docModel systemu dystrybucji w Polsce w aspekcie komodalności
download 
Reklamacja Transkrypt
Model systemu dystrybucji w Polsce w aspekcie komodalności
PRACE NAUKOWE POLITECHNIKI WARSZAWSKIEJ z. 75 Transport 2010 Danuta Kisperska-Moro Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach MODEL SYSTEMU DYSTRYBUCJI W POLSCE W ASPEKCIE KOMODALNOCI TRANSPORTU TOWARÓW Rkopis dostarczono, grudzie 2010 Streszczenie: W praktyce gospodarczej mona spotka bardzo rónorodne rozwizania procesów dystrybucji, ksztatujce bezporednie i porednie kanay dystrybucji. Za porednictwem tych kanaów produkty zostaj udostpnione klientom w sposób bezporedni lub poprzez firmy i instytucje poredniczce. Istotnym elementem oceny sprawnoci tych kanaów dystrybucji jest poziom obsugi klientów, uzaleniony w duym stopniu od skutecznoci koordynacji procesów logistycznych, a zwaszcza transportu i magazynowania. W oparciu o studia literatury i analiz empiryczn przypadków firm nalecych do rónych bran zidentyfikowano najczciej stosowane strategie dystrybucji oraz typowe rozwizania logistyczne. Zbadano take procesy rozwoju nowoczesnych kanaów handlu elektronicznego, które staj si powszechnym elementem wspóczesnych modeli dystrybucji. Na tej podstawie sformuowano zaoenia modelu dystrybucji uwarunkowanego komodalnoci transportu. Sowa kluczowe: Kanay dystrybucji, procesy logistyczne, transport i magazynowanie 1. WPROWADZENIE Dystrybucja jest procesem udostpniania produktów i usug uytkownikom zlokalizowanym w miejscach innych ni punkty wytwarzania wyrobów lub wiadczenia usug. Procesy logistyczne natomiast maj na celu fizyczne przemieszczenie materiaów bd produktów tak, aby zrealizowa wymagania klientów, a jednoczenie uczyni ten proces przemieszczania ekonomicznym. W modelu dystrybucji dotyczy to procesów magazynowania, zarzdzania zapasami, transportu, obsugi zamówie, itp. Procesy te, rozpatrywane z punktu widzenia rónych podmiotów gospodarczych, mona traktowa jednoczenie jako dziaania dystrybucyjne bd zaopatrzeniowe; mamy tu do czynienia z tymi samymi procesami przepywu, widzianymi jedynie z rónej perspektywy funkcjonalnej firmy1. 1 Kisperska-Moro D.: Wpyw tendencji integracyjnych na rozwój zarzdzania logistycznego, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Katowice 1999 56 Danuta Kisperska-Moro Model systemu dystrybucji zakada istnienie struktury tego systemu w postaci kanaów dystrybucji (szerzej – kanaów marketingowych), stanowicych zbiór instytucji, agencji i przedsibiorstw, które uczestnicz w przepywie dóbr, umoliwiajc dostarczenie produktów uytkownikom, klientom przemysowym i konsumentom. Inaczej kanay dystrybucji mona zdefiniowa jako „struktury skadajce si z jednostek organizacyjnych firmy oraz zewntrznych agentów i dealerów, hurtowników oraz detalistów, poprzez których sie towary, produkty i usugi docieraj na rynki zbytu”2. Kana dystrybucji posiada sw struktur wewntrzn, ksztatujca si w oparciu o takie przesanki jak: zapewnienie efektywnoci procesu dystrybucji, dopasowywanie asortymentu produktów oferowanych przez producenta do potrzeb zgaszanych przez odbiorców oraz rutynizacja i standaryzacja transakcji. Model systemu dystrybucji powinien zakada uzyskanie nastpujcych rodzajów uytecznoci: dogodno przestrzenna, odpowiednia wielko partii towarów, akceptowalny czas oczekiwania na produkt, adekwatne do potrzeb zrónicowanie produktu3. Procesy logistyczne w kanaach dystrybucji skierowane s przede wszystkim na zwikszenie wartoci wymiennej i uytkowej produktów o walory: przestrzenny i czasowy4. Wszystkie powysze rodzaje uytecznoci wyraaj cel funkcjonowania kanaów dystrybucji, jakim jest zapewnienie naleytej jakoci obsugi klientów. Powysze aspekty znalazy swe odzwierciedlenie w zaproponowanej koncepcji modelu dystrybucji produktów, który oprócz przedmiotu zainteresowania w postaci tradycyjnej optymalizacji strumieni przepywów transakcyjnych i fizycznych uwzgldnia procesy realizacji celów przedsibiorstw. Tym samym model dystrybucji staje si komponentem realizacji procesu zwikszania wartoci zarówno dla wacicieli przedsibiorstwa jak i dla klientów firmy. Naley jednoznacznie stwierdzi, e bdy popeniane w procesach dystrybucji prowadz do rozbienoci pomidzy obsug oferowan przez dan firm a percepcj tej usugi ze strony klienta. Sytuacj tak mona utosamia z niezadowoleniem klienta z dostarczonej usugi dystrybucyjnej, nie odpowiadajcej jego oczekiwaniom5. Model dystrybucji , zakadajc potencjalne wystpowanie tego rodzaju luk, musi zmierza w kierunku ich eliminacji. Firmy, które chc uzyska przewag rynkow musz oferowa poziom obsugi wyszy ni konkurencja. Trzeba take pamita o tym, e wysoki poziom obsugi w systemach dystrybucji zwizany jest z koniecznoci ponoszenia odpowiednich kosztów. Rosnce koszty wynikaj m.in. z koniecznoci posiadania duych zapasów produktów, które maj stanowi bufor bezpieczestwa w przypadku niespodziewanych zmian zapotrzebowania. Równie koszty transportu mog wzrasta w miar oferowania ponadprzecitnego 2 Tak stwierdza definicja American Marketing Association przedstawiona przez M.J.Bakera: Dictionary of Marketing and Advertising, wyd. II, Nichols Publishing,New York 1990, s.47 3 Bucklin L.P.: A Theory od Distribution Chanel Structure, IBER Special Publications, Berkeley, CA 1966; Bucklin L.P.: Competition and Evolution in the Distributive Trades, Prentice Hall, Englewood Cliffs, NJ 1972, s.18-31 4 Walor przestrzenny wie si z faktem, i procesy logistyczne doprowadzaj sprawnie produkt na miejsce jego przeznaczenia. Walor czasowy wynika z kolei z uwzgldnienia stosownego momentu dostawy, wynikajcego bezporednio z wystpujcych potrzeb. Por. Ballou R.H.: Basic Business Logistics. Wydanie 2, Prentice Hall, Englewood Cliffs, 1987. 5 Logistyka dystrybucji. Praca zbiorowa pod red. K.Rutkowskiego, Szkoa Gówna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2005, s.133 Model systemu dystrybucji w Polsce w aspekcie komodalnoci transportu towarów 57 poziomu sprzeday. Tak wic w kanaach dystrybucji naley dy do umacniania takiego poziomu obsugi, który pozwoli na istotny wzrost sprzeday, jednak maksymalizujcy zyski uczestników tych kanaów. Oprócz rzeczywistych kosztów fizycznej dystrybucji przy decyzjach o konfiguracji sieci dystrybucji naley dodatkowo uwzgldnia koszty utraconych moliwoci sprzeday jako wyrazu dbaoci o odpowiedni poziom obsugi klienta6. Okrelone cechy strukturalne kanaów dystrybucji wynikaj take z wpywu czynników technologicznych, kulturowych, fizycznych, spoecznych i politycznych7. Model dystrybucji bezwzgldnie musi by rozwaany zarówno w aspekcie czynników ekonomicznych, jak i tych pozaekonomicznych8. Struktura kanaów dystrybucji ksztatuje si w sposób ewolucyjny, przechodzc od modeli wczeniejszych poprzez obecne wymagania w kierunku przewidywanych struktur9. 2. ZAOENIA MODELOWANIA PROCESÓW DYSTRYBUCJI W GOSPODARCE NARODOWEJ Stworzenie koncepcji docelowego modelu dystrybucji produktów w polskiej gospodarce jest problemem niezwykle zoonym. Model systemu dystrybucji zakada istnienie struktury tego systemu w postaci kanaów dystrybucji (szerzej – kanaów marketingowych), stanowicych zbiór instytucji, agencji i przedsibiorstw, które uczestnicz w przepywie dóbr, umoliwiajc dostarczenie produktów uytkownikom, klientom przemysowym i konsumentom 10. Ksztatowanie kanaów dystrybucji nie moe przebiega w dowolny sposób. Ich struktura wewntrzna ksztatuje si w oparciu o takie przesanki jak: zapewnienie efektywnoci procesu dystrybucji, dopasowywanie asortymentu produktów oferowanych przez producenta do potrzeb zgaszanych przez odbiorców oraz rutynizacja i standaryzacja transakcji11. Czynniki te powoduj uksztatowanie rónego typu kanaów dystrybucji funkcjonujcych w praktyce gospodarczej. Podstawowe formy obejmuj kanay bezporednie i porednie. Kady z tych typów kanaów dystrybucji posiada swoje zalety 6 Kotler Ph.: Marketing. Analiza, planowanie, wdraanie i kontrola, Gebethner & Ska, Warszawa 1994 Stern L.W., El-Ansary A.I., Coughlan A.T.: Kanay marketingowe, PWN, Warszawa 2002 8 Szersze omówienie czynników ksztatujcych struktur kanaów dystrybucji mona znale w Frazier G.L., Sawhney K., Shervani T.: Functions and Integration in Channels of Distribution, w: Review of Marketing 1990, praca zbiorowa pod red. Zeithaml V.E., American Marketing Association, Chicago 1990, s.263-298 9 O takim charakterze dugoterminowych zmian struktury kanaów dystrybucji jest mowa w Dharma A., Dominguez L.V.: Channel Evolution: A Framework for Analysis, “Journal of the Academy of Marketing Science”, t. 20, nr 1, zima 1992, s.1-15; Olson J., Granzin