Nieuczciwe praktyki rynkowe - Europejskie Centrum Konsumenckie

Prawo europejskie
Nieuczciwe praktyki
rynkowe
OCHRONA KONSUMENTA PRZEWIDZIANA DYREKTYWĄ 200S/29/WE
Marta
Derewicz
Wraz ze wzrostem konkurencji
przed­
Księdze w sprawie Ochrony Konsumentów
sumentów. Obrót profesjonalny między
siębiorcy w państwach Unii Europejskiej
w Unii Europejskiej przyjętej 2.10.2001 r.
przedsiębiorcami
podejmują coraz to nowe działania, żeby
Przyczyną było dostrzeżenie braku zaufa­
łączony z zakresu tej regulacji. Skoncen­
zwrócić uwagę konsumentów oraz za­
nia konsumentów do dokonywania trans­
trowanie się na zapewnieniu właściwej
chęcić ich do zakupu swoich towarów lub
akcji handlowych na obszarze wspólnego
ochrony praw dla slabszych uczestników
skorzystania z oferowanych usług. Muszą
rynku oraz obawy w stosunku do zagra­
jednak pamiętać, że nie wszystkie podej­
natomiast
wy­
nicznych przedsiębiorców, których działal­
rynku, jakimi są konsu":!enci, oraz sku­
,
pienie uwagi na transakcjach mieszanych
mowane przez nich działania promocyjne
ność gospodarcza była regulowana przez
spycha na drugi plan ochronę przedsię­
są dozwolone przez przepisy obowiązu­
inne przepisy niż w państwie pochodzenia
biorców w relacjach z innymi przedsiębior­
jącego prawa. Europejskie Centrum Kon­
konsumenta.
cami - B2B (business ro business), Niemniej
sumenckie (ECK) odbiera coraz częściej
jednak
motywując sporządzenie
dyrek­
sygnały o nadużyciach wobec potencjal­
Dyrektywa została oparta na metodzie
tywy, prawodawca unijny podkreślii, że
przeciwdzialanie nieuczciwym praktykom
nych klientów, np. o świadomym wprowa­
harmonizacji
zupełnej,
dzeniu ich w błąd. Ma to miejsce zwłasz­
czlonkowskie
nie
wprowadtać
rynkowym, które szkodzą bezpośrednio
cza przy zawieraniu umów o timesharing',
przepisów krajowych odbiegających pod
interesom gospodarczym konsumentów,
czyli
mogą
państwa
a takie w sytuacjach, kiedy po uzyskaniu
względem zakresu regulacji od postano­
wpływa pośrednio na poprawę warunków
zgody konsumenta na dostarczenie mu
wień dyrektywy. Co więcej, akty prawa
działania konkurujących ze sobą przedsię­
jednego darmowego produktu przedsię­
wprowadzone wcześniej nie mogą być
biorców przestrzegających prawa na jed­
biorcy "zapewniają� mu następnie cały ich
utrzymywane w porządku prawnym, jeżeli
nolitym rynku. Nie dochodzi bowiem do
pakiet wraz z abonamentem.
byłyby sprzeczne z postanowieniami oma­
sytuacji, w której kupujący traci zaufanie
wianej dyrektywy. Państwa członkowskie
do podmiotów z danej branży w wyniku
Geneza regulacji unijnych
w zakresie nieuczciwych
praktyk rynkowych
nie mają zatem możliwości ustanowienia
stosowania nieuczciwych praktyk przez
bardziej
jednego z nich. Renoma branży oraz za­
zwiększyć zakres ochrony konsumentów,
ufanie do podmiotów stanowiących jej
Na gruncie prawa unijnego w odniesie­
ani też bardziej liberalnych rozwiązań od
część jest zwiększana dzięki uczciwości
niu do nieuczciwych praktyk rynkowych
tych przewidzianych w dyrekt)/wie, chyba
działań przedsiębiorców5•
została przyjęta Dyrektywa 2005/29/WE
że dyrektywa wyraźnie stanowi inaczej
Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia
w odniesieniu do określonego aspektu.
