Wyrok z dnia 29 sierpnia 2012 roku, sygnatura akt: VI P 42/11

Wyrok z dnia 29 sierpnia 2012 roku, sygnatura akt: VI P 42/11

WYROK SĄDU REJONOWEGO W BIAŁYMSTOKU VI
WYDZIAŁ PRACY I UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH
z dnia 29 sierpnia 2012r. w sprawie VIP 42/11
Przewodniczący
SSR Maciej Łukaszewicz
po rozpoznaniu w dniu 29 sierpnia 2012 r. w Białymstoku na rozprawie sprawy
z powództwa X przeciwko Miejskiemu Ośrodkowi Pomocy Rodzinie w Y o
dodatkowe wynagrodzenie roczne
I. Zasądza od pozwanego Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie w Y na
rzecz powódki X kwotę 1487,60 zł ( jeden tysiąc czterysta osiemdziesiąt
siedem złotych sześćdziesiąt groszy ) brutto
II.
Nakazuje pobrać od pozwanego Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie w
Y na rzecz Skarbu Państwa ( kasa Sądu Rejonowego w Białymstoku )
kwotę 75 zł ( siedemdziesiąt pięć ) zł tytułem nieuiszczonej opłaty od
pozwu.
VI P 42/11
UZASADNIENIE
Powódka X wniosła o zasądzenie od pozwanego Miejskiego Ośrodka
Pomocy Rodzinie w Y kwoty 1487,68 zł tytułem dodatkowego wynagrodzenia
rocznego za rok 2008. W uzasadnieniu pozwu wskazała, iż w 2008 r. w związku
z urodzeniem dziecka przebywała na urlopie macierzyńskim, wobec czego nie
przepracowała faktycznie pełnych 6 miesięcy u pozwanego, lecz 5 miesięcy i 27
dni – 177 dni. Sytuację nieotrzymania dodatkowego wynagrodzenia rocznego
uznała za krzywdzącą.
W odpowiedzi na pozew Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie w Y wniósł
o oddalenie powództwa w całości. W uzasadnieniu swego stanowiska pozwany
podał,
że
przeszkodą
do
przyznania
powódce
tzw.
trzynastki
było
nieprzepracowanie przez nią faktycznie ustawowego minimalnego okresu pracy
przyjętego w przepisach.
Sąd Rejonowy Sąd Pracy ustalił i zważył, co następuje:
Bezspornym w niniejszej sprawie był przebieg zatrudnienia powódki u
pozwanego w oparciu o umowę o pracę na czas nieokreślony od dnia 1.09.2005
r., ostatnio na stanowisku starszego księgowego. Poza sporem były także
okoliczności i czas nieobecności powódki w trakcie trwania stosunku pracy w
2008 r., kiedy to powódka od 3.03. do 18.04. ( 45 dni ) pozostawała na
zwolnieniu lekarskim, a następnie wykorzystała urlop macierzyński w okresie
od 19.04. do dnia 15.09.2008 r. ( łącznie 140 dni ).
Kwestię dodatkowego wynagrodzenia rocznego regulują przepisy ustawy z
dnia 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla
pracowników jednostek sfery budżetowej ( Dz.U. z 1997, nr 160, poz. 1080 ).
Zgodnie z art. 2. ust. 1 tej ustawy ( zwanej dalej ustawą o dodatkowym
wynagrodzeniu rocznym ) pracownik nabywa prawo do wynagrodzenia
rocznego w pełnej wysokości po przepracowaniu u danego pracodawcy całego
roku kalendarzowego. W myśl ust. 2 tego artykułu pracownik, który nie
przepracował u danego pracodawcy całego roku kalendarzowego, nabywa
prawo do wynagrodzenia rocznego w wysokości proporcjonalnej do okresu
przepracowanego, pod warunkiem, że okres ten wynosi co najmniej 6 miesięcy.