K.L.: Vertical Integration and Economic Development: An Empirical Investigation of Channel Integration, “Journal of Global Marketing” 1994, t.7, nr 3, s.7-39 10 Z.Spyra: Kanay dystrybucji. Ksztatowanie relacji, CeDeWu, Warszawa 2008, s.13 11 L.W.Stern, A.I.El-Ansary, A.T.Coughlan: Kanay marketingowe, PWN, Warszawa 2002, s. 19-23 7 58 Danuta Kisperska-Moro i wady, które rozpatrywane s przez podmioty gospodarcze w sposób indywidualny, dostosowujc struktur konkretnego systemu dystrybucji do swej sytuacji gospodarczej12. W zakresie porednich kanaów dystrybucji wystpuje ogromne zrónicowanie typów i form poredników pierwotnych i wtórnych, którzy stanowi pomost w procesie przepywu produktów13. Pomidzy tymi podmiotami nawizywane s róne formy wspópracy, przyjmujce bardzo czsto form okrelonych powiza umownych. We wspóczesnych systemach dystrybucji najczciej spotykanymi formami okrelania zasad wspópracy s umowy kooperacyjne, umowy o wycznoci sprzeday czy tez umowy franczyzowe. Zasady powyszych rodzajów umów ksztatuj wspódziaanie podmiotów wystpujcych w systemach dystrybucji14. Gówni uczestnicy to gówne firmy przepywu produktów, speniajce rol dostawców i poddostawców oraz klientów (porednich: wytwórców i poredników handlowych oraz ostatecznych uytkowników); s to producenci ze sfery przemysu przetwórczego i wydobywczego, rolnictwa oraz firmy sektora handlu: hurtownicy i detalici. Hurtownicy to najbardziej zrónicowana pod wzgldem formy grupa firm, które mog przyjmowa posta firm realizujcych klasyczny handel hurtowy, penicych funkcje agentów handlowych czy biur sprzeday okrelonych producentów15. Uczestnicy wyspecjalizowani w acuchach dostaw wystpuj w dwóch zasadniczych grupach: specjalistów funkcjonalnych oraz specjalistów wspierajcych. Firmy specjalistyczne funkcjonalne udostpniaj usugi gównym uczestnikom w zakresie: transportu, magazynowania, kompletacji, merchandisingu, itp. Firmy wspierajce wiadcz lub uatwiaj czonkom acucha dostaw usugi w dziedzinie: finansów, informacji, reklamy, ubezpiecze, bada i konsultacji16. Zrozumienie istoty i zasad dziaania jednostek gospodarczych w ramach kadej z tych umów oraz dodatkowo poznanie podstaw legislacyjnych funkcjonowania okrelonych struktur procesów dystrybucji jest podstaw do dalszego modelowania procesów dystrybucji w skali caej gospodarki. Punktem wyjcia analizy uwarunkowa aktualnego systemu dystrybucji w Polsce byo zbadanie stanu i kierunków rozwoju systemu dystrybucji w Polsce. Model dystrybucji produktów w skali gospodarki narodowej nie jest systemem autonomicznym, a wic nie mona rozpatrywa go w oderwaniu od pozostaych sektorów gospodarki. Pozycj systemu dystrybucji w gospodarce oraz w jej systemie logistycznym przedstawia rysunek 1. 12 A. Czubaa, Dystrybucja produktów, PWE, Warszawa 2001, s. 25. Podstawy marketingu, pr. zb. pod. red. J. Altkorna, Instytut Marketingu, AE w Krakowie, Kraków 2003, s. 199 14 http://www.paiz.gov.pl/prawo/prawo_konkurencji/artykuly/umowy_dystrybucyjne. 15 D.Kisperska-Moro: acuchy dostaw czy acuchy poday, w: Annales Universitatis Mariae CurieSkodowska, Uniwersytet Marii Curie-Skodowskiej, Lublin 2003, 16 Ibidem. 13 Model systemu dystrybucji w Polsce w aspekcie komodalnoci transportu towarów 59 Rys. 1. Usytuowanie procesów dystrybucji w systemie logistycznym gospodarki narodowej ródo: D. Kisperska-Moro: System logistyczny gospodarki polskiej, Akademia Ekonomiczna,, Katowice 1996, s.19 60 Danuta Kisperska-Moro Z punktu widzenia procesów przepywów produktów system dystrybucji poredniczy w przekazywaniu dóbr ze sfery produkcji do pozostaych dziaów gospodarki: sektora usug oraz sektora uytkowników indywidualnych. Take w obrbie kadego z sektorów wystpuj procesy dystrybucji dóbr w ramach przepywów wewntrznych. Oznacza to, e modelowanie procesów dystrybucji musi uwzgldnia cechy charakterystyczne dziaalnoci w obrbie kadego z tych sektorów. Owe cechy charakterystyczne stanowi okrelone warunki ograniczajce dla zastosowania jednej z najwaniejszych zasad zarzdzania logistycznego w sferze dystrybucji, a mianowicie zasad odraczania17. Polega ona na maksymalnie moliwym opó nianiu reakcji na zapotrzebowanie klienta w celu jak najbardziej zindywidualizowanego dopasowania oferty produktowej i dystrybucyjnej do konkretnej struktury potrzeb rynkowych. Narzdziami realizacji zasady odraczania s przede wszystkim zapasy produktów w postaci rzeczowej oraz wolnych zdolnoci przerobowych, a take transport produktów. Wyrazem tego typu dziaa jest strategiczne lokowanie materiaowego punktu rozdziau, którego pooenie w procesach produkcji czy dystrybucji z jednej strony warunkowane jest wieloma czynnikami ograniczajcymi, za z drugiej strony zakada okrelona kombinacj operacji magazynowych i transportowych w procesach dystrybucji18. 3. IDENTYFIKACJA PROBLEMÓW STANOWICYCH BARIERY DLA KOMODALNOCI TRANSPORTU W AKTUALNYCH SYSTEMACH DYSTRYBUCJI 3.1. METODOLOGIA I WYNIKI BADA EMPIRYCZNYCH Oprócz analizy danych statystycznych oraz studiów literatury zbadano 24 przypadki systemów dystrybucji w rónych branach gospodarki. Analiza przypadków dotyczy najwaniejszych rodzajów przepywów produktów w gospodarce polskiej. Uwzgldniono tradycyjne kanay dystrybucji oraz coraz szerzej wykorzystywane kanay dystrybucji elektronicznej. Zbadane studia przypadków dotyczyy przedsibiorstw dziaajcych zarówno na rynkach dóbr konsumpcyjnych, jak i inwestycyjnych o zasigu krajowym i midzynarodowym. Cz zbadanych przypadków dotyczya zastosowania tradycyjnych systemów dystrybucji w praktyce gospodarczej. S to gównie producenci i porednicy prowadzcy dziaalno w takich branach jak: hutnicza (3 przypadki), wglowa (2 przypadki), 17 A.wierczek: Koncepcje zarzdzania przepywem materiaów i produktów, w: Logistyka, praca zbiorowa pod red. D.Kisperskiej-Moro i S.Krzyaniak, Instytut Logistyki i Magazynowania, Pozna 2009; R.I. van Hoek : Postponed manufacturing : a case study in the food supply chain. Supply Chain Management. Vol. 2, No. 2, 1997, pp. 63-75 18 Funkcjonowanie maych i rednich przedsi biorstw produkcyjnych w acuchach dostaw, praca zbiorowa pod red. D.Kisperskiej-Moro, Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Katowice 2010 Model systemu dystrybucji w Polsce w aspekcie komodalnoci transportu towarów 61 budowlana (4 przypadki), metalowa (4 przypadki), chemiczna (2 przypadki), motoryzacyjna (1 przypadek), spoywcza (3 przypadki) oraz informatyczna (1 przypadek). Ponadto dokonano analizy systemów dystrybucji elektronicznej jako wspóczesnej nowej formy organizowania procesów dystrybucji w oparciu o zbadanie 4 przypadków firm prowadzcych dziaalno w obrbie brany odzieowej, wydawniczej, sprzeday biuterii, galanterii i odziey oraz w brany AGD. Finalnymi odbiorcami tych przedsibiorstw s zarówno, klienci indywidualni, jak i instytucjonalni. Cz sporód nich to przedstawiciele firm zagranicznych dziaajcych w Polsce. Struktura analizy wszystkich przypadków zostaa zestandaryzowana i obejmuje ogóln charakterystyk badanego przedsibiorstwa, rodzaje wykorzystywanych przez przedsibiorstwo kanaów dystrybucji, funkcje penione przez poszczególne kanay dystrybucji wraz z ich ocen, przegld poredników wykorzystywanych w stosowanych kanaach dystrybucji, specyfik dystrybucji na rynkach midzynarodowych, stosowane strategie dystrybucji, procesy kooperacja w systemach dystrybucji, procesy transportu i magazynowania oraz wykorzystanie Internetu w systemach dystrybucji. Dokonana wszechstronna i bardzo szczegóowa analiza systemów dystrybucji poszczególnych przedsibiorstw wskazaa na ogromn rónorodno stosowanych rozwiza i bogactwo problemów wystpujcych w systemach dystrybucji. Niemniej jednak pewne podobiestwa i regularno zjawisk zestawiono w postaci tabelarycznej (tablica 1). Analiza przypadków systemów dystrybucji elektronicznej dotyczya wycznie dostaw do klientów indywidualnych krajowych lub te zagranicznych. W handlu elektronicznym wykorzystuje si bezporednie kanay dystrybucji (wykorzystujce elektroniczne platformy aukcyjne) oraz porednie kanay dystrybucji (wykorzystujce sklepy elektroniczne). Przedsibiorstwa stosuj zarówno strategi intensywn, selektywn jak i ekskluzywn Zaletami elektronicznego kanau dystrybucji s: redukcja kosztów, wikszy zasig dziaalnoci, atwo dotarcia do szerokiej grupy klientów, rozpoznanie potrzeb klientów, moliwoci promocji produktów moliwo prowadzenia dziaalnoci w miejscach mniej eksponowanych (obrzea miasta Ponadto firmy wskazuj na atwo i bezkosztowo dystrybucji produktów elektronicznych (e-booki, audiobooki). Wadami elektronicznego kanau dystrybucji s koszty operacyjne prowadzenia