Załącznik nr 1

Załącznik nr 1
do zarządzenia nr 6
Rektora z dnia 12.03.1998 r.
UŻYWANIE OPROGRAMOWANIA KOMPUTEROWEGO
przewodnik po etycznym i zgodnym z prawem
używaniu oprogramowania przez członków społeczności akademickiej
Następujący tekst pochodzi z broszury, stworzonej jako pomoc dla społeczności akademickiej
przez "Educational Uses of Information Technology Program (EUIT)" w EDUCOM i Information
Technology Association ofAmerica (ITAA). EDUCOM jest konsorcjum non profrt szkół średnich i
uniwersytetów, poświęconemu używaniu i zarządzaniu technologią informacyjną w szkolnictwie
wyższym. ITAA jest przemysłowym stowarzyszeniem firm, które tworzą i sprzedają produkty i
usługi związane z komputerami, komunikacją i danymi.
Tekst ten zawiera zasady etyki w ubywaniu oprogramowania, pytania i odpowiedzi dotyczące tego
tematu oraz wskazanie alternatyw względem nieautoryzowanego kopiowania oprogramowania.
Autorzy maja nadzieję, te prezentacja lego materiału zachęci członków społeczności akademickiej
do rozwalenia etycznych i prawnych implikacji nieautoryzowanego używania oprogramowania
komputerowego.
Tłumaczenie na język polski wykonane zostało przez Macieja Uhliga (Centrum Techniki
Obliczeniowej Uniwersytetu Śląskiego) na podstawie zgody udzielonej przez EDUCOM i ITAA.
Tekst został nieznacznie zmodyfikowany, aby dostosować go do zasad obowiązujących w Polsce.
A oto tekst broszury:
Oprogramowanie umożliwia nam wykonanie za pomocą komputera wielu różnych zadali.
Niestety, aby praca została wykonana szybko i wygodnie, niektórzy ludzie wykonują i używają
nieautoryzowane kopie oprogramowania. Celem tego dokumentu jest zakreślenie ram tego, co
można, a czego nie można uczynić z oprogramowaniem. Mamy nadzieję, że pomoże to lepiej
zrozumieć implikacje i ograniczenia, nałożone przez międzynarodowe i polskie prawo autorskie.
Oto kilka faktów
NIEAUTORYZOWANE kopiowanie oprogramowania jest niezgodne z prawem. Prawo autorskie
chroni autorów i wydawców programów komputerowych tak, jak prawo patentowe chroni
wynalazców.
NIEAUTORYZOWANE kopiowanie oprogramowania przez jednostki może zaszkodzić całej
społeczności akademickiej. Jeśli w uczelni ma miejsce nieautoryzowane kopiowanie
oprogramowania, to może ona ponieść odpowiedzialność prawną. Utrudnione może być również
negocjowanie porozumień z dostawcami oprogramowania, które przyniosłyby szerszą dostępność
i niższe ceny oprogramowania dla członków społeczności akademickiej.
NIEAUTORYZOWANE kopiowanie i używanie oprogramowania powoduje, że wydawcy i
autorzy programów komputerowych nie osiągają należnych zysków ze swej pracy, przez co
wzrastają ceny, zmniejsza się poziom wsparcia technicznego dla użytkowników, nie są
wprowadzane ulepszenia oprogramowania i może zostać wstrzymany proces rozwoju nowych
produktów programowych.
SZACUNEK dla pracy intelektualnej innych był tradycyjnie istotny dla misji szkół wyższych.
Jako członkowie społeczności akademickiej, wysoko cenimy wolną wymiany idei. Jednak, tak,
jak nie tolerujemy plagiatów, tak i nic usprawiedliwiamy nieautoryzowanego kopiowania
oprogramowania komputerowego.
DLATEGO proponujemy następujące zasady dotyczące własności intelektualnej i zgodnego z
prawem oraz etycznego używania oprogramowania.
Szacunek dla pracy intelektualnej i kreatywności jest żywotny dla środowiska akademickiego.
