a039 - Gęś zbożowa

Ptaki (cz´Êç I)
Anser fabalis
A039
(Lath., 1787)
G´Ê zbo˝owa
Rzàd: blaszkodziobe, rodzina: kaczkowate, podrodzina: g´si
Status wyst´powania w Polsce
Gatunek Êrednio licznie i licznie przelotny, zimujàcy g∏ównie na zachodzie kraju.
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Opis gatunku
106
G´Ê zbo˝owa wielkoÊcià jest zbli˝ona do g´gawy. Wymiary: d∏ugoÊç cia∏a 66–88 cm, rozpi´toÊç skrzyde∏
147–175 cm, masa cia∏a 2,2–4,1 kg. Obie p∏cie ubarwione sà jednakowo, szarobràzowo. Pióra podbrzusza i pod
ogonem sà bia∏e, g∏owa, szyja oraz wierzch cia∏a sà wyraênie ciemniejsze od spodu cia∏a. Dziób jest koloru pomaraƒczowego z czarnym koƒcem i nasadà. Nogi pomaraƒczowe. W locie widoczny jest ciemny pas na ogonie,
z bia∏o obrze˝onym koƒcem oraz bia∏y pas u nasady ogona w kszta∏cie litery U. Kuper oraz wierzch sà ciemne. Lecàcy ptak ma doÊç ciemne skrzyd∏a z wierzchu i od spodu.
S∏abe rozjaÊnienie na wierzchu wyst´puje jedynie u nasady lotek 1. rz. M∏ode sà jednolicie szarobrunatne, a pióra
wierzchu i spodu cia∏a majà wyraêne jasne obrze˝enia.
Dziób jest podobnie ubarwiony jak u doros∏ych ptaków;
czasem u nasady dzioba wyrastajà bia∏e piórka.
Mo˝liwoÊç pomy∏ki z innymi
gatunkami
G´Ê zbo˝owa jest nieco podobna do g´gawy Anser anser
(A043), zbli˝ona do niej wielkoÊcià, jednak nie a˝ tak masywna. G´gawa jest g´sià nieco jaÊniejszà, z jasnym, ró˝owym dziobem. W locie widoczny bardzo jasny wierzch
i spód skrzyde∏.
Od g´si bia∏oczelnej Anser albifrons (A041) g´Ê zbo˝owa
ró˝ni si´ wielkoÊcià (jest nieco wi´ksza), kolorem dzioba
(dziób g´si bia∏oczelnej jest pomaraƒczowoczerwony),
brakiem poprzecznych pr´g na brzuchu i brakiem bia∏ej
plamy na czole.
Istnieje równie˝ mo˝liwoÊç pomy∏ki z g´sià krótkodziobà
Anser brachyrhynchus (A040). G´Ê krótkodzioba jest jednak zdecydowanie jaÊniejsza. Ciemnoczekoladowa g∏owa
i szyja bardzo mocno kontrastuje z wierzchem cia∏a, podobnie jak ciemne boki (g∏owa, szyja wierzch i boki cia∏a
g´si zbo˝owej sà ubarwione jednakowo – nie wyst´pujà
kontrasty). Krótki dziób jest czarny z ró˝owym prà˝kiem.
G´Ê krótkodzioba wyst´puje w Polsce jedynie sporadycznie
(obserwowana tylko oko∏o 30 razy), gdy˝ gnie˝d˝àc si´ na
innych terenach ni˝ g´Ê zbo˝owa wykorzystuje odmienne
trasy przelotu i przewa˝nie inne tereny zimowania.
g´Ê zbo˝owa
G∏os wymienionych wy˝ej trzech gatunków g´si jest podobny, z tym ˝e g´Ê zbo˝owa odzywa si´ nieco wy˝szym tonem
ni˝ g´gawa, a nieco ni˝szym ni˝ g´Ê bia∏oczelna.
