do pobrania - Powiat Średzki

Prawa autorskie posiada prof. dr hab. - Janusz Karwat
DZIEWIĘĆDZIESIĄTA ROCZNICA ODZYSKANIA NIEPODLEGŁOŚCI
Zagadnienia
1. Koncepcje niepodległościowe.
2. Gł‚wni architekci wolności.
3. Korzystne koniunktury międzynarodowe.
4. Polskie formacje zbrojne.
5. Kształtowanie granic II RP.
6. Powr‚t Wielkopolski do Niepodległej.
7. J‚zef Piłsudski a Wielkopolska.
Ad 1. „Ni z tego ni z owego będzie Polska od pierwszego” – śpiewano w Legionach
Polskich. Piosenka śpiewana już jesienią 1914 r. nie precyzowała ani roku ani miesiąca, w
kt‚rym ten akt sprawiedliwości dziejowej ma się dokonać. Historia wyznaczyła listopad 1918
roku. Pierwsza zaczęła się rozpadać monarchia austro-węgierska, kt‚rą nowy cesarz
przekształcił w państwo związkowe, czyli federację r‚żnych państw narodowych. Cesarz
Karol I dał sygnał, że rezygnuje na rzecz Polski Galicji i Śląska Cieszyńskiego.
O rok wcześnie rozpadła się monarchia Romanow‚w. W Rosji władzę przejęli
socjaldemokraci,
p‚źniej
coraz
większe
wpływy osiągać
zaczęli
bolszewicy.
Już
socjaldemokraci Kiereńskiego wyrazili zgodę na prawo Polak‚w do samostanowienia. W
Rosji tworzyć się zaczęły polskie korpusy (I-III). I – d-ca gen. J. Dowbor – Muśnicki.
Gł‚wne orientacje niepodległościowe:
- narodowi-demokraci – Komitet Narodowy Polski: R. Dmowski, Wład. Zamojski, W.
Korfanty, Władysław Seyda.
- orientacja na państwa centralne, w tym lojaliści (konserwatyści) – aktywni po akcie 5
listopada 1916 r.
- zwolennicy rewolucji społecznej.
Ad 2. Architekci
 J€zef Piłsudski
 Roman Dmowski
Prawa autorskie posiada prof. dr hab. - Janusz Karwat
 Ignacy Daszyński – szef socjalist€w w Galicji. To on zapewniał poparcie
socjalist€w dla J. Piłsudskiego. Dzięki wpływom w Wiedniu przychylność dla
sprawy polskiej.
 Wincenty Witos, Usamodzielnił ruch ludowy, zjednoczył go. Trzykrotny premier.
 Ignacy Paderewski – ogromny autorytet w świecie, od 2.01.1919 r. premier.
 Edward Rydz-Śmigły – doskonały żołnierz, trzymany przez Marszałka z dala od
polityki.
 Szymon Aszkenazy – dał ducha niepodległościowego nowej generacji Polak‚w.
Idea
walki
zbrojnej
z
Rosją.
Rola
Wilhelma
Feldmana
i
Stanisława
Wyspiańskiego.

W listopadzie 1918 r. ucichły strzały na wszystkich frontach pierwszej wojny
światowej. Klęskę poniosły trzy państwa zaborcze, co dla Polak€w oznaczało odrodzenie
Rzeczypospolitej. Nastroje euforii zapanowały w Krakowie, Lublinie i Warszawie, ale nie w
Poznaniu. Wielkopolanie przezywali zaw€d. Spodziewali się bowiem, że po klęsce Niemiec
polskie ziemie zachodnie powr€cą w końcu do macierzy. Podpisany 11 listopada rozejm w
Compiegne przewidywał powr€t do granic z 1 sierpnia 1914 r. Wielkopolska nadal
pozostawała w nawiasie niemieckim.
