pdf pl - Journal of Agribusiness and Rural Development

Journal of Agribusiness
and Rural Development
www.jard.edu.pl
tłumaczenie
AKTYWNOŚĆ ROLNIKÓW POWIATU POZNAŃSKIEGO
W ZAKRESIE BUDOWNICTWA GOSPODARCZEGO
PO AKCESJI DO UNII EUROPEJSKIEJ
Izabela Lipińska, Marian Lipiński
Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
Abstrakt. Przedmiotem artykułu była analiza dynamiki i skali aktywności gospodarczej
rolników powiatu poznańskiego na niwie inwestowania w budynki i inne budowle służące
do produkcji zwierzęcej, po akcesji Polski do Unii Europejskiej. Urbanizacja powiatu poznańskiego może stanowić zagrożenie potencjału produkcyjnego rolnictwa ze względu na
ubywający areał. Po akcesji naszego kraju do Unii Europejskiej spada zainteresowanie
rolników inwestowaniem w budownictwo gospodarcze. Im bliżej miasta Poznania, tym
mniej chętnych do inwestowania.
Słowa kluczowe: budownictwo gospodarcze, urbanizacja terenów wiejskich, inwestycje
budowlane w rolnictwie
WPROWADZENIE
Z badań Babuchowskiej i Marks-Bielskiej [2011] wynika, że w planach inwestycyjnych polskich rolników najsilniej są akcentowane zakupy maszyn (45%), potem budowy i modernizacje pomieszczeń gospodarczych (27%) i na koniec zakupy gruntów
rolnych (22%). Podobną kolejność zauważyła kilka lat wcześniej Polna [2008]. W 2010
roku w polskich gospodarstwach rolnych oddano do użytku łącznie 4544 budynki, przy
czym w Wielkopolsce 663 budynki. Łączna ich kubatura przekracza 1,48 mln m3, co
lokuje to województwo, obok mazowieckiego, w krajowej czołówce [Rocznik Statystyczny Rolnictwa 2012].
Copyright © Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu
Adres do korespondencji – Corresponding author: dr Izabela Lipińska, Katedra Zarządzania
i Prawa, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, ul. Wojska Polskiego 28, 60-637 Poznań, Poland, e-mail: [email protected]
2
I. Lipińska, M. Lipiński
W województwie wielkopolskim jest 207 gmin, a powiat poznański – najludniejszy
powiat w Polsce – ma 17 gmin (Buk, Czerwonak, Dopiewo, Kleszczewo, Komorniki,
Kostrzyn, Kórnik, Luboń, Mosina, Murowana Goślina, Pobiedziska, Puszczykowo,
Rokietnica, Stęszew, Suchy Las, Swarzędz, Tarnowo Podgórne). Według prognozy
GUS, w latach 2011-2035 w powiecie poznańskim przybędzie 47% ludności, natomiast
liczba mieszkańców Poznania obniży się o około 11% [Prognoza demograficzna...
2011]. W 2010 roku wielkopolskie saldo migracji z miast do wsi wyniosło 7180 osób.
Skutkuje to wzrostem ludności nierolniczej, mieszkającej poza miastami [Rocznik Statystyczny Rolnictwa 2012] i może w przyszłości generować coraz większe problemy
z uzyskiwaniem pozwoleń na budowy uciążliwych dla sąsiadów obiektów inwentarskich. Sprawy uwarunkowań środowiskowych reguluje obecnie Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale
społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko
[Ustawa... 2008] oraz Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r.
w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko [Rozporządzenie... 2010]. Wobec powyższych uregulowań prawnych, każda osoba może w urzędzie gminy zapoznać się z planowaną przez rolnika inwestycją i wnosić swe ewentualne
destrukcyjne uwagi i wnioski [Ustawa... 2008, art. 5].
Urbanizacja powiatu poznańskiego może stanowić zagrożenie potencjału produkcyjnego rolnictwa ze względu na ubywający areał. Proces ten podobnie zachodzi
w całej Polsce. Jak podają Krasowicz i in. [2011], w latach 1990-2008 ubyło nam 2,5
mln ha użytków rolnych, a do 2030 roku rolniczo straci się dalszych 0,5-0,6 mln ha,
transformowanych na tereny zurbanizowane. Zdaniem Kapusty [2012], systematycznie
zmniejsza się udział wsi w terytorium kraju, natomiast zwiększa się liczba ludności
zamieszkującej na wsi. Według Tokajuka [2011 b] procesy przeobrażeń wsi strefy
podmiejskiej i ich urbanizacja są nieuchronne. Jedynym instrumentem prawnym mającym przeciwdziałać niekontrolowanej, rozlewającej się zabudowie są miejscowe plany
zagospodarowania przestrzennego. Zgodnie z art. 4 ustawy o planowaniu ustalenie
przeznaczenia terenu, rozmieszczenie inwestycji celu publicznego oraz określenie sposobów zagospodarowania i warunków zabudowy terenu następuje w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego [Ustawa... 2012].