Zasada ta stosuje się do prac wszystkich autorów we wszystkich mediach. Zawiera ona szacunek
dla prawa do wyrażenia zgody, prawa do prywatności i prawa do określania formy, sposobu i
warunków publikacji i dystrybucji.
Ponieważ informacja elektroniczna jest ulotna i łatwo reprodukowalna, szacunek dla pracy i
osobistego wyrażania innych jest szczególnie krytyczny w środowiskach związanych z
komputerami. Naruszenie integralności produktu autorskiego, naruszenie prywatności,
nieautoryzowany dostęp, naruszenie tajemnic handlowych i praw autorskich mogą być podstawą
sankcji w stosunku do członków społeczności akademickiej.
KLASYFIKACJA OPROGRAMOWANIA
Oprogramowane może być podzielone na cztery grupy:
handlowe
shareware
freeware
public domain
Ograniczenia i restrykcje dotyczące każdej z tych grup są różne.
Oprogramowanie handlowe
Oprogramowanie handlowe to większość oprogramowania kupowanego od wydawców
oprogramowania, w sklepach komputerowych itp. Podczas zakupu oprogramowania uzyskuje się
w istocie licencję na jego używanie, a nie prawo własności oprogramowania. Licencję na
używanie oprogramowania uzyskuje się od firmy, która jest właścicielem praw autorskich do
oprogramowania. Warunki i ograniczenia umowy licencyjnej są różne dla różnych programów i
należy się z nimi dokładnie zapoznać. Najogólniej, licencje na oprogramowanie handlowe
stwierdzają, że:
1. oprogramowanie jest chronione przez prawo autorskie
2. chociaż można wykonać jedną kopię archiwalną oprogramowania, nie może ona być
wykorzystywana w przypadku innym, niż uszkodzenie lub zniszczenie oryginalnego
nośnika oprogramowania
3. nie jest dozwolone modyfikowanie oprogramowania
4. dekompilacja programu nie jest dozwolona bez zezwolenia właściciela praw autorskich
5. tworzenie produktów opartych na tym oprogramowaniu nie jest dozwolone bez zezwolenia
właściciela praw autorskich
Shareware
Oprogramowanie shareware jest również chronione prawem autorskim. Pozyskiwanie
oprogramowania zgodnie z zasadami dystrybucji shareware oznacza nabycie praw do jego
używania, ale nie do jego własności. Licencja shareware może być udzielona przez osobę fizyczną
lub firmę, które są właścicielem praw autorskich. Warunki i ograniczenia tej licencji są różne dla
różnych programów i należy się z nimi dokładnie zapoznać. Właściciele praw autorskich do
oprogramowania shareware zezwalają nabywcom na wykonywanie i dystrybucję kopii
oprogramowania, ale żądają, aby, gdy po okresie zaznajamiania się z oprogramowaniem
rozpocznie się jego normalne użytkowanie, zapłacić za jego używanie. Najogólniej, licencje na
oprogramowanie handlowe stwierdzają, że:
1. oprogramowanie jest chronione przez prawo autorskie
2. chociaż można wykonać jedną kopię archiwalną oprogramowania, nie może ona być
wykorzystywana w przypadku innym, niż uszkodzenie lub zniszczenie oryginalnego
nośnika oprogramowania
3. nie jest dozwolone modyfikowanie oprogramowania
4. dekompilacja programu nie jest dozwolona bez zezwolenia właściciela praw autorskich
5. tworzenie produktów opartych na tym oprogramowaniu nie jest dozwolone bez zezwolenia
właściciela praw autorskich
Sprzedawanie programu jako shareware jest decyzją marketingową właściciela praw autorskich i
ten sposób sprzedaży nie zmienia wymogów prawnych w zakresie prawa autorskiego. Oznacza to,
że można wykonać jedną kopię archiwalną, ale należy zapłacić za wszystkie kopie, znajdujące się
w użyciu.
