Dr hab. A. Nowicka, „Ekspertyza prawna dotycząca

Transkrypt

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
dr hab. Aurelia Nowicka
prof. nadzw. Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza
w Poznaniu, Wydział Prawa i Administracji
Strona | 1
Poznań, dnia 30 sierpnia 2012 r.
Ekspertyza prawna
dotycząca problemów komercjalizacji wiedzy i transferu technologii na uczelni
wyższej w świetle barier natury prawnej
I.
Przedmiot ekspertyzy
Ekspertyza obejmuje zagadnienia prawne wymienione w „opisie przedmiotu
ekspertyzy”; szczególna uwaga została zwrócona na kwestie uprawnień uczelni do
rezultatów pracy intelektualnej pracowników (głównie naukowo-dydaktycznych) oraz
zagadnienia związane ze współpracą uczelni z gospodarką. W obu tych dziedzinach
ujawniają się problemy prawne utrudniające komercjalizację dóbr własności intelektualnej,
w tym przede wszystkim wdrożenie tych dóbr w praktyce gospodarczej, ukierunkowane
na poprawę stanu innowacyjności i konkurencyjności naszego kraju. Ze względu na
doniosłość ochrony patentowej, zamieszczono zwięzłe informacje na temat uzyskiwania
patentów europejskich (i ich skutków w Polsce), a także na temat trwających obecnie w
Unii Europejskiej prac związanych z tworzeniem tzw. jednolitych patentów (patentów
europejskich o jednolitym skutku) oraz Jednolitego Sądu Patentowego. Utworzenie
jednolitej ochrony patentowej z udziałem Polski (który nie jest obligatoryjny) istotnie zmieni
nie tylko zasady i tryb uzyskiwania ochrony patentowej w państwach Unii Europejskiej
uczestniczących w nowym systemie, lecz również warunki komercjalizacji wynalazków
chronionych jednolitymi patentami.
II.
Kontekst prawny funkcjonowania uczelni w polskim systemie prawnym
dotyczącym transferu wiedzy i komercjalizacji dóbr własności intelektualnej
1.
Własność intelektualna – zagadnienia ogólne
www.uni.lodz.pl
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Tytuł projektu:
„Scouting – aktywny system monitoringu i oceny potencjału rynkowego prac
badawczych kluczem do współpracy nauki i przedsiębiorców”
Biuro projektu:
Wydział Zarządzania Uniwersytetu Łódzkiego
ul. Matejki 22/26; 90-237 Łódź
tel. (48 42) 635 63 48, email: [email protected]
Analiza zostanie przeprowadzona odrębnie w odniesieniu do dwóch głównych
dziedzin własności intelektualnej, tj. w odniesieniu do:
a)
danych;
b)
(a)
prawa autorskiego i praw pokrewnych oraz prawa sui generis do baz
Strona | 2
praw własności przemysłowej (oraz praw do odmian roślin).
Regulacje krajowe
Pierwszą z wyróżnionych wyżej dziedzin regulują:
a)
ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych
(Dz.U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631, ze zm.), dalej: pr. aut.;
b)
ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych (Dz.U. Nr 128, poz.
1402, ze zm.);
Drugą dziedzinę regulują:
a)
ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. – Prawo własności przemysłowej (Dz.U.
z 2003 r. Nr 119, poz. 1117, ze zm.), dalej: ustawa p.w.p.;
b)
ustawa z dnia 26 czerwca 2003 r. o ochronie prawnej odmian roślin (Dz.U.
Nr 137, poz. 1300, ze zm.).
Dla porządku, poniżej wymieniam prawa własności intelektualnej przewidziane w
ustawodawstwie polskim, ze wskazaniem (w nawiasach) przedmiotów tych praw:
(a)
prawa autorskie (utwory),
(b)
prawa pokrewne (artystyczne wykonania, fonogramy, wideogramy, nadania
programów, pierwsze wydania oraz wydania naukowe i krytyczne);
(c)
prawa sui generis (bazy danych),
(d)
prawa własności przemysłowej:
(i)
patenty (na wynalazki),
(ii)
dodatkowe prawa ochronne (na produkty lecznicze i produkty
ochrony roślin);
www.uni.lodz.pl
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Tytuł projektu:
Biuro projektu:
(iii)
prawa ochronne (na wzory użytkowe oraz znaki towarowe);
(iv)
prawa z rejestracji (na wzory przemysłowe, topografie układów
scalonych oraz oznaczenia geograficzne);
(e)
wyłączne prawo (do ochrony odmian roślin);
Jednolite (unijne) prawa własności przemysłowej
(b)
Na gruncie prawa Unii Europejskiej należy mieć na uwadze jednolite (unijne)
prawa własności przemysłowej, które zostały ustanowione na podstawie:
1)
rozporządzenia Rady (EWG) nr 2081/92 z 14.7.1992 r. w sprawie ochrony
oznaczeń geograficznych i oznaczeń pochodzenia produktów rolnych i
środków spożywczych1; obecnie obowiązuje w tym zakresie
rozporządzenie Rady (WE) nr 510/2006 z 20.3.2006 r. w sprawie
ochrony oznaczeń geograficznych i nazw pochodzenia produktów
rolnych i środków spożywczych2;
2)
rozporządzenia Rady (WE) nr 40/94 z 20.12.1993 r. w sprawie
wspólnotowego znaku towarowego3; obecnie obowiązuje w tym zakresie
rozporządzenie Rady (WE) nr 207/2009 z 26.2.2009 r. w sprawie
wspólnotowego znaku towarowego4;
3)
wspólnotowych praw do odmian roślin5;
4)
wspólnotowych wzorów6;
1
Dz.Urz. WE L 208 z 24.7.1992 r.
2
Dz.Urz. UE L 93 z 31.3.2006 r.
3
Dz.Urz. WE L 11 z 14.1.1994 r.
4
Dz.Urz. L 78 z 24.3.2009 r.
5
Dz.Urz. WE L 227 z 1.9.1994 r.
6
Dz.Urz. WE L 3 z 5.1.2002 r.
www.uni.lodz.pl
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Tytuł projektu:
Biuro projektu:
Strona | 3
5)
rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 110/2008 z
15.1.2008 r. w sprawie definicji, opisu, prezentacji, etykietowania i
ochrony oznaczeń geograficznych napojów spirytusowych oraz
uchylające rozporządzenie Rady (EWG) nr 1576/897.
Strona | 4
Szczególny charakter wymienionych wyżej przepisów unijnych kreujących jednolite
prawa własności przemysłowej wyraża się głównie w terytorialnym zasięgu tych praw,
obejmującym całą Unię Europejską (poprzednio: Wspólnotę Europejską)8. Na przykład,
stosownie do art. 1 ust. 2 rozporządzenia nr 207/2009, wspólnotowy znak towarowy
(Community trade mark) ma charakter jednolity; wywołuje ten sam skutek w całej Wspólnocie
(obecnie: Unii); może on być zarejestrowany, zbyty, być przedmiotem zrzeczenia się lub
decyzji stwierdzającej wygaśnięcie praw właściciela znaku lub unieważnienie znaku, a jego
używanie może być zakazane jedynie w odniesieniu do całej Unii9. Wspomniane
rozporządzenie reguluje m.in. kwestie związane z powstaniem wspólnotowego znaku
towarowego (zarejestrowaniem w OHIM), określa jego skutki (prawa przyznane przez ten
znak) i ograniczenia tych praw oraz ich wyczerpanie, przeniesienie wspólnotowego znaku
towarowego, dopuszczalność ustanowienia praw praw rzeczowych i zabezpieczeń,
warunki udzielenia licencji, czas trwania i przedłużenie rejestracji, zrzeczenie się,
wygaśnięcie i unieważnienie, ich podstawy i skutki.
(c)
Dodatkowe prawa ochronne (SPC)
Natomiast nie są prawami jednolitymi (unijnymi) prawa wynikające z dodatkowych
świadectw ochronnych (Supplementary Protection Certificates – SPC), udzielanych na
produkty lecznicze i produkty ochrony roślin. Mimo że podstawą udzielania tych praw (w
ustawodawstwie polskim określanych mianem dodatkowych praw ochronnych) są
rozporządzenia unijne10, to jednak prawa te mają naturę terytorialną i – podobnie jak
7
Dz.Urz. UE L 39 z 13.2.2008 r. (uchylonym aktem było rozporządzenie Rady (EWG) Nr 1576/89 z
29.5.1989 r. ustanawiające ogólne zasady definicji, opisu i prezentacji napojów spirytusowych.
8
Z tego powodu prawa te mają w swych nazwach określenie „wspólnotowe”, mimo że z dniem wejścia w
życie Traktatu z Lizbony (1.12.2009 r.) Wspólnota Europejska przestała istnieć, a jej następcą prawnym stała się
Unia Europejska.
W dalszym ciągu art. 1 ust. 2 zastrzega, że wyrażoną wyżej zasadę stosuje się, jeżeli rozporządzenie nie stanowi
inaczej.
9
Zob. 1) rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 469/2009 z 6.5.2009 r. dotyczące
dodatkowego świadectwa ochronnego dla produktów leczniczych (wersja ujednolicona), Dz.Urz. UE L 152 z
16.6.2009 r. (poprzednio: rozporządzenie Rady (EWG) nr 1768/92 z 18.6.1992 r., Dz.Urz. WE L 182 z 2.7.1992
10
www.uni.lodz.pl
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Tytuł projektu:
Biuro projektu:
patent (krajowy albo europejski), który poprzedza ich powstanie – obowiązują tylko na
terytoriach tych państw członkowskich UE, w których zostały udzielone oraz przyznają
ochronę wynikającą z prawa krajowego. Przepisy prawa polskiego dotyczące udzielania
dodatkowych praw ochronnych, na warunkach określonych w unijnych rozporządzeniach nr
469/2009 i nr 1610/96, są zawarte w art. 751–7510 ustawy p.w.p.
Jednolity patent unijny – perspektywa utworzenia (wzmianka)
(d)
Jak wynika z powyższego wyliczenia przepisów unijnych, dotychczas nie
utworzono patentu Unii Europejskiej (European Union patent), mimo prób
podejmowanych w tym celu od blisko 50. lat. W dziedzinie patentowej sytuacja może
jednak ulec wkrótce zmianie, jeśli dojdzie do ustanowienia (w ramach wzmocnionej
współpracy państw członkowskich)11 – tzw. jednolitej ochrony patentowej (zob. niżej w
pkt 3.3).
(f)
Patent europejski (wzmianka)
Unijnym (jednolitym) prawem nie jest patent europejski (European patent)
udzielany – po 1.3.2004 r. także na obszar Polski – na podstawie Konwencji o udzielaniu
patentów europejskich przez Europejski Urząd Patentowy z siedzibą w Monachium (zob.
niżej w pkt 3.2).
r.) oraz 2) rozporządzenie (WE) Nr 1610/96 Parlamentu Europejskiego i Rady z 23.7.1996 r. dotyczące stworzenia
dodatkowego świadectwa ochronnego dla produktów ochrony roślin, Dz.Urz. WE L 190 z 8.8.1996 r. Szerzej na
temat ochrony wynikającej z SPC zob. A. Nowicka, Dodatkowe prawo ochronne, w: System prawa prywatnego,
tom 14A – Prawo własności przemysłowej (red. R. Skubisz), Warszawa 2012, s. 857 i n.
