SZKOŁA PODSTAWOWA W LIGOWIE opr. mgr Ewa Jankowska

SZKOŁA PODSTAWOWA W LIGOWIE
opr. mgr Ewa Jankowska
Pojęcie, cele, zasady i formy współpracy nauczycieli i rodziców
Współpraca według W. Okonia to „współdziałanie ze sobą jednostek lub grup ludzi wykonujących swoje cząstkowe
zadania, aby osiągnąć jakiś wspólny cel; opiera się na wzajemnym zaufaniu i lojalności oraz na podporządkowaniu się
celowi, należycie uświadomionemu sobie przez wszystkie jednostki lub grupy”[1].
M. Łobocki pisze o współdziałaniu nauczycieli i rodziców, że jest ono „wspólnym działaniem dla dobra poszczególnych
uczniów, klas i całej społeczności szkolnej w procesie nauczania i wychowania. Jego cechą konstytutywną jest przede
wszystkim podejmowanie różnych zadań w imię wspólnie uzgodnionych celów”[2].
Problematyką współpracy rodziców i nauczycieli, czy też współdziałania rodziny i szkoły zajmowało się wielu pedagogów.
A.W. Janke zauważył, że dalece upraszczające jest sprowadzenie wzajemnych powiązań rodziny i szkoły ( rodziców i
nauczycieli ) do współpracy lub współdziałania[3].
S. Kawula w swej koncepcji rozpatruje takie rodzaje powiązań jak „partycypacja
(współudział, współpraca, współdziałanie, inspiracja), przystosowanie (akomodacja ), inercja ( bierność, obojętność ),
opozycja ( odrzucanie, sprzeczność interesów, konflikt )”[4]. Wskazuje iż mamy do czynienia ze stosunkami nie zawsze
osiągającymi poziom współpracy i współdziałania. Stąd używa terminu „pedagogiczna relacja rodzina – szkoła”[5].
I. Jazukiewicz pisze, że współpraca nauczyciela i rodzica jest czynnikiem wpływającym na pełnienie roli dziecka i ucznia.
Nauczyciel rozpoczyna pracę tam, gdzie kończy ją rodzić i odwrotnie. W takiej sytuacji uzasadnione jest potraktowanie
stosunku nauczyciel – rodzic w kategoriach interakcjonizmu i przedstawienie go jako relacji dwupodmiotowej. Teoria
interakcjonistyczna dotyczy stosunków międzypersonalnych, do których zalicza się również stosunek nauczyciela i
rodzica. Przyjmuje ona następujące założenia:
- istnieją co najmniej dwie jednostki;
- występuje wzajemny wpływ jednostek;
- wzajemne stosunki cechuje dynamika i zmienność;
- wzajemne stosunki są kształtowane przez różne czynniki;
- wzajemne stosunki można mierzyć.
Ujęcie pedagogicznego stosunku nauczyciel – rodzic w kategorii relacji interpersonalnej sprzyja postrzeganiu rodzica jako
szanowanego partnera, a nauczyciela jako uznanego eksperta, oczekiwanego doradcy oraz zaufanego przewodnika w
trudnościach. Relację tę można przedstawić w następujący sposób.
Schemat pedagogicznej relacji interpersonalnej nauczyciel – rodzic według
I. Jazukiewicz.
Przedmiotem kreującym relację interpersonalną nauczyciel – rodzic jest dziecko. Moment rozpoczęcia nauki szkolnej jest
początkiem jej nawiązania. Treścią relacji jest troska o dobro dziecka[6].
Naczelnym celem współdziałania nauczycieli i rodziców, według M. Łobockiego jest dążenie do usprawnienia pracy
wychowawczej z uczniami, w jej szerokim rozumieniu. Nie chodzi tylko o zmianę lub udoskonalenie działań
wychowawczych jedynie w stosunku do tzw. uczniów trudnych czy zaistniałych w klasie lub szkole sytuacji konfliktowych.
Stosowane w praktyce różnorodne formy współpracy nauczycieli i rodziców dotyczą spraw związanych z wychowaniem,
uczeniem się wszystkich uczniów bez wyjątku. Należą one do codziennych oddziaływań wychowawczych szkoły i
domu[7].
Innym celem współpracy nauczycieli i rodziców jest lepsze poznanie przez nauczycieli i rodziców poszczególnych uczniów
zarówno w środowisku szkolnym jak i domowym. Jest to konieczny warunek usprawnienia wszelkiej niemal działalności
wychowawczej. Sprzyjają temu zwłaszcza te formy kontaktów nauczycieli i rodziców podczas których istnieje możliwość
wymiany wzajemnych spostrzeżeń i uwag co do zachowania się uczniów w domu i szkole.