W kraju narasta obecnie chaos funkcjonalny i wizualny, czego przyczynami są: bezładna ekspansja stref podmiejskich, rozpraszanie zabudowy na terenach rolniczych
i rekreacyjnych, niszczenie krajobrazu kulturowego i naturalnego, brzydota zabudowy
terenów podmiejskich i wiejskich i chaotyczna zabudowa komercyjna pasów przydrożnych. Tokajuk [2011 b] zwraca uwagę na daleko idącą możliwość niemal swobodnego
wybudowania domu na wsi w Polsce w ramach tzw. zabudowy zagrodowej. Może to
nastąpić w szczerym polu, jeśli tylko rolnik wykaże, że dysponuje areałem o powierzchni przekraczającej średnią w gminie. To dodatkowo pogłębia negatywne tendencje na terenach urbanizujących się powiatów.
Urbanizacja terenów wiejskich ma charakter globalny. Jak podaje Mason [dostęp:
18.02.2013], w Kalifornii, najważniejszym rolniczo stanie USA, produkuje się 42%
wszystkich amerykańskich owoców i 43% warzyw. W 1960 roku urbanizacja pochłonęła tam 3 mln akrów, w 1980 roku była to już 1/3 najlepszych ziem, a do 2020 roku
przewiduje się utratę w sumie ponad 14 mln akrów największej jakości gruntów rolniczych. Inwestorzy budowlani w kalifornijskim hrabstwie San Mateo są gotowi zapłacić
ponad 15 000 USD za akr ziemi rolniczej (37 500 USD za 1 ha). Urbanizacji nie może
Journal of Agribusiness and Rural Development
Aktywność rolników powiatu poznańskiego w zakresie budownictwa ...
3
nastąpić bez rozwoju infrastruktury drogowej. W USA każdy kilometr drogi lub autostrady zajmuje około 6,5 ha gruntów [Mason, dostęp: 18.02.2013].
Urbanizowane tereny mają wszędzie zróżnicowaną przydatność rolniczą. Wskaźnikiem waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej jest opracowany w Polsce przez
IUNG tzw. syntetyczny wskaźnik jakości i przydatności rolniczej gruntów. Ocena jest
punktowa. Można teoretycznie osiągnąć maksymalnie 123 punkty. Jak podają Krasowicz i in. [2011], dla Wielkopolski wskaźnik ten wynosi 64,8. Najwyżej w kraju ocenia
się Opolskie (81,6), a najniżej Podlaskie (55,0). W powiecie poznańskim najlepsze
warunki do prowadzenia działalności rolniczej są w gminach Kleszczewo i Komorniki.
Wskaźniki jakości i przydatności rolniczej tamtejszych gruntów oszacowano odpowiednio na 81,2 i 75,9 punktów. Najniższe oceny uzyskały tereny gmin Puszczykowo – 44,5
i Mosina – 49,6 [Charakterystyka i diagnoza..., dostęp: 20.02.2013].
Celem pracy była analiza dynamiki i skali aktywności gospodarczej rolników powiatu poznańskiego na niwie inwestowania w budynki i inne obiekty gospodarcze służące do produkcji zwierzęcej, obejmująca okres od maja 2004 roku, czyli od akcesji
Polski do Unii Europejskiej, do końca 2011 roku. Zamierzeniem badawczym była też
weryfikacja hipotezy, że intensywność rozpoczynania inwestycji budowlanych jest
wyższa na terenach gmin, gdzie grunty są lepszej jakości i przydatności rolniczej.
METODA I MATERIAŁ
Źródłem danych o budowlanej aktywności inwestycyjnej podpoznańskich rolników
były materiały udostępnione przez organy administracji państwowej. Zobowiązano się
do takiego ich przedstawienia, by nie ujawnić żadnych informacji dotyczących producentów rolnych. O budowlanej aktywności inwestycyjnej świadczyły tylko wydane
pozwolenia na budowy. Nie interesowano się terminami ukończenia budów. Takie
informacje posiadają w gminach referaty podatkowe, naliczające podatek od nieruchomości. Szczegółowymi danymi liczbowymi były pozwolenia na budowy gospodarczych
obiektów budowlanych pogrupowanych zgodnie z ich przeznaczeniem, czyli: kurników
(brojlernie, kurniki niosek), chlewni, obór, stajni i innych rolniczych budowli, takich jak
stawy rybne, budynki magazynowe, i garażowe itp. Informacje pochodziły ze wszystkich gmin powiatu poznańskiego i obejmowały okres nieco ponad siedem i pół roku.