Wzmocniona współpraca (enhanced cooperation) jest instytucją prawa Unii, uregulowaną w art. 20 TUE
i art. 326–334 TFUE. We wzmocnionej współpracy w omawianej dziedzinie nie zamierzają uczestniczyć
Hiszpania i Włochy, które – kwestionując legalność tego przedsięwzięcia – wystąpiły do unijnego Trybunału
Sprawiedliwości (TSUE) z żądaniami stwierdzenia nieważności decyzji Rady z 10.3.2011 r. upoważniającej do
podjęcia wzmocnionej współpracy (Dz. Urz. UE L 76 z 22.3.2011 r., s. 53). Zob. skargę Hiszpanii w sprawie C274/11 (Dz.Urz. UE C 2011.219.12) oraz skargę Włoch w sprawie C-295/11 (Dz.Urz. UE C 2011.232.21). Obie
skargi zostały połączone do wspólnego rozpoznania (rozprawa przed Trybunałem Sprawiedliwości UE ma się
odbyć 25.9.2012 r.).
11
www.uni.lodz.pl
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Tytuł projektu:
Biuro projektu:
Strona | 5
2.
Własność intelektualna – uprawnienia uczelni
2.1.
Podmiot prawa autorskiego
2.1.1. Ogólną zasadę określającą podmiot prawa autorskiego wyraża art. 8 pr. aut., który
w ust. 1 stanowi: Prawo autorskie przysługuje twórcy, o ile ustawa nie stanowi Strona | 6
inaczej.
Przepis ten wskazuje podmiot pierwotnie uprawniony, a więc ten, na rzecz którego
prawo autorskie powstaje z mocy tego przepisu. Podmiot ten, którym – z zastrzeżeniem
wyjątków przewidzianych w ustawie – jest twórca, może rozporządzić prawem autorskim,
w szczególności przenieść je na inną osobę – fizyczną bądź prawną, co jednak dotyczy
tylko autorskich praw majątkowych, gdyż autorskie prawa osobiste są niezbywalne, a
zatem mogą przysługiwać jedynie twórcy. Stosownie do art. 8 ust. 2 pr. aut.:
Domniemywa się, że twórcą jest osoba, której nazwisko w tym charakterze
uwidoczniono na egzemplarzach utworu lub której autorstwo podano do
publicznej wiadomości w jakikolwiek inny sposób w związku z
rozpowszechnianiem utworu.
Jest to domniemanie wzruszalne, a jego obalenie wymaga wykazania, że twórcą
jest osoba inna aniżeli ta, o której mowa w przytoczonym przepisie. Spory o autorstwo
rozstrzygają sądy powszechne (w pierwszej instancji właściwy jest sąd okręgowy). Często
występująca w praktyce, także w działalności naukowej, kategoria „utworów
współautorskich”, tj. będących rezultatem współtwórczości dwóch lub większej liczby
osób, jest uregulowana w art. 9 pr. aut., określającym wspólność prawa autorskiego i
sposób wykonywania wspólnego prawa.
2.1.2. Wyjątki od zasady, według której podmiotem pierwotnie uprawnionym jest twórca
(o wyjątkach tych jest mowa w przytoczonym wyżej art. 8 ust. 1 pr. aut.), dotyczą tylko
dwóch kategorii utworów, tj. utworów zbiorowych (art. 11 pr. aut.) oraz pracowniczych
programów komputerowych (art. 74 ust. 3 pr. aut.).
Według art. 11 pr. aut.
Autorskie prawa majątkowe do utworu zbiorowego, w szczególności do
encyklopedii lub publikacji periodycznej, przysługują producentowi lub
www.uni.lodz.pl
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Tytuł projektu:
Biuro projektu:
wydawcy, a do poszczególnych części mających samodzielne znaczenie – ich
twórcom. Domniemywa się, że producentowi lub wydawcy przysługuje prawo do
tytułu.
Według art. 74 ust. 3 pr. aut.,
Strona | 7
Prawa majątkowe do programu komputerowego stworzonego przez pracownika
w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy przysługują pracodawcy,
o ile umowa nie stanowi inaczej.
2.1.3. Na odrębną uwagę zasługuje kwestia nabycia autorskich praw majątkowych do
utworów pracowniczych, tj. takich, które zostały stworzone przez pracownika w wyniku
wykonywania obowiązków ze stosunku pracy. Należy jednak podkreślić, że ogólna
regulacja tej grupy utworów, zawarta w art. 12 i 13 pr. aut., nie ma zastosowania do:
(a)
pracowniczych programów komputerowych (gdyż są one uregulowane
odrębnie w przytoczonym wyżej art. 74 ust. 3 pr. aut.), a także
(b)
utworów naukowych stworzonych przez pracowników instytucji naukowych
(gdyż utworów tych dotyczy odrębna regulacja zawarta w art. 14 pr. aut., o której
będzie mowa niżej).
Z powodu obu wyłączeń, znaczenie ogólnej regulacji utworów pracowniczych, nie
ma istotniejszego znaczenia dla jednostek naukowych. Regulacja ta wchodzi bowiem w
rachubę w odniesieniu do tych utworów stworzonych przez pracowników instytucji
naukowych, które nie mają charakteru utworów naukowych (i nie są programami
komputerowymi).
W ogólnej charakterystyce nabycia przez pracodawcę autorskich praw
majątkowych na zasadach określonych w art. 12 pr. aut. zaznaczyć należy, że regulacja
ta nie oznacza pierwotnego nabycia tych praw przez pracodawcę, lecz nabycie pochodne,
które następuje z chwilą przyjęcia utworu (a nie z chwilą jego powstania). Innym istotnym
rysem tej regulacji jest okoliczność, że art. 12 pr. aut. ma charakter dyspozytywny, co
oznacza że strony mogą w umowie o pracę postanowić inaczej, a więc mogą np. inaczej
określić zakres autorskich praw majątkowych nabywanych przez pracodawcę bądź chwilę
nabycia przez niego tych praw. Jak bowiem stanowi art. 12 ust. 1 pr. aut. „jeżeli ustawa
lub umowa o pracę nie stanowią inaczej, pracodawca, którego pracownik stworzył utwór
w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z chwilą przyjęcia utworu
autorskie prawa majątkowe w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego
zamiaru stron”. Dodatkową istotną regułę wyraża art. 12 ust. 2 pr. aut., stanowiąc że
„jeżeli pracodawca, w okresie dwóch lat od daty przyjęcia utworu, nie przystąpi do
rozpowszechniania utworu przeznaczonego w umowie o pracę do rozpowszechnienia,
www.uni.lodz.pl
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Tytuł projektu:
Biuro projektu:
twórca może wyznaczyć pracodawcy na piśmie odpowiedni termin na rozpowszechnienie
utworu z tym skutkiem, że po jego bezskutecznym upływie prawa uzyskane przez
pracodawcę wraz z własnością przedmiotu, na którym utwór utrwalono, powracają do
twórcy, chyba że umowa stanowi inaczej. Strony mogą określić inny termin na
przystąpienie do rozpowszechniania utworu”. Według art. 12 ust. 3 pr. aut., „jeżeli umowa Strona | 8
o pracę nie stanowi inaczej, z chwilą przyjęcia utworu pracodawca nabywa własność
przedmiotu, na którym utwór utrwalono”.
Ponadto trzeba mieć na względzie regułę wyrażoną w art. 13 pr. aut., zgodnie z
którą „jeżeli pracodawca nie zawiadomi twórcy w terminie sześciu miesięcy od
dostarczenia utworu o jego nieprzyjęciu lub uzależnieniu przyjęcia od dokonania
określonych zmian w wyznaczonym w tym celu odpowiednim terminie, uważa się, że utwór
został przyjęty bez zastrzeżeń. Strony mogą określić inny termin”.
2.1.4. Utwory naukowe stworzone przez pracownika instytucji naukowej w wyniku
wykonywania obowiązków ze stosunku pracy
Jak wspomniano, regulacja zawarta w art. 12 i 13 pr. aut. nie ma zastosowania do
utworów naukowych stworzonych przez pracownika instytucji naukowej w wyniku
wykonywania obowiązków ze stosunku pracy. Oznacza, to, że pracodawca (instytucja
naukowa) nie nabywa autorskich praw majątkowych w granicach określonych w art. 12
ust. 1 pr. aut. (tj. w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru
stron), lecz uzyskuje uprawnienia przewidziane w art. 14 pr. aut.,12 który stanowi:
1.
Jeżeli w umowie o pracę nie postanowiono inaczej, instytucji naukowej
przysługuje
pierwszeństwo
opublikowania
utworu
naukowego
pracownika, który stworzył ten utwór w wyniku wykonywania obowiązków
ze stosunku pracy. Twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia.
Pierwszeństwo opublikowania wygasa, jeżeli w ciągu sześciu miesięcy od
dostarczenia utworu nie zawarto z twórcą umowy o wydanie utworu albo
12
Zob. np. J. Barta, R. Markiewicz, (w:) J. Barta, M. Czajkowska-Dąbrowska, Z. Ćwiąkalski, R.
Markiewicz, E. Traple, Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz (red. J. Barta, R. Markiewicz), 5. wydanie,
Warszawa 2011, s. 155 i n.; A. Nowicka, (w:) System prawa prywatnego, tom 13 – Prawo autorskie (red. J. Barta),
2. wydanie, Warszawa 2007, s. 99 i n.
www.uni.lodz.pl
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Tytuł projektu:
Biuro projektu:
jeżeli w okresie dwóch lat od daty jego przyjęcia utwór nie został
opublikowany.
2.
Instytucja naukowa może, bez odrębnego wynagrodzenia, korzystać z
materiału naukowego zawartego w utworze, o którym mowa w ust. 1, oraz
udostępniać ten utwór osobom trzecim, jeżeli to wynika z uzgodnionego Strona | 9
przeznaczenia utworu lub zostało postanowione w umowie.
Z art. 14 pr. aut. wynikają trzy uprawnienia instytucji naukowej względem utworu
naukowego stworzonego przez pracownika w wyniku wykonywania obowiązków ze
stosunku pracy:
1)
pierwszeństwo opublikowania13 utworu naukowego;
2)
prawo korzystania z materiału naukowego zawartego w utworze naukowym,
3)
prawo udostępniania tego utworu naukowego osobom trzecim.
Przepis art. 14 ust. 1 ma charakter dyspozytywny, tzn. skutki określone przez
ustawę mogą być wyłączone lub zmienione wolą stron.
Regulacja zawarta w art. 14 pr. aut. dotyczy tylko „pracowniczych” utworów
naukowych. Przesłanka uznania utworu naukowego za „pracowniczy” jest określona w taki
sam sposób, jak w art. 12 oraz w art. 74 ust. 3 pr. aut.: we wszystkich tych przepisach
chodzi o utwory stworzone przez pracownika „w wyniku wykonywania obowiązków ze
stosunku pracy”.
Jeśli za utwór naukowy zostanie uznany program komputerowy, to zastosowanie
znajdzie wspomniany wyżej art. 74 ust. 3 pr. aut., według którego „Prawa majątkowe do
programu komputerowego stworzonego przez pracownika w wyniku wykonywania
obowiązków ze stosunku pracy przysługują pracodawcy, o ile umowa nie stanowi
inaczej”. Tak więc, pracodawcy będącemu instytucją naukową przysługuje całość
autorskich praw majątkowych do programu komputerowego (chyba że umowa o pracę
stanowi inaczej). Pracodawca (instytucja naukowa) jest podmiotem pierwotnie
13
Publikacja polega na zwielokrotnieniu utworu i publicznym udostępnieniu egzemplarzy (art. 6 ust. 1 pkt
1 pr. aut.). Egzemplarz utworu nie musi być ucieleśniony w przedmiocie materialnym (fizycznym), lecz może
również przybrać postać elektroniczną, a publikacja może być jednym z elektronicznych sposobów eksploatacji
utworów i może np. polegać na publicznym udostępnieniu takiego „elektronicznego egzemplarza” w internecie.
www.uni.lodz.pl
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Tytuł projektu:
Biuro projektu:
uprawnionym z tytułu autorskich praw majątkowych do programu komputerowego (prawa
te przysługują mu bowiem z mocy samej ustawy, tj. art. 74 ust. 3 pr. aut.).