11 maja 2005 r.2 dotycząca nieuczciwych
Konsumenci mogą więc być pewni swo­
praktyk
restrykcyjnych
przepisów, aby
handlowych stosowanych przez
ich praw dokładnie w takim kształcie, jaki
przedsiębiorstwa wobec konsumentów na
przewiduje dyrektywa. Warto w tym miej­
rynku wewnętrznym. Zmienia ona kilka
scu przypomnieć, że omawiany akt łączy
innych dyrektyw dotyczących prawa kon­
przepisy
sumenckiego, w tym Dyrektywę 84/450/
m.in. reklamy wprowadzającej w błąd,
innych
dyrektyw
dotyczących
EWG dotyczącą reklamy wprowadzającej
umów zawieranych na odleglość
w błąd. Dyrektywa o nieuczciwych prakty­
sprzedaży konsumentom usług finanso­
oraz
kach handlowych jest jedną z pierwszych
wych na odległość3. Do prawa polskiego
regulacji na poziomie unijnym, która ma
akt ten zostal implementowany drogą
ujednolicić przepisy krajowe odnoszące
uchwalenia nowej Ustawy o przeciwdzia­
się do nieuczciwych praktyk rynkowych
łaniu nieuczciwym praktykom rynkowym
w obrocie mieszanym, czyli w działaniach
z dnia 23 sierpnia 2007 r.4
podejmowanych przez przedsiębiorców
Przykład nieuczciwej praktyki
Włoski konsument zakupił u przed·
siębiorcy 2 innego kraju Unii Europej­
skiej przesyłkę zawierającą produkt,
którego działanie miało przyśpieszyć
w ciągu kilku ty.
z napisem na przesył­
odrastanie włosów
godni, Zgodn ie
ce produkt został przetestowany oraz
miał działać skutecznie, mimo to kon­
sument nie doczekał się oczekiwane­
go rezultatu.
Lista czarnych praktyk
handlowych...
(business to consumer). Podstawą wyda­
Zakres regulacji dyrektywy
200S/29/WE
Aby ustalić, czy dana praktyka powinna
nia dyrektywy 200S/29/WE były wytyczne
Dyrektywa 200S/29/WE zawiera przepisy
zostać uznana za nieuczciwą, należy naj­
Komisji Europejskiej zawarte w Zielonej
odnoszące się jedynie do ochrony kon-
pierw sprawdzić, czy znajduje się ona na
i skierowanych do konsumentów - B2C
lI]
został
Biuletyn euro info (03)
Prawo europejskie
tzw. czarnej liście 31 praktyk handlowych
będącej załącznikiem nr I do dyrektywy. Są
one zakazane ex lege, co powoduje, że nie
ma konieczności wykazywania, czy wypeł­
niają one określone w art. 5-9 cechy. Jeśli
natomiast określona praktyka handlowa
nie została uznana z góry za nieuczciwą,
a tym samym wymieniona w załączniku I,
prawo krajowe nie może jej zakazywać
bez
oceny
okoliczności
danej
sprawy
przez uprawnione do tego organy. Trzeba
�
�
podkreślić, że lista ta została przetranspo­
·2
�
nowana do prawa krajowego dokładnie
w takim samym kształcie, w jakim zamiesz­
�
o
t:
czono ją w dyrektywie. Wykluczona zosta­
•
'"
ła możliwość modyfikacji, wymogiem sta­
ło się dokładne przeniesienie "czarnej listy�
do prawa krajowego państw członkow­
...
---_
Zakazane zachowania przedsiębiorców to np. przekazywanie fał szywych informacji
�
skich. Niemniej jednak praktyki znajdują­
ce się na tej liście zostały ujęte w sposób
bardzo ogólny, co wymusiło ich doprecy­
• działania wprowadzające w błąd, czyli
np.
