Koszty jako¶ci

Materiały pomocnicze do przeprowadzenia lekcji z cyklu
Zarządzanie Jakością
Temat lekcji: Koszty jakości
Zagadnienia dotyczące zarządzania jakością zawierają się w module Ekonomicznoprawne podstawy gospodarowania (341[02].O1.04): Zarządzanie zasobami
ekonomicznymi.
Temat „Koszty jakości” jest tematem rozszerzającym wiedzę i umiejętności uczniów
klas I o zawodzie technik ekonomista.
Cel nauczania:
W trakcie lekcji uczeń poznaje:
•
pojęcie kosztów jakości,
•
podział kosztów jakości.
Umiejętności:
Uczeń potrafi samodzielnie dokonać klasyfikacji kosztów jakości.
Metoda:
Wykład konwersatoryjny, ćwiczenia – praca w grupach.
Czas trwania: 2x45 minut.
Materiały pomocnicze do wykładu
Proces wdrażania systemów jakości przez organizacje pociąga za sobą nakłady finansowe,
które organizacja musi ponieść, aby pracować zgodnie z wymaganiami systemowymi
zawartymi w normach ISO. System zarządzania jakością jest pewnego rodzaju inwestycją dla
organizacji, która oczekuje, że poniesione koszty zwrócą się w wyniku korzyści, jakie
przyniesie jego funkcjonowanie. Nakłady finansowe, które są ponoszone na wdrożenie i
przede wszystkim utrzymanie systemu zapewnienia jakości, organizacja może i powinna
identyfikować oraz analizować. Koszty związane z utrzymaniem jakości w organizacji noszą
nazwę kosztów jakości. Nie funkcjonują one bezpośrednio w układzie i nazewnictwie kont,
nie można ich również precyzyjnie wydzielić z całości kosztów organizacji. Często mówi się
jedynie o kosztach umownych, które są ponoszone, ale nie zawsze mogą być wystarczająco
dokładnie oszacowane.
Obserwacja kosztów jakości i świadomość ich wielkości jest istotnym elementem zarządzania
jakością w organizacji. Poprzez planowanie, mierzenie, kontrolę i sterowanie kosztami jakości
można dążyć do poprawy efektywności w funkcjonowaniu organizacji. W tym celu w
przedsiębiorstwach tworzony jest rachunek kosztów jakości. Każda organizacja może
stworzyć swój indywidualny rachunek kosztów jakości, który jest dostosowany do jej
specyfiki. Istotą tego rachunku jest pomiar i ewidencja kosztów jakości, ich kontrola,
prezentacja oraz analiza. Dzięki analizie kosztów jakości można stwierdzić, które elementy
systemu, który etap produkcji, lub komórka w przedsiębiorstwie generuje najwyższe koszty
jakości. Można również dokonać poprawy kosztów nieodpowiedniej jakości.
W literaturze spotkać się można z pojęciem kosztów jakości, które dotyczą najogólniej pojętej
jakości, najczęściej utrzymywanej poprzez system zarządzania jakością wg norm ISO serii
9000.
Pojęcie kosztów jakości wprowadził J.M. Juran, który zaproponował ich podział
funkcjonujący do dnia dzisiejszego.
Definicje kosztów jakości w literaturze:
Juran i Gryna:
“pewne wydatki związane z zapewnieniem produktom przydatności do użytku”.
1
J.M.Groockock:
“koszty związane z wytworzeniem wybrakowanego wyrobu”.
A.Hamrol
te, które są “związane z zapewnieniem wymaganego poziomu jakości”.
T.Borys:
“koszty jakości są to ponoszone nakłady lub utracone korzyści wynikające z niedoskonałości
działania”.
E.Kindlarski:
“koszty złej jakości przekraczają 30 % wartości sprzedaży. Stanowi to nawet do 40 %
aktywów. Możemy na tej podstawie powiedzieć, że na 100 zatrudnionych w przedsiębiorstwie
pracowników, 40 z nich produkuje tylko wyroby złej jakości”
Bank J.:
"suma kosztów poniesionych przy uzyskaniu dobrej jakości".