Ustawowe pojęcie „instytucja naukowa” nie budzi wątpliwości w odniesieniu do
Uniwersytetu Łódzkiego. Skoro pojęcie to nie jest określone w pr. aut., to przy jego
wykładni należy odwołać się do innych aktów prawnych, w szczególności ustawy z dnia Strona | 10
27 lipca 2005 r. – prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. z 2012 r., poz. 572 i poz. 742),
a także do ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. o zasadach finansowania nauki (Dz.U. Nr
96, poz. 615, ze zm.) – zob. art. 2 pkt 9 tej ustawy, definiujący „jednostki naukowe”. Nie
ulega wątpliwości, że Uniwersytet Łódzki jest instytucją naukową, o której mowa w art. 14
pr. aut..
2.1.5. Kończąc uwagi na temat podmiotu prawa autorskiego zaznaczyć należy, że każdy
podmiot, któremu ustawa przyznaje to prawo (a więc twórca, producent lub wydawca
utworu zbiorowego, pracodawca w odniesieniu do pracowniczego programu
komputerowego) może przenieść to prawo na inną osobę, co – jak już wspomniano –
dotyczyć może tylko autorskich praw majątkowych (autorskie prawa osobiste są
niezbywalne i mogą przysługiwać tylko twórcy). Ustawowa regulacja zasad przenoszenia
autorskich praw majątkowych (a także udzielania licencji na korzystanie z utworów) jest
zawarta w art. 41 i nast. pr. aut. Autorskie prawa majątkowe wchodzą w skład spadku, a
zatem po śmierci twórcy (albo innej osoby fizycznej, która uprzednio je nabyła w drodze
umowy) przysługują spadkobiercom – ustawowym albo testamentowym.
2.1.6. Problemy prawne
(a)
Na tle powyższej regulacji problemy prawne mogą się wiązać z brakiem
ustawowego określenia pojęcia „utwór naukowy”14 i wynikającym stąd
ryzykiem podważania uprawnień uczelni w drodze kwestionowania „naukowego”
charakteru utworu. „Utwory naukowe” są wprawdzie wymienione w art. 1 ust. 2 pr.
aut. wśród utworów wyróżnionych ze względu na sposób wyrażenia, tj. wśród
utworów wyrażonych słowem symbolami matematycznymi, znakami graficznymi,
obok takich utworów jak literackie, publicystyczne i kartograficzne oraz programów
14
Zob. np. J. Barta, R. Markiewicz, (w:) J. Barta, M. Czajkowska-Dąbrowska, Z. Ćwiąkalski, R.
Markiewicz, E. Traple, Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz (red. J. Barta, R. Markiewicz), 5. wydanie,
Warszawa 2011, s. 35 i n.; A. Szewc, Dzieła naukowe i ich status w prawie autorskim, Państwo i Prawo 1997, nr
10, s. 23 i n.
www.uni.lodz.pl
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Tytuł projektu:
Biuro projektu:
komputerowych, jednakże brak ustawowego określenia omawianej kategorii. W
razie prób kwestionowania „naukowego” charakteru utworu stworzonego przez
pracownika instytucji naukowej w wyniku wykonywania obowiązku ze stosunku
pracy, uczelnia mogłaby – moim zdaniem – powołać się na nabycie autorskich praw
majątkowych do takiego utworu na ogólnej podstawie dotyczącej utworów Strona | 11
pracowniczych, tj. na podstawie art. 12 pr. aut. Kwestia ta budzić jednak może
pewne wątpliwości, a nie została dotąd wyjaśniona w orzecznictwie sądowym.
(b)
Innego rodzaju problemy mogą wiązać się z brzmieniem art. 1 ust. 21 pr. aut., który
wyraża powszechnie respektowaną w prawie autorskim dychotomię „formy” i
„treści” (Form/Inhalt; idea/expression)15. Zgodnie ze wspomnianym przepisem,
ochroną prawnoautorską może być objęty wyłącznie sposób wyrażenia, natomiast
nie są nią objęte odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania oraz
koncepcje matematyczne.
3.
Prawa własności przemysłowej, ze szczególnym uwzględnieniem patentu (i
patentu
europejskiego)
3.1.
Ochrona patentowa; uzyskiwanie patentów skutecznych na terytorium Polski
– uwagi ogólne
Ochrona patentowa w Polsce (tj. patent przyznający wyłączność na korzystanie z
wynalazku na obszarze naszego kraju) może być obecnie uzyskana, zarówno przez
podmioty polskie, jak i z dowolnego państwa świata, na podstawie:
(a)
patentów krajowych, udzielanych przez Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej,
na podstawie ustawy prawo własności przemysłowej (dalej: ustawa p.w.p.);
Przepis ten został dodany w trakcie dokonanej w 2002 r. nowelizacji pr.aut. i odzwierciedla postanowienie art.
9 ust. 2 TRIPS, tj. Porozumienia w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej, stanowiącego
załącznik 1C do Porozumienia ustanawiającego Światową Organizację Handlu (WTO). Porozumienie TRIPS
zostało ogłoszone w Dz.U. z 1996 r. Nr 32, poz. 143.
15
www.uni.lodz.pl
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Tytuł projektu:
Biuro projektu:
(b)
patentów europejskich, udzielanych przez Europejski Urząd Patentowy z siedzibą
w Monachium, na podstawie Konwencji o udzielaniu patentów europejskich (dalej:
KPE)16.
Patent ma charakter terytorialny, co oznacza, że obowiązuje on na tym terytorium,
na które został przyznany. Dotyczy to zarówno patentów krajowych, jak i europejskich. Te Strona | 12
ostatnie, wbrew sugestii mogącej wynikać z ich nazwy, bynajmniej nie przyznają ochrony
w całej Europie, lecz jedynie w tych państwach-stronach KPE, na których terytoria zostały
udzielone przez Europejski Urząd Patentowy, zgodnie z wyznaczeniem dokonanym przez
zgłaszającego, pod warunkiem, że w państwach tych (lub niektórych spośród nich) została
dokonana ich walidacja. W większości państw-stron KPE, w tym m.in. w Polsce,
wymagane jest w tym celu dostarczenie przez uprawnionego z patentu europejskiego do
krajowego urzędu patentowego tłumaczenia opisu tego patentu na język urzędowy danego
państwa. Wymóg dostarczenia tego tłumaczenia ma zostać zlikwidowany w
odniesieniu do tzw. jednolitego patentu (tj. patentu europejskiego o jednolitym
skutku), który jest obecnie tworzony w Unii Europejskiej, przy wykorzystaniu
mechanizmu tzw. wzmocnionej współpracy państw członkowskich (w tym Polski).
Udział Polski we wzmocnionej współpracy w dziedzinie tworzenia jednolitego patentu,
powiązanej z utworzeniem Jednolitego Sądu Patentowego, budzi istotne zastrzeżenia z
uwagi na poważne negatywne konsekwencje z punktu widzenia interesów naszego
kraju i polskich przedsiębiorców (a także jednostek naukowych). Z apelem do Rządu
o wycofanie się przez nasz kraj z tych przedsięwzięć wystąpiły środowiska naukowców i
przedsiębiorców17.
Konwencja o udzielaniu patentów europejskich, sporządzona w Monachium w 1973 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 79,
poz. 737), obecnie obowiązuje ze zmianami wprowadzonymi aktem rewidującym z 2000 r. (Dz.U. z 2007 r. Nr
236, poz. 1736). Polska jest stroną KPE od 1.3.2004 r. W związku z ratyfikacją KPE została uchwalona ustawa z
14.3.2003 r. o dokonywaniu europejskich zgłoszeń patentowych oraz skutkach patentu europejskiego w
Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 65, poz. 598, ze zm.).
16
Zob. np. list otwarty profesorów: S. Sołtysińskiego, A. Szajkowskiego, J. Szwaji, R. Markiewicza, A. Nowickiej
i R. Skubisza (opubl. w Internecie w maju 2012 r., m.in. na stronach Polskiej Izby Rzeczników Patentowych:
www.pirp.org.pl oraz w dodatku do „Rzeczpospolitej” z 18.6.2012 r.). Apele w tej sprawie wystosowały również
takie organizacje jak np. Polska Izba Rzeczników Patentowych (www.pirp.org.pl), Krajowa Izba Gospodarcza
(Patent jednolity – nierówna konkurencyjność, www.kig.pl), Polski Związek Pracodawców Przemysłu
Farmaceutycznego (www.producencilekow.pl). Surową krytykę „pakietu patentowego” wyraził prof. M. Kleiber,
prezes Polskiej Akademii Nauk (Niejednolite korzyści z jednolitej ochrony patentowej, Gazeta Prawna z 30.5.2012
r.), a także wiele innych osób i środowisk (zob. np. na: http://jednolitypatent.wordpress. com). Niestety,
stanowisko strony rządowej nadal cechuje niezrozumiała wiara w rzekome korzyści jednolitej ochrony patentowej
dla naszego kraju. Zob. np. wypowiedzi wiceminister środowiska B. Jaczewskiej (poprzednio zatrudnionej w
Ministerstwie Gospodarki i podczas polskiej prezydencji odpowiedzialnej za negocjacje dotyczące jednolitego
17
www.uni.lodz.pl
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Tytuł projektu:
Biuro projektu:
3.2.
Ogólne informacje na temat patentów europejskich i ich skutków w Polsce
Strona | 13
System patentu europejskiego18, ustanowiony na podstawie Konwencji o udzielaniu
patentów europejskich (KPE), jest oparty na założeniu, że na podstawie jednego
zgłoszenia i w wyniku jednego postępowania prowadzonego przez Europejski Urząd
Patentowy (dalej: EUP) następuje udzielenie patentu europejskiego (European patent),
skutecznego – pod warunkiem dokonania tzw. walidacji – na terytorium tych państw-stron
KPE, które zostały wyznaczone przez zgłaszającego. Patent europejski może być
udzielony dla jednego, kilku lub wszystkich państw-stron KPE (obecnie do KPE należy 38
państw: 27 państw Unii Europejskiej oraz 11 innych państw, np. Szwajcaria, Turcja,
Islandia, Chorwacja, Norwegia, Albania i Serbia). Oznacza to istotne ułatwienie dla
podmiotów chcących uzyskać patenty w więcej niż jednym spośród państw-stron, gdyż
pozwala uniknąć prowadzenia odrębnych postępowań przed urzędami krajowymi.
Polska jest stroną KPE od 1.3.2004 r., a więc po tej dacie patenty europejskie są
przez EUP udzielane – na wniosek podmiotów polskich i zagranicznych – również na
terytorium naszego państwa. W związku z ratyfikacją KPE została uchwalona ustawa z
14.3.2003 r. o dokonywaniu europejskich zgłoszeń patentowych oraz skutkach patentu
europejskiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 65, poz. 598, ze zm.).