Art. 2 ust. 3 cytowanej ustawy wymienia sytuacje, kiedy pracownik nabywa
prawo
do
proporcjonalnego
wynagrodzenia
rocznego
pomimo
nieprzepracowania u danego pracodawcy 6 miesięcy. Sytuacje to dotyczą dwóch
grup przypadków - kiedy pracownik nie przepracował 6 miesięcy z uwagi na to
iż jego stosunek pracy trwał krócej oraz kiedy pracownik pozostawał wprawdzie
w zatrudnieniu dłużej niż 6 miesięcy, ale faktycznie pracę wykonywał w
krótszym okresie. Odnośnie drugiej grupy sytuacji ustawodawca wskazał, że
proporcjonalne do okresu przepracowanego dodatkowe wynagrodzenie roczne
należne jest osobom, które nie przepracowały 6 miesięcy z uwagi na:
- powołanie pracownika do czynnej służby wojskowej albo skierowania do
odbycia służby zastępczej ( art. 2 ust. 3 pkt 3 )
- korzystanie z urlopu wychowawczego
- z urlopu dla poratowania zdrowia
- przez nauczyciela lub nauczyciela akademickiego z urlopu do celów
naukowych, artystycznych lub kształcenia zawodowego ( art. 2 ust. 3 pkt 6 ).
Przepis art. 2 ustawy o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym był
przedmiotem analizy Sądu Najwyższego. W uchwale z dnia 25 lipca 2003 r., III
PZP 7/03 ( OSNP 224/2/26 ) Sąd Najwyższy stwierdził, że warunkiem nabycia
prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego w pełnej wysokości na
podstawie art. 2 ust. 1 ustawy jest efektywne przepracowanie u danego
pracodawcy pełnego roku kalendarzowego. W uzasadnieniu tejże uchwały
podniósł, że sformułowanie „przepracowanie” w rozumieniu art. 2 ust. 1 ustawy
oznacza faktyczne, efektywne wykonywanie pracy, a nie tylko pozostawanie w
stosunku pracy oraz, że ustawowy katalog przerw w świadczeniu pracy w
okresie trwania stosunku pracy, które w zakresie nabycia prawa do
proporcjonalnej nagrody równoważą okresy przepracowane jest zamknięty.
Oznacza to, że okresy wszystkich innych usprawiedliwionych nieobecności w
pracy i zwolnień z obowiązku świadczenia pracy, poza wymienionymi w art. 2
ust. 3 ustawy o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym są okresami
nieprzepracowanymi w rozumieniu art. 2 ust. 1 i 2 tejże ustawy. Pogląd, że
przesłanką nabycia prawa do proporcjonalnego wynagrodzenia rocznego jest
faktyczne wykonywanie pracy u danego pracodawcy, znalazł także pośrednio
potwierdzenie w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 2005 r., II PZP
9/05, OSNP 2006/7-8/109. Również w wyroku SN z dnia 7.07.2011 r., III PZP
3/11 wskazuje się, że okresy pobierania przez pracownika niezdolnego do pracy
wynagrodzenia i zasiłku chorobowego nie podlegają wliczeniu do 6-
miesięcznego okresu przepracowanego w danym roku kalendarzowym,
wymaganego do nabycia prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego.
Stanowisko podobne Sąd Najwyższy zajął w wyroku z dnia 18.10.2011 r., I PK
263/10, publik. w LEX nr 1001281, w którym wskazał iż okresy przepracowane
należy rozumieć jako okresy faktycznie ( efektywnie ) przepracowane u danego
pracodawcy. Tym samym uznać należy, że Sąd Najwyższy kontynuuje
wykładnię zawartą w cytowanym powyżej wyroku z dnia 25.07.2003 r. Biorąc
pod uwagę powyższe okres urlopu macierzyńskiego również nie mógłby być w
świetle
obowiązujących
przepisów
uznany
za
okres
przepracowany,
umożliwiający nabycie prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego. W
konsekwencji powództwo w niniejszej sprawie należałoby oddalić. Jednakże
przepis art. 2 ust. 3 ustawy o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym, w zakresie
w jakim pomija urlop macierzyński pośród okresów zatrudnienia, w czasie
których pracownik faktycznie nie wykonuje pracy a pomimo tego nie traci
prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego w proporcjonalnej wysokości.,
wywoływał zdaniem Sądu wątpliwości co do swej zgodności z Konstytucją
Rzeczypospolitej Polskiej, w szczególności w sytuacji gdy do uzyskania
dodatkowego wynagrodzenia rocznego uprawnione są osoby które nie
przepracowały efektywnie 6 m-cy z uwagi na korzystanie z urlopu
wychowawczego.