aukcji oraz koszty zwizane z fizyczn dystrybucj towarów. zawenie potencjalnych odbiorców wycznie do uytkowników Internetu. Towary do odbiorców w gównej mierze dostarcza s z wykorzystaniem wasnej sieci transportowej. Z tego wzgldu jako jedn z wad wskazuje si ryzyko i koszty fizycznego dostarczenie towaru oraz du konkurencj na rynku. Analiza przeksztacania si sieci dystrybucji w okresie od 1990 roku wskazaa na nieuchronne procesy, które w efekcie doprowadziy do okrelonej konfiguracji sieci dystrybucji w polskiej gospodarce. Przed wszystkim naley podkreli prawie cakowit prywatyzacj obiektów handlowych i wprowadzanie nowoczesnych technologii operacji. Nastpio take zdecydowane przesunicie siy rynkowej z produkcji do handlu, czyli ustanowienie silnego rynku konsumenta. Przeprowadzona analiza tradycyjnych i nowoczesnych systemów dystrybucji wskazaa na ogromn rónorodno rozwiza w zakresie organizacji procesów przepywów produktów od ich producentów 62 Danuta Kisperska-Moro do ostatecznych uytkowników. Jednak wród tej rónorodnoci pojawiaj si pewne ogólne tendencje i prawidowoci. Tablica 1 Podobiestwa i rónice systemów dystrybucji przedsibiorstw dziaajcych w rónych branach Brana Klienci/ odbiorcy Zasig dziaania klientów/ odbiorców Wykorzystywane kanay dystrybucji Stosowane strategie dystrybucji Cele wykorzystania Internetu Bezporednie Selektywna Zarzdzanie dziaalnoci Porednie – agencje bez Ekskluzywna przedsibiorstwa (system magazynu, dystrybutor z /wyczna SAP, GIDEX, ERP magazynem Bezporednie Rynek: Porednie – autoryzowani Instytucjonalni Selektywna Wgowa krajowy sprzedawcy, skady opaowe, Promocja Indywidualni Wyczna midzynarod. sprzedawcy dealerzy, Wglokoks (rynek midzynarodowy) Zarzdzanie przepywem informacji Rynek: Reklama Instytucjonalni Bezporednie Selektywna Budowlana krajowy Obsuga handlowoIndywidualni Porednie – Sieci sklepów Wyczna midzynarod. ksigowa Monitoring stanów zapasowych Komunikacja m.in. wymiana danych Systemy EDI (koordynacja dostaw, zapasów magazynowych, zarzdzanie Bezporednie opakowaniami, ledzenie Rynek: Porednie – agenci mae Intensywna Instytucjonalni przesyek Metalowa krajowy i wielkopowierzchniowe sklepy, Selektywna Indywidualni w transporcie) midzynarod. firmy transportowo-spedycyjne, wyczna Systemy ID Edwards klasy banki, dystrybutorzy ERP (tworzenie dokumentów, przegld i wymiana informacji wewntrz i na zewntrz firmy Do prowadzania sklepów Hutnicza Instytucjonalni Rynek: krajowy midzynarod. Model systemu dystrybucji w Polsce w aspekcie komodalnoci transportu towarów 63 cd. Tablicy 1 Brana Klienci/ odbiorcy Chemiczna Instytucjonalni Motoryza- Instytucjonalni cyjna Indywidualni Spoywcza Indywidualni Informaty- Instytucjonalni czna Zasig dziaania klientów/ odbiorców Rynek: krajowy midzynarodowy Rynek: krajowy midzynarodowy Rynek: krajowy midzynarodowy Rynek: wycznie krajowy Wykorzystywane kanay dystrybucji Stosowane strategie dystrybucji Bezporednie Selektywna Porednie – wykorzystane Ekskluzywna w ograniczonym zakresie Cele wykorzystania Internetu Organizacja eprzetargów Bezporednie Ekskluzywna Prezentacja oferty przedsibiorstwa oraz komunikacja z klientami Bezporednie Porednie – hurtowniczy, detalici Intensywna Gównie poredni W mniejszym zakresie bezporedni Intensywna Zintegrowane systemy informatyczne (SUBIEKT GS, EDI, SAP R/3) Skadanie zamówie ródo: opracowanie wasne. 3.2. ZMIANY W HANDLU DETALICZNYM Zakadajc, e podstawowym celem systemu dystrybucji jest dostarczenie produktu do ostatecznego uytkownika, szczególne znaczenie dla realizacji tego celu ma transformacja obrazu sprzeday dóbr przez sfer handlu detalicznego. Ilo sklepów w Polsce zmieniaa si, osignwszy szczyt ilociowy w latach 1997-2000, za pó niej wskutek postpujcej integracji i konsolidacji wyra nie si zmniejszya, cho w latach 2007-2008 znów wykazywaa wolna tendencje wzrostow. Liczba ludnoci przypadajca na 1 sklep jest jednak do stabilna i wynosi okoo 100 osób19. Rozdrobnienie handlu wynika ze stosunkowo duej atwoci wejcia na rynek z punktu widzenia zaangaowania kapitau. Jednak cz nowopowstajcych placówek detalicznych nie jest w stanie przetrwa na wysoce konkurencyjnym rynku. Dominacja maych sklepów i sieci handlowych posiadajcych zaledwie 1-2 sklepów nakada wymóg organizowania do drobnych dostaw. Z jednej strony mamy te do czynienia z rozdrobnieniem producentów, których ograniczona skala dziaania powoduje brak uzasadnienia ekonomicznego dla posiadania wasnych kanaów dystrybucji20. Wzmoenie operacji dystrybucyjnych nastpio równie wskutek rozszerzenia sfery funkcjonowania supersamów i supermarketów, których ilo w okresie 1993-2009 wzrosa ponad piciokrotnie. Zmienia si te struktura branowa sklepów, gdzie ilo sklepów specjalistycznych zdecydowanie spada, a wzrost nastpi w brany sklepów odzieowych i innych (w tym sklepów na stacjach paliw)21. 19 Rynek Wewntrzny w 1999 roku. Informacje i opracowania statystyczne GUS, Warszawa 2000, : Rocznik Statystyczny 1992, Rynek Wewntrzny w 1993 roku, Rynek Wewntrzny w 1997 roku, Rynek Wewntrzny w 2000 roku, , Rynek Wewntrzny w 2004 roku, , Rynek Wewntrzny w 2007 roku, Rynek Wewntrzny w 2008 roku, Informacje i opracowania statystyczne GUS 21 Ibidem. 20 64 Danuta Kisperska-Moro Dla zagadnie dostarczania produktów do tych ostatecznych ogniw dostaw dóbr do uytkowników istotne znaczenie maj take aspekty przestrzenne koncentracji placówek handlu detalicznego. Oczywicie jest to zwizane z liczb ludnoci zamieszkaej na danym obszarze, jednak w efekcie okrela natenie strumieni towarów przepywajcych na terytorium Polski. Najwiksza koncentracja sklepów detalicznych wystpuje w województwach: mazowieckim i lskim, a nastpnie wielkopolskim i maopolskim. Najmniejsze iloci placówek handlu detalicznego zlokalizowane s w województwach: opolskim, lubuskim i podlaskim. Nierównomierno przestrzennej koncentracji sklepów wyznacza szlaki transportowe o duym nasileniu przesyania produktów przeznaczonych dla konsumentów22. Cz tych sklepów to super i hipermarkety zagranicznych sieci handlowych, które wspary swoje funkcjonowanie utworzeniem ogólnopolskich i regionalnych sieci magazynowych, centrów dystrybucyjnych i centrów usug logistycznych. W tym zakresie te struktury dystrybucyjne wywary istotny wpyw na struktur handlu hurtowego w Polsce i jego organizacj. 3.3. EWOLUCJA HANDLU HURTOWEGO W latach 90. XX wieku nastpi niezwykle intensywny rozwój dziaalnoci hurtowej, ale od tego czasu liczba hurtowni maleje do szybko wskutek pojawiania si wielkopowierzchniowych hurtowni przedsibiorstw zagranicznych oraz konsolidacji i integracji tej sfery handlu. Jednak w dalszym cigu nie brakuje drobnych poredników, aczkolwiek operuj oni przewanie w wyspecjalizowanej brany towarowej (zarówno prowadzc sprzeda ywnoci, jak i handlujc towarami nieywnociowymi)23. Dla transportu komodalnego, istotne bd okrelone cechy procesu zmian handlu hurtowego artykuami konsumpcyjnymi w Polsce. Struktura handlu hurtowego wynika z takich czynników jak: rozdrobnienie producentów, powodujce brak uzasadnienia ekonomicznego dla tworzenia ich wasnych kanaów dystrybucji, rozdrobnienie w handlu detalicznym, generujce brak moliwoci nawizania bezporednich kontaktów z producentami lub importerami. Wskutek wspomnianego powyej rozdrobnienia zarówno producentów jak i detalistów ograniczone s moliwoci wpywu maych firm na poziom obsugi klienta poredników hurtowych. Z kolei rozdrobnienie handlu detalicznego, wobec braku moliwoci nawizania bezporednich kontaktów z producentami lub importerami, wymaga koniecznoci wspópracy z hurtownikami w celu pynnej realizacji procesów zaopatrzenia i sprzeday24. 