"skrócony wzór wszystkich kosztów poniesionych przy wytwarzaniu wysokiej jakości
produktu lub usługi"
Struktura kosztów jakości przedstawiona w postaci góry lodowej:
* braki
- zupełne
- naprawialne
* koszty gwarancji
Straty ukryte
- dodatkowy czas produkcji
i obsługi
- dodatkowa energia
- dodatkowy czas badań technicznych
- dodatkowy czas zarządzania
- zerwane umowy
- utrata zamówień
- spadek wizerunku firmy
- nakład na dodatkowe środki trwałe
- kłopoty dostawcze
- inne
~ 30 %
~ 70 %
Góra lodowa kosztów jakości przedstawia ogólna strukturę kosztów jakości. Dzielą się na:
•
koszty niewidoczne – stanowią one około 70% wszystkich kosztów (są bezpośrednio
niezauważalne przez pracowników firm), oraz
•
koszty widoczne (30%).
Koszty jakości są dzielone zwykle na następujące kategorie:
• koszty zapobiegania, ponoszone po to, aby z jak największą pewnością uzyskiwać jakość
wymaganą,
• koszty oceny, ponoszone na kontrolę zgodności jakości uzyskanej z wymaganą,
• koszty niezgodności (koszty defektów i braków, ponoszone w wyniku powstawania
niezgodności (niedopuszczalnej dużej rozbieżności między jakością uzyskaną a
wymaganą):
2
• wewnętrzne,
• zewnętrzne
oraz koszty ukryte i przekroczonych wymagań.
Koszty zapobiegania to np.:
• planowanie jakości - cały szereg działań, które składają się na ogólny plan jakości,
• ustalenie wymagań - przeprowadzanie badań marketingowych, których celem jest
zdobycie wiedzy na temat jakości produktów lub usług,
• zaprojektowanie systemu sterowania jakością - obejmujące między innymi schemat
informacyjny, dobór urządzeń pomiarowych, dobór metod kontroli, dobór metod
przetwarzania danych,
• dobór wyposażenia - polegający na skompletowaniu maszyn, urządzeń (w tym
wyposażenia komputerowego) niezbędnych do uzyskania wymaganej jakości,
• jakościowa ocena dostawcy - obejmująca koszty operacji związanych z doborem dostawcy,
przed i w trakcie kontraktu,
• szkolenie - działania obejmujące programy edukacyjne związane z kwestią jakości,
dotyczące kierownictwa i personelu.
Koszty oceny to np.:
• koszty weryfikacji materiałów wchodzących do procesu przetwarzania,
• koszty badania zdolności maszyn i urządzeń,
• koszty oceny wykonania wyrobu lub usługi w stosunku do uzgodnionych wymagań,
• koszty przeprowadzania auditów, których zadaniem jest sprawdzenie, czy system
zapewnienia jakości funkcjonuje w sposób zgodny z wymaganiami (księgą jakości,
normami),
• koszty utrzymania sprzętu kontrolnego - np. koszty związane z kalibracją,
• koszty atestowania dostawców - związane z przeprowadzaniem auditów u dostawcy.
Koszty wewnętrzne niezgodności to np.:
• koszty braków nienaprawialnych - powstają, gdy wada wyrobu lub usługi nie może być
naprawiona (koszty zmarnowanego materiału, pracy, energii),
• koszty braków naprawialnych - gdy wada wyrobu lub usługi może być naprawiona (koszt
usunięcia wad, tak aby produkty lub usługi odpowiadały wymaganiom),
• koszty powtórnej kontroli - dotyczą wad naprawialnych, po usunięciu których wyrób lub
usługa musi być poddana ponownej kontroli (koszty ponownego przeglądu, badania całej
lub części partii produktu),
• koszty przeklasyfikowania wyrobów, które nie spełniają wymagań, ale mogą być
sprzedawane jako wyroby niższego gatunku,
• koszty wyszukiwania przyczyn powstawania wad (koszty przeglądu projektu, linii
technologicznej, maszyn i ich stanu).
Koszty zewnętrzne niezgodności to np.:
• koszty napraw i serwisu - dotyczą zarówno wyrobu, który wraca do wytwórcy jak i
pozostającego u klienta,
• koszty reklamacji,
• koszty zwrotów - łącznie z kosztami transportu,
• koszty pośrednie, wynikające z utraty przez firmę reputacji na rynku, co w bezpośredni
sposób wpływa na jej konkurencyjność.