Freeware
Oprogramowanie freeware jest również chronione przez prawo autorskie i podlega warunkom
zdefiniowanym przez właściciela praw autorskich. Warunki te, dla oprogramowania freeware, są
przeciwieństwem normalnych ograniczeń wynikających z prawa autorskiego. Najogólniej,
licencje na używanie oprogramowania freeware zakładają, że:
1. oprogramowanie jest chronione prawem autorskim
2. kopie oprogramowania mogą być wykonywane i dla celów archiwalnych, i dla celów
dystrybucji, jednakże dystrybucja nie może przynosić zysku
3. modyfikacje oprogramowania są dozwolone i zalecane
4. dekompilacja programu jest dozwolona bez zgody właściciela praw autorskich
5. tworzenie produktów opartych na tym oprogramowaniu jest dozwolone i zalecane pod
warunkiem, że produkt pochodny również będzie rozpowszechniany jako oprogramowanie
freeware. Oznacza to, że nie można zmodyfikować lub rozszerzyć oprogramowania
freeware, a następnie sprzedawać je jako oprogramowanie komercyjne lub shareware.
Public domain
Oprogramowanie staje się oprogramowaniem public domain, gdy właściciel praw autorskich do
tego oprogramowania bezpośrednio zrzeka się wszelkich praw. Ponieważ zgodnie z prawem
autorskim produkty pracy intelektualnej (w tym oprogramowanie) są chronione natychmiast po
utrwaleniu, oprogramowanie, aby stało się oprogramowaniem public domain, musi być tak
wyraźnie oznaczone. Oznacza to, że dla oprogramowania public domain
1. nie ma właściciela praw autorskich
2. kopie oprogramowania mogą być wykonywane zarówno do celów archiwalnych jaki
dystrybucji bez ograniczeń co do dystrybucji
3. dozwolone jest modyfikowanie oprogramowania 4. dozwolona jest dekompilacja
oprogramowania
4. tworzenie produktów opartych na tym oprogramowaniu jest dozwolone bez ograniczeń co
do dystrybucji i sposobu użycia
PYTANIA I ODPOWIEDZI
Co muszę wiedzieć o oprogramowaniu i prawie autorskim?
To naprawdę bardzo proste. Prawo autorskie stanowi, że praca intelektualna (programy, dane,
obrazy, artykuły, książki itp) jest automatycznie chroniona przez prawo, chyba że autor zrzekł się
praw autorskich. Oznacza to, że właściciel praw autorskich dysponuje wyłącznym prawem do
reprodukcji i dystrybucji swojej pracy. Dla oprogramowania oznacza to, że kopiowanie lub
dystrybucja oprogramowania lub jego dokumentacji bez zezwolenia właściciela praw autorskich
jest niezgodna z prawem. Jeśli dysponujesz legalną kopią oprogramowania wolno ci wykonać
pojedynczą kopię archiwalną w celu zabezpieczenia. Jednakże ta kopia może być użyta tylko
wtedy, gdy oryginalne oprogramowanie zostanie zniszczone. Gdy pozbywasz się oryginalnej
kopii, musisz przekazać również kopię archiwalną lub ją zniszczyć.
Czy mam prawo kopiować oprogramowanie, jeśli nie jest ono zabezpieczone przed kopiowaniem?
Brak ochrony przed kopiowaniem nie oznacza zezwolenia na kopiowanie oprogramowania bez
zezwolenia właściciela praw autorskich. Można wykonać jedynie kopię archiwalną. Wydawca lub
autor, przekazując oprogramowanie nie zabezpieczone przed kopiowaniem, okazuje istotne
zaufanie dla uczciwości nabywcy.
Czy można kopiować oprogramowanie dostępne na komputerach w uczelni, aby móc je używać
wygodniej w domu?