W sytuacji rewolucyjnego zamętu, jaki ogarnął Niemcy, Wielkopolanie nie
załamywali jednak rąk. Powstała tr€jwładza: nadal pracowała administracja pruska, tworzyły
się rady żołnierskie i robotnicze oraz polskie rady ludowe. Te ostatnie wyłoniły szybko
własną reprezentację w postaci Naczelnej Rady Ludowej, jako najwyższy organ
społeczeństwa polskiego. Polacy dysponowali własnym siłami paramilitarnymi: Strażą
Ludową i oddziałami Straży Służby i Bezpieczeństwa, składającymi się gł€wnie z byłych
żołnierzy frontowych. Ćwiczenia wojskowe podjęto także w gniazdach „Sokoła”. Działały
organizacje niepodległościowe, min. od roku rozwijała się Polska Organizacja Wojskowa
Zaboru Pruskiego pod kierownictwem Wincentego Wierzejewskiego i coraz liczniejsze
boj€wki konspiracyjne. Brano pod uwagę wybuch powstania, obejmującego nawet wszystkie
ziemie polskie zaboru pruskiego. W tym przypadku liczono głownie na pomoc udzieloną
przez Armię Polską we Francji oraz wojska Ententy. Przodował w tych przygotowaniach
Poznań. Przed wybuchem powstania w r€żnych oddziałach na terenie Wielkopolski
znajdowało się co najmniej 6 tysięcy gotowych do walki ochotnik€w.
Prawa autorskie posiada prof. dr hab. - Janusz Karwat
Atmosfera stawała się coraz bardziej napięta. W dniu 26 grudnia 1918 r. witano
entuzjastycznie w Poznaniu Ignacego Jana Paderewskiego. Dzień następny przyni€sł
wydarzenia dość nieoczekiwane dla przyw€dc€w polskiego ruchu niepodległościowego, w
planach kt€rych czyn zbrojny przewidziany był na termin p€źniejszy. Og€lne plany wstępne
Tajnego Sztabu Wojskowego zorganizowanego przez Bohdana Hulewicza i Mieczysława
Palucha, nie zdążyły dojrzeć do stadium realizacji. Odpowiadając na demonstracje polskie,
Niemcy postanowili zamanifestować swoja obecność w Poznaniu organizując 28 grudnia
1918 r. poch€d. Na jego czele stanęli żołnierze miejscowego garnizonu, maszerując na Bazar,
gdzie przebywał Paderewski z misją aliancką. W wielu punktach miasta doszło do
obustronnej wymiany ognia. Obiekty poznańskiej twierdzy opanowane zostały w ciągu kilku
dni. Aresztowano dow€dztwo V Korpusu Armijnego, a w nocy z 5 na 6 stycznia 1919 r.
przeprowadzona została operacja zajęcia stacji lotniczej na Ławicy.
Wybuch walk w Poznaniu stał się hasłem do podjęcia akcji powstańczej na prowincji.
Szybko i samorzutnie uformowały się pierwsze ochotnicze oddziały, złożone przeważnie z
mieszkańc€w jednej miejscowości. Najczęściej, drogą demokratycznego wyboru ustalano
dow€dcę, przyjmowane takie formy organizacyjne, do kt€rych przyzwyczajono się na froncie
w armii niemieckiej. Początkowo nie było oddział€w mających charakteru konkretnej
formacji. Działały bataliony i kompanie o nazwach regionalnych, lecz bez określenia broni,
np. batalion średzki, kompania k€rnicka czy kompania skautowa. Powstańcy wykorzystali
moment zaskoczenia i na og€ł niskie morale wojsk niemieckich, wyzwalając większość
Poznańskiego. W p€łnocnej Wielkopolsce duże znaczenie miało wyzwolenie Gniezna i
Wrześni. Stąd powstanie rozszerzyło się na Pałuki, Kujawy Zachodnie i powiaty nadnoteckie.
Na zachodzie Wielkopolski rolę ośrodka dyspozycyjnego odegrał Grodzisk, a na południu
Kościan.
Najcięższe
walki
toczono
pod
Chodzieżą,
Inowrocławiem,
Kopanicą,
Międzychodem, Nakłem, Rynarzewem i Szubinem.
Na sukces powstania i wojskowe osiągnięcia organizacyjne znaczny wpływ mieli
kolejni gł€wnodowodzący: mjr Stanisław Taczak, gen. J€zef Dowbor – Muśnicki i korpus
oficerski. Właśnie mjr S. Taczak stworzył podstawy organizacyjne powstania i front
osłaniający wyzwolony obszar. Z kolei gen. J. Dowbor – Muśnicki rozwinął zalążki
oddział€w powstańczych w doborową armię. W połowie stycznia siły powstańcze liczyły
około 15 tysięcy ochotnik€w, a po miesiącu już dwa razy więcej. Z formacji wielkopolskich
powstała silna armia, kt€ra w czerwcu 1919 r. liczyła ponad 102 tysięcy żołnierzy, w tej
liczbie 70 tysięcy w pierwszej linii. Ochotnicza Straż Ludowa skupiała kolejnych 100 tysięcy
członk€w.