przekazywanie
fałszywych
infor­
oferujący swoje produkty lub usługi kon­
sumentom z innego kraju Unii pOWinien
zowanie przy okazji ustalania krajowych
macji bądź też informacji prawdziwych,
przestrzegać przepisów odnoszących się
regulacji. lista zawiera m.in. takie praktyki,
ale mogących zwiesć konsumentów co
do nieuczciwych praktyk rynkowych obo­
wiązujących w państwie jego pochodze­
jak: niezgodne z prawdą podawanie się za
do warunków umowy mających istotne
sygnatariusza kodeksu dobrych praktyk,
znaczenie. Muszą to być jednak informa­
nia. W ten sposób państwa członkowskie
posługiwanie się znakiem jakości bądź
cje mające znaczący wpływ na podjęcie
zostały zobowiązane do czuwania, aby
znakiem zaufania (bądź równorzędnym)
przez konsumenta decyzji, której w od­
mający siedzibę na ich terytorium przed­
bez wymaganegozezwolenia, naklanianie
miennej sytuacji by nie podjął;
konsumentów do podjęcia natychmiasto­
• zaniechania
wprowadzające
siębiorcy przestrzegali przepisów z zakre­
w
błąd,
su przeciwdziałania nieuczCiwym prakty­
kom obowiązującym w danym pań st wie,
wej decyzji co do zakupu produktu rze­
które charakteryzują się niedoInformo­
komo dostępnego jedynie w określonym
waniem konsumenta co do istotnych
niezależnie od tego, do konsumentów
czasie bądź na określonych warunkach
cech transakcji niezbędnych do podjęcia
którego kraju kierują oni swoje produkty
w ograniczonym czasie czy też systemy
przez niego w pełni racjonalnej decyzji,
bądź usługi6• Państwa członkowskie mają
typu piramida.
w tym przedstawienie informacji w spo­
obowiązek ustanowić sankcje za narusze­
sób niejasny lub nieczytelny;
... i klauzule generalne
• praktyki agresywne,
charakteryzujące
nie przepisów dyrektywy i zapewnić ich
egzekwowanie. Muszą one być proporcjo­
zakresem
się użyciem przymusu fizycznego lub
nalne, skuteczne i odstraszające. Państwa
praktyki rozumiane nie tylko jako działania
psychicznego celem nakłonienia konsu­
członkowskie są związane zasadą wzajem­
przedsiębiorców, lecz takie ich zaniecha­
menta do zawarcia umowy.
Dyrektywa
obejmuje
swoim
nia, sposób postępowania, oświadczenia
mocją, sprzedażą lub dostawą produktów
Reguły stosowania
i interpretacji przepisów
dyrektywy 200S/29/WE
do konsumentów.
Dyrektywa została oparta na kilku zasa­
lub komunikaty handlowe, w tym reklamę
i marketing bezpośrednia związane z pro­
nego uznania również w aspekcie respek­
towania działań władczych innego pań­
stwa - nie mogą one nakładać na przed­
siębiorców, którzy nie podlegają pod ich
jurysdykcję. dodatkowych wymagań.
cji i stosowania. W dużej mierze nie zostały
Orzecznictwo Trybunału
Sprawiedliwości UE
dotyczące nieuczci­
one zawarte w treści aktu, lecz wynikają
Trybunał
Duża klauzula,
z ugruntowanej praktyki i stanowią istot­
w swoich orzeczeniach stwierdził, że pań­
przewidziana w art. 5 dyrektywy, ustana­
ne wytyczne odnośnie do działania prze­
stwa członkowskie w procesie implemen­
wia ogólny zakaz stosowania nieuczci­
pisów dyrektywy.
dach, które określają sposób jej interpreta­
W systematyce dyrektywy rozróżnia się
klauzule generalne
wych praktyk rynkowych.
Sprawiedliwości
wielokrotnie
tacji dyrektywy, a także na późniejszym
etapie nie mogą uznać praktyk innych
wych praktyk rynkowych, tj. sprzecznych
z wymogami staranności zawodowej oraz
Jedną z ważniejszych jest zasada wzajem­
niż znajdujące się na "czarnej liście" za za­
w istotny sposób zniekształcających lub
nego uznania
kazane w każdych okolicznościach. Lista
mogących zniekształcać zachowanie go­
przedsiębiorców podejmowanych w in­
stanowi zamknięty katalog praktyk uzna­
spodarcze przeciętnego konsumenta, do
nych państwach na obszarze jednolitego
nych za nieuczciwe niezależnie od sta­
odnosząca się do działań
którego praktyka jest skierowana. Poza
rynku. Stanowi ona uzupelnienie zasady
nu faktycznego sprawy. Praktyki uznane
małe
pełnej harmonizacji przepisów o nieuczci­
w krajowych systemach prawnych za za­
kazane, a nieznajdujące się na "czarnej !i­
dużą klauzulą wymienia się także 3
klauzule generalne wyrażone
w dyrekty­
wych praktykach handlowych typu B2C
wie, które definiują zakazane zachowania
ustanowionej w dyrektywie. W myśl zasa­
ście" dyrektywy mogą zostać uznane przez
przedsiębiorców jako:
dy wzajemnego uznania przedsiębiorca
Trybunal Sprawiedliwosd za sprzeczne
Biuletyn euro info (03l
ill
ID
Prawo e u ropejskie
z dyrektywą. W ten sposób wypowiedział
żą do praktyk wymienionych w załączniku
Europejskie
się Trybunał w niedawnym postanowieniu
ł zawierającym "czarną listę" praktyk zaka­
w Polsce, działające w ramach sieci takich
z 30.06.2011 r. w sprawie C-288/1 O Wamo
zanych niezależnie od okoliczności. Dyrek­
centrów w UE, ściśle współpracuje z ad­
BVBA
BBC NV i Modemakers Fashion NV,
tywa stoi na przeszkodzie ustanowieniu
ministracją publiczną, w tym z Urzędem
którego przedmiotem był ustanowiony
zakazu składania ofert wiązanych i nie bie­
Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz
w przepisach krajowych zakaz dokonywa­
rze pod uwagę specyficznych okoliczności
z Komisją Europejską, aby nieść pomoc
nia ogłoszeń o obniżkach cen i ogłoszeń
danego przypadku.