Oprogramowanie używane przez uczelnię jest zwykle chronione licencją. Licencja powinna jasno
określać, jak i gdzie oprogramowanie może być legalnie używane przez członków społeczności
akademickiej (nauczycieli akademickich, innych pracowników uczelni i studentów). Takie
licencje dotyczą zarówno oprogramowania zainstalowanego na komputerach nie znajdujących się
w sieci, jak i komputerów połączonych z siecią, w osobnych biurach i pokojach oraz w
laboratoriach publicznych. Niektóre licencje dla instytucji zezwalają na kopiowanie w
określonych celach. Mogą one również ograniczać kopiowanie. Należy się skonsultować z
władzami, aby dowiedzieć się, jakie zasady licencyjne obowiązują w przypadku konkretnego
produktu. Niektóre licencje mogą nawet ograniczać używanie oprogramowania do konkretnej
maszyny, nawet jeśli posiadasz więcej niż jeden system. Ogólnie, licencje zwykle nie zezwalają
na instalowanie oprogramowania na więcej niż jednej maszynie, lub na jednoczesne
wykorzystywanie oprogramowania na dwóch lub więcej maszynach.
Czy nie jest zgodne z prawem "dozwolone użycie" oprogramowania, jeśli jest to użycie wyłącznie
dla celów edukacyjnych?
Istotnie, prawo autorskie zostało zmodyfikowane aby zezwolić na określone wykorzystanie
materiałów chronionych prawem autorskim w celach edukacyjnych bez ograniczeń. Jednakże
"dozwolone użycie" ograniczone zostało przez prawo autorskie do niewielkich części prac, i to dla
materiałów drukowanych. Dla większości oprogramowania jest w oczywisty sposób nielegalne
wykonywanie i dystrybucja w pełni funkcjonalnych kopii dla studentów w celu ich
indywidualnego użycia. Wykonywanie kopii niewielkich fragmentów kodu programu w celu
ilustracji techniki programowania mogłoby nie być naruszeniem prawa. Najlepszym sposobem
upewnienia się jest uzgodnienie takiego sposobu użycia z właścicielem praw autorskich.
ALTERNATYWY
Oprogramowanie może być drogie. Można sądzić, że nie można sobie pozwolić na nabycie
określonych programów, które są nam potrzebne. Zgodnymi z prawem alternatywami na
wykonanie większej liczby kopii oprogramowania po niższej cenie jednostkowej są "site licenses"
i hurtowy zakup oprogramowania. Wiele instytucji edukacyjnych negocjuje specjalne ceny
oprogramowania używanego i kupowanego przez nauczycieli akademickich, pracowników i
studentów.
Tak jak dla każdego innego oprogramowania, oprogramowanie licencjonowane dla instytucji lub
kupowane hurtowo jest nadal chronione prawem autorskim, choć cena za kopię może być istotnie
niższa niż normalna cena rynkowa. Zwykłym warunkiem licencjonowania dla instytucji lub
zakupu hurtowego jest, że kopiowanie i dystrybucja oprogramowania jest ograniczona do
centralnego biura, które musi prowadzić rejestr wykonanych kopii oprogramowania i osób, które
oprogramowanie otrzymały. Osoby te, po zakończeniu pracy lub studiów w uczelni; muszą
zwrócić tub zniszczyć otrzymane kopie oprogramowania licencjonowanego dla instytucji.
Wiele uczelni prowadzi sprzedaż oprogramowania w sklepie uczelnianym po cenach
"akademickich". Jeśli zakupiłeś oprogramowanie w takim sklepie, jest ono twoje i nie musi być
zniszczone po opuszczeniu uczelni. Jest ono jednak nadal chronione przez prawo autorskie na
warunkach zawartych w umowie licencyjnej.
ZAKOŃCZENIE
Ograniczenia na używanie oprogramowania są dalekie od ujednolicenia. Należy dokładnie
sprawdzić każdy pakiet oprogramowania i towarzyszącą mu dokumentację samemu. Najogólniej,
nie masz prawa do:
• otrzymywania i używania nieautoryzowanych kopii oprogramowania
• wykonywania nieautoryzowanych kopii oprogramowania dla innych
Jeśli masz pytania, na które w tym dokumencie nie znalazłeś odpowiedzi, poszukaj pomocy w
ośrodku komputerowym, u autora lub wydawcy oprogramowania lub u innych właściwych władz
w twojej uczelni.
DYREKTOR
Centrum Techniki Obliczeniowej
Uniwersytetu Śląskiego
mgr Maciej Uhlig
Ostatnia modyfikacja strony: 03/19/2002 15:00:10