22 Ibidem. Koncentracja w handlu a wspópraca producentów i dystrybutorów. Praca zbiorowa pod red. M. Struyckiego. IRWiK, Warszawa 2000 24 Strategie przedsi biorstw handlowych w warunkach globalizacji rynku. Praca zbiorowa pod red. K. liwiskiej. CBiE Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Katowice 2000 23 Model systemu dystrybucji w Polsce w aspekcie komodalnoci transportu towarów 65 Ogólnie jednak tradycyjna rola poredników hurtowych ulega ograniczeniu, gównie wskutek rozwoju rónorodnych form i rodków uatwiajcych bezporednie komunikowanie si uczestników kanaów dystrybucji oraz ogromny wzrost moliwoci szybkiego przekazywania i gromadzenia informacji. Powszechnie klienci skar si na wzrost mar hurtowych oraz czsto negatywnie oceniaj dziaalno hurtowników, wskazujc na zbyt dugie cykle dostaw czy zy przepyw informacji. Producenci d do ograniczania liczby klientów hurtowych i wzrostu obrotów z duymi firmami, za wzrost kooperacji detalistów oraz wikszy stopie ich integracji zaczyna uatwia bezporednie zakupy w sferze produkcji. Czsto sami producenci przejmuj funkcje hurtowników, a sami hurtownicy podejmuj take handel detaliczny, rozszerzajc tym samym swoje spektrum dziaalnoci. Rola handlu hurtowego jest take ograniczana rozwojem rónych form sprzeday bezporedniej25. Pomimo przedstawionych powyej zjawisk wystpuje szereg przesanek dla dalszego rozwoju handlu hurtowego, cho zapewne w zmienionej jego postaci. Przede wszystkim czynnikiem sprzyjajcym dla istotnej roli handlu hurtowego jest rozwój wyspecjalizowanej masowej produkcji (tzw. mass customization), co wie si ze staym i szybkim poszerzaniem asortymentu wytwarzanych dóbr i usug26. Ponadto, pomimo wzrostu integracji w sferze produkcji i dystrybucji wci jeszcze bdzie istnie grupa drobnych, niezalenych detalistów, którzy preferuj zakupy w hurcie. Podobnie w dalszym cigu bd jeszcze funkcjonowa mae i rednie przedsibiorstwa przemysowe niezdolne do budowy bezporednich wasnych kanaów dystrybucji. Same przedsibiorstwa handlu hurtowego stale poszerzaj zakres swych usug dystrybucyjnych, wykorzystujc postp w dziedzinie transportu, skadowania produktów i pakowania produktów. Poszerzanie tej oferty jest z pewnoci take rezultatem wzrostu konkurencji ze strony firm logistycznych i transportowych oraz internacjonalizacja i globalizacja procesów gospodarczych. Wreszcie podstaw dla funkcjonowania organizacji handlu hurtowego bdzie take dalszy rozwój organizacji sieciowych i korporacji wirtualnych27. Warto przy tym wskaza, e ogólnokrajowe sieci hurtowni naleay przede wszystkim do kapitau zagranicznego, posiadajcego wiksze moliwoci inwestycyjne i techniczne. Operacje handlu hurtowego, a w dalszej kolejnoci take detalicznego, s w sposób istotny wspierane przez magazyny jako punkty wzowe infrastruktury logistycznej w systemie dystrybucji. Liczba tych magazynów w okresie 1991-2006 prawie si podwoia w podniesieniu do magazynów zadaszonych, a w nieco mniejszym stopniu wzrosa liczba magazynów zamknitych i placów skadowych. Ogóln tendencj od roku 2000 jest spadek liczby magazynów przy wzrocie ich powierzchni, co wskazuje, e funkcjonujce magazyny dysponuj rosnc powierzchni28. 25 U. Kosiewicz: Handel globalny. „ycie Handlowe” 10/97, s. 24; Rynek Wewntrzny w 1996 roku, GUS, Warszawa 1997 26 D.Kisperska-Moro, A.Swierczek: The selected determinants of manufacturing postponement within supply chain context: An International Study, Proceedings of the International Conference on Value Added Creation, University of Izmir, Turkey, 12-14 November 2008 27 Czynniki rozwoju wirtualnych acuchów dostaw, praca zbiorowa pod red. D.Kisperskiej-Moro, Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Katowice 2009. 28 Rynek Wewn trzny w 1991, Rynek Wewn trzny w 1993, Rynek Wewn trzny w 1997, Rynek Wewn trzny w 2000, Rynek Wewn trzny w 2004, Rynek Wewn trzny w 2006 66 Danuta Kisperska-Moro Najwiksza koncentracja magazynów handlowych wystpuje na tych obszarach, gdzie zlokalizowano najwicej punktów sprzeday detalicznej tzn. w województwach: mazowieckim, lskim i wielkopolskim. Magazyny w województwie mazowieckim i wielkopolskim dysponuj wikszymi powierzchniami ni w województwie lskim. Pomimo znacznej koncentracji sklepów detalicznych w województwie maopolskim skupienie liczby magazynów i ich powierzchni na tym terenie jest duo mniejsze. Najmniej powierzchni magazynowych znajduje si w województwach: opolskim, lubuskim, warmisko-mazurskim, witokrzyskim i zachodniopomorskim29. Tak wic mona wyra nie zaobserwowa, e lokalizacja magazynów i koncentracja ich powierzchni nie zawsze jest zbiena z istniejcymi rynkami zbytu sprzeday detalicznej. Obserwacja lokalizacji magazynów handlowych oraz punktów sprzeday detalicznej moe by istotna z punktu widzenia komodalnoci transportu, bowiem wskazuje na punkty sieci logistycznej wymagajce dostaw o rónych rozmiarach, co wie si z wykorzystaniem odrbnych gazi i rodków transportu. 3.4. PROBLEMY LOGISTYCZNE W SYSEMACH DYSTRYBUCJI Specyfika transportu jest bardzo istotnym zagadnieniem dystrybucji. Opierajc si na przeprowadzonych badaniach przypadków przedsibiorstw w sposób jednoznaczny naley stwierdzi, e w aktualnych kanaach dystrybucji powszechnie spotykamy si ze zjawiskiem zlecania usug transportowych na zewntrz firmy, a wic z tzw. outsourcingiem usug transportowych. Na podjcie takiej decyzji miay wpyw m.in. nastpujce czynniki: uniknicie zamraania rodków na takie inwestycje jak tabor, parkingi, warsztaty naprawcze, skupienie si na gównej sferze dziaalnoci firmy, brak koniecznoci angaowania duej liczby osób w proces transportu towarów, korzystne ceny uzyskiwane w zewntrznych firmach transportowych (staa wspópraca z ograniczon liczb firm), zwikszenie elastycznoci reakcji firmy na zmiany popytu, oferowanie dodatkowych usug (magazynowanie, konsolidacja, przesyki caopojazdowe). Tak wic komodalno transportu powinna by oparta na zaoeniu profesjonalnej usugi transportowo-spedycyjnej, której celem powinno by idealne obsuenie przepywów fizycznych produktów z miejsc ich pochodzenia do miejsc sprzeday detalicznej i do punktów uytkowania. Analiza opinii badanych firm wskazaa szereg cech dziaalnoci spedytora lub operatora logistycznego, idealnego z punktu widzenia zaadowców i odbiorców adunków. Wszystkie te postulaty wynikay z koniecznoci osigania przez producentów i dystrybutorów bardzo wysokiego poziomu obsugi klienta bliskiego 95%. Cechy te stanowi kryteria wyboru stosowane przy wyborze dostawców usug transportowych i logistycznych (tablica 2). 29 Bank Danych Regionalnych – www.stat.gov.pl Model systemu dystrybucji w Polsce w aspekcie komodalnoci transportu towarów 67 Przesyanie produktów odbywa si w oparciu o jednorazowe umowy lub stae kontrakty. Ustala si w nich szczegóowe warunki wspópracy, np. cennik usug, warunki zmian, sposoby rozwizywania kwestii spornych – straty, uszkodzenia, itp.). Firmy produkcyjne i handlowe prowadz czsto cykliczne oceny wszystkich dostawców usug transportowych i logistycznych . Firmy najczciej korzystaj z transportu samochodowego, który zapewnia odpowiedni czas dostaw w kraju do 6 godzin i w Europie do 5 dni. Generalnie w przypadku dystrybucji towarów masowych korzysta si z transportu kolejowego, cho niekiedy potrzebny jest specjalny sprzt w postaci wagonów lub platform specjalnego przeznaczenia. W relacjach np. z USA rozwaa si przewozy statkami z konsolidacj adunków (czas przewozu 2 miesice) lub alternatywnie transport lotniczy (10 dni). Ze wzgldu na rónorodno miejsc przeznaczenia produktów poszczególne firmy produkcyjne i handlowe wykorzystuj kilka wariantów transportu zazwyczaj w odmiennych kanaach dystrybucji. Zaadowcy w do wiadomy sposób oceniaj pozytywne i negatywne aspekty poszczególnych gazi transportu. Dostosowane s one do wymaga i oczekiwa klienta tak, aby waciwy towar dotar do celu w odpowiednim czasie, we waciwym stanie, w odpowiedniej iloci oraz po odpowiednim koszcie. Do podstawowych zalet poszczególnych rodzajów transportu zalicza si zwykle: samochodowego – szybki transport adunku, najtaszy, moliwo szybkiego wynajmu, dua dostpno, dojazd do kadego miejsca, stay postp konstrukcyjny w produkcji coraz lepszych pojazdów samochodowych, bardziej elastyczne struktury zarzdzajce transportem drogowym kolejowego – mona doadowa adunek, brak ogranicze tonau, moliwo organizowania przewozów caopocigowych, caowagonowych oraz zbiorowych, morskiego – moliwo przewoenia duego tonau, daleki zasig, kombinowanego – moliwo bardziej elastycznej obsugi wikszej liczby odbiorców. Tablica 2 Cechy spedytorów i operatorów logistycznych podane i oceniane przez zaadowców i odbiorców adunków Zakres Czas Sposoby kontaktu Bezpieczestwo adunku Cechy terminowo dostaw oraz terminowo podstawiania pod zaadunek terminowo przesyania potwierdzonych dokumentów dostawy terminowo rozliczania opakowa zwrotnych potencjalna moliwo opó nie w dostawie niezawodno dostaw zlecanie usug drog elektroniczn sprawny system ledzenia przesyek, zapewnienie odpowiednich certyfikatów (np. ADR) i waciwego sprztu (np. winda zaadowcza), posiadane ubezpieczenia (zabezpieczenie skutków uszkodze i zagubienia towaru w transporcie), moliwo utraty lub uszkodzenia przesyki, uszkodzenie adunku w czasie dostawy 68 Elastyczno dziaania Infrastrutkura i procedury Aspekty cenowo-finansowe Wynik kocowy Danuta Kisperska-Moro cd. Tablicy 2 moliwo przekierowania przesyki w drodze oraz przekierowanie przesyki bdnie dostarczonej moliwo dostarczenia przesyki w dowolne miejsce na wiecie elastyczny odbiór towaru od zaadowcy i elastyczny sposób