Biologia
Tryb ˝ycia
Gatunek o aktywnoÊci dziennej, stadny, z wyjàtkiem okresu l´gowego, kiedy to poszczególne pary gnie˝d˝à si´ pojedynczo. Dzieƒ sp´dza na ˝erowiskach, w ciàgu dnia
przylatujàc tylko do wodopoju. Nocuje przewa˝nie na wodzie, niekiedy w miejscach ˝erowania.
L´gi
Poszczególne pary zak∏adajà gniazda w du˝ym rozproszeniu, choç sporadycznie tworzà luêne kolonie i wtedy gniazda sàsiadujàcych par mogà znajdowaç si´ w odleg∏oÊci
kilku metrów od siebie.
Po raz pierwszy ptaki przyst´pujà do l´gów w 3. roku ˝ycia. Wówczas dobierajà sobie partnera na ca∏e ˝ycie.
Przybywajà na tereny l´gowe od po∏owy maja do po∏owy
czerwca (w zale˝noÊci od szerokoÊci geograficznej)
i w tym okresie sk∏adajà pierwsze jaja. Gniazdo umiesz-
Anser fabalis (G´Ê zbo˝owa)
czone jest na ziemi, zwykle w pobli˝u wody, z dobrà widocznoÊcià wokó∏, nawet jeÊli zlokalizowane jest w zaroÊlach lub pomi´dzy korzeniami drzew. WyÊcielone jest
trawà, liÊçmi, mchem i innà roÊlinnoÊcià oraz puchem
wysiadujàcego ptaka. Wyprowadzany jest jeden l´g w roku. Gniazdo zwykle buduje samica, po czym sk∏ada 1–8,
a zazwyczaj 2–6 jaj, które sama wysiaduje. Samiec przebywa zwykle w pobli˝u gniazda, b´dàc gotowym do jego
obrony przed pieÊcem (lisem polarnym). Obrona taka
jednak˝e nie zawsze jest skuteczna i zdarza si´, ˝e w walce z lisem oboje rodzice ginà. Po 24–30 dniach wysiadywania wykluwajà si´ m∏ode i jeszcze tego samego dnia
opuszczajà gniazdo. Piskl´tami opiekujà si´ oboje rodzice, strzegàc je przed drapie˝nikami. Podobnie jak
u wszystkich kaczkowatych, m∏ode ptaki pobierajà pokarm samodzielnie. Poczàtkowo piskl´ta sà jeszcze
ogrzewane w nocy przez matk´. ZdolnoÊç lotu osiàgajà
oko∏o 40 dni po wykluciu.
Ca∏kowite pierzenie doros∏e g´si zbo˝owe rozpoczynajà
w lipcu, gdy jeszcze wodzà piskl´ta. Cz´sto do takich
rodzinnych stadek do∏àczajà ptaki ubieg∏oroczne lub
dwuletnie, nieuczestniczàce jeszcze w l´gach. Zmiana
piór odbywa si´ w miejscach zasobnych w pokarm
w pobli˝u miejsc l´gowych i trwa do po∏owy sierpnia,
a nawet poczàtku paêdziernika. G´si koncentrujà si´
wtedy masowo na tzw. pierzowiskach. W okresie wymiany lotek i sterówek ptaki tracà zdolnoÊç lotu na oko∏o
1 miesiàc. Po przepierzeniu si´ wspólnie z m∏odymi, ju˝
lotnymi, w´drujà na zimowiska i pozostajà z nimi przez
pierwszà zim´.
Pokarm
G´si zbo˝owe ˝ywià si´ pokarmem roÊlinnym. ˚erujà na làdzie. G∏ównym sk∏adnikiem pokarmu sà zielone cz´Êci roÊlin. Jesienià i zimà sà to liÊcie traw, zbó˝ ozimych (j´czmieƒ,
pszenica, ˝yto), rzepaku. G´si zjadajà tak˝e nasiona pozosta∏e na Êcierniskach (kukurydza, s∏onecznik) oraz ziemniaki. Podczas w´drówki wiosennej ptaki uzupe∏niajà diet´,
spo˝ywajàc pàki, kwiaty, owoce jagodowe, nasiona i korzonki. Na terenach l´gowych cz´sto zjadajà p´dy skrzypów.
