Jak dzieciom przybliżać Biblię w katechezie? - pmk

Jak dzieciom przybliżać Biblię w katechezie?
Opublikowano: czasopismo naukowe “Katecheta” 3: 1998 s. 11-14, Poznań
Istnieją teksty biblijne, których pełne zrozumienie przez dzieci możliwe jest dopiero w
latach późniejszych. Powstają jednak często takie sytuacje (np. w katechezie czy liturgii), kiedy
dziecko wcześniej spotyka się z tekstami, które nie są przystosowane do wieku i możliwości
poprawnego zrozumienia. Czy istnieją zatem jakieś sposoby rozwiązania tego problemu? Może się
przecież zdarzyć, że tekst dla dziecka niezrozumiały może być przez nie odrzucony lub
spowodować wiele fałszywych wniosków.
ZASADA DOZOWANIA PRAWDY TEKSTU
Niemiecki katechetyk i homileta B. Dreher, wychodząc z założenia "katechezy idei
przewodniej" (Skopus-Katechese), uważa, że ten sam tekst biblijny może być opowiedziany na
różnych poziomach rozwoju umysłowego dziecka. Chodzi tylko o to, by nie przekazywać pełnej
treści i całej wymowy opowiadanej perykopy (Vollsinn), lecz ograniczyć się do jednego aspektu,
bliższego możliwościom percepcyjnym danego okresu rozwojowego. Nie ma więc właściwie
takiego tekstu Pisma Św., którego by nie można było już w pierwszych klasach przybliżyć, w
średnich poszerzyć, a w wyższych ukazać pełną jego wymowę i znaczenie1. Przy podawaniu treści
biblijnych należy więc koniecznie uwzględnić stopie rozwoju dziecka a prawdę tekstu dozować,
czyli podawać stopniowo i aspektowo: od elementów najprostrzych - dla dzieci najmłodszych, do
elementów trudniejszych i bardziej pogłębionych - dla starszych. Adaptacja taka w zasadzie nie
polega na doborze tekstów biblijnych jako takich, gdyż na każdym poziomie są one prawie takie
same, ale raczej na stopniowaniu wydobycia prawdy tekstu w katechezie. Adaptacja ta przypomina
zbiór kręgów koncentrycznych, w środku których znajduje się biblijny tekst. W miarę rozwoju
percepcyjnego u dziecka i wspinania się na coraz wyższy poziom intelektualny i wiekowy, kręgi
eksplikacji badanego tekstu ulegają poszerzeniu i pogłębieniu. Cytowany już tu B. Dreher zasadę tę
ilustruje na przykładzie opowiadania Św. Łukasza o cudzie wskrzeszenia młodzie ca z Naim (Łk
7,11-17). Prawda teologiczna zawarta w tej perykopie dotyczy wyzwolenia człowieka z tragedii
śmierci przez pośrednictwo Chrystusa. Rozpatrywana na różnych poziomach zgodnie z psychologią
dziecka może być przedstawiona w sposób następujący: w pierwszym roku nauczania wystarczy
zwrócić uwagę na to, że Jezus przez wskrzeszenie syna pocieszył załamaną matkę. Dziecko będzie
się cieszyć razem z wdową z dobroci Jezusa. Na poziomie klasy czwartej można już zaakcentować
fakt, że Bóg jest Panem życia i śmierci każdego człowieka. W ósmym roku nauczania trzeba
zaznaczyć, że w Jezusie Chrystusie Bóg nawiedza swój lud i ratuje go od zguby. Nawiedzenie to
jest jednak różnie przyjmowane; Jan Chrzciciel, Apostołowie i lud widzą w Jezusie oczekiwanego
Mesjasza, natomiast arcykapłani, uczeni w Piśmie i faryzeusze odrzucają Jezusa, uważając go za
1
. B.Dreher. Die biblische Unterweisung im katholischen und evangelischen Religionsunterricht.