Konwencyjny tryb uzyskiwania patentów europejskich jest dostępny dla wszystkich
podmiotów, z całego świata. Mogą więc w tym trybie uzyskiwać patenty nie tylko podmioty
z państw-stron KPE (w tym z Polski), lecz również ze wszystkich innych państw
(największa liczba europejskich zgłoszeń patentowych pochodzi ze Stanów
Zjednoczonych). Warto zauważyć, że także w okresie poprzedzającym przystąpienie
Polski do konwencji, podmioty polskie, w tym jednostki naukowe, mogły uzyskiwać patenty
europejskie, na terytorium państw-stron KPE. Jednakże zarówno ówcześnie, jak i obecnie
liczba europejskich zgłoszeń patentowych, a także liczba patentów europejskich
patentu) na spotkaniu prasowym dnia 17.7.2012 r. (np. Wiceminister środowiska: jednolity patent europejski
szansą dla polskich firm, http://stoog.pl/n/?f=628549). Zob. też Patent europejski ze skutkiem jednolitym
(materiał umieszczony 18.7.2012 r. na stronie Ministerstwa Środowiska: http://www.mos.gov.pl).
Zob. szerzej A. Nowicka, Patenty europejskie i ich skutki w Polsce, (w:) System prawa prywatnego, tom 14A –
Prawo własności przemysłowej (red. R. Skubisz), Warszawa 2012, s. 143 i n.
18
www.uni.lodz.pl
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Tytuł projektu:
Biuro projektu:
udzielonych na rzecz podmiotów polskich jest znikoma (według statystyk EUP w ciągu
ostatnich 11 lat liczba patentów europejskich uzyskanych przez podmioty polskie wynosiła:
2001 r. – 7; 2002 r. – 10; 2003 r. – 12; 2004 r. – 14; 2005 r. – 15; 2006 r. – 17; 2007 r. –
27; 2008 r. – 26; 2009 – 33; 2010 r. – 45; 2011 – 45). Dla porównania, w 2011 r. podmioty
niemieckie uzyskały 13.583 patentów europejskich, a podmioty amerykańskie – 13.382. Strona | 14
Najważniejszym skutkiem przystąpienia Polski do KPE jest to, że patenty
europejskie są udzielane także na obszar naszego państwa. Urząd Patentowy RP przestał
być jedynym organem przyznającym wyłączność patentową w Polsce. Z uwagi na to, że
konwencyjny tryb uzyskiwania patentów jest dostępny nie tylko dla zgłaszających z
państw-stron KPE, lecz również z pozostałych państw świata, przystąpienie do konwencji
wiąże się z tym, że patenty europejskie skuteczne w Polsce są udzielane również na rzecz
podmiotów z takich państw jak Stany Zjednoczone, Japonia czy Chiny. Wprawdzie polski
Urząd Patentowy nadal udziela patentów na podstawie ustawy p.w.p., jednakże po
1.3.2004 r. podmioty zagraniczne uzyskują wyłączność w Polsce głównie w trybie KPE,
na podstawie decyzji EUP. Możliwość uzyskania patentu w tym trybie prowadzi do silnego
wzrostu liczby patentów, co sprawia, że blokada patentowa ze strony zagranicznych
konkurentów staje się znacznie silniejsza niż dotychczas (np. w 2005 r. obowiązywało w
Polsce 12 patentów europejskich; w 2008 r. było ich już 4.588, w 2010 r. – 12.345, a w 2011
r. – 17.127).
Konwencja, zgodnie ze swoim tytułem, reguluje udzielanie patentów europejskich,
a zatem etap poprzedzający powstanie wyłączności patentowej. Natomiast KPE nie
reguluje ani treści patentu (w tym jego ograniczeń), ani ochrony tego prawa czy sposobu
jego wykonywania. Jak stanowi art. 2 ust. 2 KPE, „patent europejski posiada w każdym
umawiającym się państwie, dla którego został udzielony, ten sam skutek i podlega tym
samym warunkom, co patent krajowy udzielony przez to państwo, chyba że konwencja
stanowi inaczej”. Z przepisu tego wynika, że patent europejski nie jest prawem jednolitym
(nie wywiera jednolitego skutku), lecz jest „wiązką” patentów krajowych, podlegających
ustawodawstwom tych państw-stron KPE, na których terytoria został udzielony, chyba że
konwencja stanowi inaczej. Przypadków, w których konwencja „stanowi inaczej” jest
niewiele (chodzi np. o regulację zawartą w art. 69 określającą sposób ustalania zakresu
ochrony przyznanej patentem europejskim).
Reguła wyrażona w art. 2 ust. 2 KPE ma odzwierciedlenie – w odniesieniu do treści
praw wyłącznych wynikających z patentu europejskiego – w art. 64 KPE, który w ust. 1
stanowi: „z zastrzeżeniem postanowień ust. 2 patent europejski od daty publikacji
wzmianki o jego udzieleniu przyznaje jego właścicielowi w każdym umawiającym się
państwie, w stosunku do którego został udzielony, takie same prawa, jakie przyznawałby
patent krajowy udzielony w tym państwie”. Zastrzeżenie dotyczące ust. 2 odnosi się do
wyrażonej w tym przepisie zasady, że jeżeli przedmiot patentu europejskiego dotyczy
www.uni.lodz.pl
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Tytuł projektu:
Biuro projektu:
sposobu wytwarzania, ochrona przyznana patentem rozciąga się na produkty uzyskane
bezpośrednio tym sposobem19. Wreszcie, jak stanowi art. 64 ust. 3 KPE, „każde
naruszenie patentu europejskiego rozpatruje się zgodnie z ustawodawstwem krajowym”.
W stosunku do patentów europejskich skutecznych w Polsce, reguły ustanowione
w art. 2 ust. 2 i art. 64 KPE są wyrażone w art. 6 powołanej wyżej ustawy z 14.3.2003 r. Strona | 15
Stosownie do art. 6 ust. 1 tej ustawy, przez uzyskanie patentu europejskiego, w którym
Rzeczpospolita Polska została wyznaczona jako kraj ochrony, nabywa się, z
zastrzeżeniem ust. 2 i 3, takie same prawa, jakie przyznaje patent udzielony na podstawie
ustawy p.w.p. Przepis art. 6 ust. 2 ustawy z 14.3.2003 r. nakłada na uprawnionego z
patentu europejskiego obowiązek złożenia w polskim Urzędzie Patentowym tłumaczenia
tego patentu na język polski w terminie trzech miesięcy od daty opublikowania przez EUP
informacji o jego udzieleniu (termin nie ulega przywróceniu). Przepis ten stosuje się
odpowiednio, jeżeli w wyniku rozpatrzenia sprzeciwu przez EUP patent europejski
zostanie zmieniony (art. 6 ust. 3). Zwrot „tłumaczenie patentu europejskiego” oznacza
tłumaczenie opisu patentowego, na który składają się opis wynalazku, zastrzeżenia
patentowe i rysunki. Według art. 6 ust. 4 ustawy z 14.3.2003 r., w przypadku niespełnienia
wymogów, o których mowa w art. 6 ust. 2 lub 3, patent europejski jest nieważny na
terytorium Polski od daty jego udzielenia. Obowiązek dostarczenia tłumaczenia opisu
patentu europejskiego jest warunkiem tzw. walidacji tego patentu w Polsce (końcowym
etapem walidacji jest wpisanie patentu europejskiego, pod numerem opatrzonym
symbolem PL/EP, do rejestru patentowego prowadzonego przez polski Urząd Patentowy.
Tłumaczenia patentów europejskich są publikowane przez polski Urząd Patentowy (zob. art.
7 ust. 1 ustawy z 14.3.2003 r.), co zapewnia podmiotom polskim informację o patentach
obowiązujących w naszym kraju.
Powyższe postanowienia polskiej ustawy z 14.3.2003 r. mają oparcie w art. 65
KPE, a są konieczne z tego powodu, że językiem, w którym EUP prowadzi postępowanie
i udziela patentów europejskich jest jeden z trzech języków urzędowych tego urzędu, tj.
angielski, francuski albo niemiecki. Tylko w jednym z tych języków są też publikowane
przez monachijski urząd opisy patentowe (jedynie same zastrzeżenia patentowe są
publikowane w tłumaczeniu na dwa pozostałe języki EUP). Przewidziany w art. 65 KPE (i
ustanowiony w art. 6 ust. 2 ustawy z 14.3.2003 r.) wymóg dostarczenia przez
uprawnionego z patentu europejskiego tłumaczenia tego patentu na język polski zapewnia
więc możliwość zapoznania się przez podmioty polskie z sytuacją patentową
obowiązującą w naszym kraju, co stanowi bezwzględny, minimalny warunek
bezpieczeństwa prawnego jakiejkolwiek prowadzonej w Polsce działalności gospodarczej
19
Tę samą zasadę, ustanawiającą tzw. pośrednią ochronę produktu, wyraża art. 64 ust. 1 ustawy p.w.p.
www.uni.lodz.pl
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Tytuł projektu:
Biuro projektu:
czy naukowej lub badawczej. Zniesienie tego wymogu, przewidziane w unijnym projekcie
patentu jednolitego, oznaczać będzie, że zarówno koszty tłumaczeń jak i ryzyko prawne
wynikające z nieadekwatności tłumaczeń, wiążące się z surową odpowiedzialnością za
naruszenie patentu, zostaną przerzucone na podmioty polskie.
Podsumowując uwagi na temat patentu europejskiego stwierdzić należy, że treść Strona | 16
tego patentu w Polsce jest obecnie określana na podstawie ustawy p.w.p. (zob. niżej art.
63 ust. 1 i art. 66 ust. 1), przy czym pełne zastosowanie mają unormowania ustanawiające
ograniczenia patentu (art. 69), a także zakaz nadużycia patentu (art. 68). Patenty
europejskie podlegają również zawartym w p.w.p. regulacjom dotyczącym wyczerpania
patentu (art. 70), licencji przymusowych (art. 82 i nast.) oraz innych licencji, w tym licencji
umownych. Na podstawie prawa polskiego orzeka się również o tym, czy określone
działanie narusza patent europejski (z zastosowaniem jednak konwencyjnej regulacji
określającej sposób ustalania zakresu ochrony przyznanej patentem europejskim – art. 69
KPE). Sytuacja ulegnie zmianie, jeśli dojdzie do wprowadzenia wzmocnionej współpracy
w dziedzinie jednolitej ochrony patentowej z udziałem naszego kraju i Polska ratyfikuje
porozumienie o Jednolitym Sądzie Patentowym. Wówczas bowiem patenty europejskie
obowiązujące w Polsce podlegać będą przepisom tego porozumienia.
3.3.