W konsekwencji Sąd rozpoznający spór skierował pytanie prawne do
Trybunału Konstytucyjnego następującej treści: „czy art. 2 ust. 3 ustawy z dnia
12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników
jednostek sfery budżetowej (Dz. U. Nr 160, poz. 1080, ze zm.) w zakresie, w
jakim pomija okres urlopu macierzyńskiego jako umożliwiający nabycie prawa
do dodatkowego wynagrodzenia rocznego w wysokości proporcjonalnej do
okresu przepracowanego, w sytuacji nieprzepracowania w ciągu całego roku
kalendarzowego faktycznie 6 miesięcy, jest zgodny z art. 33 ust. 2 i art. 71 ust. 2
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej”.
Trybunał wyrokiem z dnia 9.07.2012 r. wydanym w sprawie P 59/11
udzielił odpowiedzi na postawione mu pytanie, podając iż art. 2 ust. 3 ustawy z
dnia 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla
pracowników jednostek sfery budżetowej w zakresie, w jakim pomija okres
urlopu macierzyńskiego jako umożliwiający nabycie prawa do dodatkowego
wynagrodzenia
rocznego
w
wysokości
proporcjonalnej
do
okresu
przepracowanego, w sytuacji nieprzepracowania w ciągu całego roku
kalendarzowego faktycznie 6 miesięcy, jest niezgodny z art. 32 ust. 1 w związku
z art. 71 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Trybunał wskazał, że
ustrojodawca w art. 71 ust. 2 Konstytucji wyraźnie przyznał matce przed i po
urodzeniu dziecka prawo do szczególnej pomocy władz publicznych w zakresie
przewidzianym ustawą. Oznacza to, że ustawodawca, decydując się na
uregulowanie materii mających bezpośredni wpływ na sytuację prawną matki w
okresie ciąży oraz po porodzie, obowiązany jest zapewnić jej pomoc, która
powinna przewyższać standard ochrony przewidziany dla pozostałych
podmiotów wolności i praw. Pomoc przewidziana w art. 71 ust. 2 Konstytucji w
stosunku do matki przed i po urodzeniu dziecka ma mieć bowiem charakter
„szczególny”. Urlop macierzyński przewidziany w art. 180 oraz kolejnych
przepisach ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy ( Dz. U. z 1998 r. Nr
21, poz. 94, ze zm.; dalej: kodeks pracy ) stanowi niewątpliwą realizację
obowiązku wynikającego z art. 71 ust. 2 Konstytucji. Funkcją tego urlopu jest
ochrona zdrowia pracownicy i dziecka, polegająca zarówno na umożliwieniu
regeneracji sił fizycznych i psychicznych matki, jak również na zapewnieniu
dziecku osobistej opieki z jej strony w pierwszym okresie życia. Należy
zaznaczyć, że określając ramy prawne tego rodzaju przerwy w świadczeniu
pracy ustawodawca przesądził jednocześnie, iż urlop macierzyński ma charakter
obligatoryjny w okresie co najmniej 14 tygodni po porodzie. W pozostałym
zakresie – uzależnionym od jego wymiaru ustalonego zgodnie z art. 180 § 1
kodeksu pracy – urlop ten może zostać podzielony między matkę oraz ojca
wychowującego dziecko, jakkolwiek nie może podlegać skróceniu z woli
pracownicy. Matka nie może zrzec się tego uprawnienia. Skorzystanie z tego
urlopu bezpośrednio wpływa na możliwość otrzymania tzw. trzynastej pensji.
Skoro zatem ustawodawca przewiduje dla pewnej grupy pracowników
lepsze traktowanie w porównaniu do innych, w zakresie przysługujących im
świadczeń stanowiących element wynagrodzenia za pracę, to nie ulega
wątpliwości, że w ramach tak ukształtowanego wyjątku powinien – w pierwszej
kolejności – uwzględnić sytuację prawną tych pracownic, które są objęte
zakresem podmiotowym „szczególnej pomocy” z art. 71 ust. 2 Konstytucji.