konsumentom
v.
Centrum
Konsumenckie
zgłaszającym
działania
noszące znamiona nieuczciwych praktyk
sugerujących obniżkę cen.
Pr:zykład nieuczciwej praktyki
W czasopiśmie podróżniczym opubli­
kowano artykuł dotyczący wyprawy
nad morze połączonej z kursem nur­
kowania. Jednoaeśnie w artykule za­
mieszczono reklamę sprzętu do nur­
kowania, polecając go jako idealny
do tej konkretnej podróży. Reklama
została zasponsorowana przez pr od u­
centa sprzętu, jednak informacja na
ten temat nie znalazła się w artykule.
Jak chronić się przed
nieuczciwymi praktykami i jak
z nimi walczyć
rynkowych. Centra sieci ECK informują
Komisja Europejska na swojej stronie inter­
i pomocy w polubownym rozwiązywaniu
netoweY podaje przykłady praktyk, które
sporów ponadgranicznych .•
także konsumentów o ich prawach w Unii
Europejskiej, bezpłatnie udzielają porad
należy uznać za nieuczciwe. Aby pomóc
założona
Marta Derewicz
przez Komisję Europejską strona interne­
Europejskie Centrum Konsumenckie
konsumentom,
została
także
towa "Is it fair?" (www.isitfair.eu). Stanowi
ona cenne źródło informacji dla przedSię­
biorców i innych zainteresowanych kwestią
l Timeshare
(z ang. time - czas, share - dzieliĆ)
nieuczciwych praktyk rynkowych. Można
- oznacza zakup w pełni umeblowanego i wy­
tam znaleźć ich przykłady, praktyczne po­
posażonego apartamentu lub domu letnisko­
rady, jak je rozpoznać oraz gdzie uzyskać
wego za ułamek jego wartości z możliwością
pomoc w sytuacji, gdy padło się ich ofiarą.
korzystania z niego tylko przez ściśle określony
z 23.04.2009 r. w sprawach połączonych:
Państwa członkowskie zostały zobowiąza­
czas w ciągu roku (np. dwa tygodnie w sezonie
C-261 VTB-VEB NV
Total Belgium NV
ne w dyrektywie do ustalenia odpowied­
i (-299/07 Galatea BV8A v, Sanoma Magazi­
nich i skutecznych środków zwalczania nie­
nes Belgium NV Trybunał podniósł kwestię
uczciwych praktyk handlowych. Obejmuje
skiego i Rady z dnia' , maja 2005 r. dotyczqca
braku zgodności z założeniami harmoniza­
to m.in. przepisy prawne dające określo­
nieuczciwych praktyk handlowych stosowa­
cji zupełnej przepisów krajowych, które za­
nym podmiotom, w tym organizacjom ma­
nych przez przedsiębiorstwa wobec konsumen­
kazywały praktyki handlowej niezakazanej
jącym uzasadniony interes w zwalczaniu
tów na rynku wewnętrznym ora z zmieniająca
ex lege poprzez umieszczenie jej na"czarnej
nieuczciwych praktyk handlowych, możli­
dyrektywę
liście"stanowiącej załącznik do dyrektywy.
wość wszczęcia postępowania sądowego i/
9717/WE. 98/27/WE i 2002/6S/WE Parlamen­
lub zaskarżenia praktyki przed właściwym
tu Europejskiego i Rady oraz rozporządzenie
Spółka Total Belgium, dokonująca przede
organem administracji.
