Prawnik radzi

Pracownik socjalny
Nr 11/2008
Prawnik radzi
Rozwód i separacja – wymagana dokumentacja,
postępowanie w sprawie oraz skutki prawne
Adam Lisowski,
konsultant prawny
MOPS w Gdańsku
Problem: Do ośrodka pomocy społecznej zgłosił
się klient z prośbą o pomoc w sprawie przeprowadzenia separacji z żoną, jak również o pomoc w złożeniu dokumentów o rozwód. Jakie dokumenty
w tej sprawie powinien złożyć klient i jakie koszty
sądowe trzeba będzie w związku z tym ponieść?
Komentarz: Instytucje rozwodu
i separacji oraz podstawy prawne
i skutki prawne ich orzeczenia uregulowane zostały w ustawie z dnia
25 lutego 1964r. – Kodeks rodzinny
i opiekuńczy (Dz. U. z 1964 r. Nr 9,
poz. 59, z późn. zm.). Kwestie techniczne natomiast (procedura postępowania) reguluje ustawa z dnia
17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 1964 r.
Nr 43, poz. 296, z późn. zm.).
 Rozwód
Zasady. Rozwiązanie małżeństwa przez rozwód następuje na
mocy wyroku sądu powszechnego.
Rozwód zostanie orzeczony, jeżeli
między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia. Jest to
podstawa orzeczenia rozwodu. Jeżeli
w toku postępowania sąd poweźmie
wątpliwość co do zaistnienia tych
dwóch okoliczności łącznie, może
oddalić powództwo.
Zupełność polega na zerwaniu
wszelkich więzi między małżonkami: uczuciowych, ekonomicznych
i seksualnych.
Trwałość oznacza, że stan zerwania wymienionych wcześniej więzi
istnieje od dłuższego czasu, bez
jakichkolwiek przesłanek zmiany
tego stanu rzeczy.
Pozew o rozwód może wnieść
każde z małżonków. Należy jednak
wskazać w tym miejscu, że rozwód nie jest dopuszczalny, jeżeli
żąda go małżonek wyłącznie winny
Pracownik socjalny – 11/2008
rozkładu pożycia, chyba że drugi
małżonek wyrazi zgodę na rozwód
albo że odmowa jego zgody na rozwód jest w danych okolicznościach
sprzeczna z zasadami współżycia
społecznego, mówiąc innymi słowy,
mimo że małżeństwo istnieje tylko
na papierze, a małżonek niewinny
jedynie dla samej zasady (lub na
złość drugiemu małżonkowi) nie
wyraża zgody na rozwód.
PAMIĘTAJ! Rozwód nie
jest dopuszczalny, jeżeli wskutek
niego miałoby ucierpieć dobro
wspólnych małoletnich dzieci
małżonków albo jeżeli z innych
względów orzeczenie rozwodu
byłoby sprzeczne z zasadami
współżycia społecznego.
Orzeczenie rozwodu. Orzekając
rozwód, sąd orzeka także, czy i który
z małżonków ponosi winę rozkładu
pożycia. Na zgodne żądanie małżonków sąd zaniecha orzekania o winie.
W tym wypadku następują skutki
takie, jak gdyby żaden z małżonków nie ponosił winy. Orzeczenie
o winie w sprawie rozwodowej jest
niezwykle istotne, zwłaszcza jeżeli
wina jednego z małżonków jest bezsporna. Wówczas niewinny małżonek po orzeczeniu rozwodu znajdzie
się w znacznie korzystniejszej sytuacji prawnej. Dobrym przykładem
jest tu kwestia alimentacji.
Alimentacja. Zgodnie z art. 60 § 1
Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego,
małżonek rozwiedziony, który nie
został uznany za wyłącznie winnego
rozkładu pożycia i który znajduje
się w niedostatku, może żądać od
drugiego małżonka rozwiedzionego
dostarczania środków utrzymania,
w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom upra- wnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego. Obowiązek ten trwa
w takim wypadku tylko 5 lat i tylko
wyjątkowo może zostać wydłużony przez sąd na dalszy oznaczony
okres.
UWAGA! Jeżeli jeden
z małżonków został uznany za
wyłącznie winnego rozkładu
pożycia, a rozwód pociąga za
sobą istotne pogorszenie sytuacji
materialnej małżonka niewinnego, sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek
wyłącznie winny jest obowiązany
przyczyniać się w odpowiednim
zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten
nie znajdował się w niedostatku.
W takim wypadku nie ma żadnego ograniczenia czasowego co do
możliwości żądania alimentów
od małżonka wyłącznie winnego. Wygasa ona dopiero w razie
zawarcia przez małżonka niewinnego nowego małżeństwa.