Freiburg 1963. s. 263
bluźniercę i oszusta. Po ósmym roku nauczania na omawiany tekst można spojrzeć jeszcze inaczej,
widząc w nim świadectwo wiary wczesnego chrześcija stwa w zmartwychwstanie. Omawiając tę
perykopę należy przedstawić ją w świetle innych tekstów Nowego Testamentu (np. 1 Kor 15,3-23;
Ap 21,1-5)2. Innym przykładem zastosowania zasady kręgów koncentrycznych a podawanym przez
B. Drehera jest Księga Rut. Zdaniem autora Księgę tę można opowiedzieć już w trzeciej klasie.
Myśl przewodnią Księgi wyraża w twierdzeniu: "Bóg prowadzi swoich wiernych do szczęścia i
zbawienia"3. W klasach wyższych idea przewodnia tej Księgi powinna być jaśniej i bardziej
precyzyjnie określona: również poganie szukają Boga, dostępują zbawienia, które Bóg objawił.
Wreszcie w najstarszych klasach powinna być mowa o tym, że Izrael powołany został jako światło
dla pogan i że w Chrystusie Bóg ofiarował zbawienie dla całej ludzkości. W ten sposób wypełniło
się to, co Bóg zapowiedział w omawianej Księdze Rut4.
Szczególne zasługi w badaniach katechetycznych nad adaptacją tekstów biblijnych do
różnych poziomów dzieci ma Alfred Läpple5. Jest on głównym reprezentantem zasady dozowania.
Läpple uważa, iż wszystkie gatunki tekstów biblijnych mogą być przedmiotem katechezy od
najmłodszych lat; należy jednak uwzględnić wiek grupy, którą się naucza. Dlatego też dzieli
katechizowanych według czterech stopni wiekowych:
1. stopie przedszkolny (do 7 lat),
2. pierwszy stopie podstawowy (od 7 do 10 lat),
3. drugi stopie podstawowy (od 11 do 14 lat)
4. stopie ponadpodstawowy (od 15 lat)6.
W zależności od stopnia rozwoju psychicznego dziecka proponuje mniej lub bardziej pogłębione
wyjaśnienie tekstu. Założenie to ilustruje między innymi na przykładzie biblijnego opowiadania o
stworzeniu świata (Rdz 1).
Tekst ten - zdaniem Läpple - może i powinien być prezentowany w taki sposób, aby pomóc
dzieciom przed pójściem do szkoły zapoznać się z bogactwem i pięknem świata. Przy katechezie na
ten temat wytworzy się u dziecka radość z powodu dobroci Boga i szacunek wobec dzieł
stworzenia. Opis ten winien także wzbudzić w dzieciach podziw wobec wielkości Stwórcy. Podziw
ten może się wyrazić w modlitwie, pieśni lub aktywności twórczej dziecka: obrazy, malowanki itd.
Chodzi o to, aby dzieci chwaliły Boga za dzieło stworzenia.
Okres szkoły podstawowej jest okresem trudnym, ale i bardzo ważnym w nauczaniu religii.
Dokonuje się w nim przejście w rozwoju psychicznym dziecka od pierwszego do drugiego dzieci
stwa. Dziecko porzuca w tym momencie fazę okresu bajek, a zaczyna interesować się sprawami
2
Dreher, jw. s.116.
3
Tamże s. 263.
4
Tamże.
5
Główna jego pozycja, w której prezentuje swoje poglądy to: Od egzegezy do katechezy. T. I Stary
Testament. T. II Nowy Testament. Warszawa 1986.