W ich analizowaniu wsparto się materiałami statystycznymi przygotowanymi przez
Starostwo Powiatu Poznańskiego i GUS.
Dynamikę wydawania pozwoleń na budowy obiektów rolniczych przedstawiono
graficznie w ujęciu czasowym. Liczby uzyskiwanych pozwoleń dotyczących (w aspekcie topograficznym) konkretnych gmin, również przetransformowano graficznie, wykorzystując mapę konturową gmin powiatu poznańskiego, uwzględniającą waloryzację
rolniczej przestrzeni produkcyjnej gleb dla tego rejonu Wielkopolski. Będąca bazą mapa pochodzi z publikacji Kowalczaka i in. [2004]. Oprócz tego, wyznaczono równanie
regresji szacującej związek zachodzący między syntetycznymi wskaźnikami jakości
i przydatności rolniczej gruntów w podpoznańskich gminach a liczbami wydanych
pozwoleń na budowy obiektów rolniczych. Obliczenia wykonano zgodnie z algorytmem
podanym przez Ruszczyca [1978]. Został również wyliczony współczynnik korelacji
między wspomnianymi cechami.
3(29) 2013
4
I. Lipińska, M. Lipiński
WYNIKI
Zmiany dynamiki wydawania pozwoleń na budowy rolniczych obiektów budowlanych na terenie powiatu poznańskiego przedstawiono na rysunku 1. Można zauważyć
tendencję spadkową. Najwięcej pozwoleń na budowy obiektów gospodarczych wydano
w 2005 roku (22), a najmniej w 2011 roku (7). W całym badanym okresie 107 rolników
uzyskało stosowne pozwolenia na budowy. Na budowy chlewni zdecydowało się 29
gospodarzy, 14 było zainteresowanych nowymi kurnikami, 13 – oborami i aż 19 – stajniami, co można tłumaczyć rodzącą się szansą czerpania dochodów z usług hippicznych, związanych z rekreacją ludności urbanizującego się powiatu poznańskiego. Tylko
13 rolników widziało sens w budowaniu nowych obór. Inne obiekty budowlane, jak:
stawy, królikarnie, pomieszczenia garażowe i magazynowe, biegalnie i ujeżdżalnie dla
koni itp., to razem 28 pozwoleń na budowy.
Spadająca ostatnio liczba wydawanych pozwoleń na budowy może wynikać z coraz
mniejszych potrzeb rolników w zakresie substancji budowlanej, będących skutkiem
niewielkiego wzrostu obsady w SD/100 ha. Nie ma zatem presji na zwiększanie liczby
stanowisk dla zwierząt. Porównując lata 2000 i 2011 w województwie:
– obsada zwierząt w SD/100 ha różniła się o: + 3%,
– produkcja żywca rzeźnego na 1 ha różniła się o: + 23%, a mleka o: + 20%,
– w gospodarstwach oddano do użytku 2,47 raza więcej budynków [Rocznik Statystyczny Województwa... 2013].
Aktywność budowlana podpoznańskich rolników objęła w czasie po akcesji do UE
również inne inwestycje, które nie zostały uwzględnione na rysunku 1 z racji braku
konieczności uzyskania pozwoleń, a są wymienione w art. 29, pkt 1 Ustawy z dnia
7 lipca 1994 r. Prawo budowlane [Ustawa... 2010]. Chodzi tu o obiekty objęte obowiązkiem tylko zgłoszenia w urzędach gminnych. Wśród nich można wymienić np.: płyty
obornikowe, parterowe budynki gospodarcze o powierzchni do 35 m2, przy rozpiętości
konstrukcji nie większej niż 4,80 m, szczelne zbiorniki na gnojówkę lub gnojowicę
o pojemności do 25 m3 i inne obiekty. Razem jest ich blisko 30.
Tendencjami zmian w polskim budownictwie inwentarskim zajmowali się Lorencowicz i Włodarczyk [2009]. Interesowały ich lata do 2006 roku. Za istotny czynnik
proinwestycyjny dla rolników uznali wsparcie z funduszów krajowych1 i unijnych2,
dzięki którym w okresie 2007-2013 przewidywali wzrost inwestycji budowlanych na
wsi. Autorzy ci, słusznie zresztą, sygnalizowali możliwość załamania, wynikającego ze
spowolnienia gospodarki światowej i polskiej, związanego z przewidywanym już kryzysem.