Wzajemne poznanie się i rozumienie nauczycieli i rodziców to kolejny cel ich współpracy. Możliwość taką stwarzają
wzajemne kontakty oparte na przyjaźni i obopólnym zaufaniu. Dopiero wówczas można liczyć na zaangażowanie
rodziców i nieskrępowanie nauczycieli.
Zjednywanie rodziców dla ogółu uczniów jest również ważne dla usprawnienia pracy wychowawczej w szkole[8].
Oprócz przedstawionych celów współpracy nauczycieli i rodziców istnieje według M. Łobockiego wiele innych bardziej
szczegółowych celów na przykład:
-uświadomienie rodzicom, że wielostronny rozwój dziecka zależy od wspólnie realizowanych działań przez szkołę i przez
dom;
-umacnianie więzi emocjonalnej między nauczycielami i rodzicami;
-umożliwienie dwukierunkowego porozumienia się nauczycieli i rodziców na zasadzie demokratyzmu i partnerstwa;
-wymiana opinii i spostrzeżeń, np. w sprawie rozwoju fizycznego, społecznego i psychicznego uczniów lub odczuwanych
przez nich potrzeb psychospołecznych;
-sugerowanie rodzicom określonych form oddziaływań wychowawczych za pomocą których mogliby wydatnie pomóc
swym dzieciom w nauce i zachowaniu;
-ułatwianie nauczycielom zrozumienia stosunku ucznia do swej rodziny oraz jej oczekiwań wobec niego[9].
Urzeczywistnianie wyżej przedstawionych celów wymaga przestrzegania określonych zasad, czyli najogólniejszych
dyrektyw ułatwiających nauczycielowi i rodzicom nawiązywania obopólnych kontaktów oraz owocną wymianę
wzajemnych świadczeń w ramach zainicjowanego współdziałania. M. Łobocki przedstawia je następująco:
- zasada pozytywnej motywacji,
- zasada partnerstwa,
- zasada wielostronnego przepływu informacji,
- zasada jedności oddziaływań,
- zasada aktywnej i systematycznej współpracy[10].
Zasada pozytywnej motywacji głosi, że nieodzownym warunkiem skutecznego współdziałania nauczycieli i rodziców jest
dobrowolny i chętny udział w owym współdziałaniu. Chodzi zwłaszcza o to, aby byli oni świadomi celowości i wzajemnej
współpracy jak i korzyści z niej wypływających.
Zasada partnerstwa postuluje niemal równorzędne prawa i obowiązki wychowawcy klasy i rodziców w ich wzajemnym
współdziałaniu. Chodzi tu szczególnie o to, aby żadna ze stron nie czuła się mniej wartościowa od drugiej, aby tworzyły
rodzaj wspólnoty, której członkowie mają jednakowy udział w podejmowaniu decyzji i ponoszą za nie pełną
odpowiedzialność.
Zasada wielostronnego przepływu informacji zakłada konieczność uruchomienia różnych kanałów porozumiewania
między nauczycielami a rodzicami. Sugeruje ona dwu – i wielokierunkowe porozumiewanie się.
Zasada jedności oddziaływań przypomina przede wszystkim o konieczności realizowania przez szkołę i rodzinę zgodnych
ze sobą celów wychowania. Oprócz zgodności celów, omawiana tu zasada domaga się także uzgodnienia metod i form
ich realizacji, które wiązałyby emocjonalnie uczniów ze szkołą i rodziną.
Zasada aktywnej i systematycznej współpracy uwydatnia potrzebę czynnego i stałego zaangażowania się nauczycieli i
rodziców w wykonywaniu zadań, w ramach wzajemnego współdziałania. Nie wyklucza ona jednocześnie zróżnicowanego
stopnia aktywności i systematyczności poszczególnych partnerów współdziałania[11].
Przedstawione zasady współdziałania nie obejmują na pewno wszystkich, którymi powinni kierować się zarówno
nauczyciele jak i rodzice. Na przykład nie mniej ważne wydaje się zachowanie się odpowiednich proporcji między
podejmowanymi działaniami na rzecz środowiska szkolnego i rodzinnego, poszanowania indywidualności i godności
każdego z uczestników wzajemnej współpracy, a także elastyczne i twórcze zastosowanie różnych jej form w codziennej
praktyce pedagogicznej[12].
Jedną z najczęściej spotykanych form współpracy szkoły i domu są spotkania zbiorowe. Właściwie zorganizowane i
systematycznie prowadzone mogą w nie małym stopniu przyczynić się do coraz lepszego funkcjonowania szkoły i rodziny
jako środowisk wychowawczych wzajemnie się uzupełniających.
Najbardziej popularne spośród zbiorowych form współpracy nauczycieli i rodziców są spotkania robocze ( wywiadówki ).