Piskl´ta poza pokarmem roÊlinnym pobierajà tak˝e pokarm zwierz´cy: mi´czaki, skorupiaki, ˝yjàce w wodzie i na
làdzie owady oraz inne bezkr´gowce.
W´drówki
W´drówka na tereny zimowania trwa od poczàtku wrzeÊnia do koƒca grudnia. Ptaki w´drujà w ciàgu dnia i nocà
w stadach liczàcych kilkanaÊcie – kilkadziesiàt osobników,
w locie formujàc klucze w kszta∏cie litery V lub skoÊnej linii.
Cz´sto w´drujà w stadach mieszanych razem z g´siami
bia∏oczelnymi, rzadziej z g´gawami. Podczas w´drówki
g´si zatrzymujà si´ na terenach zalewowych, w dolinach
nizinnych rzek, na jeziorach, na wybrze˝u morskim. ˚erujà na polach uprawnych, ∏àkach i nieu˝ytkach. Ptaki najch´tniej przebywajà na terenach otwartych, gdzie z daleka
mogà dostrzec niebezpieczeƒstwo. Powrót na l´gowiska
rozpoczyna si´ w po∏owie marca i trwa do drugiej po∏owy
maja/poczàtku czerwca – i jest zwykle du˝o krótszy ni˝ w´drówka jesienna.
Siedliska z za∏àcznika I Dyrektywy
Siedliskowej, które mogà byç istotne
dla gatunku
1150 Zalewy i jeziora przymorskie (laguny)
1330 Solniska nadmorskie (Glauco-Puccinellietalia cz´Êç –
zbiorowiska nadmorskie)
3150 Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne
ze zbiorowiskami z Nymphaeion, Potamion
3270 Zalewane muliste brzegi rzek
6510 Ni˝owe i górskie Êwie˝e ∏àki u˝ytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris)
Wyst´powanie
Siedlisko
G´Ê zbo˝owa gnieêdzi si´ w strefie tundry i pó∏nocnej tajgi,
cz´sto nad ró˝nego rodzaju wodami. W zale˝noÊci od podgatunku wyst´pujà du˝e ró˝nice w rodzaju wykorzystywanych
siedlisk l´gowych. Podgatunek nominatywny A. f. fabalis
z po∏udniowej, tajgowej cz´Êci zasi´gu, gniazduje w g´stych
lasach iglastych i zaroÊlach brzozowych, co jest wyjàtkiem
wÊród g´si. Podgatunek pó∏nocny A. f. rossicus preferuje
otwarty tereny, budujàc gniazdo wÊród k´pek niskiej, trawiastej roÊlinnoÊci, wÊród kamieni, blisko lub daleko od wody,
czasem na go∏ym nadrzecznym brzegu czy wÊród nadwodnych zaroÊli. Po okresie l´gów g´si koncentrujà si´ na pierzowiskach, na jeziorach po∏o˝onych wzd∏u˝ wybrze˝y morskich. Zimà zatrzymujà si´ na terenach otwartych – polach
uprawnych i ∏àkach po∏o˝onych w sàsiedztwie mokrade∏.
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Zimowanie
G´si zbo˝owe zimujà od grudnia do marca w zachodniej
i Êrodkowej Europie: g∏ównie w Niemczech, Polsce i Danii,
ale tak˝e w po∏udniowej Szwecji i Holandii (podgatunek A.
f. fabalis), podgatunek A. f. rossicus sp´dza zim´ tak˝e we
Francji, Hiszpanii, Czechach, Austrii i na W´grzech. Podczas zimowania g´si zbo˝owe wykorzystujà tereny podobne, jak podczas w´drówek.