1
Chodzi tu o wsparcie oferowane przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa
w postaci dopłat do kredytów preferencyjnych.
2
Pomoc w tym zakresie dotyczy udziału producentów rolnych w ramach działania „Modernizacja gospodarstw rolnych”, objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013.
Journal of Agribusiness and Rural Development
Aktywność rolników powiatu poznańskiego w zakresie budownictwa ...
5
Rys. 1. Liczba pozwoleń wydanych na budowę różnych
rolniczych obiektów gospodarczych
Źródło: opracowanie własne.
Na rysunku 2 pokazano skalę budowlanych zamierzeń inwestycyjnych w podpoznańskich gminach na tle zwaloryzowanej przestrzeni produkcyjnej ich gleb. Liczby
pozwoleń uzyskanych w badanym okresie przedstawiono w postaci piktogramów, symbolizujących budynki. Ich powierzchnia jest wprost proporcjonalna do liczby uzyskanych pozwoleń na budowy. Zamierzenia budowlane nie były równomiernie rozłożone
w przestrzeni rejonu. Wyraźnie silniej byli zaangażowani rolnicy na południu powiatu
poznańskiego. Najliczniej o pozwolenia na budowy występowali rolnicy z gmin: Stęszew, Mosina i Kórnik. Od nich razem pochodziło 47% wniosków. Można zauważyć
wyraźne skutki urbanizacji bezpośrednich okolic Poznania, które przejawiają się
w braku zainteresowania inwestycjami przy granicach stolicy Wielkopolski. Suchy Las,
Czerwonak, Puszczykowo, Luboń i wyróżniające się wysokim wskaźnikiem waloryzacji przestrzeni rolniczej IUNG Komorniki, to gminy, gdzie żaden z rolników nie podjął
rolniczych inwestycji budowlanych w badanym okresie.
Wskazuje to na zachodzące u nas procesy podobne do występujących w USA, gdzie
traci się grunty orne na cele mieszkaniowe kosztem rolnictwa [Mason, dostęp:
18.02.2013]. W zapobieganiu tym tendencjom powinny służyć przemyślane miejscowe
plany zagospodarowania przestrzennego na co zwracał uwagę Tokajuk [2011 b].
3(29) 2013
6
I. Lipińska, M. Lipiński
Rys. 2. Struktura terytorialna oraz budowalne plany inwestycyjne rolników a wskaźniki waloryzacji gleb IUNG
Źródło: opracowanie własne.
Autor ten postawił tezę, że pogodzenie zabudowy zagrodowej i działalności rolniczej
z zabudową mieszkaniową jest często niemożliwe, a likwidacja funkcji zabudowy rolniczej i działalności rolniczej jest tylko kwestią czasu. Rzadko bezkonfliktowo gospodarstwa rolne istnieją obok budynków mieszkalnych, których użytkownicy nie są związani
z rolnictwem [Tokajuk 2011 a].
Tylko 30% gmin w Polsce ma obecnie miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego. Większość dla każdej inwestycji ustala indywidualne warunki zabudowy.
W 2014 oku być może wejdzie w życie Kodeks Budowlany, opierający filozofię prawa
na domniemanej zgodzie budowlanej – zobacz: pkt 5 i pkt 6 Prawa budowlanego [Założenia..., dostęp: 2.07.2012].
Journal of Agribusiness and Rural Development
Aktywność rolników powiatu poznańskiego w zakresie budownictwa ...
7
Projekt Kodeksu Budowalnego przewiduje także zradykalizowanie konsekwencji za
błędy i zaniedbania kierowników budów, projektantów i inspektorów nadzoru. Zamiast
wydawania decyzji o warunkach zabudowy mają być wdrożone ogólnopolskie Krajowe
Przepisy Urbanistyczne i miejscowe, uchwalane przez radę gminy, lokalne plany służące wyłącznie zagęszczaniu zabudowy [murator.pl>Prawo...].
Nie stwierdzono, by w gminach o wartościowych rolniczo glebach rolnicy byli bardziej skłonni do inwestycji. Między liczbą uzyskanych pozwoleń X, a wskaźnikiem
waloryzacyjnym gleb IUNG Y zachodzi związek:
Y = 0,001 X + 5,995
Współczynnik regresji (kierunkowy prostej) ma bardzo małą wartość i jest nieistotny statystycznie. Konsekwencją jest niska wartość współczynnika korelacji wynosząca
zaledwie r = 0,014.