dostarczania do klienta brak ogranicze w rodzaju i iloci nadawanego towaru stan techniczny, jako i wielko taboru, jaki usugodawca logistyczny moe postawi do dyspozycji firmy, przestrzeganie zasad bhp przez kierowców ( stan samochodów, zabezpiecze, odzie ochronna), konkurencyjna cena zaproponowane stawki przewozowe i gotowo do negocjowania stabilizacja finansowa przewo nika lub operatora logistycznego skuteczno realizacji zgoszonych zlece ródo: opracowanie wasne. Powysze rodzaje transportu s te przez zaadowców identyfikowane z nastpujcymi ograniczeniami: samochodowy – ograniczenie tonau, pewien wpyw na czas transportu maj warunki pogodowe, kolejowy – brak bocznic u odbiorcy, zbyt dugi czas transportu, róne w rónych pastwach szerokoci torów, co jest problemem przy midzynarodowych przewozach towarów kolej, morski – dua ilo pracy papierkowej, dugi czas transportu, konieczny przeadunek, kombinowany – generuje dodatkowe koszty przy przeadunku kontenerów, dowozie adunku do portu zaadunkowego, itp. Transport jest tym obszarem, w którym wystpuje wiele problemów wynikajcych z bdów czowieka oraz przyczyn niezalenych. Podstaw uniknicia bdów jest bardzo dobry przepyw informacji. Przy dostawach bezporednich (np. dowóz wyrobów stalowych na plac budowy do klienta) rozadunek wymaga pewnych wczeniejszych ustale, bez których klient nie jest przygotowany do rozadunku, a to wanie on jest odpowiedzialny za warunki rozadunku. Porednik musi otrzyma dokadne informacje kiedy magazyny odbiorcy s otwarte, dokadny adres i awizacje. Równie po stronie producenta jako zaadowcy wystpuj pewne bdy, jak np.: opó nienia w procesie produkcji, co generuje opó nienia w zaadunku, opó nienia w samym zaadunku, gdy towar nie jest przygotowany do tego, brak komunikacji pomidzy odpowiednimi komórkami przedsibiorstwa, w wyniku czego nie przygotowuje si odpowiednich dokumentów. Uczestnicy kanaów dystrybucji przyjmuj, e straty i uszkodzenia s nieuniknionym elementem podczas transportu. Kontrola jakociowa odbywa si przed zaadunkiem, natomiast po zaadunku kada dostawa jest sprawdzana pod wzgldem ilociowym i jakociowym. Najczstsze straty wynikaj z nakadania kar umownych w przypadku braku terminowoci dostaw, kradziey, zaginicia dostawy czy uszkodzenia adunku. Pomimo jasno sprecyzowanych wymogów zaadowców do gównych problemów zwizanych z usugami logistycznymi w kanaach dystrybucji zaliczy mona: wysokie koszty usug, ograniczone oferty przewo ników w stosunku do niektórych krajów, Model systemu dystrybucji w Polsce w aspekcie komodalnoci transportu towarów 69 dugi czas dostarczenia dostawy, opó nienia w dostawach, szkody powstae podczas wykonywania usugi, unikanie odpowiedzialnoci przewo nika, skomplikowane procedury zwizane z dokumentacj transportow i spedycyjn. Wiele firm prowadzi dystrybucj w skali midzynarodowej. Liczba krajów, które poszczególne kanay dystrybucji mog obsugiwa, moe by bardzo dua. W tym przypadku uwaa si, e trudne jest okrelenie idealnego rozwizanie transportowego, bowiem kady kraj ma swoje przepisy prawne i regulacje, do których naley si dostawa.. Przy dystrybucji na pozaeuropejskich rynkach midzynarodowych naley równie zwróci uwag na istotnego porednika, jakim s agencje celne. Przy duym eksporcie towarów poza Uni Europejsk wybór rzetelnej i sprawdzonej agencji celnej ma ogromne znaczenie dla sprawnego i szybkiego przebiegu procesów logistycznych. Czsto obsug celn dla przedsibiorstw wykonuje jedna agencja celna, co tworzy nastpujce zalety: dobra znajomo specyfiki produkcyjnej przez dan agencj celn, szybka i sprawna komunikacja, usprawnienie caego procesu poprzez dugoletni wspóprac, korzystne, negocjowane stawki, atwiejszy dostp do dodatkowych usug oferowanych przez agencj celn, np. skad celny, przepyw informacji na wysokim poziomie (komunikaty potwierdzajce eksport IE599), pomoc w zgaszaniu wniosków do urzdu celnego. Wszystkie powysze czynniki maj ogromne znaczenie nie tylko jeli chodzi o sam czas transportu, ale równie o same koszty. Przykadem mog by tutaj komunikaty IE 599, które obecnie s stosowane do potwierdzenia wywozu towaru poza obszar unijny. Otrzymany komunikat jest podstaw do odzyskania 22% VAT-u, za w momencie braku takiego komunikatu firma musi zapaci warto VAT-u od towaru. Obecnie nie istnieje idealne rozwizanie transportowe speniajce wszystkie oczekiwania zarówno nadawcy towaru jak i jego odbiorcy. Niemoliwe bowiem jest, aby rozwizania, które s niedrogie byy jednoczenie bardzo sprawne i szybkie. Coraz bardziej powszechne staje si stosowanie alternatywnych kanaów dystrybucji elektronicznej. W zasadzie wikszo czonków systemu dystrybucji oferuje skadanie zamówie on-line, a przynajmniej zamieszcza na stronie internetowej zdjcia produktów, oferuje moliwo sprawdzania ceny wyrobów. Handel elektroniczny pozwala na zoenie zamówienia w sposób elektroniczny, czsto te umoliwia ledzenie statusu wysyki produktu. Wybór elektronicznego kanau dystrybucji w postaci sklepu internetowego uzasadniany jest wieloma wzgldami, takimi jak: moliwoci dotarcia do szerokiego grona klientów przy ograniczonych nakadach, niskimi kosztami dziaalnoci, a tym samym moliwoci zaoferowania klientom produktów po przystpnej cenie, moliwoci prowadzenia przy ograniczonych nakadach finansowych przedsiwzicia na du skal, funkcjonowaniu placówki 24 godziny na dob przez 365 dni w roku, 70 Danuta Kisperska-Moro lepsz ekspozycj oferowanego asortymentu poprzez pen prezentacj produktów, parametrów technicznych oraz opinii innych uytkowników, moliwoci oferowania towarów niszowych niespotykanych w tradycyjnych kanaach ze wzgldu na mae zainteresowanie klientów, moliwoci zaoferowania kilku rodzajów dostawy produktów do klienta zgodnie z jego preferencjami. Badane firmy wskazyway na szereg wad elektronicznego kanau dystrybucji: liczba klientów ograniczona do tych z dostpem do Internetu (w Polsce s klienci, którzy nie mog, nie chc lub nie potrafi korzysta z Internetu), ewentualne szkody powstae w czasie dostaw towarów, brak fizycznego kontaktu z obsug sklepu, co dla wielu klientów jest duym utrudnieniem. Zamawianie produktów w systemie on-line powoduje pewien psychologiczny efekt w postaci oczekiwania na równie szybk dostaw elektroniczn. Realizowanie szybkich indywidualnych dostawy przez firmy kurierskie posiada te swoje mankamenty, bowiem angauje ograniczone w pewnym stopniu zdolnoci przerobowe tych firm, a zwaszcza limituje dostpno tych usug dla klientów indywidualnych w godzinach wieczornych. Std tak istotne staja si punkty pozostawiania przesyek, które w sposób analogiczny do przesyek Poczty Polskiej, nie ograniczaj moliwoci wyduenia okresu dla odbioru przesyki. Istniej te moliwoci odbioru produktów zamawianych on-line ze wskazanych punktów sprzeday detalicznej w pobliu lokalizacji klienta. Wikszo analizowanych systemów dystrybucji wykorzystuje koncepcj centralnego hurtownika lub centralnego magazynu. Zakada si, e regionalna centralizacja upraszcza i porzdkuje dostawy, eliminuje chaos w przypadku bezporednich kanaów dystrybucji oraz ogranicza koszty dostaw. W dostawach midzynarodowych pojawia si centralny magazyn europejski (np. we Francji dla caej Europy. Czasem wprowadza to zaskakujce kierunki przepywów, gdzie produkty wytwarzane w Polsce wdruj do centralnego magazynu firmy midzynarodowej ulokowanego w innym kraju, za dostawy do polskich oddziaów firmy wracaj z centralnego magazynu europejskiego. Tym sposobem funkcje magazynu centralnego wywouj zwikszone zapotrzebowanie na procesy transportowe. Wikszo magazynów centralnych funkcjonuje jako centrum kompletacji dostaw w postaci cross-dockingu. Taki system dystrybucji wymaga wikszej standaryzacji opakowa; standardowe produkty katalogowe s opakowywane w znormalizowany sposób i organizowane w zestandaryzowane jednostki adunkowo-magazynowe (np. Europalety). Jednak elementy niestandardowe ( zwaszcza ze wzgldu na due gabaryty) stanowi problem dla komodalnoci transportu. Wymagaj one specjalnego sprztu do przeadunku i do realizacji dostaw do klientów. We wspóczesnych systemach dystrybucji nacisk pooony zosta take na stosowanie uniwersalnego systemu oznakowania produktów. Wiele badanych firm dopiero w chwili obecnej wdraa kody kreskowe. Automatyczna identyfikacja produktów w skali caej sieci dostaw z pewnoci stanowi uatwienie dla wdraania komodalnoci transportu. Wiele firm nie korzysta z wasnej powierzchni magazynowej, szczególnie w przypadkach zmiennoci zapotrzebowania firmy na powierzchni magazynow. Chodzi w tych przypadkach o konieczno przygotowania i przesania niewielkich dostaw Model systemu