6
Läpple, jw. T. I s.62-69, 93-96, 141-144.
realnymi (realizm krytyczny). Rodzi się fascynacja światem realno -namacalnym; to zaś co
nierealne podlega odrzuceniu. Dlatego opis o stworzeniu nie może być ukazany jak bajka, jako coś
cudownego a zarazem nierealnego. Należy więc opowiadanie to przedstawić z uwzględnieniem
czasu jego powstania, szczególnej budowy oraz funkcji, jaką spełnia w liturgii, "aby nie powstało
błędne przekonanie, że chodzi tu o jakiś dokument historyczny"7. Szczególną uwagę należy zwrócić
na schemat mnemotechniczny tego opowiadania. Dziecko powinno bowiem dojść do przekonania,
że nie chodzi tu o jakiś dokument czy kronikę, ale o pieś na cześć Boga Stwórcy. Aby lepiej
poznać zarówno formę literacką jak i kontekst wizji świata zawartych w biblijnym opisie
stworzenia, A. Läpple proponuje zaprezentować dzieciom obraz świata typowy dla starożytnego
Wschodu. Pozwoli to łatwiej wniknąć w myślenie autora biblijnego, oraz uchwycić różnice
pomiędzy prawdą wiary, a tym co ją wyraża (szata graficzna).
Na drugim stopniu podstawowym biblijny opis stworzenia można porównać z mitami i
kosmogoniami starożytnego Wschodu (Enuma-elisz, Gilgamesz). Pomoże to uwydatnić zachodzące
między nimi podobie stwa i różnice. Jest to szczególnie ważne, ponieważ dzieci w tym wieku
spotykają się już z ujęciami laickimi, mówiącymi o zależności Biblii od mitów. Läpple proponuje
także, aby na tym etapie rozwoju przybliżyć informacje o biblijnej wierze w dzieło stworzenia
zawarte w starotestamentowej literaturze modlitewnej (np. Ps.19; 65; 77; itd.) oraz w tekstach
prorockich (np. Iz 40,12-17; 44,24-28; Ba 3,32-36; itd)8. W ten sposób zapozna się
katechizowanych z różnymi ideami teologicznymi opowiadania o stworzeniu, obecnymi w Starym
Przymierzu. Następnie tę starotestamentalną wiarę o stworzeniu można połączyć z
nowotestamentalną (np. Kol 1,15-17; Ef 1,3-14; Ap 21,1; itd.), w celu dostrzeżenia
chrystologicznego i eschatologicznego celu stworzenia9. Pomoże to uwzględnić zasadę jedności obu
Testamentów, a stworzenie świata ukaże w kontekście historii zbawienia.
Na etapie stopnia ponadpodstawowego Läpple proponuje wniknąć w teologiczną głębię i
sens biblijnej wiary w dzieło stworzenia. Ma to dokonać się poprzez zastanowienie się nad
religijnymi i duchowymi konsekwencjami tej wiary, a także poprzez konfrontację wiary z
dawniejszymi i współczesnymi poglądami na świat. Dopomoże to - zdaniem autora - w uzyskaniu
odpowiedzi na podstawowe pytania ludzkiej nauki i egzystencji, takie jak: stworzenie świata a
ewolucja, wiara w dzieło stworzenia a materializm, problem deizmu i panteizmu10.
Dziś już nikt nie wątpiści w to, że zasada dozowania wypracowana przez katechezę biblijną
stanowi cenną pomoc w otwieraniu i wyjaśnianiu tekstów Pisma Św. katechi-zowanym, zwłaszcza
dzieciom. Zasada ta jest dziełem i owocem refleksji niemieckiej katechezy biblijnej. Tam też
znalazła ona swą praktyczną realizację. Czasami jednak można spotkać się z zarzutami dzieci, że w
każdej klasie napotykają one na te same teksty, które przecież poznały już wcześniej. Zarzuty te,
mimo iż z pewnego punktu widzenia słuszne, nie wpływają jednak na właściwą ocenę
prezentowanego sposobu adaptacji. W czasie kiedy przygotowywany jest w Polsce nowy ramowy
7
Tamże T. I s. 64.
8
Tamże s. 65.
9
Tamże.
10
Tamże s.66.
program katechetyczny obecna zasada adaptacji tekstów może być cenną wskazówką
umożliwiającą dzieciom zrozumieć Biblię. A Pismo Św. to przecież pierwsze źródło katechezy.