WNIOSKI
W urbanizującym się powiecie poznańskim po akcesji naszego kraju do Unii Europejskiej spada zainteresowanie rolników inwestowaniem w budownictwo gospodarcze.
Im bliżej miasta Poznania, tym mniej jest chętnych do inwestowania.
Naturalne walory gruntów rolnych nie są czynnikiem stymulującym rozwój produkcyjnej substancji budowlanej gospodarstw. O funkcjach rolniczych obszarów wiejskich
nie decydują uwarunkowania klimatyczno-glebowe, lecz czynnik lokalizacji wokół
aglomeracji poznańskiej.
LITERATURA
Babuchowska K., Marks-Bielska R., 2011. Realizacja działania PROW 2007-2013 „Modernizacja
gospodarstw rolnych” w województwie lubelskim. Zesz. Nauk. SGGW. Probl. Roln. Świat.
11, 4, 7-16.
Charakterystyka i diagnoza stanu środowiska Powiatu Poznańskiego (załącznik 1). Program
ochrony środowiska dla Powiatu Poznańskiego, www.bip.powiat.poznan.pl/plik,7736,charakterystyka-i-diagnoza-stanu-srodowiska-powiatu-poznanskiego.pdf [dostęp: 20.02.2013].
Kapusta F., 2012. Zmiany infrastruktury polskiej wsi w warunkach Unii Europejskiej. J. Agribus.
Rural Dev. 24, 2, 107-118.
Kowalczak P., Farak R., Grzebyta J., Mikołajczak M., Skoracka K., 2004. Program ochrony
środowiska dla Powiatu Poznańskiego. Charakterystyka i diagnoza stanu środowiska Powiatu
Poznańskiego. Zał. 1, 1-268.
Krasowicz S., Oleszek W., Horabik J., Dębicki R., Jankowiak J., Stuczyński T., Jadczyszyn J.,
2011. Racjonalne gospodarowanie środowiskiem glebowym Polski. Pol. J. Agron. 7, 43-58.
Lorencowicz E., Włodarczyk A., 2009. Budownictwo inwentarskie w Polsce – stan i tendencje
zmian. Acta Sci. Pol. Techn. Agr. 8 (1-2), 11-22.
Mason M., 2013. Has urbanization caused a loss to agricultural land? www.moyak.com/papers/
urbanization-agriculture.html [dostęp: 18.02.2013].
murator.pl>Prawo>Formalności budowlane/kodeks budowlany...
Polna M., 2008. Inwestycje w gospodarstwa rolne (działanie II). Biuletyn Instytutu Geografii
Społeczno-Ekonomicznej i Gospodarki Przestrzennej UAM w Poznaniu 2, 79-120.
3(29) 2013
8
I. Lipińska, M. Lipiński
Prognoza demograficzna do 2035 roku. 2011. www.city.poznan.pl/mapa_geopoz/data/analizy/
prognozy_demograficzne/indeks.php [dostęp: 15.02.2013].
Rocznik Statystyczny Rolnictwa 2011. 2012. GUS, Warszawa.
Rocznik Statystyczny Województwa Wielkopolskiego. 2012. US, Poznań.
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących
znacząco oddziaływać na środowisko. 2010. Dz. U. Nr 213, poz. 1397.
Ruszczyc Z., 1978. Metodyka doświadczeń zootechnicznych. PWRiL, Warszawa.
Tokajuk J., 2011 a. Konflikty przestrzenne na styku istniejącej zabudowy zagrodowej i planowanej zabudowy mieszkaniowej na terenach wsi strefy podmiejskiej włączonych do obszaru
miasta Białegostoku. przestrzeń i FORMA 15, 311-320.
Tokajuk J., 2011 b. Nieodwracalne konsekwencje braku planów miejscowych w gminach strefy
podmiejskiej miasta Białegostoku. przestrzeń i FORMA 16, 469-480.
Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie,
udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko.
2008. Dz. U. Nr 199, poz. 1227, z późn. zm.
Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane. 2010. Dz. U. Nr 243, poz. 1623, z późn. zm.
Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. 2012. Dz. U.
Nr 647, poz. 951, z późn. zm.
Założenia projektu ustawy – Prawo budowlane, o zmianie ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz niektórych innych ustaw z dnia 2.07.2012 r. bip.transport.gov.pl/
pl/bip/projekty_aktow_prawnych/projekty_ustaw/ustawy_budownictwo_i_gospodarka_przest
rzenna/zaloz_proj_ust_pr_budowl [dostęp: 15.05.2013].
Journal of Agribusiness and Rural Development