dystrybucji w Polsce w aspekcie komodalnoci transportu towarów 71 awaryjnych, które nie zawsze mog by realizowane z wasnych magazynów o okrelonej liczbie i strukturze SKU oraz statycznej lokalizacji nie zawsze cile dopasowanej do zapotrzebowania i lokalizacji klientów. Ponadto transport dystrybucyjny (który dla odbiorcy jest równoznaczny z transportem zaopatrzeniowym) w przypadku wynajmowanych powierzchni magazynowanych, ulokowanych celowo z punktu widzenia optymalizacji systemu dystrybucji, moe by wykorzystany jednoczenie do obrotu pustych opakowa i pojemników. Moe to zapewni wymagana w systemach dystrybucji precyzj i terminowo rozliczania opakowa zwrotnych. W chwili obecnej nie wystpuj takie ograniczenia w technikach komputerowych wykorzystywanych w systemach dystrybucji firm i ich zgrupowa, które uniemoliwiayby wprowadzanie szerszego zakresu elastycznych rozwiza magazynowo-transportowych. Firmy osigaj to poprzez stosowanie zintegrowanych systemów zarzdzania klasy ERP. Zdecydowanie najpowszechniejsza aplikacja w tym zakresie jest system SAP, doceniany za dobre rozwizania systemowe, a zwaszcza biece aktualizowanie danych i eliminacja baaganu informacyjnego w procesach przepywu produktów. Dodatkowo coraz powszechniejsze jest stosowanie takich technik komunikacyjnych jak EDI (np. w przemyle motoryzacyjnym), Light EDI , itp. Wszystkie wymienione powyej problemy mog by potencjalnymi trudnociami we wdraaniu koncepcji komodalnoci transportu. 4. PROFIL DOCELOWEGO MODELU SYSTEMU DYSTRYBUCJI TOWARÓW OPARTEG O TRANSPORT KOMODLANY 4.1. SKUTECZNO PROCESÓW W MODELU DYSTRYBUCJI Celem funkcjonowania kanaów dystrybucji jest zapewnienie naleytej jakoci obsugi klientów. Naley jednoznacznie stwierdzi, e bdy popeniane w procesach dystrybucji prowadz do rozbienoci pomidzy obsug oferowan przez dan firm a percepcj tej usugi ze strony klienta. Sytuacj tak mona utosamia z niezadowoleniem klienta z dostarczonej usugi dystrybucyjnej, nie odpowiadajcej jego oczekiwaniom30. Model dystrybucji, zakadajc potencjalne wystpowanie tego rodzaju luk31, musi zmierza w kierunku ich eliminacji. Firmy, które chc uzyska przewag rynkow musz oferowa poziom obsugi wyszy ni konkurencja. Trzeba take pamita o tym, e wysoki poziom obsugi w systemach dystrybucji zwizany jest z koniecznoci ponoszenia odpowiednich kosztów. Rosnce koszty 30 Logistyka dystrybucji. Praca zbiorowa pod red. K.Rutkowskiego, Szkoa Gówna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2005, s.133 31 V.A.Ziethaml, A.Parasuraman, L.L.Berry: Delivering Quality Service. Macmillan, New York 1990, s. 35 - 49 72 Danuta Kisperska-Moro wynikaj m.in. z koniecznoci posiadania duych zapasów produktów, które maj stanowi bufor bezpieczestwa w przypadku niespodziewanych zmian zapotrzebowania. Równie koszty transportu mog wzrasta w miar oferowania ponadprzecitnego poziomu sprzeday. Tak wic w kanaach dystrybucji naley dy do umacniania takiego poziomu obsugi, który pozwoli na istotny wzrost sprzeday, jednak maksymalizujcy zyski uczestników tych kanaów. Oprócz rzeczywistych kosztów fizycznej dystrybucji przy decyzjach o konfiguracji sieci dystrybucji naley dodatkowo uwzgldnia koszty utraconych moliwoci sprzeday, jako wyrazu dbaoci o odpowiedni poziom obsugi klienta32. Naley podkreli, e nie ma jednego uniwersalnego w skali gospodarki kryterium oceny sprawnoci i efektywnoci procesów dystrybucji; w tym zakresie daje si zaobserwowa wyra n specyfik branow procesów i produktów. Jednym z najbardziej istotnych kryteriów oceny skutecznoci dziaa dystrybucyjnych jest poziom obsugi klienta, ale jego ocena równie zaley od indywidualnych wymogów w obrbie poszczególnych bran i rodzajów dziaalnoci. W zakresie obsugi klienta mamy wiele rónorodnych moliwoci oceny rzeczowej tego poziomu33. Tak wic optymalizacja procesów w modelu dystrybucji produktów nie jest prostym zadaniem i moe zapewne by ona oparta o okrelon funkcj celu, która bdzie uwzgldnia zmienne kosztowo-finansowe, zmienne poziomu obsugi klienta oraz czynniki zwizane ze spoeczn odpowiedzialnoci przedsibiorstw rónych sektorów w zakresie wielorakich aspektów zrównowaonego rozwoju gospodarki. Owa funkcja celu moe by optymalizowana przy uwzgldnieniu szeregu warunków ograniczajcych wynikajcych z istniejcych zasobów, powiza gospodarczych i moliwoci organizowania i bilansowania wydajnoci i sprawnoci procesów magazynowania i transportu. Optymalizacja funkcji celu i uwzgldnienie warunków brzegowych dotyczy sieci powiza w modelu dystrybucji, a wic klasycznej formy wzów i przepywów pomidzy tymi wzami. Funkcja celu bdzie wic wielomianem, który stanie si wypadkow przyjtych celów, z których cz bdzie dotyczya maksymalizacji poziomu zjawisk, za cz minimalizacji innych zjawisk. Tradycyjnie wyniki dziaania systemu dystrybucji powinny by rozpatrywane w kontekcie dwóch elementów34: sprawnoci, zwizanej ze stopniem moliwoci danej firmy zrealizowania wyznaczonych celów, efektywnoci, rozumianej jak relacja pomidzy zasobami zaangaowanymi w realizacj pewnego zestawu efektów, tj. celów firmy. powysze elementy mona zdekomponowa na nastpujce kryteria oceny dziaalnoci operacyjnej w modelu dystrybucji: 32 M.Christopher: Strategia zarzdzania dystrybucj, Agencja Wydawnicza „Placet”, Warszawa 1996, s.15 Ta zoona struktura kosztów okrelonej konfiguracji modelu dystrybucji wywodzi si z formuy kosztów fizycznej dystrybucji towarów, zaproponowanej przez Ph.Kotlera: Marketing. Analiza, planowanie, wdraanie i kontrola, Gebethner & Ska, Warszawa 1994, s.539-540 33 D.Kempny: Obsuga klienta jako podstawa konkurencyjnoci firm w acuchach dostaw, w: Logistyka, praca zbiorowa pod red. D.Kisperskiej-Moro i S.Krzyaniaka, Instytut Logistyki i Magazynowania, Pozna 2009 34 A.J. van Weele: Purchasing Management. Analysis, Planning and Practice, Chapman and Hall, London, 1994, s.202-203 Model systemu dystrybucji w Polsce w aspekcie komodalnoci transportu towarów 73 jako - majca na uwadze znacznie szerszy zakres ni zgodno ze specyfikacjami i uwzgldnienie tylko takich aspektów jak cechy szczególne, funkcjonalno, trwao, pewno, estetyka, itp. warunki dostaw - których wynikiem jest ocena pozytywna, gdy wyniki dziaania odpowiadaj oczekiwaniom z punktu widzenia dwóch gównych aspektów: iloci i terminowoci; czas cyklu - bdcy sum czasu zamawiania, czasu zlecania produkcji, czasu przetwarzania, czasu transportu, czasu oczekiwania w kolejce, czasu przestawienia maszyn, itp. i zazwyczaj wymagajcy wielu usprawnie i redukcji; straty - reprezentujce czynnoci i zasoby nie dodajce wartoci w procesie realizowania potrzeb klientów. Jednym z interesujcych sposobów pomiaru skutecznoci procesów dystrybucji moe by koncepcja modelu SCOR (Supply Chain Operations Reference)35 Procesy te i czynnoci rozpatrywane s na czterech poziomach szczegóowoci36. I tak w modelu tym mona zastosowa takie mierniki jak: mierniki dugoci czasu cyklu dostawy (np. dugo cyklu produkcji, od gotówki do gotówki), mierniki kosztu (np. koszty dostawy, koszt pobrania produktu), mierniki obsugi/jakoci (np. dostawy punktualne, uszkodzone produkty), mierniki zasobów (np. zapasy). Bardziej szczegóowy zestaw mierników moliwych do wykorzystania w modelu dystrybucji produktów, uwzgldniajcych przede wszystkim wieloprzekrojowo poziom obsugi klienta przedstawia tablica 3. Zestawia ona kategorie mierników (jako, warunki dostaw, czas i straty) z czynnociami i procesami realizowanymi w acuchach dostaw (zakupy, transport, magazynowanie, produkcja i kontrola zapasów czyli zarzdzanie materiaami, caociowe operacje acucha dostaw). W tablicy 3 ograniczono liczb zasadniczych mierników do tych najbardziej istotnych i najwaniejszych dla funkcjonowania procesów dystrybucji. Tymczasem bogactwo wska ników, które mona tutaj wykorzysta jest w istocie rzeczy zadziwiajce. Ich poziom i tendencje jego zmian dostarczaj szczegóowych informacji o danym fragmencie procesów logistycznych. Kady z tych wska ników bierze pod uwag inne specyficzne czynniki, stwarzajc podstawy do wieloaspektowego rozwaania szczegóowych decyzji zarzdczych. Nie oznacza to jednak koniecznoci stosowania wszystkich lub duej liczby mierników, jednak ich szczegóowy przegld moe uatwi wybór tych waciwych dla okrelonych warunków danego acucha dostaw. 37 35 http://www.supply-chain.org; Ph.B.Schary, T.Skjott-Larsen: Zarzdzanie globalnym acuchem poday. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002 36 E.D.Eris, O.Y.Saatcioglu, O.Tuna: Do Logistics Service Providers Improve the Supply Chain Efficiency by Using SCOR Model?, w: pracy zbiorowej pod red. M.Bourlakisa, K.Cullinane, C.Mulley, J.Nelson: Sustainable Logistics in an Intermodal Setting. Proceedings of the Logistics Network Conference, Newcastle University, Newcastle upon Tyne 2006 37 Przegld metod pomiaru funkcjonowania acuchów dostaw, które mona wykorzysta take do pomiaru systemów dystrybucji prezentuj D.Kisperska – Moro, E.Paczek, R.Piniecki, A.wierczek: Pomiar funkcjonowania acuchów dostaw, Akademia Ekonomiczna, Katowice 2006 74 Danuta Kisperska-Moro 5. STRUKTURA DOCELWEGO MODELU DYSTRYBUCJI WYKORZYSTUJCEGO KOMODALNO TRANSPORTU Dokonana wszechstronna i bardzo szczegóowa analiza systemów dystrybucji poszczególnych przedsibiorstw wskazaa na ogromn rónorodno stosowanych rozwiza i bogactwo problemów wystpujcych w systemach dystrybucji. Skutkuje to ogromnym zrónicowaniem przyjtych rozwiza magazynowych i transportowych, dla których trudno jest znale standardowe i ujednolicone wzorce w skali caej gospodarki. Tablica 3 Zestaw mierników dla pomiaru skutecznoci funkcjonowania systemów dystrybucji – ujcie syntetyczne Czas caego cyklu Realizacja dostaw Jako Kategorie mierników Zakupy x Jako przychodzcyc h produktów / mierniki obsugi x Mierniki jakoci dostawców x Mierniki jakoci kupowanego zamówienia x Okres zamawiania zakupów x Punktualno zakupionych zamówie x Mierniki czasu zoenia zamówienia Transport Magazynowanie Zapasy i produkcja Cay acuch dostaw x Kompletna dostawa bez uszkodze x Dokadne rachunki za przewóz x Mierniki kompletacji zamówienia x Mierniki obsugi administracyjnej zamówie x Miernik poziomu x Mierniki obsugi dokadnoci i kompletnoci x Mierniki precyzji: zamówienia x Zapasów x Mierniki x Prognozowania x Planowania produkcji komunikacji z klientem x Mierniki jakoci harmonogramowania produkcji x Punktualna reakcja na zapytania i reklamacje x Mierniki wysyania dostaw x Okres zamawiania x Mierniki dostaw na zlece produkcyjnych czas x Mierniki czasu x Czas x Miernik czasu transportu przypywu przepywu przez magazyn produkcyjnego x Czas cyklu uzupeniania zapasów x Mierniki czasu cyklu zamawiania i dostawy Model systemu dystrybucji w Polsce w aspekcie komodalnoci transportu towarów 75 Cd. tablicy 3. x Utracone x Produkty x Obrotowo x Mierniki zwrotów: zamówienia uszkodzone zapasów x Do caych zasobów (wycofane lub zagubione x Zapas w dniach x Do zasobów netto przez x Bdy w x Procent x Do kapitau klientów) kompletowazwikszenia obrotowego x Uszkodzone niu zamówie zapasów x Czas od gotówki do lub zagubione x Dostosowywagotówki produkty nie zapasów x Opó niona reakcja na reklamacje klientów ródo: D.Kisperska – Moro, E.Paczek, R.Piniecki, A.wierczek: Pomiar funkcjonowania acuchów dostaw, Akademia Ekonomiczna, Katowice 2006 Straty x Inspekcje jakociowe x Substytucja x Zmiana zamówie Niemniej jednak mona wskaza pewne podobiestwa i regularno wystpujcych zjawisk. Ogólnie analizowane podmioty gospodarcze d do uzyskania nastpujcych rodzajów uytecznoci: dogodno przestrzenna, odpowiednia wielko partii towarów, akceptowalny czas oczekiwania na produkt, adekwatne do potrzeb zrónicowanie produktu. Procesy logistyczne w kanaach dystrybucji skierowane s przede wszystkim na zwikszenie wartoci wymiennej i uytkowej produktów o walory: przestrzenny i czasowy. Cechy te uwydatniaj si zwaszcza w procesach logistycznej obsugi elektronicznych kanaów dystrybucji, bowiem naley doceni znaczenie czynnika psychologicznego: szybkie zoenie i potwierdzenie przyjcia zamówienia wzmaga zapotrzebowanie na równie szybk dostaw. W tym wzgldzie fizyczno procesów logistycznych w przypadku dystrybucji dóbr rzeczowych stanowi powane ograniczenie. Wikszo analizowanych systemów dystrybucji wykorzystuje koncepcj centralnego hurtownika lub centralnego magazynu. Zakada si, e regionalna centralizacja upraszcza i porzdkuje dostawy, eliminuje chaos w przypadku bezporednich kanaów dystrybucji oraz ogranicza koszty dostaw. W dostawach midzynarodowych pojawia si centralny magazyn europejski, Funkcje magazynu centralnego wywouj zwikszone zapotrzebowanie na procesy transportowe. Wikszo magazynów centralnych funkcjonuje jako centrum kompletacji dostaw w postaci cross-dockingu. Taki system dystrybucji wymaga wikszej standaryzacji opakowa; standardowe produkty katalogowe s opakowywane w znormalizowany sposób i organizowane w zestandaryzowane jednostki adunkowo-magazynowe (np. Europalety). Jednak duy wolumen produktów oparty jest o elementy niestandardowe. Wymagaj one specjalnego sprztu do przeadunku i do realizacji dostaw do klientów. We wspóczesnych systemach dystrybucji nacisk pooony zosta take na stosowanie uniwersalnego systemu oznakowania produktów. Wiele badanych firm dopiero w chwili obecnej wdraa kody kreskowe. Automatyczna identyfikacja produktów w skali caej sieci dostaw z pewnoci stanowi uatwienie dla wdraania komodalnoci transportu. Powysze aspekty znalazy swe odzwierciedlenie w zaproponowanej koncepcji modelu dystrybucji produktów, który oprócz przedmiotu zainteresowania w postaci tradycyjnej optymalizacji strumieni przepywów transakcyjnych i fizycznych uwzgldnia procesy realizacji celów przedsibiorstw. Tym samym model dystrybucji staje si komponentem 76 Danuta Kisperska-Moro realizacji procesu zwikszania wartoci zarówno dla wacicieli przedsibiorstwa jak i dla klientów firmy. Okrelone cechy strukturalne kanaów dystrybucji wynikaj take z wpywu czynników technologicznych, kulturowych, fizycznych, spoecznych i politycznych. Model dystrybucji bezwzgldnie musi by rozwaany zarówno w aspekcie czynników ekonomicznych, jak i tych pozaekonomicznych. Tak wic docelowy model systemu dystrybucji w gruncie rzeczy opiera si o sieciow struktur przepywów, w ramach której funkcjonuj indywidualne produktowe i branowe acuchy dostaw. Punktami wzowymi w tej sieci s rónego rodzaju centra rekonfigurujce kierunek i si strumieni przepywu dóbr. Tym celom su m.in. centra logistyczne, które maja due znaczenie dla racjonalizacji procesów dystrybucyjnych38. Rysunek 1. przedstawia powizania natury logistycznej (materiaowo-informacyjne) w docelowym modelu dystrybucji, w którym wykorzystuje si take koncepcj odraczania logistycznego. Rys. 2. Przepywy produktów w kanale dystrybucji regulowane w oparciu o strategi odraczania produkcji ródo: A. wierczek: Automatyczne systemy gromadzenia danych jako narz dzie efektywnego zarzdzania acuchem logistycznym. Logistyka Nr 5/2006 38 I. Fechner: Miejsce centrum logistycznego w nazewnictwie infrastruktury logistycznej. „Logistyka” 3/2008 Model systemu dystrybucji w Polsce w aspekcie komodalnoci transportu towarów 77 Naley pamita, e centra logistyczne s tylko jednym z moliwych rozwiza, za same centra mog przybiera rónorodne formy strukturalne, takie jak kompleksowe centra logistyczne, centra logistyczne operatorów, czy centra dystrybucji lub wrcz centra magazynowe. Znów wystpuje tu wielka rónorodno rozwiza, ale wszystkie przyjte formy wyraaj denie do koncentracji i uporzdkowania fizycznych strumie i dostaw produktów w systemach dystrybucji. Kada stosowana forma centralizacji przepywów posiada swoje okrelone wady i zalety. Koncepcja docelowego wariantu podsystemu dystrybucji w gospodarce jest koncepcj ogóln, bowiem przyjcie szczegóowych rozwiza w tym zakresie nie jest moliwe ze wzgldu na rónorodno form i typów relacji i powiza w modelach dystrybucji. Zaproponowana koncepcja modelu dystrybucji opiera si na zaoeniu, e wspóczesne systemy dystrybucji powinny ewoluowa w kierunku stworzenia podwalin funkcjonowania tzw. logistyki wirtualnej39. Tego typu rozwizania zmierzaj do realizacji korzyci skali poprzez uytkowanie wspólnych zasobów wspópracujcych ze sob firm przy jednoczesnym zachowaniu korzyci z realizacji indywidualnych zada i transakcji poszczególnych firm. Zwikszenie stopnia wykorzystania zasobów jest przy tym moliwe wskutek elastycznego wzgldem zapotrzebowania rozmieszczenia zasobów, za skrócenie okresu dostawy jest moliwe poprzez lepsze zarzdzanie priorytetami dziaalnoci operacyjnej. Zaoenie wirtualizacji modelu dystrybucji opiera si na wsparciu publicznymi systemami pozwalajcymi na dostp do informacji o zasobach logistycznych takich jak zapasy i wielorakie usugi operatorów logistycznych oraz daleko idcej standaryzacji tych zasobów logistycznych. Systemy produkcyjne powinny mie charakter moduowy, uatwiajcy wytworzenie wyrobu gotowego cile dopasowanego do potrzeb klienta. Zasoby logistyczne i ich dostpno (fizyczna oraz informacyjna) powinna by warunkiem dla swobodnej substytucji zapasów i transportu. Kryteria wyboru przy tym mog by bardzo róne, w zalenoci od aktualnych konkretnych celów dziaania firm i ich grup. Podobnie niezbdne jest wdroenie systemów