Organizowane są przeważnie dla rodziców uczniów jednej klasy i odbywają się nie częściej niż 4 – 6 razy w ciągu roku
szkolnego. Mają na celu omówienie różnych spraw organizacyjnych klasy, osiągnięć szkolnych uczniów i napotkanych
przez nauczycieli trudności w toku nauczania i wychowania[13]. Nauczyciele w czasie tych spotkań zapoznają rodziców z
planami pracy wychowawczej informują o ciekawych epizodach z życia klasy. Zaleca się, aby część tych informacji
przekazywali sami wychowankowie. Wiarygodność ich podnoszą uprzystępnione rodzicom rysunki lub inne dziecięce
wytwory, a także przygotowane specjalnie z tej okazji gazetki ścienne na temat życia klasowego lub wystawki
książek[14].
Podczas spotkań roboczych niejednokrotnie prowadzi się pedagogizację rodziców, która według S. Kawuli jest
„działalnością zmierzającą do stałego wzbogacania posiadanej przez rodziców potocznej wiedzy o elementy naukowej
wiedzy o wychowaniu dzieci i młodzieży”[15]. Dlatego często na tego rodzaju zebrania bywa zapraszany ekspert
( pedagog, psycholog, lekarz ), który wygłasza odczyt lub wykład, a następnie ustosunkowuje się wobec zadawanych
pytań[16]. Przebieg spotkań poświęconych pedagogizacji rodziców może przybierać nie tylko charakter prelekcji lecz
także konferencji lub seminarium. Na spotkaniach tych ekspert wprowadza rodziców w interesującą ich problematykę,
formułuje pytania zachęcające uczestników do czynnego udziału w dyskusji oraz kieruje jej przebiegiem. Niekiedy
pytania wyznaczające główne problemy dyskusji ustala wspólnie rodzicami. Również do zadań eksperta należy
podsumowanie dyskusji[17].
Ważną formą uprzystępniania rodzicom konkretnej i odpowiednio upoglądowionej wiedzy o programach i metodach
nauczania, np. w kształceniu zintegrowanym, umożliwia akcja „dni otwartych”. W czasie jej trwania rodzice mogą
uczestniczyć w zajęciach szkolnych. Ma to szczególnie głęboki sens, gdyż pozwala rodzicom na bezpośredni wgląd w
życie szkolne[18].
Niezbędnym uzupełnieniem spotkań roboczych są spotkania o charakterze towarzyskim. Obejmują one spotkania
okolicznościowe oraz z okazji różnych imprez i uroczystości organizowanych w klasie czy w szkole. Spotkania
okolicznościowe odbywają się w warunkach kameralnych nierzadko na gruncie neutralnym, np. w mieszkaniu rodziców.
Są najczęściej wynikiem nieplanowanych okoliczności, a niekiedy są celowo podejmowane zarówno z inicjatywy
wychowawcy jak i rodziców. Omawia się na nich sprawy interesujące obie strony[19].
Spotkania z okazji uroczystości i imprez klasowych przybierają nierzadko postać bądź wieczoru literackiego, wieczoru
dobrych manier, wieczorku tanecznego połączonego z częścią artystyczną bądź też różnego rodzaju konkursów.
Przykładem tych spotkań są również krótkie inscenizacje wystawiane przez uczniowski zespół teatru kukiełkowego lub
np. przegląd umiejętności kulinarnych, krawieckich czy plastycznych. Okazją do ich przygotowania mogą być ważniejsze
wydarzenia, np. imieniny klasowe, Dzień Matki, Dzień Babci i Dziadka, Dzień Dziecka, spotkanie opłatkowe, andrzejki itp.
Spotkania te mają ogromny walor wychowawczy, ponieważ oprócz ujawniania różnych zdolności i umiejętności uczniów –
pozwalają rodzicom wspólnie z uczniami i wychowawcą przeżyć osobliwe uroki życia klasy.
Poza tym wychowawca klasy ma niemały udział w organizowaniu uroczystości i imprez ogólnoszkolnych[20]. Spotkania
te mają jednak ograniczony zasięg oddziaływań, choćby z tego powodu, iż angażują aktywnie zaledwie niektórych tylko
uczniów danej klasy a tym samym nie budzą większego zainteresowania rodziców.
Ważną rolę we współpracy nauczycieli i rodziców odgrywają formy współdziałania indywidualnego. M. Łobocki w swym
opracowaniu wymienia następujące: konsultacje pedagogiczne, wizyty domowe, prowadzenie korespondencji i rozmowy
telefoniczne[21].