A039
Rozmieszczenie geograficzne
Tereny l´gowe g´si zbo˝owej rozciàgajà si´ wzd∏u˝ ca∏ej
pó∏nocnej Palearktyki. Wyró˝nia si´ kilka podgatunków,
z których w Europie wyst´pujà dwa. Podgatunek A. f. fabalis gniazduje w strefie tajgi od pó∏nocnej Skandynawii,
wzd∏u˝ pó∏nocnej Rosji a˝ do Uralu na wschodzie. Podgatunek A. f. rossicus gnieêdzi si´ w strefie tundry pó∏nocnej
Rosji i pó∏nocno-zachodniej Syberii, od Pó∏wyspu Kanin na
zachodzie do Pó∏wyspu Tajmyr na wschodzie. Tereny tundrowe na wschód od Tajmyru i tajg´ Êrodkowej i wschodniej Syberii mniej wi´cej do 50° N zasiedlajà 3 inne podgatunki, niezalatujàce do Europy.
107
Ptaki (cz´Êç I)
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
A039
Wymienione dwa podgatunki zimujà g∏ównie w zachodniej
Polsce i wschodnich Niemczech, a w mniejszej liczbie tak˝e w krajach zachodniej i po∏udniowej Europy. Podczas surowych zim g´si zbo˝owe dolatujà niekiedy równie˝ do
Maroka i Algierii. Inne podgatunki zimujà w Japonii, w po∏udniowo-wschodniej Korei i wschodnich Chinach.
Rozmieszczenie w Polsce
Przelotne g´si zbo˝owe spotykane sà w ca∏ym kraju, ale na
po∏udniu pojawiajà si´ bardzo nielicznie. G∏ówna trasa
przelotu przebiega przez pó∏nocnà cz´Êç Polski. Generalnie
w pó∏nocnej cz´Êci kraju dominuje podgatunek A. f. fabalis, natomiast w Êrodkowej cz´Êci kraju i na Âlàsku, dominuje podgatunek A. f. rossicus. Miejscem najwi´kszych koncentracji podczas w´drówki jesiennej i wiosennej od wielu
lat jest teren PN UjÊcie Warty. Innymi wa˝nymi dla g´si zbo˝owych miejscami sà rozlewiska Odry ko∏o Kostrzynka oraz
jez. Miedwie na Pomorzu Zachodnim. Jesienià licznie g´si
zbo˝owe zatrzymujà si´ na Zb. Mietkowskim, Stawach Milickich i na Zb. Otmuchowskim. Obszarem regularnego zimowania gatunku sà zachodnie i po∏udniowo-zachodnie
kraƒce kraju. Najwi´ksze koncentracje wyst´pujà w ujÊciu
Warty, ale wa˝nym zimowiskiem jest tak˝e dolna Odra.
Ch´tnie zimuje w dolinie Baryczy, Noteci i Êrodkowej Warty. W szczycie przelotu wiosennego ptaki zatrzymujà si´ ponownie w tych miejscach, a w mniejszych stadach na rozproszonych stanowiskach na jeziorach Wielkopolski.
Status ochronny
Ochrona gatunkowa w Polsce: gatunek ∏owny (Dz U
z 2001 r. Nr 43, poz. 488 z póên. zm.; Dz U z 2004 r.
Nr 76, poz. 729)
Status zagro˝enia w Europie: S gatunek nie zagro˝ony,
którego status ochronny jest prawdopodobnie odpowiedni
BirdLife International: SPEC Dyrektywa Ptasia: Art. 4.2, za∏àcznik II
Konwencja Berneƒska: za∏àcznik III
Konwencja Boƒska: za∏àcznik II
Porozumienie AEWA
Wyst´powanie gatunku
na obszarach chronionych
Ochronie prawnej podlegajà niektóre tereny zimowania
g´si zbo˝owych i ich odpoczynku podczas w´drówek.
Ochronà obj´te jest miejsce najwi´kszych koncentracji tego gatunku w Polsce i Êrodkowej Europie, jakim jest PN UjÊcie Warty. Równie˝ noclegowisko g´si na Jez. Góreckim
po∏o˝one jest w Wielkopolskim PN. Ochronà rezerwatowà
obj´tych jest kilka innych zimowych ostoi g´si: Stawy Milickie, zb. Jeziorsko, Zakole Santockie. Niektóre miejsca
wi´kszych koncentracji g´si podczas przelotów i zimowania po∏o˝one sà na terenach parków krajobrazowych: PK
UjÊcie Warty czy Nadwarciaƒskiego PK.