Koszty ukryte, to te, które są konsekwencją złego oszacowania kosztów pozostałych,
związanych z wadliwą jakością, to np.:
• koszty związane z powstaniem odpadów materiałowych nie zgłoszonych przez pracownika
w obawie przed karą lub odpadów, które de facto nie zostały zaksięgowane jako odpady,
• koszty związane z potencjalnie niższą sprzedażą,
3
• koszty związane ze znalezieniem dodatkowych pomieszczeń i ich eksploatacją,
• koszty związane z przekroczeniem kosztów produkcji (np. straty wynikające z
nadmiernego napełniania opakowań niż przewiduje to norma).
Koszty przekroczenia wymagań - to koszty, które ponosi się wówczas, gdy klient otrzymuje
wartości, które są dla niego zbędne.
Materiały pomocnicze do ćwiczeń:
A. Należy dokonać klasyfikacji poniższych kosztów jakości:
1. Ankiety mające określić czy jest zainteresowanie zawodem technik ekonomista
pośród gimnazjalistów (koszty dotyczą: poświęconego czasu, zużytego papieru
zużycia kserografu),
2. Atestowanie termometrów (koszt, czas),
3. Zakup komputerów do sali ekonomicznej,
4. Wybór najlepszej firmy produkującej komputery (czas, koszt transportu),
5. Szkolenie na temat jakości dla pracowników szkoły (koszt zatrudnienia
prelegenta),
6. Błędnie wypisana faktura (faktura jest już u klienta),
7. Przegląd materiałów dydaktycznych potrzebnych do prowadzenia lekcji (nadaje
się/nie nadaje się),
8. Brak daty na fakturze (zauważony błąd u wystawcy FA),
9. Audit (kontrola) systemu zarządzania jakością w szkole (czy działa i czy
prawidłowo działa?),
10. Rozruch pieca (energia, czas),
11. Sprawdzenie wszystkich faktur: jest, czy nie ma daty ,
12. Informacja w gazecie lokalnej o zatruciu pokarmowym.
Rozwiązanie:
Koszty
Zapobiegania
Oceny
1,3, 4, 5, 7, 10
2, 4, 7, 9, 11
Niezgodności
wewnętrznych
8
Niezgodności
zewnętrznych
6, 12
B. Należy zaproponować, w
których etapach produkcji mogą występować koszty:
zapobiegania, oceny, wewnętrznych i zewnętrznych niezgodności.
Przed produkcją
Etap produkcji
W czasie produkcji
Po produkcji
Po sprzedaży
Rozwiązanie:
Etap produkcji
Przed produkcją
W czasie produkcji
Po produkcji
Koszty zapobiegania
Koszty oceny
Koszty wewnętrznych niezgodności
Po sprzedaży
Koszty zewnętrznych
niezgodności
4
1.
Koszty przeglądu tokarki, wynikającego z bieżącego
harmonogramu przeglądów maszyn i urządzeń;
2.
Opracowanie planu rozwoju nowej serii kosmetyków dla
nastolatek
3.
Dokonanie pomiarów wytrzymałości prętów mocujących
przez laboratorium specjalistyczne
4.
Koszty awarii maszyny pakującej
5.
Koszty nadmiernego napełniania opakowań
6.
Koszty transportu związane z przewiezieniem wadliwej partii
od klienta do magazynu dostawcy
7.
Koszty specjalistycznych szkoleń z zakresu obsługi nowej linii
technologicznej
8.
Koszty oceny dostawców
9.
Koszty zakupu urządzeń kontrolno-pomiarowych
10.
Koszty powiadomienia klientów i służb sanitarnych ze
względu na podejrzenie obecności na rynku partii skażonej
żywności
11.
Koszty związane z kontrolą wilgotności w magazynie
12.
Koszty konferencji prasowej zorganizowanej po awarii
zasilania chłodzenia
5
Koszty ukryte
zewnętrznych
Grupa kosztów
Koszty
niezgodności
wewnętrznych
Opis kosztów
oceny
L.p.
zapobiegania
Koszty
zgodności
Koszty przekroczonych
wymagań
C. Zaklasyfikuj podane niżej koszty jakości do odpowiedniej grupy:
Rozwiązanie:
Zapobiegania
Oceny
2, 8, 9,
1, 3, 7, 8, 11
Koszty
Niezgodności
Niezgodności
wewnętrznych zewnętrznych
4,
6, 10, 12
Ukryte
-
Przekroczonych
wymagań
5,
D. Należy dokonać klasyfikacji podanych niżej kosztów jakości do odpowiedniej grupy,
odpowiedź uzasadnić:
Przypadek 1.