Jednolity patent (patent europejski o jednolitym skutku) i Jednolity Sąd
Patentowy
Jak wspomniano, w państwach Unii Europejskiej może wkrótce dojść do istotnej
zmiany sytuacji patentowej, w związku z trwającymi obecnie pracami zmierzającymi do
utworzenia (w ramach wzmocnionej współpracy) – jednolitej ochrony patentowej, której
prawnym tytułem ma być tzw. jednolity patent europejski (patent europejski o jednolitym
skutku). Treść i ograniczenia tego patentu mają podlegać przepisom unijnego
rozporządzenia20; co więcej, również treść i ograniczenia „zwykłego” patentu
Jednolita ochrona patentowa ma zostać ustanowiona rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady, a jej
system językowy ma zostać określony odrębnym rozporządzeniem Rady. Zob. projekt rozporządzenia
wprowadzającego wzmocnioną współpracę w dziedzinie tworzenia jednolitego systemu ochrony patentowej,
KOM (2011) 215, przedstawiony przez Komisję Europejską 13.4.2011 r. oraz wersje późniejsze, a także
sprawozdanie komisji prawnej Parlamentu Europejskiego z 11.1.2012 r. (dokument nr A7-0001/2012). Zob. też
projekt rozporządzenia Rady wprowadzającego wzmocnioną współpracę w dziedzinie tworzenia jednolitego
systemu ochrony patentowej w odniesieniu do ustaleń mających zastosowanie do tłumaczeń, KOM (2011) 216,
przedstawiony przez Komisję Europejską 13.4.2011 r. oraz wersje późniejsze, a także sprawozdanie komisji
prawnej Parlamentu Europejskiego z 9.1.2012 r. (dokument nr A7-0002/2012). Na odbywającym się 28-29.6.2012
r. szczycie unijnym (Radzie Europejskiej) doszło do zaskakującego rozwoju wydarzeń. Z jednej strony triumfalnie
ogłoszono osiągnięcie porozumienia w sprawie siedziby oddziału centralnego sądu pierwszej instancji Jednolitego
20
www.uni.lodz.pl
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Tytuł projektu:
Biuro projektu:
europejskiego (opisanego wyżej w pkt 3.2) mają – jak wspomniano – przestać podlegać
prawu polskiemu, a mają być regulowane postanowieniami porozumienia tworzącego
Jednolity Sąd Patentowy (Unified Patent Court)21. Sąd ten ma posiadać wyłączną
jurysdykcję w sprawach dotyczących zarówno patentu europejskiego o jednolitym skutku,
jak i „zwykłego” patentu europejskiego, m.in. w sprawach o naruszenie obu patentów oraz Strona | 17
ich unieważnienie. Do wyłącznej jurysdykcji nowego sądu mają ponadto należeć sprawy
dotyczące dodatkowych świadectw ochronnych (SPC) – zob. wyżej w pkt 1 (c).
Oba przedsięwzięcia (utworzenie jednolitej ochrony patentowej i JSP) mają bardzo
złożony, skomplikowany charakter. Wiążą się z wieloma problemami o podstawowym
znaczeniu zarówno na gruncie prawa Unii Europejskiej, jak i systemów prawnych państw
członkowskich, w tym ich porządków konstytucyjnych. Problemy te przedstawiłam w
opracowaniu opublikowanym w lutym 2012 r.22, którego skrócona wersja, ostatnio
zaktualizowana na dzień 5 lipca 2012 r., jest dostępna w internecie23. Z tego powodu
poniżej wskazane zostaną tylko niektóre aspekty tworzonego systemu, uzasadniające
jego zdecydowanie negatywną ocenę z punktu widzenia interesów naszego kraju i
podmiotów polskich, nie tylko przedsiębiorców, lecz również instytucji naukowych i
badawczych.
Sądu Patentowego (oddział ten ma się mieścić w Paryżu, Londynie i Monachium), równocześnie jednak
uzgodniono modyfikacje zakresu kompetencji tego oddziału, a co więcej – zasugerowo skreślenie art. 6-8
rozporządzenia tworzącego jednolitą ochronę patentową. W związku z tą sugestią Parlament Europejski odroczył
uprzednio zaplanowaną debatę i głosowanie, które miały się odbyć 3-4.7.2012 r. Sprawa ma zostać podjęta przez
komisję prawną Parlamentu Europejskiego we wrześniu 2012 r. Jeśli dojdzie do przełamania obecnego impasu
należy liczyć się z tym, że pakiet patentowy zostanie przegłosowany na październikowym posiedzeniu Parlamentu.
Sąd ten ma powstać na podstawie umowy międzynarodowej, która ma być zawarta między państwami
członkowskimi Unii Europejskiej, bez udziału samej Unii. Zob. projekt porozumienia w sprawie Jednolitego Sądu
Patentowego oraz projekt jego statutu (Draft Agreement on a Unified Patent Court and draft Statute),
przedstawiony przez węgierską prezydencję Rady w dokumencie nr 11533/11 z 14.6.2011 r., z późniejszymi
propozycjami poprawek (żadna z wersji projektu tej umowy międzynarodowej nie jest dostępna w języku
polskim).
21
Zob. A. Nowicka, Kontrowersje dotyczące utworzenia jednolitej ochrony patentowej i Jednolitego Sądu
Patentowego. Analiza prawna (stan na 27 stycznia 2012 r.), opubl. w kwartalniku „Rzecznik Patentowy” nr 24/2011, Warszawa 2012, s. 9-229.
22
Między innymi na stronie Polskiej Izby Rzeczników Patentowych (www.rzecznikpatentowy.org.pl)
oraz www.biotechnologia.pl.
23
www.uni.lodz.pl
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Tytuł projektu:
Biuro projektu:
Patent europejski o jednolitym skutku ma być udzielany – jak każdy patent
europejski – przez Europejski Urząd Patentowy w Monachium na podstawie KPE, w tej
samej procedurze, według tych samych zasad i z pobieraniem takich samych opłat jak
„zwykły” patent europejski. Z mocy unijnego rozporządzenia wprowadzającego
wzmocnioną współpracę w dziedzinie jednolitej ochrony patentowej, patent europejski ma Strona | 18
uzyskać jednolity skutek na żądanie podmiotu, na którego rzecz patent taki zostanie
udzielony, złożone w EUP w ciągu miesiąca od opublikowania przez ten urząd informacji
o udzieleniu patentu europejskiego. Jedna z podstawowych różnic w porównaniu ze
stanem obecnym będzie polegać na tym, że patent europejski o jednolitym skutku nie
będzie wymagał walidacji w państwach uczestniczących we wzmocnionej współpracy
(będzie w nich obowiązywał automatycznie), co w odniesieniu do naszego kraju oznaczać
będzie np. zniesienie obowiązku dostarczania do polskiego Urzędu Patentowego
tłumaczeń opisów patentowych na język polski. Podmioty polskie pozbawione więc
zostaną możliwości zapoznania się we własnym języku z sytuacją patentową
obowiązującą w naszym kraju, a bezpieczeństwo prawne prowadzenia działalności
ulegnie radykalnemu pogorszeniu. Rzecz jasna, automatyczna skuteczność patentów
europejskich o jednolitym skutku spowoduje zwielokrotnienie liczby monopoli
patentowych24.
Efektem zwielokrotnionej liczby patentów będą znacząco wyższe wydatki na
nabywanie licencji, zarówno w sektorze prywatnym, jak i publicznym.
Jednolitą ochronę patentową będą mogły w Polsce uzyskać nie tylko podmioty z
państw Unii Europejskiej, lecz z całego świata. Tak więc również np. podmioty
amerykańskie, japońskie czy chińskie, wnosząc o udzielenie patentu europejskiego i
przyznanie temu patentowi jednolitego skutku, uzyskają automatycznie tę ochronę w
Polsce, a będą ją mogły egzekwować w postępowaniach prowadzonych przed Jednolitym
Sądem Patentowym.
Patent europejski o jednolitym skutku ma mieć jednolity charakter i ma przyznawać
jednolitą ochronę oraz wywierać taki sam skutek we wszystkich państwach członkowskich
uczestniczących we wzmocnionej współpracy. Będzie mógł zostać ograniczony,
Skalę tego zwielokrotnienia można oszacować na podstawie liczby patentów europejskich udzielanych w
poszczególnych latach. Biorąc pod uwagę dane dotyczące 2011 r., przyrost jednolitych patentów może kształtować
się na poziomie ponad 62.000 rocznie, przy czym dodatkowo należy mieć na względzie „efekt kumulacji”,
wynikający z 20-letniego czasu trwania patentu: suma udzielonych w tym czasie patentów europejskich może być
wyższa niż 1.200.000. Dla porównania, w końcu 2011 r. obowiązywało w Polsce (tylko) 35.612 patentów, w tym
17.127 patentów europejskich.
24
www.uni.lodz.pl
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Tytuł projektu:
Biuro projektu:
przeniesiony, unieważniony, a także będzie wygasać tylko w odniesieniu do wszystkich
tych państw25.
Projektowane rozporządzenie unijne o jednolitej ochronie patentowej określa treść
praw wyłącznych mających wynikać z patentu europejskiego o jednolitym skutku, a na
podkreślenie zasługuje okoliczność, że obok prawa do zakazania bezpośredniego Strona | 19
wykorzystania wynalazku (art. 6) przyznane ma być także prawo do zakazania
pośredniego wykorzystaniu wynalazku (art. 7). To drugie uprawnienie, występujące np. w
prawie patentowym RFN, lecz niewyrażone ani w porozumieniu TRIPS, ani w ustawie
p.w.p., stanowić będzie podstawę zarzutów dotyczących pośredniego naruszenia
patentu. Wprowadzenie tej regulacji oznaczać będzie istotne wzmocnienie ochrony
patentowej. Jednolite mają być również ograniczenia omawianego patentu. Określa je art.
8 projektu, w którym przewidziano jedenaście ograniczeń patentu europejskiego o
jednolitym skutku (chodzi np. o działania podejmowane w celach prywatnych i
niehandlowych bądź w celach doświadczalnych odnoszących się do przedmiotu
wynalazku chronionego patentem)26. Wymienione przepisy wyznaczać będą treść praw
wyłącznych przysługujących podmiotowi uprawnionemu z patentu europejskiego o
jednolitym skutku. Jakiekolwiek działanie wchodzące w zakres uprawnień określonych w
art. 6 i 7 projektu, nieobjęte ramami ograniczeń wymienionych w art. 8, stanowić będzie
naruszenie patentu, a jego właściciel będzie mógł dochodzić roszczeń i innych środków
prawnych (także środków tymczasowych i zabezpieczających) określonych w
porozumieniu o Jednolitym Sądzie Patentowym.
Jak wspomniano, treść „zwykłych” patentów europejskich w państwach
uczestniczących we wzmocnionej współpracy, które ratyfikują porozumienie o Jednolitym
Sądzie Patentowym, ma podlegać przepisom tej umowy międzynarodowej (art. 14f–14h),
a sprawy o naruszenie tych patentów mają należeć do wyłącznej kompetencji Jednolitego
Sądu Patentowego, z tym jednak że w okresie przejściowym, określonym w art. 58
projektu (mającym trwać 7 lat), strony mają mieć możliwość wyłączenia kompetencji tego
sądu.
25
Przewiduje się jednak, że będzie on mógł być przedmiotem licencji obejmującej tylko niektóre spośród
tych państw. Jednolity skutek mają mieć tylko licenses of right, podobne do licencji otwartej uregulowanej w art.
80 ustawy p.w.p.
Ponadto, wśród jednolitych skutków reguluje się wyczerpanie praw przyznanych omawianym patentem
(zob. art. 9 projektu).
26
www.uni.lodz.pl
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Tytuł projektu:
Biuro projektu:
Poważne zastrzeżenia budzi system językowy jednolitego patentu, określony w
projekcie unijnego rozporządzenia o ustaleniach dotyczących tłumaczeń. Projekt
przewiduje, że po opublikowaniu opisu patentu europejskiego o jednolitym skutku zgodnie
z art. 14 ust. 6 KPE27, nie będą wymagane żadne dalsze tłumaczenia. Oznacza to nader
poważne odstępstwo od regulacji zawartej w art. 65 KPE, którą w prawie polskim Strona | 20
odzwierciedlają wspomniane wyżej przepisy art. 6 ustawy z 14.3.2003 r. Regulacja ta nie
będzie obowiązywać w stosunku do patentów europejskich o jednolitym skutku, a więc
tych, które będą się automatycznie rozciągać na terytorium Polski. Inne poważne
odstępstwo polega na tym, że w odniesieniu do tych patentów nie będzie stosowany –
wobec braku tłumaczeń dostarczanych do polskiego Urzędu Patentowego – przepis art.