108
Rozwój i stan populacji
LiczebnoÊç europejskiej populacji l´gowej g´si zbo˝owej
szacowana jest na oko∏o 83 000–120 000 p. W Rosji
gniazduje 80 000–120 000 p., w Finlandii 1500–
2000 p. oraz w Norwegii i Szwecji po 500–1500 p.
Na podstawie liczeƒ zimujàcych ptaków ocenia si´, ˝e populacja ptaków zimujàcych w pó∏nocno-zachodniej, centralnej i po∏udniowej Europie liczy 380 000–600 000 os.
Wiadomo jednak, ˝e w latach 80. liczebnoÊç tego gatunku wzros∏a. Poglàdy ró˝nych autorów na dynamik´ liczebnoÊci g´si zbo˝owej sà zró˝nicowane. Autorzy rosyjscy
wskazujà na odmiennoÊç trendów liczebnoÊci tundrowej
g´si zbo˝owej (A. f. rossicus) oraz tajgowej g´si zbo˝owej
(A. f. fabalis). Po ogólnym spadku liczebnoÊci gatunku, do
jakiego dosz∏o w po∏owie XX w., obecnie wzrasta pog∏owie
g´si zbo˝owej tundrowej, podczas gdy g´Ê zbo˝owa tajgowa znajduje si´ nadal w krytycznej sytuacji. Przyczyny tego
nie sà znane, jednak˝e dla ratowania tego podgatunku
postulowana jest jego pe∏na ochrona; w niektórych z autonomicznych okr´gów Federacyjnej Republiki Rosji zosta∏ on
ju˝ wprowadzony na Czerwone Listy.
W ostatnim dziesi´cioleciu odnotowano wzrost liczby g´si
zimujàcych w Polsce. Poniewa˝ du˝e stada g´si zatrzymujàce si´ na polach uprawnych niszczà niekiedy plony, coraz cz´Êciej dochodzi do konfliktów z cz∏owiekiem. W Polsce w PN UjÊcie Warty zatrzymuje si´ do 26% populacji w´drówkowej tego gatunku (do 130000 os.).
Jesienià najwi´ksze koncentracje g´si zbo˝owych stwierdzono przy ujÊciu Warty (do 130000 ptaków w 1997), na Zb.
Mietkowskim (do 64 500 os. w 1996), w dolinie dolnej Odry 35 000–40 000 w latach 1990–2002), w dolinie Baryczy
(do 30 000 w latach 1991–1998), na Zb. Otmuchowskim
(6000–11 460 w latach 1993–1996), w ostoi ptaków Dolina Dolnej Odry (do 10 000 os. w latach 1990–2000), na
Stawach Przemkowskich (do 8000 w 1996), na projektowanym obszarze Natura 2000 Ostoja Cedyƒska (do 8000
w latach 1998–2002), w ostoi ptaków Pradolina Warszawsko-Berliƒska (do 7000 ptaków w latach 1993–2000),
w dolinie Baryczy (do 7500 os.), na zb. Jeziorsko (do 7500
w 1993), na jez. Dru˝no (5000–7000 w 1996), na Jez. Nyskim (6000 w 1993), na jez. Âwidwie (do 5000 w 1993), na
projektowanym obszarze Natura 2000 Dolina Ma∏ej We∏ny
pod Kiszkowem (do 5000 w latach 2001–2002), w S∏owiƒskim PN (do 4500 w latach 1991–1995) i na zb. WonieÊç
(2500–4500 w latach 1995–1996).
Zimà najwi´ksze koncentracje wyst´pujà w ujÊciu Warty
(44 000–50 000 ptaków w latach 1994–1997), na Zb.