Cylindryczny element kadłuba atomowej łodzi podwodnej budowanej aktualnie w pewnej
stoczni został wspawany do góry nogami. Przedstawiciele stoczni przyznali się do błędu i
publicznie poinformowali, że toczy się w tej sprawie pilne dochodzenie, w celu ustalenia
przyczyn. Prezes firmy zapewnił, że firma posiada metody i sposoby szybkiego wykrycia błędu
oraz, że ów przypadek nie opóźni oddania łodzi do użytku.
Opracowanie własne na podst. J.Bank, Zarządzanie przez jakość, Gebethner i S-ka,
Warszawa 1996, s.114-130;
Uzasadnienie:
Przypadek 2.
Grupa śmiałków poddała się testowaniu swych możliwości na torze wyścigowym. Co
okrążenie dany kierowca wypijał kieliszek alkoholu. Reakcje organizmu testowali lekarze i
fizjolodzy. Udowodniono, że nawet niewielka porcja alkoholu powoduje natychmiastowe
spowolnienie reakcji na bodźce zewnętrzne, opóźnienie w manewrowaniu i szybkości
hamowania oraz ograniczenia pola widzenia.
Focus, Nr 3 (114), 2005.
Uzasadnienie:
Przypadek 3.
FIFA zastanawia się nad wprowadzeniem „wykrywaczy goli”. Często zdarza się, że w
zamieszaniu podbramkowym, tak sędzia główny, jak i pomocniczy maja wątpliwości, czy padł
gol. Jeśli sędzia bramki nie uzna, można się później wprawdzie odwołać, ale wynik idzie w
świat, a na powtórkę nie ma co liczyć. Nowy system CAIROS ma wykluczyć wszelkie pomyłki.
Polityka Nr 49, 4.12.2004
Uzasadnienie:
Przypadek 4.
Urząd Miasta Krakowa we współpracy z Okręgową Izbą Aptekarską, po raz kolejny organizuje
zbiórkę przeterminowanych leków. Zebrane lekarstwa będą usunięte i unieszkodliwione w
sposób bezpieczny dla środowiska. Podaje się także listę aptek, w których można zostawiać
leki, w specjalnie do tego przeznaczonych pojemnikach.
Moda na Zdrowie, Nr 12, grudzień 2004
Uzasadnienie:
Przypadek 5.
Przemysł żywnościowy w Belgii, w związku ze skandalem dioksynowym ocenił straty na 355
mln euro, zaś dziennie na 2,5 mln euro w hodowli drobiu, 5 mln – w hodowli świń, 2,5 mln w
hodowli krów mlecznych.
Firma Nestle była zmuszona zamknąć dwie fabryki w Belgii, co spowodowało również straty o
charakterze społecznym.
6
W Danii polecono wycofać ze sprzedaży wszystkie artykuły z mleka, jaj, drobiu, wołowiny i
wieprzowiny pochodzące z Belgii, w przypadku, gdy nie będą się one legitymowały tzw.
certyfikatami czystości.
W Rosji w 16 rejonach skonfiskowano ok. 900 ton belgijskiego drobiu i jego przetworów, w
Filipinach natomiast zakaz importu oprócz produktów z Belgii objął także produkty z Francji,
Niemiec i Holandii.
Rzeczpospolita, 10.06.1999;
Uzasadnienie:
Rozwiązanie:
Koszty
Zapobiegania
Oceny
3, 4,
2,
Niezgodności
wewnętrznych
1, 5,
Niezgodności
zewnętrznych
1, 5,
Literatura:
1. Zymonik Z. Koszty jakości w zarządzaniu przedsiębiorstwem, Wyd. Politechniki
Wrocławskiej, Wrocław 2003
2. Pr. zb. pod red W. Nierzwickiego Zarządzanie jakością wybrane zagadnienia, ODDK, Gdańsk
1999
3. Kister A. Zarządzanie kosztami jakości, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2005
4. Ciechan – Kujawa M. Rachunek kosztów jakości, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2005
5. Pr. zb. pod red. A. Karmańskiej Zarządzanie kosztami jakości, logistyki, innowacji, ochrony
środowska a rachunkowość finansowa, Wyd. Difin, Warszawa 2007
6. Hamrol A. Mantura W., Zarządzania jakością teoria i praktyka, PWN, Warszawa 1998
7. Hamrol A. Zarządzanie jakością, PWE, Warszawa 2006
Opracowała
Dr inż. Ewa Malinowska
[email protected]
7