70 ust. 3 KPE, gwarantujący minimum bezpieczeństwa prawnego dla podmiotów z państw,
których językiem urzędowym nie jest angielski, francuski czy niemiecki. Pozycja
podmiotów polskich, w tym przedsiębiorców, zwłaszcza małych i średnich, ulegnie
drastycznemu pogorszeniu. Przy badaniu ryzyka naruszenia cudzych patentów (tzw.
„czystości patentowej”), nie tylko nie będą mogli opierać się na urzędowych,
udostępnianych przez polski Urząd Patentowy dokumentach tłumaczeń opisów
patentowych wynalazków objętych jednolitą ochroną, lecz w ogóle nie będą mieli
możliwości zapoznania się we własnym języku z tym, co będzie podlegać takiej ochronie.
Na nich też przerzucone będą koszty tłumaczeń i ryzyko prawne wynikające z ich
niedokładności, które powinni ponosić właściciele patentów, gdyż to oni – ubiegając się o
patent – określają przedmiot i zakres żądanej ochrony. Na właścicielach powinna też
spoczywać odpowiedzialność za jakość zgłoszenia patentowego, a po udzieleniu patentu
– za precyzję tłumaczenia opisu patentowego na język urzędowy państwa, w którym
korzystają z ochrony. Wspomniane ryzyko prawne, przerzucone na podmioty polskie,
będzie znacznie większe, gdyż tłumaczenia nie będą dostarczane przez właścicieli
patentów, lecz będą dokonywane przez osoby trzecie, którym nawet znakomita znajomość
języka nie zapewni ani zrozumienia istoty wynalazku, ani tym bardziej – prawidłowego
ustalenia przedmiotowego zakresu patentu (zakresu ochrony). Co więcej, źródłem
informacji o sytuacji patentowej przestanie być rejestr prowadzony przez polski Urząd
Patentowy, a stanie się nim rejestr jednolitej ochrony, prowadzony przez EUP w językach
angielskim, francuskim i niemieckim.
27
Według tego przepisu, opisy patentów europejskich są publikowane przez EUP w jednym języku (tzw.
języku postępowania – angielskim, francuskim albo niemieckim), a same zastrzeżenia patentowe są publikowane
również w dwóch pozostałych językach urzędowych EUP.
www.uni.lodz.pl
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Tytuł projektu:
Biuro projektu:
Dodatkowe ryzyka, obciążenia i koszty wynikać będą z umowy międzynarodowej
tworzącej Jednolity Sąd Patentowy. Nie podejmując analizy tych zagadnień 28, w tym
miejscu zauważyć należy tylko, że umowa ta nie tylko tworzy JSP, lecz również zmienia
naturę prawną „zwykłego” patentu europejskiego, a ponadto określa środki i procedury
egzekwowania zarówno wspomnianego patentu, jak i patentu jednolitego, a także SPC. Strona | 21
Jak wspomniano, zmiana natury prawnej „zwykłych” patentów europejskich polega na tym,
że treść wynikających z nich praw przestanie podlegać ustawom krajowym (w Polsce:
ustawie p.w.p.), lecz będzie podlegać przepisom porozumienia JSP, a sprawy o
naruszenie tych patentów należeć będą do wyłącznej kompetencji JSP. Konieczne jest
także zwrócenie uwagi na fakt, że projekt porozumienia JSP budzi zasadnicze
zastrzeżenia co do zgodności z Konstytucją, a odnośnie do niektórych jej postanowień jest
ewidentnie z nimi niezgodny29.
W celu uniknięcia nieporozumień podkreślić należy, że wycofanie się przez
nasz kraj ze wzmocnionej współpracy nie pozbawi podmiotów polskich możliwości
uzyskiwania jednolitych patentów w tych państwach członkowskich UE, które będą
uczestniczyć w tym systemie. Natomiast jednolite patenty nie będą obowiązywać w Polsce
(podobnie jak w Hiszpanii i we Włoszech), co bynajmniej nie grozi jakąkolwiek marginalizacją
naszego kraju ani nie oznacza braku ochrony. Na obszar Polski nadal będą bowiem
udzielane „zwykłe” patenty europejskie oraz patenty krajowe (oba rodzaje patentów są i będą
udzielane zarówno na rzecz podmiotów polskich, jak i z dowolnego państwa świata).
3.4.
Prawo do patentu. Prawo do patentu europejskiego.
W ustawie p.w.p. podmiot uprawniony do uzyskania patentu (a także prawa
ochronnego na wzór użytkowy i prawa z rejestracji wzoru przemysłowego) jest określony w
art. 11, który stanowi:
1.
Prawo do uzyskania patentu na wynalazek albo prawa ochronnego na wzór
użytkowy, jak również prawa z rejestracji wzoru przemysłowego
przysługuje, z zastrzeżeniem ust. 2, 3 i 5, twórcy.
28
Zob. A. Nowicka, Kontrowersje …, s. 119 i n.
29
Ibidem. Zob. też A. Nowicka, Skrót opinii, s. 25 (www.rzecznikpatentowy.org.pl).
www.uni.lodz.pl
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Tytuł projektu:
Biuro projektu:
2.
Współtwórcom wynalazku, wzoru użytkowego albo wzoru przemysłowego
uprawnienie do uzyskania patentu, prawa ochronnego lub prawa z
rejestracji przysługuje wspólnie.
3.
W razie dokonania wynalazku, wzoru użytkowego albo wzoru
przemysłowego w wyniku wykonywania przez twórcę obowiązków ze Strona | 22
stosunku pracy albo z realizacji innej umowy, prawo, o którym mowa w ust.
1, przysługuje pracodawcy lub zamawiającemu, chyba że strony ustaliły
inaczej.
4.
W umowie pomiędzy przedsiębiorcami może być określony podmiot,
któremu przysługiwać będą prawa, o których mowa w ust. 1, w razie
dokonania wynalazku, wzoru użytkowego albo wzoru przemysłowego w
związku z wykonywaniem tej umowy.
5.
W razie dokonania wynalazku, wzoru użytkowego albo wzoru
przemysłowego przez twórcę przy pomocy przedsiębiorcy, przedsiębiorca
ten może korzystać z tego wynalazku, wzoru użytkowego albo wzoru
przemysłowego we własnym zakresie. W umowie o udzielenie pomocy
strony mogą ustalić, że przedsiębiorcy przysługuje w całości lub części
prawo, o którym mowa w ust. 1.
Podmiot uprawniony do uzyskania patentu europejskiego jest określony w art. 60
KPE, który w ust. 1 stanowi:
Prawo do patentu europejskiego przysługuje twórcy lub jego następcy
prawnemu. Jeśli twórca jest pracownikiem, prawo do patentu europejskiego
określa się zgodnie z prawem państwa, w którym pracownik ten posiada główne
zatrudnienie; jeśli nie można ustalić państwa, w którym pracownik posiada
główne zatrudnienie, wówczas stosuje się prawo tego państwa, w którym
pracodawca ma siedzibę firmy, z którą związany jest pracownik.
Uwaga: Na tle powyższego brzmienia przepisu wskazać należy na niefortunność zwrotu
„siedziba firmy”; w wersji angielskiej występuje zwrot place of business30, a zatem
30
W wersji angielskiej ta część przepisu brzmi: if the State in which the employee is mainly employed
cannot be determined, the law to be applied shall be that of the State in which the employer has his place of
business to which the employee is attached.
www.uni.lodz.pl
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Tytuł projektu:
Biuro projektu:
chodzi o siedzibę przedsiębiorstwa (w znaczeniu funkcjonalnym), tzn. miejsce
prowadzenia działalności gospodarczej.
Według art. 60 ust. 2 KPE,
Jeśli wynalazku dokonały dwie lub więcej osób niezależnie od siebie, prawo do
patentu europejskiego przysługuje osobie, której europejskie zgłoszenie
patentowe posiada najwcześniejszą datę zgłoszenia, pod warunkiem że to
pierwsze zgłoszenie zostało opublikowane.
Wreszcie, art. 60 ust. 3 KPE ustanawia regułę interpretacyjną, w myśl której dla celów
postępowania przed Europejskim Urzędem Patentowym zgłaszający uważany jest za
uprawnionego do korzystania z prawa do patentu europejskiego.
Jak wynika z przytoczonej regulacji, w art. 60 ust. 1 zdanie 2 i 3 KPE wyrażone są
normy kolizyjne, określające właściwość prawa w określonym w tych normach zakresie. W
odniesieniu do wynalazków dokonanych przez pracowników wskazane zostało prawo
państwa, w którym pracownik posiada główne zatrudnienie, albo – jeśli państwa takiego nie
można ustalić – prawo państwa, w którym pracodawca prowadzi przedsiębiorstwo, z którym
związany jest pracownik. W odniesieniu do wynalazków dokonanych przez pracowników
mających główne zatrudnienie w Polsce, prawo do patentu europejskiego jest określane
zgodnie z przytoczonym wyżej art. 11 ustawy p.w.p.
Środki ochrony prawa do patentu europejskiego określa art. 61 KPE, normujący
europejskie zgłoszenia patentowe dokonane przez osoby nieuprawnione. W ust. 1
postanowiono, że jeśli prawomocną decyzją31 rozstrzygnięto, iż osoba inna niż zgłaszający
uprawniona jest do uzyskania patentu europejskiego, może ona zgodnie z
postanowieniem Regulaminu wykonawczego: (a) kontynuować postępowanie
zgłoszeniowe we własnym imieniu w miejsce zgłaszającego, (b) dokonać nowego
europejskiego zgłoszenia patentowego na ten sam wynalazek, (c) złożyć wniosek o
odrzucenie europejskiego zgłoszenia patentowego. W art. 61 ust. 2 KPE przewidziano
odpowiednie stosowanie przepisu art. 76 ust. 1 KPE do nowego europejskiego zgłoszenia
patentowego dokonanego zgodnie z art. 61 ust. 1 lit. b32.
W związku z określeniem „ostateczna decyzja” (final decision) należy mieć na względzie, że w Polsce
spory tego rodzaju należą do drogi sądowej, a zatem chodzi o prawomocny wyrok sądowy.
31
32
Art. 76 ust. 1 KPE dotyczy europejskiego zgłoszenia wydzielonego (European divisional applications).
www.uni.lodz.pl
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Tytuł projektu:
Biuro projektu:
Strona | 23
Jurysdykcja sądów w sporach o prawo do patentu europejskiego jest określona w
protokole do KPE33, określającym również warunki uznawania orzeczeń wydanych w tych
sprawach.
4.
Podmiot, któremu przysługuje ochrona bazy danych na podstawie prawa sui
generis. Podmiot uprawniony do uzyskania wyłącznego prawa do odmian roślin.
a)
Prawo do ochrony bazy danych na podstawie prawa sui generis34 (określonego w
powołanej wyżej ustawie o ochronie baz danych) przysługuje producentowi bazy
danych. Według art. 2 pkt 4 ustawy, producentem bazy danych jest osoba fizyczna,
prawna lub jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, która
ponosi ryzyko nakładu inwestycyjnego przy tworzeniu bazy danych.
Stosownie do art. 6 ust. 1 ustawy, producentowi bazy danych przysługuje wyłączne
i zbywalne prawo pobierania danych i wtórnego ich wykorzystania w całości lub w
istotnej części, co do jakości lub ilości (jest to ogólna treść prawa sui generis).