Władza rodzicielska. W wyroku
orzekającym rozwód sąd rozstrzyga
także o władzy rodzicielskiej nad
wspólnym małoletnim dzieckiem
obojga małżonków oraz orzeka,
w jakiej wysokości każdy z małżonków jest obowiązany do ponoszenia
kosztów utrzymania i wychowania
dziecka (alimenty na dzieci). Sąd
może powierzyć wykonywanie
władzy jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego z rodziców do określonych
www.dashofer.pl
Pracownik socjalny
Nr 11/2008
obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka. W skrajnych
sytuacjach sąd może pozbawić
władzy rodzicielskiej małżonka
winnego rozwodu (np. z powodu
przemocy). Należy jednak w pozwie
zgłosić w tej sprawie odpowiedni
wniosek.
Wspólne mieszkanie. Kolejna kwestia rozstrzygana przy rozwodzie
to sposób korzystania ze wspólnie
zajmowanego mieszkania. Sąd
w takim wypadku z urzędu orzeka o sposobie korzystania z tego
mieszkania przez czas wspólnego
w nim zamieszkiwania rozwiedzionych małżonków. Na zgodny
wniosek stron sąd może w wyroku
orzekającym rozwód orzec również o podziale wspólnego mieszkania albo o przyznaniu mieszkania jednemu z małżonków, jeżeli
drugi małżonek wyraża zgodę na
jego opuszczenie bez dostarczenia
lokalu zamiennego i pomieszczenia
zastępczego, pod warunkiem, że
podział bądź jego przyznanie jednemu z małżonków są możliwe.
Orzekając o wspólnym mieszkaniu
małżonków, sąd uwzględnia przede
wszystkim potrzeby dzieci i małżonka, któremu powierza wykonywanie władzy rodzicielskiej.
UWAGA! Na wyraźne
żądanie małżonka nieponoszącego winy za rozpad małżeństwa (należy o to zawnioskować
wprost w pozwie rozwodowym),
sąd może nakazać eksmisję
z mieszkania małżonka winnego,
jeżeli ten swym rażąco nagannym
postępowaniem uniemożliwia
wspólne zamieszkiwanie.
Podział wspólnego majątku. W pozwie rozwodowym można także
żądać podziału majątku wspólnego,
jeżeli przeprowadzenie tego podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki
w postępowaniu. Praktyka jednak
wskazuje, że wniosek taki nie jest
celowy, jeżeli wolą osób rozwodzących się jest uzyskanie w rozsądnym czasie orzeczenia o rozwodzie.
www.dashofer.pl
Kwestię podziału majątku lepiej
zostawić do rozwiązania po orzeczeniu rozwodu, zakładając w tym
zakresie nową sprawę w sądzie.
Nazwisko. W ciągu trzech miesięcy od chwili uprawomocnienia się
orzeczenia rozwodu małżonek rozwiedziony, który wskutek zawarcia
małżeństwa zmienił swoje dotychczasowe nazwisko, może przez
oświadczenie złożone przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego
powrócić do nazwiska, które nosił
przed zawarciem małżeństwa.
 Separacja
Orzeczenie separacji. W odróżnieniu od rozwodu podstawą orzeczenia separacji jest jedynie zaistnienie
zupełnego rozkładu pożycia. Druga
różnica jest taka, że po orzeczeniu
separacji żadne z małżonków nie
może ponownie wstąpić w związek
małżeński. Ostatnia różnica to małżonkowie mogą na wspólny zgony
wniosek żądać zniesienia separacji,
co skutkuje tym że w dalszym ciągu
są pełnoprawnym małżeństwem.
W pozostałym zakresie instytucja
separacji nie różni się w skutkach
prawnych od rozwodu. Tak samo
ustala się kwestię winy, władzy
rodzicielskiej, alimentów i sposobu
korzystania z mieszkania, a także
kwestie podziału majątku, z chwilą
orzeczenia separacji bowiem z mocy
prawa powstaje rozdzielność majątkowa między małżonkami.
UWAGA! Jeżeli jeden
z małżonków żąda orzeczenia
separacji, a drugi orzeczenia rozwodu i żądanie to jest uzasadnione, sąd orzeknie rozwód.
 Zasady postępowania w sprawach o rozwód i separację
Pozew o rozwód i o separację kie- ruje się do sądu okręgowego właściwego ze względu na ostatnie
wspólne miejsce zamieszkiwania małżonków, jeżeli choć jedno z nich
w okręgu tym jeszcze stale prze-
bywa. W braku takiej podstawy
wyłącznie właściwy jest sąd miejsca zamieszkania strony pozwanej,
a jeżeli i tej podstawy nie ma – sąd
miejsca zamieszkania powoda.
Jeżeli istnieją widoki na utrzymanie
małżeństwa, sąd może skierować
strony do mediacji. Skierowanie to
jest także możliwe, jeżeli postępowanie zostało zawieszone. Należy
wskazać w tym miejscu, że przedmiotem mediacji może być także
pojednanie małżonków. Jeżeli jednak pojednanie nie nastąpi, sąd
orzeknie rozwód albo separację
(w zależności od żądania).