Prawa autorskie posiada prof. dr hab. - Janusz Karwat
W końcu stycznia 1919 r. wprowadzono jednolite umundurowanie, wykorzystując
ogromne zapasy uniform€w niemieckich. Charakterystycznym elementem wyr€żniających
żołnierzy wielkopolskich była wysoka rogatywka z płowoszarego sukna, z pętlą w kształcie
trefla z lewej strony oraz biało-czerwone wstążki na kołnierzu. Zupełnie inne były też w
Armii Wielkopolskiej oznaki stopni wojskowych, kt€re noszono na rękawach i rogatywkach.
Organizowanie i utrzymywanie tej armii wymagało od Wielkopolan ogromnego
wysiłku, w tym znacznych środk€w finansowych. Aż do listopada 1919 r. sprawy
finansowania znajdywały się w gestii Naczelnej Rady Ludowej. Wykorzystano rezerwy
finansowe wielkopolskich bank€w i sp€łek oraz ofiary składane przez społeczeństwo na rzecz
Pożyczki Odrodzenia Polski. Generał J. Dowbor – Muśnicki szczeg€lnie wysoko ocenił
udział społeczeństwa w utworzeniu armii: „Nie zrobiłbym w Wielkopolsce połowy tego, co
nazywano >>doborowym wojskiem<<, gdyby nie pomoc społeczeństwa (…)”.
Na sukces powstania znaczny wpływ mieli politycy z kręg€w Narodowej Demokracji,
niekwestionowani przyw€dcy ludności polskiej w zaborze pruskim, min. ksiądz Stanisław
Adamski, Wojciech Korfanty, Adam Poszwiński i Władysław Seyda. Dla wielkopolskich
polityk€w własna armia była atutem w zabiegach endecji w kształtowanie oblicza społeczno –
politycznego odradzającego się państwa.
Do końca maja 1919 r. front wielkopolski funkcjonował samodzielnie, nie podlegając
pod względem operacyjnym Naczelnemu Dow€dztwu Wojska Polskiego w Warszawie.
Wobec wzrostu zagrożenia ofensywą niemiecką, Komisariat NRL zgłosił wniosek „jedności
armii narodowej”. 30 maja naczelny w€dz J€zef Piłsudski potwierdził operacyjne
podporządkowanie wojsk wielkopolskich. Prace zjednoczeniowe trwały jeszcze do listopada
tego roku.
Gł€wnie dzięki poparciu Francji, przede wszystkim marszałka Ferdynanda Focha, w
dniu 16 lutego 1919 r. podpisano rozejm w Trewirze. Rozejm podpisano na sześć tygodni,
przedłużając go p€źniej jeszcze raz.
W dniu 28 czerwca podpisano pok€j w Wersalu. Na kształt polskiej granicy
zachodniej ogromny wpływ miała wielkopolska wiktoria, ponieważ linia graniczna objęła
terytoria opanowana przez powstańc€w. Znacznym sukcesem było przyznanie Polsce
obszar€w nie wyzwolonych przez powstańc€w, min. Bydgoszczy, Leszna, Rawicza i
Zbąszynia.
Powstanie wielkopolskie, mimo że nie objęło wszystkich ziem zaboru pruskiego,
wpłynęło na rozw€j ruchu konspiracyjnego na Pomorzu Gdańskim i G€rnym Śląsku.
Oddziały wielkopolskie walczyły p€źniej w Małopolsce Wschodniej, na froncie litewsko –
Prawa autorskie posiada prof. dr hab. - Janusz Karwat
białoruskim, a przede wszystkim podczas wojny polsko – bolszewickiej 1920 r. Doświadczeni
oficerowie z Wielkopolski przyczynili się do zwycięstwa trzeciego powstania śląskiego 1921
r.
/-/ prof. dr hab. Janusz Karwat