Według art. 6 ust. 2, domniemywa się, że producentem jest osoba, której nazwisko
lub firmę (nazwę) w tym charakterze uwidoczniono na egzemplarzach bazy danych
lub której nazwisko lub firmę (nazwę) podano do publicznej wiadomości w jakikolwiek
inny sposób w związku z rozpowszechnieniem bazy danych.
b)
Podmiot uprawniony do uzyskania wyłącznego prawa do odmian roślin jest określony
w powołanej wyżej ustawy o ochronie prawnej odmian roślin (zob. rozdział 2 –
Wyłączne prawo hodowcy do odmiany). Według art. 4 tej ustawy:
1.
Hodowca może ubiegać się o przyznanie wyłącznego prawa, jeżeli
odmiana jest odrębna, wyrównana, trwała oraz nowa, a jej nazwa
odpowiada wymaganiom, o których mowa w art. 9 ust. 1.
Protokół w sprawie właściwości sądowej i uznawania decyzji dotyczących prawa do udzielenia patentu
europejskiego (Protokół w sprawie uznawania), stanowiący integralną część KPE, ogłoszony – wraz z pierwotnym
tekstem KPE – w Dz.U. z 2004 r. Nr 79, poz. 737. s. 4823-4824.
33
34
Określenia tego używam wzorem unijnej dyrektywy 96/9/WE, którą wdrożyła ustawa o ochronie baz
danych.
www.uni.lodz.pl
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Tytuł projektu:
Biuro projektu:
Strona | 24
2.
O przyznanie wyłącznego prawa może ubiegać się również osoba, która
nabyła od hodowcy, na podstawie pisemnej umowy, prawa do
wyhodowanej albo odkrytej i wyprowadzonej przez niego odmiany.
3.
Wyłączne prawo przyznaje dyrektor Centralnego Ośrodka Badania
Strona | 25
Odmian Roślin Uprawnych.
4.
roślin.
Wyłączne prawo dotyczy odmian wszystkich rodzajów i gatunków
5.
Wyłączne prawo jest dziedziczne oraz zbywalne w drodze umowy zawartej
w formie pisemnej.
6.
Wyłącznego prawa nie przyznaje się, jeżeli odmiana została zgłoszona do
ochrony albo jest chroniona przez Wspólnotowy Urząd Ochrony Odmian
Roślin (CPVO).
Zob. też art. 4a ustawy o ochronie prawnej odmian roślin, który stanowi:
Osoba, która wyhodowała albo odkryła i wyprowadziła odmianę w ramach
umowy o pracę albo na podstawie innej umowy zawartej z hodowcą, ma prawo
do wynagrodzenia za wszelkie zarobkowe korzystanie z odmiany, chyba że
umowa zawarta z hodowcą stanowi inaczej.
Uwaga: Według definicji zawartej w art. 2 ust. 1 pkt 7 ustawy, określenie „hodowca”
oznacza osobę, która:
a)
wyhodowała albo odkryła i wyprowadziła odmianę albo
b)
jest lub była pracodawcą osoby, o której mowa w lit. a, albo zawarła umowę,
w ramach której inna strona tej umowy wyhodowała albo odkryła i
wyprowadziła odmianę, albo
c)
jest następcą prawnym osób, o których mowa w lit. a i b.
www.uni.lodz.pl
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Tytuł projektu:
Biuro projektu:
5.
Problemy prawne związane z ustaleniem: 1) podmiotu autorskich praw
majątkowych, 2) instytucji naukowej, której przysługują uprawnienia
określone w art. 14 pr. aut., a także 3) podmiotu prawa do uzyskania patentu
(patentu europejskiego) oraz innych praw własności przemysłowej
(a)
Znaczenie pojęcia „obowiązki ze stosunku pracy”
W świetle przytoczonych wyżej regulacji określających podmiot, któremu
przysługują prawa własności intelektualnej, problemy prawne mogą dotyczyć ustalenia,
czy utwór (w tym utwór naukowy) albo wynalazek został stworzony (dokonany) przez
pracownika „w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy”. Chodzi o
wątpliwości związane z ustaleniem zakresu owych obowiązków.
W odniesieniu do pracowników uczelni należy w tym zakresie uwzględnić regulacje
zawarte w ustawie z dnia 27 lipca 2005 r. – prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. z 2012
r., poz. 572 i poz. 742) (dalej: p.sz.w.), a w szczególności art. 111 tej ustawy, określający
obowiązki pracowników naukowo-dydaktycznych i pracowników naukowych, który stanowi:
1.
Pracownicy naukowo-dydaktyczni są obowiązani:
1)
kształcić i wychowywać studentów, w tym nadzorować opracowywanie
przez studentów prac zaliczeniowych, semestralnych, dyplomowych, pod
uwzględem merytorycznym i metodycznym;
2)
prowadzić badania naukowe i prace rozwojowe, rozwijać twórczość
naukową albo artystyczną;
3)
uczestniczyć w pracach organizacyjnych uczelni.
2.
Pracownicy naukowi mają obowiązki określone w ust. 1 pkt 2 i 3.
3.
Do obowiązków nauczycieli akademickich posiadających tytuł naukowy
profesora lub stopień naukowy doktora habilitowanego należy również
kształcenie kadry naukowej.
W kontekście podstawy stosunku pracy (akt mianowania albo umowa o pracę)
należy mieć na uwadze, że akty te nie określają zakresu obowiązków pracownika. Jak
stanowi art. 119 p.sz.w.,
www.uni.lodz.pl
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Tytuł projektu:
Biuro projektu:
Strona | 26
1.
Akt mianowania oraz umowa o pracę zawierane z nauczycielem akademickim
określają strony umowy, rodzaj umowy, datę jej zawarcia oraz warunki pracy i
płacy, w szczególności:
1)
rodzaj pracy;
2)
miejsce wykonywania pracy;
3)
informację, czy uczelnia jest podstawowym miejscem pracy w rozumieniu
ustawy;
4)
wynagrodzenie za pracę odpowiadające rodzajowi pracy, ze wskazaniem
składników wynagrodzenia;
5)
wymiar czasu pracy;
6)
termin rozpoczęcia pracy.
Strona | 27
2.
Warunkiem zawarcia z nauczycielem akademickim stosunku pracy na podstawie
mianowania jest złożenie na piśmie oświadczenia, że uczelnia jest dla niego
podstawowym miejscem pracy w rozumieniu ustawy.
Jeśli więc w odniesieniu do pracowników naukowo-dydaktycznych akty
mianowania (bądź umowy o pracę) nie określają zakresu obowiązków należy przyjąć, że
zakres tych obowiązków wynika wprost z ustawy, tj. m.in. z przytoczonego wyżej art. 111
ust. 1 pkt 2 p.sz.w., według którego pracownicy naukowo-dydaktyczni są obowiązani
„prowadzić badania naukowe i prace rozwojowe, rozwijać twórczość naukową albo
artystyczną”.
Pojęcie „badania naukowe” należy rozumieć zgodnie z art. 2 pkt 3 ustawy o
zasadach finansowania nauki (przepis te wyróżnia badania podstawowe35,
35
Według art. 2 pkt 3 lit a ustawy, badania podstawowe to „oryginalne prace badawcze eksperymentalne
lub teoretyczne podejmowane przede wszystkim w celu zdobywania nowej wiedzy o podstawach zjawisk i
obserwowalnych faktów bez nastawienia na bezpośrednie praktyczne zastosowanie lub użytkowanie”.
www.uni.lodz.pl
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Tytuł projektu:
Biuro projektu:
badania stosowane36 oraz badania przemysłowe37), natomiast pojęcie „prace
rozwojowe” – zgodnie z art. 2 pkt 4 tej ustawy38.
Problemy prawne związane z dodatkowym zatrudnieniem albo prowadzeniem Strona | 28
działalności gospodarczej
(b)
Jak stanowi art. 129 p.sz.w.:
Nauczyciel akademicki zatrudniony w uczelni publicznej może podjąć lub
kontynuować zatrudnienie w ramach stosunku pracy tylko o jednego
dodatkowego pracodawcy prowadzącego działalność dydaktyczną lub naukowobadawczą. Podjęcie lub kontynuowanie przez nauczyciela akademickiego
dodatkowego zatrudnienia w ramach stosunku pracy u pracodawcy, o którym
mowa w zdaniu pierwszym, wymaga zgody rektora. Podjęcie lub kontynuowanie
1.
Według art. 2 pkt 3 lit b ustawy, badania stosowane to „prace badawcze podejmowane w celu zdobycia
nowej wiedzy, zorientowane przede wszystkim na zastosowanie w praktyce”.
36
Według art. 2 pkt 3 lit. c ustawy, badania przemysłowe to „badania mające na celu zdobycie nowej
wiedzy oraz umiejętności w celu opracowywania nowych produktów, procesów i usług lub wprowadzania
znaczących ulepszeń do istniejących produktów, procesów i usług; badania te obejmują tworzenie elementów
składowych systemów złożonych, szczególnie do oceny przydatności technologii rodzajowych, z wyjątkiem
prototypów objętych zakresem prac rozwojowych”.
37
Według art. 2 pkt 4 ustawy, prace rozwojowe to nabywanie, łączenie, kształtowanie i wykorzystywanie
dostępnej aktualnie wiedzy i umiejętności z dziedziny nauki, technologii i działalności gospodarczej oraz innej
wiedzy i umiejętności do planowania produkcji oraz tworzenia i projektowania nowych, zmienionych lub
ulepszonych produktów, procesów i usług, w szczególności: a) tworzenie projektów, rysunków, planów oraz innej
dokumentacji do tworzenia nowych produktów, procesów i usług, pod warunkiem że nie są one przeznaczone do
celów komercyjnych, opracowywanie prototypów o potencjalnym wykorzystaniu komercyjnym oraz projektów
pilotażowych, w przypadkach gdy prototyp stanowi końcowy produkt komercyjny, a jego produkcja wyłącznie do
celów demonstracyjnych i walidacyjnych jest zbyt kosztowna; w przypadku gdy projekty pilotażowe lub
demonstracyjne mają być następnie wykorzystywane do celów komercyjnych, wszelkie przychody uzyskane z
tego tytułu należy odjąć od kwoty kosztów kwalifikowanych pomocy publicznej, c) działalność związana z
produkcją eksperymentalną oraz testowaniem produktów, procesów i usług, pod warunkiem że nie są one
wykorzystywane komercyjnie; prace rozwojowe nie obejmują rutynowych i okresowych zmian wprowadzanych
do produktów, linii produkcyjnych, procesów wytwórczych, istniejących usług oraz innych operacji w toku, nawet
jeżeli takie zmiany mają charakter ulepszeń.
38
www.uni.lodz.pl
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Tytuł projektu:
Biuro projektu:
dodatkowego zatrudnienia bez zgody rektora stanowi podstawę rozwiązania
stosunku pracy za wypowiedzeniem w uczelni publicznej stanowiącej
podstawowe miejsce pracy.
2.
Rektor odmawia wyrażenia zgody, o której mowa w ust. 1, jeżeli świadczenie
usług dydaktycznych lub naukowych u innego pracodawcy zmniejsza zdolność Strona | 29
prawidłowego funkcjonowania uczelni lub wiąże się z wykorzystaniem jej
urządzeń technicznych i zasobów uczelni.
3.
Nauczyciel akademicki prowadzący działalność gospodarczą informuje o tym
rektora uczelni, która jest dla niego podstawowym miejscem pracy.