Postępowanie w sprawach o rozwód
lub separację nie należy do tanich
postępowań. Zgodnie z art. 26 ust.
1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r.
o kosztach sądowych w sprawach
cywilnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 167,
poz.1398 z późn. zm.) opłatę stałą
w kwocie 600 złotych pobiera się
zarówno od pozwu o rozwód i o separację (przy zgodnym wniosku
o separację opłata ulega zmniejszeniu do 100 zł).
Jeżeli jest to kwota zbyt wygórowana dla osoby wnoszącej o orzeczenie
rozwodu (to na niej ciąży obowiązek
wniesienia opłaty), osoba ta może
ubiegać się o zwolnienie z tych
kosztów, składając w tym celu odpowiedni wniosek w tej sprawie wraz
§
Podstawa prawna:
 ustawa z dnia 25 lutego
1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U.
z 1964 r. Nr 9, poz. 59,
z późn. zm.);
 ustawa z dnia 17 listopada
1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U.
z 1964 r. Nr 43, poz. 296,
z późn. zm.);
 ustawa z dnia 28 lipca
2005 r. o kosztach sądowych
w sprawach cywilnych
(Dz. U. z 2005 r. Nr 167,
poz.1398, z późn. zm.).
Pracownik socjalny – 11/2008 Pracownik socjalny
z pozwem o rozwód lub o separację.
Zwolnienia od kosztów sądowych
może się domagać osoba fizyczna, która złożyła oświadczenie, że
nie jest w stanie ich ponieść bez
Nr 11/2008
uszczerbku w kosztach utrzymania
koniecznego dla siebie i rodziny. Do
wniosku o zwolnienie od kosztów
sądowych powinno być dołączone
oświadczenie zawierające szcze-
gółowe dane o stanie rodzinnym,
majątku, dochodach i źródłach
utrzymania osoby ubiegającej się
o zwolnienie od kosztów.
u
PRZYKŁAD. pozEw o rozwód
........................................................................,
(miejscowość)
dnia .................................
Sąd Okręgowy w ...........................................................................
Wydział Cywilny
ul. .................................,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,.......................................
00 – 000 ...............................................................................................
Powódka: ............................................................................................
zam. ........................................................................................................
00 – 000 ...............................................................................................
Pozwany: .............................................................................................
zam. ........................................................................................................
00 – 000 ...............................................................................................
Pozew o rozwód i alimenty z wnioskiem powódki
o zwolnienie od kosztów sądowych
Wnoszę o:
1) zwolnienie powódki od kosztów sądowych;
2) rozwiązanie małżeństwa powódki z pozwanym zawartego w dniu ................................. w Urzędzie Stanu Cywilnego
w .................................................................. – nr aktu małżeństwa ................................. przez rozwód z orzeczeniem o wyłącznej
winie pozwanego;
3) ustalenie obowiązku alimentacyjnego w ten sposób, że pozwany zostanie zobowiązany do łożenia kwoty po
................................. zł miesięcznie na wspólne dziecko stron .................................................................. ;
4) ograniczenie pozwanemu władzy rodzicielskiej;
5) ustalenie miejsca pobytu dziecka stron, przy powódce, z ustaleniem prawa do wizyt i kontaktów powoda
z dziećmi;
6) nakazanie pozwanemu opuszczenia wspólnie zajmowanego lokalu;
7) rozpatrzenie sprawy także pod nieobecność pozwanego;
8) zasądzenie od pozwanego kosztów postępowania wg norm przepisanych;
Uzasadnienie
Powódka jest osobą niepracującą i uzyskuje dochodu w formie świadczeń rodzinnych (................................. zł) i z pomocy
społecznej oraz pomocy rodziców. Dochód ten w całości przeznaczany jest na bieżące wydatki powódki oraz
znajdującego się na jej wyłącznym utrzymaniu dziecka. Z tych względów powódka wnosi o zwolnienie jej od
kosztów postępowania, z uwagi na to, iż konieczność opłacenia tych kosztów uczyniłaby uszczerbek w utrzymaniu powódki. Powódka składa zapewnienie, że nie posiada nieruchomości oraz wartościowych ruchomości,
których spieniężenie umożliwiłoby pokrycie kosztów postępowania.
Dowody:
1) zaświadczenie o pobieraniu świadczeń rodzinnych;
2) oświadczenie rodziców.
Strony zawarły związek małżeński przed Kierownikiem Urzędu Stanu Cywilnego w ...............................................................
w dniu .................................................................. r.
Dowód : odpis skrócony aktu małżeństwa stron.
