WSTĘP Jednostki samorządu terytorialnego wykonują swoje

WSTĘP
Jednostki samorządu terytorialnego wykonują swoje zadania w oparciu o budżet uchwalany
corocznie przez organ stanowiący jednostki. Rok 2011 jest ósmym z kolei, w którym jednostki
samorządu terytorialnego funkcjonowały w warunkach stabilnych zasad kształtowania dochodów i
drugim rokiem obowiązywania przepisów ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych1.
Od 2011 roku obowiązują przepisy art. 242 ustawy o finansach publicznych, zgodnie z którymi
jednostki samorządu terytorialnego nie mogą zaplanować oraz zrealizować budżetu, w którym
planowane wydatki bieżące są wyższe niż planowane dochody bieżące powiększone o nadwyżkę
budżetową z lat ubiegłych i wolne środki.
Na gospodarkę finansową jednostek samorządu terytorialnego w 2011 roku wpływ miały
także zmiany w obowiązujących przepisach prawa, a w szczególności:
− likwidacja z dniem 31 grudnia 2010 roku samorządowych funduszy celowych (m.in. powiatowych
funduszy gospodarki zasobem geodezyjnym i kartograficznym), gospodarstw pomocniczych
jednostek budżetowych oraz ograniczenie zadań, które mogą realizować samorządowe zakłady
budżetowe2,
− uchwalenie ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 roku o działalności leczniczej3, z której wynikają
istotne konsekwencje dla jednostek samorządu terytorialnego, w tym możliwość przekształcania
samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej (SP ZOZ) nadzorowanych przez jst w
spółkę kapitałową (tj. spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością albo spółkę
− możliwość udzielania dotacji celowych bezpośrednio z budżetu gminy lub powiatu podmiotom
niezaliczanym do sektora finansów publicznych (w tym osobom fizycznym) na inwestycje z
zakresu ochrony środowiska określone w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony
środowiska4.
− reforma systemu opieki nad dziećmi do lat 35, nakładająca na jednostki samorządu terytorialnego
nowe obowiązki. Opieka nad dziećmi w wieku do trzech lat może być organizowana w formie
żłobka lub klubu dziecięcego, a także sprawowana przez dziennego opiekuna lub nianię. Na
dofinansowanie zadań własnych w tym zakresie gminy mogą otrzymywać dotacje celowe z
budżetu państwa, przy czym wysokość dotacji nie może przekroczyć 50% kosztów realizacji
zadania (w przypadku dofinansowania zadań własnych z zakresu organizacji opieki nad
niepełnosprawnymi lub wymagającymi szczególnej opieki dziećmi do lat trzech wysokość dotacji
nie może przekroczyć 70% kosztów realizacji zadania).
− ustawą z dnia 15 kwietnia 2011 r. zmieniono ustawę o podatkach i opłatach lokalnych6.
Ustawodawca postanowił, że opłacie targowej nie podlega sprzedaż dokonywana w budynkach lub
1
Dz. U. Nr 157, poz. 1240 z późn. zm.
Art. 87 i 90 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. Przepisy wprowadzające ustawę o finansach publicznych (Dz. U. Nr 157,
poz. 1241 z późn. zm.),
3
Dz. U. Nr 112, poz. 654 z późn. zm.,
4
Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późn. zm.,
5
Ustawa z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 (Dz. U. Nr 45, poz. 235 z późn. zm.).
2
6
Dz. U. Nr 102, poz. 584.
5
w ich częściach, co wiąże się z utratą przez gminy części dochodów. Powyższa zmiana
spowodowana była wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego7, który orzekł o niezgodności z
Konstytucją art. 15 ust. 2a ustawy z dnia 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych8 oraz
o utracie jego mocy obowiązującej9.
− na podstawie ustawy z dnia 16 grudnia 2010 roku o publicznym transporcie zbiorowym10
samorządy otrzymały nowe zadania z zakresu transportu publicznego. Źródłem finansowania
przewozów o charakterze użyteczności publicznej mogą być środki własne jednostek samorządu
terytorialnego oraz środki z budżetu państwa. Do źródeł tych mają należeć również wpływy ze
sprzedaży biletów oraz opłat dodatkowych pobieranych od pasażerów,
− rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 6 września 2011 r.11 zmieniono rozporządzenie w sprawie
udzielania dotacji celowych dla jednostek samorządu terytorialnego na przebudowę, budowę lub
remonty dróg powiatowych i gminnych, na podstawie którego przyznawane są dotacje na lokalne
inwestycje drogowe. Kontynuacja programu ma na celu podniesienie poziomu i jakości życia
mieszkańców Polski. Podobnie jak w latach ubiegłych jst będą mogły ubiegać się o dofinansowanie
z budżetu państwa prac w zakresie przebudowy, budowy lub remontów dróg powiatowych i
gminnych. Najważniejsza zmiana dotyczy obniżenia udziału dotacji celowej, przeznaczanej z
budżetu państwa na lokalne inwestycje drogowe z 50% do 30%. Oznacza to większy udział
środków własnych samorządu terytorialnego przy realizacji lokalnych inwestycji drogowych na
podstawie „Narodowego programu przebudowy dróg lokalnych – Etap II Bezpieczeństwo –
Dostępność – Rozwój” na lata 2012 – 2015.