Określając katalog wyjątków w art. 2 ust. 3 ustawy o dodatkowym
wynagrodzeniu rocznym ustawodawca nie uwzględnił sytuacji pracownic
będących matkami mimo tego, że obowiązek zapewnienia szczególnej pomocy
tej grupie podmiotów wynika jednoznacznie z art. 71 ust. 2 Konstytucji. W
ramach katalogu wyjątków nie przewidział bowiem faktu wykorzystania przez
pracownicę urlopu macierzyńskiego, a więc takiej przerwy w faktycznym
wykonywaniu pracy, która w jednoznaczny sposób wiąże się z realizowaniem
przez matkę prawa do szczególnej pomocy władz publicznych w okresie
wskazanym w art. 71 ust. 2 Konstytucji. Sytuacja matek przed i po urodzeniu
dziecka, obowiązanych ustawowo do wykorzystania co najmniej 14 tygodni
urlopu macierzyńskiego, przy jednoczesnym braku uwzględnienia tego urlopu w
ramach wyłączeń z art. 2 ust. 3 ustawy, nie tylko nie stanowi przejawu
szczególnej pomocy ze strony władz publicznych w ramach przysługującego
pracownikom prawa do dodatkowego wynagrodzenia, ale może nawet
prowadzić do pogorszenia statusu prawnego akurat tej grupy pracowników.
Może bowiem – w zależności od okoliczności konkretnej sprawy – całkowicie
pozbawiać matkę prawa do tzw. trzynastej pensji z uwagi na brak faktycznego
wykonywania pracy przez co najmniej 6 miesięcy, wynikającego m.in. z
pozostawania przez pewien czas na obowiązkowym urlopie macierzyńskim.
Biorąc pod uwagę ww. okoliczności Trybunał stwierdził, że sposób
ukształtowania art. 2 ust. 3 ustawy ma charakter niepełny z uwagi na brak
uwzględnienia przez ustawodawcę nakazu zapewnienia szczególnej pomocy
władz publicznych matkom przed i po urodzeniu dziecka. Brak ten,
przejawiający się w pominięciu okresu urlopu macierzyńskiego, jako
umożliwiającego nabycie prawa do tzw. trzynastej pensji, w wysokości
proporcjonalnej do okresu przepracowanego w danym roku, skutkuje
koniecznością stwierdzenia niezgodności kwestionowanego art. 2 ust. 3 ustawy
– w zakresie określonym w sentencji wyroku – z art. 32 ust. 1 w związku z art.
71 ust. 2 Konstytucji.
Co do skutków wyroku Trybunał Konstytucyjny zaznaczył, że taka
konstrukcja
jego
wyroku
nie
skutkuje
utratą
mocy
obowiązującej
kwestionowanego przepisu ustawy, ani modyfikacją jego obecnego brzmienia.
Oznacza jedynie konieczność niezwłocznej interwencji ustawodawcy w celu
uzupełnienia wspomnianej regulacji w taki sposób, który zapewni realizację
normy konstytucyjnej wyrażonej – w tym przypadku – w art. 71 ust. 2
Konstytucji.
W tym stanie rzeczy, zważywszy na rozstrzygnięcie Trybunału
Konstytucyjnego, jak i konieczność niezwłocznego rozstrzygnięcia sporu przez
Sąd orzekający, oczywistym pozostaje, iż Sąd nie mógł oczekiwać na
zainicjowanie i wyniki postępowania ustawodawczego w kierunku uzupełnienia
poddanej kontroli normy prawnej. Mając jednak do dyspozycji niezmienioną
jeszcze treść przepisu przedmiotowej ustawy przy jednoczesnej wiedzy o
niekonstytucyjności takiego jej brzmienia, nie mógł sąd orzec w sposób
wprawdzie zgodny z literalnym brzmieniem przepisu i wydźwiękiem dorobku
orzeczniczego, lecz godzący w Konstytucję. Sąd musiał zatem mieć na uwadze
szerszy kontekst interpretacyjny przepisów niż tylko jego literalne brzmienie.
Znaczenie pierwszorzędne winna mieć tu wykładnia uwzględniająca hierarchię
norm prawnych ( pierwszeństwo Konstytucji stosowanej bezpośrednio ).