Pracownik socjalny – 11/2008
www.dashofer.pl
Nr 11/2008
Pracownik socjalny
W początkowym okresie pożycie małżeńskie stron układało się dobrze. Pożycie małżeńskie stron było zgodne.
Jednakże w małżeństwie pojawił się rozdźwięk. Jego wyłącznym sprawcą był pozwany. Pozwany nadużywał
alkoholu, przez co często zmieniał pracę i nie łożył systematycznie na utrzymanie rodziny. Wraz z biegiem czasu
pozwany zaczął pod wpływem alkoholu stosować przemoc w stosunku do powódki. Jego zachowanie spowodowało, że powódka zawiadomiła Policję i wszczęte zostało postępowanie w tej sprawie. Powódka wielokrotnie
wybaczała pozwanemu jego zachowanie, jednakże nie przyniosło to żadnego rezultatu. Ostatecznie nie mogąc
dłużej znieść tej sytuacji zażądała od pozwanego by opuścił jej mieszkanie, co też pozwany uczynił. Pożycie
małżeńskie między stronami uległo całkowitemu rozpadowi. Zanikły więzi uczuciowe oraz ekonomiczne łączące
strony. Stan ten nie uległa zmianie i ma charakter trwały. Powódka nie widzi możliwości poprawy. Dalsze trwanie
związku małżeńskiego nie jest również zasadne z uwagi na dobro wspólnego małoletniego dziecka stron.
Dowód: przesłuchanie stron.
Strony są rodzicami małoletniego .................................................................................................................................... .
Dowód: odpis skrócony aktu urodzenia dziecka.
Pozwany z zawodu jest nauczycielem wychowania fizycznego. Aktualnie powódka nie wie czy wykonuje on
zatrudnienie. Jednakże w okresie gdy pracował otrzymywał na rękę ok. 1500 zł. Powódka, jak już wyjaśniła,
aktualnie nie pracuje. Jest osobą bezrobotną i zajmuje się wychowaniem dziecka. Źródłem jej utrzymania są
świadczenia z pomocy społecznej, świadczenia rodzinne oraz pomoc rodziców.
Pozwany nie łoży obecnie na utrzymanie swojego dziecka. Małoletni .................................................................. w wyniku
działań pozwanego został pozbawiony niezbędnego utrzymania, a konieczne jest zapewnienie mu właściwego
odżywiania, zakupienia odzieży i obuwia oraz leków. Ponadto do niezbędnych potrzeb bytowych dziecka należy
zapewnienie mu odpowiedniego schronienia, w związku z czym pozwany powinien uczestniczyć w kosztach utrzymania mieszkania, w którym wraz z matką małoletni zamieszkuje. Są to usprawiedliwione potrzeby małoletniego
powoda i udział pozwanego w ich zaspokojeniu powinien wynosić przynajmniej ................................. zł miesięcznie.
Koszt ten wynika z kalkulacji jakiej dokonała powódka i stanowiącej załącznik do niniejszego pozwu. Pozwany
poza małoletnim powodem nie ma nikogo na utrzymaniu. Wobec powyższego żądanie powódki w tym zakresie
jest uzasadnione i zasługuje na uwzględnienie.
Dowód: 1) miesięczne zestawienie kosztów utrzymania;
2) kopia wyroku Sądu.
Powódka jest właścicielem lokalu przy ul. .................................................................. tytuł prawny do niego nabyła przed
zawarciem związku małżeńskiego. Po zawarciu związku małżeńskiego zezwoliła na zamieszkiwanie w tym
lokalu pozwanemu, jednakże nie wyraziła zgody na jego tam zameldowanie.
Dowód: zaświadczenie ze spółdzielni mieszkaniowej.
Jak już wcześniej powódka wspomniała, pozwany swym rażąco nagannym zachowaniem był wyłącznym powodem
rozpadu pożycia małżeńskiego. Z tych samych względów powódka wnosi o nakazanie pozwanemu opuszczenie
należącego do niej lokalu bez prawa do lokalu socjalnego. Powódka wskazuje w tym miejscu, że pozwany ma
gdzie zamieszkiwać, tj. w miejscu jego stałego zameldowania w ...................................................................................................
ul. ................................................................................................... .
W tym stanie faktycznym żądanie orzeczenia rozwodu jest uzasadnione i zasługuje na uwzględnienie.
Załączniki:
1. Odpis pozwu w trzech egzemplarzach wraz z kserokopiami załączników.
2. Zaświadczenie o pobieraniu świadczeń rodzinnych.
3. Oświadczenie rodziców.
4. Odpis skrócony aktu małżeństwa stron.
5. Odpis skrócony aktu urodzenia dziecka.
6. Miesięczne zestawienie kosztów utrzymania.
7. Kopia wyroku Sądu.
8. Zaświadczenie ze spółdzielni mieszkaniowej.
www.dashofer.pl
Pracownik socjalny – 11/2008