Wielkie wyzwanie

Wielkie wyzwanie
Adrianna Staręga
Rok: 2002
Czasopismo: Niebieska Linia
Numer: 4
Adopcja dziecka wykorzystanego seksualnie - porady dla rodziców
Rodzice, których dziecko zostało wykorzystane seksualnie, jak i ci, którzy takie dziecko
adoptują, muszą stawić czoła wielu wyzwaniom. Bezcenna w takiej sytuacji jest wiedza o
przemocy seksualnej, osobistej historii dziecka oraz o źródłach pomocy: grupach wsparcia,
wykwalifikowanych terapeutach i odpowiednich lekturach.
Co rodzice powinni wiedzieć o sobie?
Bardzo ważna jest szczerość wobec samego siebie i wobec pracownika ośrodka adopcyjnego
w następujących kwestiach:
Czy którykolwiek z rodziców sam był ofiarą seksualnego wykorzystania i jak sobie poradził z
tym faktem?
Rodzice, którzy nie rozwiązali tego problemu, mogą sami stać się sprawcami wykorzystania
seksualnego dziecka lub utrzymywać zbyt duży dystans fizyczny i emocjonalny, bojąc się
popełnienia takiego nadużycia. Powinni oni regularnie korzystać z lokalnych grup wsparcia.
Jak rodzice czują się ze swoją własną seksualnością i w swoim związku seksualnym. Czy
potrafią spokojnie rozmawiać o seksie? Czy są w stanie zaakceptować własne erotyczne
odczucia, myśli, fantazje? Czy mają stabilny związek, który pozwala na bezpośrednią i otwartą
komunikację?
Dziecko, które doświadczyło seksualnej przemocy, może potrzebować rozmów na temat tego,
co się mu przydarzyło. Jego zachowanie może być czasami uwodzicielskie lub wyraźnie
seksualne; rodzic musi umieć sobie z tym poradzić.
Czy są gotowi doświadczać krępujących sytuacji?
Dziecko może zachowywać się w odmienny sposób niż inne dzieci, np. zacząć krzyczeć w
sklepie, że ojciec je wykorzystywał, lub powiedzieć coś podobnego przy obcych.
Czy potrafią bez zniechęcania się czekać na przywiązanie dziecka?
Dzieci, które były seksualnie wykorzystywane, często są nieufne. Mogą wielokrotnie testować
przywiązanie opiekunów. Czasem mają poczucie, że jeśli nowi rodzice zobaczyliby je takimi,
jakimi naprawdę są - z "wszystkimi bliznami", to zostałyby odrzucone. Wielu rodziców ma
nadzieję, że ich miłość natychmiast osłabi nieufność, jaką ich dziecko żywi wobec świata oraz
dorosłych, i czuje zawód, gdy tak się nie dzieje. Oczekiwane efekty mogą przyjść, ale wymaga
to czasu, konsekwencji i cierpliwości.
Co powinni wiedzieć o dzieciach?
Przede wszystkim to, że dzieci, które doznały przemocy seksualnej, będą prawdopodobnie
1/4
Wielkie wyzwanie
potrzebować pomocy w nauczeniu się nowych zachowań i sposobów odnoszenia się do innych.
Rodzicom przydatna jest umiejętność radzenia sobie z niektórymi zachowaniami i emocjami
dziecka, takimi jak np.:
Wycofanie. Dziecko przytłoczone przez uczucia, których doświadczyło, może wycofać się
fizycznie i emocjonalnie. Rodzic może czuć się ignorowany, zakłopotany i urażony, mieć
poczucie wyizolowania. Najlepszym sposobem działania w takim przypadku jest zapewnienie
dziecka, że rodzic troszczy się o nie, i wyznaczenie mu granic wychowawczych, których ono
potrzebuje.
Zmiany nastroju. Dziecko może szybko przechodzić od czułości do złości, od pewności siebie
do rozpaczy. Rodzic nie powinien niesłusznie się obwiniać. Najlepiej, gdy zachowa spokój i
zaakceptuje to, że czasem dziecko nawet nie wie, kiedy i dlaczego jego nastrój się zmienia.
Czasem to dziecko czuje się winne, urażone, sfrustrowane. Jednak potrzeba czasu, by
psychicznie się wzmocniło.
Złość. Pierwszym celem dla odczuwanej przez dziecko złości jest osoba, z którą dziecko
czuje się najbezpieczniejsze. Ta złość prawdopodobnie nie ma żadnego związku z aktualną
sytuacją - coś w teraźniejszości przywołuje dawne wspomnienia i uczucia. Bezpieczeństwo w
obecnej sytuacji pozwala na wyrażenie tych uczuć. Trzeba to zrozumieć, ale jednocześnie nie
godzić się na społecznie nieakceptowane zachowania, w tym przemoc fizyczną. Można
zapewnić dziecko, że chętnie rozwiąże się jego problem, ale w bezpieczny i konstruktywny
sposób.
Nadmierne żądania. Niektóre dzieci, ucząc się przetrwania, nabywają umiejętność manipulacji
i kontroli. Mogą czuć się upoważnione do stawiania wygórowanych żądań odnośnie do czasu,
pieniędzy i dóbr materialnych. Nie wolno uwikłać się w tę grę i spełniać takich żądań, a raczej
trzeba pomóc dziecku je ograniczać.
Seksualne zachowania. Dziecko potrzebuje pomocy w zrozumieniu znaczeń: nadużycie,
seks, miłość, opiekuńczość i bliskość. Niektóre dzieci mogą próbować żądać seksualnej
aktywności, inne tracą zainteresowanie jakąkolwiek formą bliskości. Wszystkie potrzebują
jednak, by na nowo nauczyć je sposobów realizowania swoich potrzeb.