Konsultacje pedagogiczne są osobliwym sposobem prowadzenia przez wychowawców lub nauczycieli rozmów z rodzicami
na temat nurtujących ich problemów natury wychowawczej. Nauczyciele, którzy są dobrze przygotowani do swego
zawodu i stale pogłębiają swoją wiedzę pedagogiczną, potrafią udzielić skutecznej porady rodzicom. Ważnym warunkiem
udanych konsultacji pedagogicznych jest też uważne i cierpliwe wysłuchanie rodziców oraz unikanie jakichkolwiek
pouczeń pod ich adresem[22].
Wizyty domowe – jako jedne z istotnie ważnych form współdziałania wychowawcy klasy i rodziców pozwalają przyjść
dziecku z konkretną pomocą, lecz nade wszystko wyrobić w nim przekonanie, że szkoła i rodzina nie muszą być
instytucjami wyizolowanymi i obcymi sobie. Składane przez nauczyciela wizyty umożliwiają im bliższe i bezpośrednie
poznanie warunków ucznia, jak również nawiązanie kontaktów niemal ze wszystkimi członkami rodziny. Przyczyniają się
do przełamania wzajemnej nieufności między wychowawcą klasy i rodzicami oraz zbliżają emocjonalnie[23].
Kontakty korespondencyjne między nauczycielami i rodzicami polegają na pisemnym ich porozumiewaniu się w pilnych
sprawach z pedagogicznego punktu widzenia. Umożliwiają załatwienie w porę wielu spraw bez konieczności
nawiązywania bezpośrednich obopólnych kontaktów. Wymianie korespondencji służą listy do rodziców oraz pisemne
relacje o wynikach w zachowaniu i nauce ucznia, np. ocena opisowa[24].
Istotnym uzupełnieniem omówionych dotychczas form są rozmowy telefoniczne[25]. Niezbędne wydaje się zwłaszcza w
różnych nieprzewidzianych sytuacjach, w których zachodzi konieczność poinformowania rodziców, zasięgnięcia ich opinii
lub pozyskania zgody w jakiejś ważnej sprawie.
Formy współpracy szkoły i rodziny, jak wynika z zaprezentowanej przeze mnie pracy, są różnorodne. Dają możliwość
pedagogom i rodzicom wspólnie działać dla dobra dzieci i troszczyć się o ich wszechstronny rozwój.
Bibliografia:
[1] W. Okoń, Nowy słownik pedagogiczny, Warszawa 1996, Wydawnictwo Żak, s. 318
[2] M. Łobocki, Współdziałanie nauczycieli i rodziców w procesie wychowania, Warszawa 1985, Nasza Księgarnia, s. 16.
[3] S. Kawula, J. Brągiel, A.W. Janke, Pedagogika rodziny, Toruń 1998, Wydawnictwo Adam Marszałek, s.202.
[4[ Tamże, s.209.
[5] Tamże, s.202.
[6] I. Jazukiewicz, Kompetencje interpersonalne nauczyciela w pedagogicznej relacji z rodzicami,
w: Pedagogiczna relacja rodzina-szkoła dylematy czasu przemian, praca zbiorowa pod redakcją A.W. Janke,
Bydgoszcz 1995, Wydawnictwo Uczelniane WSP w Bydgoszczy, s.165-167.
[7] M. Łobocki, Współdziałanie nauczycieli i rodziców w procesie wychowania, op. cit., s.17.
[8] Tamże, s.18-19.
[9] Tamże, s.20.
[10] M. Łobocki, Poradnik wychowawcy klasy, Warszawa 1985, WSiP, s.120.
[11] Tamże, s.120.
[12] M. Łobocki, Współdziałanie nauczycieli i rodziców w procesie wychowania, op. cit., s.35.
[13] M. Łobocki, Współdziałanie nauczycieli i rodziców w procesie wychowania, op. cit., s.78.
[14] M. Łobocki, ABC wychowania, Warszawa 1992, WsiP, s.120.
[15] S. Kawula, Pedagogizacja rodziców, w: Encyklopedia Pedagogiczna pod redakcją W. Pomykało, Warszawa 1993,
Fundacja Innowacja, s.581.
[16] M. Łobocki, ABC wychowania, op. cit., s.120.
[17] M. Łobocki, Współdziałanie nauczycieli i rodziców w procesie wychowania, op. cit., s.97.
[18] M. Borzęcka, R. Mreńca, Z rodzicami w szkole. Wiedzieć, rozumieć, współpracować, Warszawa 2000,
Pracownia Pedagogiczna i Wydawnicza, s.40.
[19] M. Łobocki, ABC wychowania, op. cit., s.120.
[20] M. Łobocki, Poradnik wychowawcy klasy, op. cit. s.126.
[21] Tamże, s.131.
[22] Tamże, s.129.
[23] Tamże, s.126.
[24] M. Łobocki, Poradnik wychowawcy klasy, op. cit., s.132.
[25] M. Łobocki, ABC wychowania, op. cit., s.125.