gwarantujcych sprawny proces patnoci dostawcom usug logistycznych, jak równie niezbdne jest wprowadzenie regulacji ograniczajcych odpowiedzialno uytkowników usug logistycznych. Naley bowiem stale pamita o zoonych uwarunkowa procesów dystrybucji. Wirtualna logistyka, jako wsparcie ultraelastycznych modeli dystrybucji, oznacza przeksztacanie si sektora TSL w kierunku zwikszenia zakresu zarzdzania zasobami informacyjnymi i znacznego rozszerzenia oferty usug logistycznych40. Zastosowanie wirtualnej logistyki moe uatwi przepyw maych wolumenów produktów o duej wartoci. Te bowiem wolumeny w duym zakresie zaczynaj coraz czciej pojawia si w dostawach jako wyraz koniecznoci dostosowania si do rosncych wymaga klientów w ramach coraz bardziej zacitej konkurencji rynkowej. W dugim okresie wirtualna logistyka pozwoli na zwikszenie efektywnoci wielu operacji logistycznych w wirtualnych acuchach dostaw, co ostatecznie powinno pozwoli na oszczdnoci 39 M. P. Clarke: Virtual logistics. An introduction and overview of the concepts, International Journal of Physical Distribution & Logistics Management, Vol. 28 No. 7, 1998, s. 486-507 40 R.I. van Hoek: Logistics and virtual integration. Postponement, outsourcing and the flow of information, International Journal of Physical Distribution & Logistics Management, Vol. 28 No. 7, 1998, s. 508-523 s. 508-523 78 Danuta Kisperska-Moro energii i innych zasobów, zmniejszon kongesti transportu oraz redukcj zanieczyszcze rodowiska naturalnego. Artyku jest efektem prac realizowanych w ramach grantu rozwojowego R10 002706/2009 nt. ”Model systemu logistycznego Polski jako droga do komodalnoci transportu w Unii Europejskiej”. Realizacja projektu zostaa dofinansowana przez Narodowe Centrum Bada i Rozwoju. Bibliografia 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. Baker M.J.: Dictionary of Marketing and Advertising, wyd. II, Nichols Publishing,New York 1990 Ballou R.H.: Basic Business Logistics. Wydanie 2, Prentice Hall, Englewood Cliffs, 1987. Bank Danych Regionalnych – www.stat.gov.pl Bucklin L.P.: A Theory od Distribution Chanel Structure, IBER Special Publications, Berkeley, CA 1966. Bucklin L.P.: Competition and Evolution in the Distributive Trades, Prentice Hall, Englewood Cliffs, NJ 1972. .Christopher M.: Strategia zarzdzania dystrybucj, Agencja Wydawnicza „Placet”, Warszawa 1996 Clarke M.P.: Virtual logistics. An introduction and overview of the concepts, International Journal of Physical Distribution & Logistics Management, Vol. 28 No. 7, 1998. A. Czubaa, Dystrybucja produktów, PWE, Warszawa 2001, s. 25. Czynniki rozwoju wirtualnych acuchów dostaw, praca zbiorowa pod red. D.Kisperskiej-Moro, Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Katowice 2009. Dharma A., Dominguez L.V.: Channel Evolution: A Framework for Analysis, “Journal of the Academy of Marketing Science”, t. 20, nr 1, zima 1992. Eris E.D., O.Y.Saatcioglu, O.Tuna: Do Logistics Service Providers Improve the Supply Chain Efficiency by Using SCOR Model?, w: pracy zbiorowej pod red. M.Bourlakisa, K.Cullinane, C.Mulley, J.Nelson: Sustainable Logistics in an Intermodal Setting. Proceedings of the Logistics Network Conference, Newcastle University, Newcastle upon Tyne 2006. Fechner I.: Miejsce centrum logistycznego w nazewnictwie infrastruktury logistycznej. „Logistyka” 3/2008. Frazier G.L., Sawhney K., Shervani T.: Functions and Integration in Channels of Distribution, w: Review of Marketing 1990, praca zbiorowa pod red. Zeithaml V.E., American Marketing Association, Chicago 1990. Funkcjonowanie maych i rednich przedsi biorstw produkcyjnych w acuchach dostaw, praca zbiorowa pod red. D.Kisperskiej-Moro, Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Katowice 2010 Kempny D.: Obsuga klienta jako podstawa konkurencyjnoci firm w acuchach dostaw, w: Logistyka, praca zbiorowa pod red. D.Kisperskiej-Moro i S.Krzyaniaka, Instytut Logistyki i Magazynowania, Pozna 2009. Logistyka dystrybucji. Praca zbiorowa pod red. K.Rutkowskiego, Szkoa Gówna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2005 Kisperska-Moro D.: acuchy dostaw czy acuchy poday, w: Annales Universitatis Mariae CurieSkodowska, Uniwersytet Marii Curie-Skodowskiej, Lublin 2003. Kisperska-Moro D.: System logistyczny gospodarki polskiej, Akademia Ekonomiczna,, Katowice 1996 Kisperska-Moro D.: Wpyw tendencji integracyjnych na rozwój zarzdzania logistycznego, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Katowice 1999. Kisperska – Moro D., E.Paczek, R.Piniecki, A.wierczek: Pomiar funkcjonowania acuchów dostaw, Akademia Ekonomiczna, Katowice 2006. Kisperska-Moro D., A.Swierczek: The selected determinants of manufacturing postponement within supply chain context: An International Study, Proceedings of the International Conference on Value Added Creation, University of Izmir, Turkey, 12-14 November 2008. Kosiewicz U.: Handel globalny. „ycie Handlowe” 1997, nr 10 Model systemu dystrybucji w Polsce w aspekcie komodalnoci transportu towarów 79 22. Koncentracja w handlu a wspópraca producentów i dystrybutorów.Praca zbiorowa pod red. M. Struyckiego. IRWiK, Warszawa 2000. 23. Kotler Ph.: Marketing. Analiza, planowanie, wdraanie i kontrola, Gebethner & Ska, Warszawa 1994. 24. Olson J., Granzin K.L.: Vertical Integration and Economic Development: An Empirical Investigation of Channel Integration, “Journal of Global Marketing” 1994, t.7, nr 3 25. Rocznik statystyczny 1992, GUS Warszawa 1993. 26. Rynek Wewntrzny w 1991, GUS Warszawa 1992. 27. Rynek Wewntrzny w 1992, GUS Warszawa 1993. 28. Rynek Wewntrzny w 1993, GUS, Warszawa 1994. 29. Rynek Wewntrzny w 1996, GUS Warszawa 1997. 30. Rynek Wewntrzny w 1997, GUS, Warszawa 1998. 31. Rynek Wewntrzny w 1999, GUS, Warszawa 2000. 32. Rynek Wewntrzny w 2000, GUS, Warszawa 2001. 33. Rynek Wewntrzny w 2004, GUS, Warszawa 2005. 34. Rynek Wewntrzny w 2006, GUS, Warszawa 2007. 35. Rynek Wewntrzny w 2007, GUS, Warszawa 2008. 36. Rynek Wewntrzny w 2008, GUS, Warszawa 2009. 37. Schary Ph.B., T.Skjott-Larsen: Zarzdzanie globalnym acuchem poday. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002 38. Spyra Z.: Kanay dystrybucji. Ksztatowanie relacji, CeDeWu, Warszawa 2008, s.13 39. Stern L.W., A.I.El-Ansary, A.T.Coughlan: Kanay marketingowe, PWN, Warszawa 2002, s. 19-23 40. Strategie przedsi biorstw handlowych w warunkach globalizacji rynku. Praca zbiorowa pod red. K. liwiskiej. CBiE Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Katowice 2000. 41. A. wierczek: Automatyczne systemy gromadzenia danych jako narz dzie efektywnego zarzdzania acuchem logistycznym. Logistyka Nr 5/2006. 42. wierczek A.: Koncepcje zarzdzania przepywem materiaów i produktów, w: Logistyka, praca zbiorowa pod red. D.Kisperskiej-Moro i S.Krzyaniak, Instytut Logistyki i Magazynowania, Pozna 2009. 43. van Hoek R.I. :Postponed manufacturing : a case study in the food supply chain. Supply Chain Management. Vol. 2, No. 2, 1997. 44. van Hoek R.I.: Logistics and virtual integration. Postponement, outsourcing and the flow of information, International Journal of Physical Distribution & Logistics Management, Vol. 28 No. 7, 1998 45. van Weele A.J.: Purchasing Management. Analysis, Planning and Practice, Chapman and Hall, London, 1994. 46. www.paiz.gov.pl/prawo/prawo_konkurencji/artykuly/umowy_dystrybucyjne. 47. www.supply-chain.org 48. .Ziethaml V.A., A.Parasuraman, L.L.Berry: Delivering Quality Service. Macmillan, New York 1990. DISTRIBUTION MODEL IN POLAND AND COMMODALITY OF TRANSPORTATION OF GOODS Summary: In practice diversified solutions of distributions processes can be seen, shaping direct and indirect distribution channels. Through these channels goods are made available for customers directly or through intermediating institutions or companies. Customer service level is an important measure of evaluation of effectiveness of these channels. It depends mainly on proper coordination of logistics processes, particularly transportation and warehousing. On the basis of literature studies and empirical analysis of case studies of companies operating in different branches, the most popular distribution strategies and typical logistics concepts were identified. Development of new electronic trade channels that become a common part of contemporary distribution models were also examined. On that basis main general assumptions of distribution model in Poland were indicated related to the concept of co-modal transportation. Keywords: Distribution channels, logistics processes, transport and warehousing Recenzent: Tomasz Nowakowski