Orzekając w podobnej sytuacji prawnej Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia
18.05.2010 r., III UK 2/10, OSNP 2011/21-22/278 wskazał, że skutkiem utraty
domniemania konstytucyjności ustawy w konsekwencji wydania przez Trybunał
Konstytucyjny wyroku stwierdzającego niezgodność jej przepisu z Konstytucją
jest obowiązek zapewnienia przez sądy orzekające w sprawach, w których
przepis ten ma zastosowanie, stanu zgodnego z Konstytucją wynikającego z
wyroku
Trybunału
Konstytucyjnego.
Pogląd
podobny
znalazł
się
w
uzasadnieniu orzeczenia z dnia 7.03.2007 r., sygn. K 28/05 Trybunału
Konstytucyjnego, w którym wskazano iż orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego
mają również znaczenie dla organów stosujących prawo. Orzeczenie o
niekonstytucyjności umożliwia sądom zastosowanie wykładni przepisów w
sposób zgodny z Konstytucją. W uzasadnieniu zaś wyroku Trybunału
Konstytucyjnego z 2.06.2010 r. SK 38/09 Trybunał ten wskazał, że stosujące
prawo sądy po wyroku Trybunału powinny same rozstrzygać nasuwające się im
wątpliwości
interpretacyjne
w taki sposób, aby umożliwić
wierność
konstytucyjnym standardom ochrony praw jednostki. Do takiego postępowania
prawnego zobowiązuje art. 8 Konstytucji, wskazujący iż Konstytucja jest
najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej, a jej przepisy stosuje się
bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej. W realiach niniejszej
sprawy wskazać też należy, że absurdalna byłaby sytuacja w której sąd
rozpoznając konkretny spór zadaje pytanie Trybunałowi Konstytucyjnemu,
uzyskuje odpowiedź, a następnie nie może jej wykorzystać przy rozstrzyganiu
sporu stanowiącego przesłankę do zadania pytania.
Z tych wszystkich względów w niniejszej sprawie należało zastosować
wykładnię art. 2 ustawy o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym umożliwiającą
zachowanie konstytucyjnej hierarchii norm, dając jej pierwszeństwo przed
wykładnią językową. W konsekwencji należało uznać, że użyte w art. 2 ust. 2 tej
ustawy sformułowanie „okres przepracowany” obejmuje nie tylko okresy
faktycznej, efektywnej pracy ale również okres urlopu macierzyńskiego. W
konsekwencji uznać należało iż powódka nabyła prawo do dodatkowego
wynagrodzenia rocznego w wysokości wynikającej z art. 4 ustawy, kwota
roszczenia była pomiędzy stronami bezsporna.
O kosztach sądowych orzeczono na mocy art. 113 ust. 1 oraz art. 83 ust.
2 ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.
U. 2005, nr 167, poz. 1398 ze zm.). Pozwany przegrał sprawę co do zasady i
winien ponieść jej koszt, nie utrzymał się bowiem ze swoim stanowiskiem
( uchwała SN z dnia 05.03.2007r., I PZP 1/07, OSNP 2007/19-20/269). Na
koszty sądowe w tej sprawie składa się opłata od pozwu. Wysokość tej opłaty
ustalono w oparciu o art. 13 w zw. z art. 21 ustawy. Skoro od pozwanego na
rzecz powódki zasądzono łącznie 1487,60 zł to 5% tej kwoty, po zaokrągleniu w
górę, daje 75 zł, która to kwota stanowi należną od pozwanej na rzecz Skarbu
Państwa nie uiszczoną opłatę od pozwu. Wprawdzie okoliczności sprawy są
szczególne, biorąc pod uwagę działanie pozwanego w zaufaniu do zgodności z
konstytucją ustawy o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym, lecz ustawa z
28.07.2005 r. w art. 113 ust. 4 nie daje możliwości odstąpienia od obciążania
pozwanego pracodawcy kosztami sądowymi, takie odstąpienie jest możliwe
jedynie w szczególnie uzasadnionych przypadkach i tylko wobec podmiotów
wymienionych w art. 113 ust. 2 i 3
Z tych wszystkich względów należało orzec jak w sentencji.