zawsze " wie
lepiej" i "wie swoje".
Młody człowiek uzależnia się z tego samego powodu, dla którego wielu
dorosłych pije alkohol: żeby się rozluźnić i uciec przed stresem.
Trudno jest znaleźć jednoznaczną odpowiedź na pytanie" dlaczego
nastolatek" sięga po używki. Dzieci twierdzą że, "prochy" uwalniają od
problemów i pomagają zapomnieć o kłopotach. Narkotyki, papieros, alkohol to
coś, dzięki czemu mogą poszpanować i zyskać akceptację kolegów.
Psychologowie natomiast mówią o trzech głównych powodach, które mogą
skłonić dziecko do uzależnienia.
I POSZUKIWANIE NOWYCH, PRZYJEMNYCH WRAŻEŃ
Nastolatek pragnie przygód, rzeczy nowych, ekscytujących. Lubi ryzyko
i nienawidzi nudy. Narkotyk pozornie zaspakaja z jego potrzeb - dzięki niemu
może poczuć się " ważny", "tajemniczy", "dorosły", może też bez odrobiny
wysiłku ze swojej strony, odczuwać przyjemność i dreszczyk emocji.
II CHĘĆ UWOLNIENIA SIĘ OD STRESU, NAPIĘĆ I PROBLEMÓW
Narkotyk na krótką chwilę odrywa od rzeczywistości, rozluźnia, tłumi
uczucia. Spięty przed randką nastolatek zapala papierosa z marihuaną , przed
klasówką zażywa amfetaminę. Kiedy pojawiają się problemy, pali haszysz, na
chwilę o nich zapomina- to dzisiejszy obraz dnia młodzieży.
III CHCE BYĆ ZAAKCEPTOWANY PRZEZ GRUPĘ
Chce czuć się silny, pasować do ogólnie lansowanego przez media wzorca:
człowieka wyluzowanego, silnego, nie przejmującego się problemami
korzystającego z szybkich i natychmiastowych rozwiązań. Kiedy boli go głowabierze tabletkę. Kiedy jest zmęczony pije napój energetyzujący lub łyka
cudowne witaminy. Kiedy ktoś mu proponuje środki odurzające nie odmawia.
Narkotyków przybywa, trudnych sytuacji w której znajduje się młodzież
również, ale są również błyskawiczne rozwiązania; tabletka, piwo, papieros i
agresja.
Każdy tylko nie uzależniony - jest wspaniały. Używka jakakolwiek w tej
sytuacji jest postrzegana jako uniwersalny środek na problemy i napięcia- jako
prosta skondensowana przyjemność.
Zasadniczej rangi nabiera więc zagadnienie profilaktyki, która będzie
szeregiem działań mających na celu uchronienie nas przed konkretnymi
uzależnieniami, chorobami, zaburzeniami rozwoju czy patologiami
społecznymi.
Zgodnie z definicją FLOYD-a profilaktyka ma charakter ciągły, który
dostarcza jednostkom i organizacjom sposobności do:



Wzbogacenia wiedzy lub świadomości osobistych i grupowych
możliwości
Rozwijania umiejętności wykorzystywania osobistych potencjałów
Twórczego wykorzystywania pomocy z zewnątrz w celu nabycia
zdolności do radzenia sobie z problemami życiowymi, aby tym samym
skutecznie zapobiegać problemom psychicznym, emocjonalnym czy
społecznym sprzyjającym sięganiu po środki odurzające.
Natomiast L. WALLACK w zapobieganiu uzależnieniom wyraźnie akcentuje
znaczenie kontekstu społecznego. Dlatego jego zdaniem osoby uzależnione są
ofiarami
wpływów
społecznych.
Zgodnie z powyższymi definicjami wnioskować można, że aby zapobiegać
uzależnieniom należy:



WSPOMAGAĆ ROZWÓJ
WZBOGACAĆ
ROZWIJAC
ŚRODOWISKO
SPRZYJAJĄCE
ZACHOWANIU ABSTYNENCJI
WSPÓŁPRACOWAĆ W TWORZENIU ZDROWEGO I WOLNEGO
OD ŚRODKÓW ODURZAJĄCYCH STYLU ŻYCIA
Działania profilaktyczne w celu dokonania zmian w życiu jednostki muszą
obejmować wzbogacenie środowiska społecznego, w którym dana jednostka
otrzymuje konieczne wsparcie w rozwoju. Działania profilaktyczne są
skoncentrowane zarówno na jednostce, jak i na społeczeństwie, gdyż system
społeczny wraz z całą swą siecią wsparcia dostarcza społecznej struktury, która
gwarantuje
zdrowy
rozwój
i
życie
jednostek.
Najważniejsze jest to, że profilaktyka powinna przebiegać na poziomie
społeczności lokalnej. Tylko wtedy jest możliwe wykorzystanie właściwych i
skutecznych sposobów działania dostosowanych do indywidualnych potrzeb
członków danej społeczności. Wszelkie działania profilaktyczne niezależnie od
swojej specyfiki maja wspólne cele. E.T. DUFFY podaje dziesięć
podstawowych celów. Są to:
1. Rozpowszechnianie prawdziwych i rzetelnych informacji o zjawisku,
którego profilaktyka dotyczy.
2. Kształtowanie świadomych wzorców konsumpcyjnych.
3. Kształtowanie umiejętności interpersonalnych, a w szczególności
samoświadomości, samooceny i samodyscypliny.
4. Rozwijanie umiejętności interdyscyplinarnych, a w szczególności
umiejętności empatycznych, współpracy, komunikowania się oraz
rozwijania konfliktów.
5. Rozwijanie umiejętności podejmowania decyzji oraz rozwiązywania
problemów, obejmujące między innymi zdolność do wybierania
pozytywnych, a nie negatywnych stylów życia.
6. Rozwijanie związków z grupą społeczną i poczucia odpowiedzialności za
grupę, do której jednostka należy ( rodzina, lokalna społeczność, ogół
społeczeństwa).
7. Rozwijanie dojrzałej odpowiedzialności jako właściwego wzorca do
naśladowania przez innych ( obejmująca miedzy innymi; styl życia,
postawy wobec używania środków odurzających), podejmowanie decyzji.
8. Rozwijanie środowiska rodzinnego, społecznego i środowiska pracy,
które by podnosiło jakość życia wszystkich jego członków.
9. Kształtowanie reguł prawnych i publicznych w taki sposób, aby były
zgodne z ludzkimi potrzebami i wspierały pozytywne style życia.
10.Umożliwienie wczesnego rozpoznawania, diagnozowania zagrożeń oraz
rozwijania strategii przeciwdziałania, bazujących na znajomości przyczyn
szkodliwych uwarunkowań.
POZIOMY PROFILAKTYKI
Zapobieganie uzależnieniom według specjalistów może być realizowane na
trzech poziomach. Działania miałyby charakter:
1. Zapobiegania pierwotnego albo profilaktyki w ścisłym tego słowa
znaczeniu, niedopuszczania do powstania problemów.
2. Zapobiegania drugorzędowego albo wczesnej interwencji (byłyby to
działania w przypadku osób zagrożonych wystąpieniem u nich różnych
problemów).
3. Zapobiegania trzeciorzędowego, tzn. działania w zakresie następstw
nadużywania alkoholu.
Profilaktyka pierwszorzędowa są to działania mające na celu z jednej strony
promocję zdrowia i przedłużanie życia człowieka, z drugiej zaś- zapobieganie
pojawieniu się problemów związanych z używaniem i nadużywaniem środków
odurzających. Szczególnie wyraźnie tutaj akcentuje się budowanie i rozwijanie
różnych
umiejętności
radzenia
sobie
z
wymogami
życia.
Główne cele profilaktyki pierwszorzędowej to:

zmiana norm społecznych dotyczących używania środków odurzających,






edukacja społeczeństwa, specyficznych środowisk oraz jednostek w
zakresie ryzyka zdrowotnego związanego z używaniem środków
odurzających,
redukowanie zagrożenia uzależnieniami w grupach wysokiego ryzyka, na
przykład w środowisku dzieci uzależnionych rodziców,
redukowanie używania środków odurzających w sytuacjach wysokiego
ryzyka, na przykład podczas prowadzenia pojazdów, uprawiania sportu
podczas ciąży,
opóźnianie wieku inicjacji tytoniowej, alkoholowej, narkotykowej i
seksualnej,
propagowanie postaw wolnych od uzależnień oraz zdrowego stylu życia
nasilanie świadomości społecznej, że wszelkie używki to również środki
odurzające.
Profilaktyka drugorzędowa (lub wczesna interwencja) ma na celu ujawnianie
osób o najwyższym ryzyku popadnięcia w uzależnienie oraz pomaganie im w
redukcji tego ryzyka, a więc zapobieganie popadanie w używanie zależne.
Główne cele profilaktyki drugorzędowej sprowadzają się do wczesnej
diagnozy i ograniczenia rozwoju uzależnienia i obejmują;




edukację specyficznych populacji i jednostek traktowanych jako (osoby)
wysokiego ryzyka,
redukcje występowania problemów uzależnionych u osób odurzających
się eksperymentalnie lub okazjonalnie,
redukowanie używania środków odurzających w sytuacjach wysokiego
ryzyka,
redukowanie zjawiska piętnowania osób odurzających się i propagowanie
traktowania uzależnienia jako choroby.
Profilaktyka trzeciorzędowa rozumiana jest jako interwencja po wystąpieniu
uzależnienia. Ma ona na celu z jedne strony przeciwdziałanie pogłębianiu się
procesu chorobowego, z drugiej zaś-umożliwienie osobie leczącej się powrotu
do społeczeństwa, prowadzenia w nim satysfakcjonującego i społecznie
akceptowanego trybu życia, wolnego od środków odurzających.
Cele profilaktyki trzeciorzędowej są następujące:






zatrzymanie rozwoju uzależnienia,
redukcja niebezpieczeństwa powrotu do uzależnienia,
usprawnienie form pomocy dla osób uzależnionych i ich rodzin,
poprawa jakości życia rodzin z osobą uzależnioną
redukowanie problemów społecznych i zdrowotnych związanych z
uzależnieniami (np. samobójstwa, zabójstwa, przestępczość, przemoc w
rodzinie )
likwidacja piętna społecznego, jakie ciążą na osobach uzależnionych.
STRATEGIE PROFILAKTYKI
W zapobieganiu uzależnieniom istnieje wiele strategii profilaktycznych
skoncentrowanych na dzieciach i młodzieży.
Wyróżniono cztery grupy takich działań.




Pierwsza grupa działań to strategie odstraszające, które wynikają z
przekonania, że odurzenie się występuje dlatego, iż dzieci nie wiążą się z
nim zbyt dużego ryzyka ( w zakresie zdrowia i życia) oraz mają trudności
w zdobywaniu i używaniu środków odurzających. Strategie te maja na
celu zwiększenie kosztów i zmniejszenie korzyści.
Druga grupa działań to programy informacyjne, zmierzające do
dostarczenia dzieciom odpowiedniej do wieku i doświadczeń życiowych
wiedzy sprzyjającej podejmowaniu decyzji o odrzuceniu środków
odurzających.
Trzecia grupa działań to efektywna edukacja, obejmującą programy
skoncentrowane na rozwijaniu umiejętności radzenia sobie ze z presją
społeczną ( głównie rówieśniczą) wobec odurzania się.
Czwarta grupa działań to podejścia aktywizujące, które dostarczają
dzieciom alternatywnych form działania, umożliwiających zaspakajanie
takich potrzeb jak w przypadku używania środków odurzających.