Mietkowskim (do 25 800 zimà 1996/1997), w dolinie
dolnej Odry (15 000 ptaków w latach 1990–2002), na
projektowanym obszarze Natura 2000 Ostoja Rogaliƒska
(do 8000 w latach 2002–2003), w dolinie Baryczy (do
5000–6100 w latach 1991–1998), na jez. Gop∏o (do
5000 w 1996) oraz w Wielkopolskim PN na jez. Góreckim
(do 5000 w latach 90.).
Anser fabalis (G´Ê zbo˝owa)
Zagro˝enia
Propozycje odnoÊnie do zarzàdzania
W miejscach du˝ych koncentracji g´si podczas w´drówek
i zimowania wskazane jest:
• zapewnienie alternatywnych ˝erowisk, odpowiednio zasobnych i bezpiecznych. U˝ytkowane ∏àki i pastwiska poroÊni´te krótkà roÊlinnoÊcià stanowià atrakcyjnà baz´
˝erowiskowà, a przy tym zmniejszajà zagro˝enie powstania szkód w uprawach. ¸àki nieu˝ytkowane, poroÊni´te wysokà roÊlinnoÊcià, nie sà dla ptaków odpowiednie, poniewa˝ ograniczajàc widocznoÊç, nie zapewniajà
bezpieczeƒstwa;
• utworzenie stref, w których obowiàzuje zakaz polowaƒ,
wokó∏ ostoi o szczególnym znaczeniu dla g´si. Istnienie
takich stref ograniczy dostawanie si´ Êrucin do Êrodowiska, co zagra˝a nie tylko ptakom ∏ownym, ale tak˝e ptakom i ssakom drapie˝nym. Zaprzestanie lub ograniczenie polowaƒ w takich miejscach zapewni ptakom spokój
w nielicznych chronionych ostojach, gdy˝ poza terenami
chronionymi g´si sà gatunkami ∏ownymi praktycznie na
ca∏ej trasie przelotu z terenów l´gowych na zimowiska;
• ograniczenie u˝ycia Êrutu o∏owianego w amunicji myÊliwskiej, stosowanej do polowaƒ na ptaki wodno-b∏otne.
A039
Propozycje badaƒ
Nale˝y zbadaç:
• stopieƒ zatrucia g´si w´drownych i zimujàcych metalami
ci´˝kimi.
Monitoring
• coroczna ocena liczebnoÊci populacji przelotnej i zimujàcej, prowadzona w najwa˝niejszych miejscach koncentracji g´si, oparta o liczenie ptaków wylatujàcych rano
z noclegowisk. Liczenia nale˝y prowadziç w listopadzie
(w´drówka jesienna), styczniu (zimowanie) i marcu (w´drówka wiosenna);
• sta∏e prowadzenie rejestru ptaków odstrzelonych.
Bibliografia
BARTOSZEWICZ M., ENGEL J. 1997. LiczebnoÊç i sk∏ad gatunkowy niel´gowych g´si Anser sp. w rezerwacie S∏oƒsk. W:
Górski W., Pinowski J. (red.) Ptaki jako wskaênik zmian Êrodowiska: monitoring, waloryzacja, ochrona. S∏upsk, s. 8–9.
BARTOSZEWICZ M., WYPYCHOWSKI K., ENGEL J. 2000. Numbers of some bird species in the S∏oƒsk Nature Reserve in
1994–1997. Biol. Bull. of Poznaƒ, 37 (2): 235–255.
BAZA DANYCH OSO – NATURA 2000. Zak∏ad Ornitologii PAN.
BEDNORZ J., KUPCZYK M., KUèNIAK S., WINIECKI A. 2000.
Ptaki Wielkopolski. Monografia faunistyczna. Poznaƒ, 640 s.
BIRDLIFE INTERNATIONAL/EUROPEAN BIRD CENSUS COUNCIL. 2000. European bird populations: estimates and trends.
BirdLife Conservation Series No. 10. Cambridge, 160 s.
CRAMP S., SIMMONS K. E. L. 1980. The birds of Western Palearctic. Oxford. The Birds of Western Palearctic. Vol. 1. Ostrich
to Ducks. Oxford, 714 s.