[…]
Źródłem problemów związanych z dodatkowym zatrudnieniem albo prowadzeniem
działalności gospodarczej mogą być spory o prawa do rezultatów pracy pracowników,
np. spór o prawo do uzyskania patentu (patentu europejskiego). W razie dodatkowego
zatrudnienia albo prowadzenia działalności gospodarczej powstawać mogą w
szczególności problemy, czy dokonanie wynalazku nastąpiło w wyniku wykonywania
obowiązków ze stosunku pracy wiążącego pracownika z uczelnią X bądź z uczelnią Y.
Analogiczne problemy wiązać się mogą z nabyciem przez uczelnię (instytucję naukową)
uprawnień określonych w art. 14 albo art. 74 ust. 3 pr. aut. (np. spór o pierwszeństwo
publikacji; spór o autorskie prawa majątkowe do programu komputerowego).
W kontekście prawa do uzyskania patentu (prawa ochronnego oraz prawa z
rejestracji) należy ponadto mieć na względzie art. 16 ustawy o zasadach finansowania
nauki, który stanowi:
1.
W razie dokonania wynalazku, wzoru użytkowego lub wzoru przemysłowego w
wyniku prac lub zadań finansowanych przez Ministra, prawo do uzyskania
patentu na wynalazek albo prawa ochronnego na wzór użytkowy, jak również
prawa z rejestracji wzoru przemysłowego przysługuje podmiotowi, któremu
Minister przyznał środki finansowe na naukę, chyba że umowa między Ministrem
a podmiotem otrzymującym środki finansowe na naukę albo decyzja o
przyznaniu środków stanowią inaczej.
2.
Do własności majątkowych praw autorskich powstałych w wyniku realizacji
zadań finansowanych ze środków finansowych na naukę stosuje się przepisy
ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U.
z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z późn. zm.).
www.uni.lodz.pl
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Tytuł projektu:
Biuro projektu:
III.
Zagadnienia prawne związane z ochroną własności intelektualnej i
przemysłowej w kontekście systemu komercjalizacji UŁ
Nie odnosząc się szczegółowo do treści postanowień „Regulaminu ochrony
prawnej dóbr własności intelektualnej i przemysłowej w Uniwersytecie Łódzkim”(dalej:
Strona | 30
„Regulamin”), pragnę zwrócić uwagę na następujące kwestie:
(a)
Treść oraz zawartość „Regulaminu” powinna być dostosowana do obecnie
obowiązującego art. 86c ustawy – prawo o szkolnictwie wyższym (p.sz.w.), który stanowi:
Senat, a w przypadku uczelni niepublicznej organ wskazany w statucie, uchwala
regulamin zarządzania prawami autorskimi i prawami pokrewnymi oraz prawami
własności przemysłowej oraz zasad komercjalizacji wyników badań naukowych
i prac rozwojowych, który określa:
1)
prawa i obowiązki uczelni, pracowników oraz studentów i doktorantów w
zakresie ochrony i korzystania z praw autorskich i praw pokrewnych oraz
praw własności przemysłowej;
2)
zasady wynagradzania twórców;
3)
zasady i procedury komercjalizacji wyników badań naukowych i prac
rozwojowych;
4)
zasady korzystania z majątku uczelni wykorzystywanego do
komercjalizacji wyników badań naukowych i prac rozwojowych oraz
świadczenia usług naukowo-badawczych.
W szczególności, niewystarczająca jest w „Regulaminie” regulacja materii, o której
mowa w art. 86c pkt 3 i 4 p.sz.w.
(b)
Do przepisów p.sz.w. (art. 86a i art. 86b) należy również dostosować postanowienia
„Regulaminu” dotyczące spółek spin-off. Art. 86a p.sz.w. stanowi:
1.
Uczelnia, w celu komercjalizacji wyników badań naukowych i prac
rozwojowych tworzy spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółkę
akcyjną, zwaną dalej „spółką celową”. Spółkę celową tworzy rektor za
zgodą senatu uczelni lub innego organu kolegialnego uczelni. Do zadań
spółki celowej należy w szczególności obejmowanie udziałów w spółkach
kapitałowych lub tworzenie spółek kapitałowych, które powstają w celu
wdrożenia wyników badań naukowych lub prac rozwojowych
prowadzonych w uczelni.
www.uni.lodz.pl
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Tytuł projektu:
Biuro projektu:
2.
Rektor, w drodze umowy, może powierzyć spółce celowej zarządzanie
prawami własności przemysłowej uczelni w zakresie jej komercjalizacji.
3.
Uczelnia w celu realizacji zadań określonych w ust. 1 i 2 przekazuje spółce
celowej w formie aportu wyniki badań naukowych i prac rozwojowych, w
Strona | 31
szczególności uzyskane prawa własności przemysłowej.
4.
Wypłaconą dywidendę spółki celowej uczelnia przeznacza na działalność
statutową uczelni.
Art. 86b p.sz.w. stanowi:
1.
Spółka celowa może zostać utworzona przez kilka uczelni publicznych
albo kilka uczelni niepublicznych.
2.
W przypadku, o którym mowa w ust. 1, każda z uczelni może powierzyć
spółce celowej zadania określone w art. 86a ust. 1 i 2 w drodze odrębnej
umowy, zawartej między rektorem uczelni a spółką celową.
(c)
Należy rozważyć kwestie związane z wprowadzeniem do „Regulaminu”
postanowień dotyczących udziału UŁ (jego jednostek i pracowników) w działaniach
prowadzonych w ramach programów Unii Europejskiej, w tym w szczególności w
siódmym programie ramowym, trwającym w latach 2007-2013 (i ewentualnych
późniejszych edycjach). W odniesieniu do ostatnio wymienionego programu
obowiązuje w szczególności rozporządzenie (WE) nr 1906/2006 Parlamentu
Europejskiego i Rady z 18.12.2006 r. ustanawiające zasady uczestnictwa
przedsiębiorstw, ośrodków badawczych i uczelni wyższych w działaniach
prowadzonych w ramach siódmego programu ramowego oraz zasady
upowszechniania wyników badań (2007-2013), opubl. w Dz.Urz. UE L 391 z
30.12.2006 r., s.1-18. W szczególności chodzi o należyte zabezpieczenie praw UŁ
(i zapewnienie możliwości wykonania obowiązków UŁ) określonych w rozdziale III
tego rozporządzenia.
(d)
Przy określaniu celów i założeń „Regulaminu”, a także treści jego postanowień
(również w kontekście przygotowywania projektu „Scouting”) należy szczegółowo
przeanalizować przepisy rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa
Wyższego z dnia 13 lipca 2012 r. w sprawie kryteriów i trybu przyznawania
www.uni.lodz.pl
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Tytuł projektu:
Biuro projektu:
kategorii naukowej jednostkom naukowym (Dz.U. z 2012 r. Nr 877), wydanego
na podstawie art. 44 ust. 2 ustawy o zasadach finansowania nauki. Sugeruję
zwrócenie szczególnej uwagi na te kryteria i parametry, które dotyczą publikacji
opracowań naukowych oraz uzyskiwania patentów i innych praw własności
przemysłowej, w tym treść pkt 4 załącznika nr 1 (patenty i wdrożenia).
Strona | 32
IV.
Podsumowanie
Przeprowadzona wyżej analiza regulacji prawnych wskazuje na następujące
problemy prawne:
1.
Wątpliwości związane z uzyskiwaniem przez uczelnie uprawnień do dóbr
intelektualnych; źródłem tych wątpliwości jest niejasne (niejednoznaczne)
określenie takich podstawowych w tym zakresie pojęć prawnych, jak np.
„utwór naukowy” czy stworzenie utworu naukowego bądź dokonanie
wynalazku (innego dobra własności przemysłowej) „w wyniku wykonywania
obowiązków ze stosunku pracy”;
2.
Dodatkowe wątpliwości w powyższym zakresie wiążą się z określeniem
zakresu obowiązków pracowników uczelni, a mogą ujawniać się przy
ustalaniu czy dany utwór naukowy (wynalazek lub inne dobro własności
przemysłowej) został stworzony „w wyniku wykonywania obowiązków ze
stosunku pracy”. Źródłem tych trudności może być również dodatkowe
zatrudnienie pracownika uczelni lub prowadzenie przez niego działalności
gospodarczej;
3.
Na tle nowych kryteriów i trybu przyznawania kategorii naukowej jednostkom
naukowym (wspomniane wyżej rozporządzenie MNiSzW z 13.7.2012 r.)
ujawnić się może brak synchronizacji pomiędzy uprawnieniami uczelni
wynikającymi z art. 14 pr. aut., z jednej strony, a liczbą punktów za
publikacje, w szczególności za publikacje w czasopismach naukowych
objętych wykazem, o którym mowa w § 14 ust. 3 rozporządzenia, z drugiej
strony. Chodzi o przypadki, w których publikacje w czasopismach
zagranicznych będą w praktyce prowadzić do ograniczenia lub wręcz
pozbawienia uprawnień przysługujących uczelniom i innym instytucjom
naukowym na podstawie art. 14 pr. aut.;
www.uni.lodz.pl
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Tytuł projektu:
Biuro projektu:
4.
System komercjalizacji dóbr własności intelektualnej powinien
wykorzystywać dostępne obecnie instrumenty prawne, przewidziane
zarówno w przepisach regulujących poszczególne prawa własności
intelektualnej (np. licencje prawnoautorskie czy licencje patentowe; umowy
o przeniesienie praw), jak i organizacyjne formy komercjalizacji określone w Strona | 33
prawie o szkolnictwie wyższym (np. spółki celowe);
5.
Jednym z istotnych powodów niskich wskaźników innowacyjności jednostek
naukowych jest nieegzekwowanie przez uczelnie przysługujących im
uprawnień do dóbr własności intelektualnej stworzonych przez pracowników
w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy;
6.
Poprawa w zakresie egzekwowania tych uprawnień wpłynie na wielkość
zasobu dóbr intelektualnych uczelni i zwiększy możliwości transferu
technologii z uczelni do gospodarki;
7.
Wobec braku efektywnych mechanizmów współpracy uczelni z gospodarką,
za istotny walor projektu „Scouting” należy uznać zamysł wdrożenia
instrumentów identyfikacji i monitorowania wyników badań naukowych
prowadzonych w UŁ; istotne korzystne znaczenie może mieć również
przewidziana w projekcie metoda „Porta a porta”, mogąca przyczynić się do
przełamania trudności w udostępnianiu gospodarce rozwiązań
opracowywanych w Uczelni (oferta wdrożeń powinna być zwłaszcza
adresowana do małych i średnich przedsiębiorstw, w celu poprawy stanu ich
innowacyjności). Rzecz jasna, wdrażanie rozwiązań opracowywanych przez
krajowe jednostki naukowe we wszystkich typach przedsiębiorstw wpłynie
na ogólną modernizację gospodarki i pozwoli na uniknięcie kosztów
nabywania licencji u podmiotów zagranicznych.
www.uni.lodz.pl
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Tytuł projektu:
Biuro projektu:

Dr hab. A. Nowicka, „Ekspertyza prawna dotycząca

Transkrypt

Podobne dokumenty

Adwokat - Wojewódzki Urząd Pracy w Łodzi

Ekonomia rozwoju – wykład (30h)

(11) PL/EP 2327569 PL/EP 2327569 T3

Współpraca regionalna w ramach Unii Europejskiej Z punktu

Patent - Kierunek Farmacja

Igor Prociuk - posiada wykształcenie wyższe. Ukończył Uniwersytet