V - Maciej Witek

Maciej Witek
http://mwitek.univ.szczecin.pl
konsultacje: czwartki, 12.00-13.30, pok. 174
przedmiot:
Teorie komunikacji językowej
wykład:
prezentacja wybranych modeli kompetencji
komunikacyjnej
ćwiczenia:
lektura i omówienie starszych i nowszych tekstów
dotyczących natury komunikacji językowej
oraz leżących u jej podstaw zdolności poznawczych
model umysłu
→ narzędzie badawcze wykorzystywane w kognitywistyce
(…) model umysłu to system założeń hipotetycznoteoretycznych odwzorowujących pod jakimiś istotnymi
względami struktury i funkcje umysłu. Każdy naukowo
wartościowy model umysłu ma pewien walor
heurystyczny, tzn. pozwala sformułować zasadne pytania.
Chlewiński 1999: 7
model umysłu
→ narzędzie badawcze wykorzystywane w kognitywistyce
(…) model umysłu to system założeń hipotetycznoteoretycznych odwzorowujących pod jakimiś istotnymi
względami struktury i funkcje umysłu. Każdy naukowo
wartościowy model umysłu ma pewien walor
heurystyczny, tzn. pozwala sformułować zasadne pytania.
Chlewiński 1999: 7
Canonical psychological explanations account for the
organization of behavior by appealing to principles which,
they allege, explicate the structure of the mind.
Fodor 1983: 2
„narodziny” kognitywistyki
1957:
Skinner, Verbal Behavior
Chomsky, Syntactic Structure
„narodziny” kognitywistyki
1957:
Skinner, Verbal Behavior
Chomsky, Syntactic Structure
umysł jako „czarna skrzynka”
versus
umysł jako struktura zdolna do przetwarzania informacji
„narodziny” kognitywistyki
1957:
Skinner, Verbal Behavior
Chomsky, Syntactic Structure
mechanizm uczenia się
versus
wrodzony mechanizm nabywania języka
Chomsky
DWA FAKTY:
Chomsky
DWA FAKTY:
• twórczy charakter zwykłej praktyki językowej
(ang. the creative aspect of normal language use)
Chomsky
DWA FAKTY:
• twórczy charakter zwykłej praktyki językowej
(ang. the creative aspect of normal language use)
zatem:
użyciem języka rządzą reguły rekurencyjne, które generują
nieskończony zbiór wszystkich i tylko zdań tego języka
Chomsky
DWA FAKTY:
• twórczy charakter zwykłej praktyki językowej
(ang. the creative aspect of normal language use)
zatem:
użyciem języka rządzą reguły rekurencyjne, które generują
nieskończony zbiór wszystkich i tylko zdań tego języka
• ubóstwo bodźca
(ang. poverty of stimulus)
Chomsky
DWA FAKTY:
• twórczy charakter zwykłej praktyki językowej
(ang. the creative aspect of normal language use)
zatem:
użyciem języka rządzą reguły rekurencyjne, które generują
nieskończony zbiór wszystkich i tylko zdań tego języka
• ubóstwo bodźca
(ang. poverty of stimulus)
zatem:
istnieje genetycznie uwarunkowany narząd nabywania języka
(ang. language acquisition device, LAD)
FAKT # 1
• język — nieskończony zbiór zdań
FAKT # 1
• język — nieskończony zbiór zdań
skończona liczba elementów początkowych (słów)
& skończona liczba reguł
versus
nieskończona liczba zdań tworzących język
FAKT # 1
• język — nieskończony zbiór zdań
skończona liczba elementów początkowych (słów)
& skończona liczba reguł
versus
nieskończona liczba zdań tworzących język
zatem:
• język — nieskończony zbiór zdań generowanych przez gramatykę
• reguły gramatyki generatywnej są rekurencyjne
FAKT # 1
• język — nieskończony zbiór zdań
skończona liczba elementów początkowych (słów)
& skończona liczba reguł
versus
nieskończona liczba zdań tworzących język
zatem:
• język — nieskończony zbiór zdań generowanych przez gramatykę
• reguły gramatyki generatywnej są rekurencyjne
kompetencja versus wykonanie
generowanie versus tworzenie & interpretacja zdań
gramatyka generatywna 1 — gramatyka skończenie stanowa
• maszyna generująca zdanie, która przechodzi przez skończoną
liczbę stanów
• zdania są generowane przez skończoną liczbę wyborów
dokonywanych „z lewej do prawej”
gramatyka generatywna 1 — gramatyka skończenie stanowa
gramatyka generatywna 1 — gramatyka skończenie stanowa
• maszyna generująca zdanie, która przechodzi przez skończoną
liczbę stanów
• zdania są generowane przez skończoną liczbę wyborów
dokonywanych „z lewej do prawej”
problem:
• zdania z własnością odbicia zwierciadlanego
(tzw. nielokalne zależności gramatyczne, zanurzenie)
Anyone who says that girls who deny that boys who wear pink T-shirts are childish are wrong is foolish.