− rozporządzeniem Ministra Finansów z dnia 23 grudnia 2010 r.12 w sprawie szczegółowego sposobu
klasyfikacji tytułów dłużnych zaliczanych do państwowego długu publicznego, w tym do długu
Skarbu Państwa rozszerzono definicję kredytów i pożyczek zaliczanych do długu, co spowodowało
przekroczenie lub zwiększyło ryzyko przekroczenia ustawowego limitu zadłużenia (60%
wykonanych dochodów),
− rozporządzeniem Ministra Finansów z dnia 5 lipca 2010 r.13 określono szczególne zasady
rachunkowości oraz plany kont dla budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu
terytorialnego, jednostek budżetowych, samorządowych zakładów budżetowych, państwowych
funduszy celowych oraz państwowych jednostek budżetowych mających siedzibę poza granicami
Rzeczypospolitej Polskiej,
− rozporządzeniem Ministra Finansów z dnia 25 października 2010 r.14 określono zasady
rachunkowości oraz plany kont dla organów podatkowych jednostek samorządu terytorialnego,
7
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 8 grudnia 2009 r. sygn. akt K 7/08 (Dz. U. Nr 215, poz. 1674).
Dodany został przez art. 1 pkt 11 lit. b ustawy z dnia 30 października 2002 r. o zmianie ustawy o podatkach i opłatach
lokalnych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 200, poz. 1683).
9
Przepis utracił moc 15 czerwca 2011 r., tj. po upływie 18 miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku TK w Dzienniku Ustaw.
10
Dz. U. z 2011 r. Nr 5, poz. 13 z późn. zm.,
11
Dz. U. Nr 201, poz. 1184,
12
Dz. U. Nr 252, poz. 1692,
13
Dz. U. Nr 128, poz. 861 z późn. zm.,
14
Dz. U. Nr 208, poz. 1375,
8
6
− rozporządzeniem Ministra Finansów z dnia 7 grudnia 2010 r. w sprawie sposobu prowadzenia
gospodarki finansowej jednostek budżetowych i samorządowych zakładów budżetowych15
określono sposób i tryb sporządzania planów finansowych, dokonywania w nich zmian i ich
zatwierdzania, pobierania dochodów i dokonywania wydatków państwowych jednostek
budżetowych oraz ustalania nadwyżki środków obrotowych w samorządowych zakładach
budżetowych.
W opracowaniu przedstawione zostały informacje dotyczące wykonania budżetu za 2011 rok
przez jednostki samorządu terytorialnego województwa wielkopolskiego - 258 jst i 17 związków
międzygminnych. W ustawowym terminie budżety uchwaliło 257 jednostek samorządu terytorialnego.
Kolegium Regionalnej Izby Obrachunkowej w Poznaniu w dniu 30 marca 2011 roku ustaliło budżet
Miasta i Gminy Mosina, w zakresie obowiązkowych zadań własnych oraz zadań zleconych. Jednostki
samorządu terytorialnego zmieniały uchwały budżetowe na 2011 rok ponad 5,1 tys. razy, z tego
prawie 2,3 tys. zmian dokonały organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego oraz ponad 2,8
tys. zmian - organy wykonawcze.
Opracowanie w wybranym zakresie zawiera także informacje dotyczące wykonania budżetów
w porównaniu do roku 2009 i 2010.
Podstawowe
dane
o
budżetach
jednostek
samorządu
terytorialnego
województwa
wielkopolskiego to:
− 14 443 370 tys. zł. – dochody wykonane ogółem
− 15 707 738 tys. zł – wydatki wykonane ogółem
− 1 264 368 tys. zł. – wynik budżetów – deficyt
− 5 541 781 tys. zł – zobowiązania ogółem
− 38 396 tys. zł – należności z tytułu pożyczek udzielonych z budżetów jednostek samorządu
terytorialnego
W przedkładanym opracowaniu wykorzystano dane zgromadzone przez Regionalną Izbę
Obrachunkową w Poznaniu.
Tabele i graficzna prezentacja danych opracowane zostały na podstawie sprawozdań
budżetowych oraz sprawozdań jednostek samorządu terytorialnego i związków międzygminnych w
zakresie operacji finansowych.
Różne źródła danych, daty ich aktualizacji oraz przyjęty stopień szczegółowości, mogą być
przyczyną niewielkich rozbieżności w stosunku do danych prezentowanych, w tym o kwoty
wynikające z korekt sprawozdań.
Grażyna Wróblewska
Prezes
Regionalnej Izby Obrachunkowej
w Poznaniu
15
Dz. U. Nr 241, poz. 1616,
7