(WE) nr 2006/2004 Parlamentu Europejskiego
Zakończenie
handlowych)
W
swoim
wczesmeJszym
v.
wyroku
urlopowym).
l Dyrektywa
wszystkim dystrybucji paliw na stacjach
benzynowych,
za
każde
zatankowanie
2005/29/WE Parlamentu Europej­
Rady
84/450/EWG,
dyrektywy
i Rady (dyrektywa o nieuczciwych praktykach
przynajmniej 25 I paliwa do samochodu
Dyrektywa 2005/29/WE zapewnia instru­
oferowała konsumentom mającym kartę
Total Club n ieodpłatną pomoc drogową
menty umożliwiające poprawę praktyk
r. dotyczqca reklamy wprowadzajqcej w błqd
handlowych stosowanych przez przed­
i reklamy porównawczej; Dyrektywa 97/7/WE
przez trzy tygodnie. Drugie postępowanie
siębiorców, a tym samym polepsza relacje
z dnia 20 maja 1997 r. w sprawie ochrony kon·
dotyczyło spółek: Galatea, prowadzącej
między konsumentami
a przedSiębior­
sumentów w przypadku umów zawieranych
sklep z bielizną w Schoten (BE), i 5anoma,
cami, co w dalszej perspektywie wpływa
na odległość; Dyrektywa 2002/65/WE z dnia 23
zależnej od fińskiej grupy Sanoma, będą­
również na działanie konkurentów i spo­
września 2002 r. dotyczqca sprzedaży konsu­
cej wydawcą licznych czasopism, m.in.
"
tygodnika"Flair . Do wydania Flair" z dnia
"
13 marca 2007 r. był wpięty dodatek, któ­
sób odbierania branży przez zaintereso­
mentom usług finansowych na odległość oraz
wanych klientów. Na całym obszarze UE
zmieniająca dyrektywę Rady 90/6'9/EWG oraz
istnieje jednakowy poziom ochrony kon­
dyrektywy 97/7/WE i 98127/WE.
ry w danym okresie uprawniał do rabatu
sumentów. Niewątpliwie ma to wpływ
�DzU 2007 nr 171 poz. 1206.
w wysokości od 15% do 25% wartości
na wzrost liczby transakcji o charakterze
s Aleksandra
towarów, sprzedawanych w określonych
transgranicznym, co wiąże się z korzy­
prawa ochrony konsumenta w dyrektywie o nie­
sklepach z bielizną znajdujących się na
ściami dla obu stron - przedsiębiorca ma
uczciwych prakrykach handlowych, "Europejski
terenie regionu flamandzkiego. W prawie
większe zyski, a konsument większy wy­
krajowym - belgijskim - zabroniono trans­
bór produktów i usług poza granicami
akcji, w których nabywanie produktów jest
swojego kraju.
J Dyrektywa 2006/1 '4/WE z
Przegląd Sądowy� sierpień 2007.
tykom rynkowym. Komentarz, wyd. CH. Beck,
2008, s. 33.
Konsumenci, którzy mają wątpliwości co
praktyki, wpisują się w ramy strategii han­
do praktyk stosowanych przez przedsię­
dlowej mającej za cel promocję i płynność
biorców z innego kraju Unii Europejskiej,
sprzedaży prowadzonej przez te podmio­
Norwegii łub Islandii, mogą skontaktować
ty. Są one praktykami w rozumieniu art. 2
się z ECK Polska, aby uzyskać poradę lub
lit. d) dyrektywy. Oferty wiązane nie nale-
złożyć skargę.
Biuletyn euro inro (03)
Kunkiel-Kryńska, Nowe rozwiqzania
(, A. Michalak, Przeciwdziałanie nieuczciwym prak­
uzależnione od nabycia innych towarów
lub usług. Oferty wiązane, którymi były te
dnia' 2 grudnia 2006
1
www.ec.europa.eu/consumers/cons_intJsafe_
shop/fair_bus_practJdirective_en.htm