Przemoc seksualna wobec rówieśników. Zdarza się, że dzieci, które doznały przemocy
seksualnej, same stają się sprawcami takich nadużyć wobec innych dzieci. Z jednej strony są
ofiarami, a z drugiej sprawcami i potrzebują pomocy psychologicznej wykwalifikowanego
terapeuty, który rozumie oba aspekty problemu. Terapeuta powinien być wyrozumiały dla ofiary,
ale surowy dla "prześladowcy". Musi pomóc dziecku nie tylko rozpoznawać bodźce, które są
przyczyną jego niepożądanych reakcji, ale i zrozumieć konsekwencje takich zachowań oraz
zaproponować alternatywne, pozytywne wzorce.
Jasne zasady
Dziecko potrzebuje jasnych zasad postępowania. Zapewniają one poczucie komfortu i
bezpieczeństwa, w jakim powinno dorastać. Eksperci w dziedzinie adopcji dzieci seksualnie
wykorzystywanych twierdzą, że zasady te są szczególnie ważne podczas pierwszego roku od
umieszczenia w rodzinie adopcyjnej. Wtedy dziecko ustala relacje z rodziną adopcyjną i
budowane jest wzajemne zaufanie.
Prywatność. Każdy ma prawo do prywatności - dzieci powinny być np. uczone pukania do
drzwi, a dorośli dawać dobry przykład.
Sypialnie i łazienki. Te dwa pomieszczenia często są dla dzieci istotnym bodźcem ze względu
2/4
Wielkie wyzwanie
na to, że przeważnie tam były wykorzystywane. Na początku warto więc zwracać uwagę na
sytuacje, w których dzieci przeciwnej płci dzielą sypialnię czy się kąpią. Dziecko, które było
ofiarą przemocy seksualnej, nie powinno przebywać w łóżku rodzica adopcyjnego i być
przytulane. Może to być dla niego nadmiernie stymulujące i zostać błędnie zinterpretowane.
Dotykanie. Nikt nie ma prawa dotykać innej osoby bez jej zgody, a w szczególności intymnych
części ciała. Wyjątek stanowią badania lekarskie lub konieczność pomocy małym dzieciom w
trakcie kąpieli lub toalety.
Mówienie "nie". Dzieci powinny się nauczyć, że mają prawo powiedzieć "nie", kiedy ktoś ich
dotyka w sposób, w jaki nie chcą być dotykane.
Ubranie. Oglądanie innych w bieliźnie czy w piżamie może być nadmiernie stymulujące dla
dziecka - ofiary seksualnego wykorzystywania.
Edukacja seksualna. Wszystkie dzieci potrzebują podstawowych informacji o tym, jak
rozwijają się seksualnie. Ważna jest również atmosfera, w której rozmawianie o seksie staje się
czymś naturalnym. Rodzice powinni nauczyć dziecko odpowiednich słów dla nazywania części
ciała, takich jak np. pochwa, penis, piersi, pośladki. Dzięki tym określeniom dziecko będzie w
stanie opisać to, co się stało. Sugestywny i nieprzyzwoity język czasem jest bodźcem
wywołującym dawne uczucia związane z wykorzystaniem; nie powinno się pozwalać na jego
używanie.
Żadnych "tajemnic". Należy jasno powiedzieć dziecku, że jakiekolwiek zabawy w sekrety,
zwłaszcza z dorosłymi, są niedozwolone i że jeżeli dorosły sugeruje taką grę, powinno
natychmiast o tym powiedzieć.
Zapasy i łaskotki. Powszechne i normalne zachowania dziecięce często mają podtekst
seksualny. Może to doprowadzić do tego, że słabsze dziecko znajdzie się w niekomfortowej,
upokarzającej sytuacji. Rodzic powinien ograniczyć tego typu zabawy do minimum.
Zachowania i uczucia. Wszyscy mamy najprzeróżniejsze odczucia, także seksualne, jednakże
nikt nie postępuje zawsze zgodnie z nimi. Każdy (poza bardzo małymi dziećmi) musi wziąć
odpowiedzialność za swoje własne zachowanie.
Kiedy potrzebna pomoc?
W pewnym okresie dziecko albo rodzice mogą potrzebować wsparcia. Kolejne etapy rozwoju
dziecka, zwłaszcza okres dojrzewania i wczesnej dorosłości, mogą przywoływać dawne uczucia
i wspomnienia. Rodzaj terapii zależy od konkretnej sytuacji danej rodziny. Jeżeli dziecko
uczęszcza na terapię indywidualną, rodzice powinni utrzymywać ścisły kontakt z terapeutą. W
przypadku adoptowanych dzieci dobrze jest wybrać specjalistę, który zna się zarówno na
problemach związanych z wykorzystaniem, jak i adopcją.
Bardzo pożyteczną formą pomocy są grupy wsparcia:
dla rodziców adoptujących dzieci wykorzystane seksualnie i dla dorosłych, którzy doznali
przemocy seksualnej w dzieciństwie,
dla dzieci, które były seksualnie wykorzystywane. Możliwość porozmawiania i podzielenia się z
innymi dziećmi, które przeżyły podobne doświadczenia, zmniejsza poczucie izolacji dziecka i
jego przekonanie, że jest ono jedyną osobą, której się to przytrafiło.
Na podstawie:
Rosemary Narimanian i Julie Marks Parenting the sexually Abused Child (1990),
http://www.calib.com/naic/pubs/f_abused.htm (National Adoption Clearinghouse)
3/4
Wielkie wyzwanie
A.S.
4/4