a+b+c+…+z+y+x
gramatyka generatywna 2 — gramatyka struktur frazowych
• mocniejsza od gramatyki skończenie stanowej
gramatyka generatywna 2 — gramatyka struktur frazowych
• mocniejsza od gramatyki skończenie stanowej
• reguły frazowe mają postać „X → Y”,
czyli „przepisz X jako Y”, gdzie Y jest pojedynczym elementem,
a X jest szeregiem elementów
gramatyka generatywna 2 — gramatyka struktur frazowych
(i)
(ii)
(iii)
(iv)
(v)
(vi)
Sentence → NP + VP
NP → T + N
VP → Verb + NP
T → the
N → {man, ball, …}
Verb → {hit, took, …}
gramatyka generatywna 2 — gramatyka struktur frazowych
(i)
(ii)
(iii)
(iv)
(v)
(vi)
Sentence → NP + VP
NP → T + N
VP → Verb + NP
T → the
N → {man, ball, …}
Verb → {hit, took, …}
szereg terminalny
derywacja zdania
znacznik frazowy (nawiasowania lub drzewo)
składnik bezpośredni
dominacja
gramatyka generatywna 3 — gramatyka transformacyjna
dygresje:
• reguły kontekstowe:
X → Y /W-V
czyli „przepisz Y za X w kontekście, gdzie z lewej strony jest W, a
z prawej V”
np:
s / NPsing —
Present → {
0 / wszędzie indziej
gramatyka generatywna 3 — gramatyka transformacyjna
dygresje:
• słaba/mocna równoważność gramatyk
— bezkontekstowa gramatyka struktur frazowych
— kontekstowa gramatyka struktur frazowych
— gramatyka transformacyjna
gramatyka generatywna 3 — gramatyka transformacyjna
• reguły frazowe + reguły transformacyjne
gramatyka generatywna 3 — gramatyka transformacyjna
(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
(6)
(7)
(8)
(9)
(10)
(11)
(12)
Sentence → NP + VP
VP → Verb + NP
NP → {NPsing, NPpl}
NPsing → T + N
NPpl → T + N + s
T → the
N → {man, ball, door, dog, book, …}
Verb → Aux + V
V → {hit, take, bite, eat, walk, open, …}
Aux → Tense (+ M) (+ have + en) (+ be + ing)
Tense → {Present, Past}
M → {will, can, may, shall, must, …}
the + man + Present + may + have + en + open + the + door
gramatyka generatywna 3 — gramatyka transformacyjna
the + man + Present + may + have + en + open + the + door
(13)
NP1 + Aux + V + NP2 → NP2 + Aux + be + en + V + by + NP1
wyjściowy versus derywowany znacznik frazowy
gramatyka generatywna 3 — gramatyka transformacyjna
the + man + Present + may + have + en + open + the + door
(13)
NP1 + Aux + V + NP2 → NP2 + Aux + be + en + V + by + NP1
wyjściowy versus derywowany znacznik frazowy
transformacje obligatoryjne versus transformacje fakultatywne
s / NPsing —
(14)
Present → {
0 / wszędzie indziej
(15)
Tense
M
M
Tense
{ en
} + { have } → { have } + { en }
ing
be
be
ing
V
V
gramatyka generatywna 3 — gramatyka transformacyjna
(i)
(ii)
(iii)
(iv)
(v)
(vi)
(vii)
(viii)
The man opened the door.
The man did not open the door.
Did the man open the door?
Didn't the man open the door?
The door was opened by the door.
The door was not opened by the man.
Was the door opened by the man?
Wasn't the door opened by the man?
Transformacje fakultatywne:
• passive
• negative
• interrogative
gramatyka generatywna 3 — gramatyka transformacyjna
struktura głęboka versus struktura powierzchniowa
przypomnienie …
DWA FAKTY:
• twórczy charakter zwykłej praktyki językowej
(ang. the creative aspect of normal language use)
zatem:
użyciem języka rządzą reguły rekurencyjne, które generują
nieskończony zbiór wszystkich i tylko zdań tego języka
• ubóstwo bodźca
(ang. poverty of stimulus)
zatem:
istnieje genetycznie uwarunkowany narząd nabywania języka
(ang. language acquisition device, LAD)
FAKT # 2
dwa modele nabywania języka:
• (wcześniejszy) model potwierdzania hipotez
• (późniejszy) model zasad i parametrów
zob:
R. Beckwith i M. Rispoli, „Aspekty teorii umysłu. Rozmowa
z Noamem Chomskym”, w: Z. Chlewiński (red.), Modele umysłu,
Warszawa 1999, s. 79-99.
model zasad i parametrów
liczba możliwych języków (= gramatyk) jest skończona
UG → I-language
model zasad i parametrów
liczba możliwych języków (= gramatyk) jest skończona
UG → I-language
parametry:
• zaimek zwrotny odsyła albo tylko do podmiotu (np. j. polski),
albo do podmiotu lub dopełnienia (np. j. angielski)
John told Bill about himslef.
model zasad i parametrów
liczba możliwych języków (= gramatyk) jest skończona
UG → I-language
parametry:
• czy możliwy jest podmiot domyślny?
tak: np. j. polski, j. włoski
nie: np. j. angielski, j. francuski
model zasad i parametrów
liczba możliwych języków (= gramatyk) jest skończona
UG → I-language
parametry:
• główny element frazy albo na początku (j. angielski)
albo na końcu (np. j. japoński)
Piotr książkę czyta
albo na początku (np. j. angielski) Piotr czyta książkę
argument na rzecz natywizmu: kreolizacja
języki pidżinowe versus języki kreolskie
• języki kreolski Ameryki Łacińskiej
argument na rzecz natywizmu: kreolizacja
języki pidżinowe versus języki kreolskie
• języki kreolski Ameryki Łacińskiej
• Hawaii Pidgin English (Hawaii Creole English)
Derek Bickerton
lata 20-te XX wieku, j. portugalski, filipiński i kantoński
argument na rzecz natywizmu: kreolizacja
języki pidżinowe versus języki kreolskie
• języki kreolski Ameryki Łacińskiej
• Hawaii Pidgin English (Hawaii Creole English)
Derek Bickerton
lata 20-te XX wieku, j. portugalski, filipiński i kantoński
• Nicaraguan Sign Language (ISN),
Managua
nieudany eksperyment z techniką fingerspelling
1977, 1979 (Sandiniści zdobywają władzę), 1986