CZARNECKI Z., DOBROWOLSKI K. A., JAB¸O¡SKI B., NOWAK E. 1991. Ptaki Europy. Warszawa, 228 s.
CZERASZKIEWICZ R., OLEKSIAK A. (red.). 2003. Ptaki wodnob∏otne na Pomorzu Zachodnim. Wyniki liczeƒ w sezonie
2002/2003, ekologia i ochrona. Program przyrodniczo-∏owiecki, ZTO-PZ¸, Szczecin, 68 s.
del HOYO J., ELLIOTT A., SARGATAL J. (red.) 1992. Handbook
of the Birds of the World. Vol. 1. Ostrich to Ducks. Barcelona, 696 s.
DEMENTIEV G. P., GLADKOV N. A. (red.)1952. Birds of the Soviet Union. Vol. IV. Israel Program for Scientific Translations,
Jerusalem. Translated from Russian (1967).
DYRCZ A., GRABI¡SKI W., STAWARCZYK T., WITKOWSKI J. 1991.
Ptaki Âlàska. Monografia faunistyczna. Wroc∏aw, 525 s.
DYRCZ A., KO¸ODZIEJCZYK P., MARTINI K., MARTINI M. 1998.
Ptaki Zbiornika Mietkowskiego. Ptaki Âlàska, 12: 17–80.
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
G´Ê zbo˝owa nie nale˝y w Polsce do gatunków zagro˝onych, jednak na terenach zimowania i zatrzymywania si´
podczas w´drówki musi mieç zapewnione odpowiednie
warunki ˝erowania i schronienia. Stàd na niektórych terenach zagro˝eniem mo˝e byç sukcesja roÊlinnoÊci prowadzàca do przekszta∏cania siedlisk otwartych w siedliska zaroÊlowe lub leÊne.
Poniewa˝ jest to gatunek ∏owny, zagro˝enie mogà te˝ stanowiç intensywne polowania. Miejsca przelotu i koncentracji g´si sà atrakcyjne dla myÊliwych, polowania w takich
miejscach sà wi´c szczególnie intensywne i powtarzajà si´
corocznie. W wyniku odstrza∏u ginie stosunkowo niewielka
cz´Êç populacji, natomiast bardzo niebezpieczne w skutkach sà uboczne efekty polowaƒ. W nast´pstwie polowaƒ
ogromna masa Êrucin o∏owianych opada do wody i w roÊlinnoÊç szuwarowà, na miejsca ˝erowania. Cz´Êç ptaków
po∏yka Êruciny jako gastrolity. Wiele ptaków zostaje postrzelonych, lecz prze˝ywa z wstrzelonymi Êrucinami. W nast´pstwie dostania si´ Êrutu o∏owianego do cia∏a dochodzi do
powolnego zatrucia o∏owiem, który odk∏ada si´ w organach wewn´trznych ptaków: wàtrobie, nerkach, koÊciach,
mi´Êniach i tkance nerwowej. Po po∏kni´ciu ju˝ tylko jednej
Êruciny w wyniku zatrucia pada 70% ptaków, natomiast
w przypadku po∏kni´cia dwóch kulek Êrutu ÊmiertelnoÊç si´ga 90%. ObecnoÊç Êrutu o∏owianego w Êrodowisku pociàga za sobà bardzo negatywne skutki nie tylko dla samych
postrza∏ków, ale równie˝ dla drapie˝ników i padlino˝erców,
które spo˝ywajà zatrute ptaki, a tak˝e dla innych blaszkodziobych, które zjadajà o∏owiane Êruciny jako gastrolity.
G´Ê zbo˝owa, ze wzgl´du na szkody, jakie mo˝e czyniç
w uprawach w miejscach du˝ych koncentracji, powinna zostaç uznana za gatunek, za który odpowiedzialnoÊç ponosi Skarb Paƒstwa.
109
Ptaki (cz´Êç I)
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
A039
110
JONSSON L. 1998. Ptaki Europy i obszaru Êródziemnomorskiego. Warszawa, 559 s.
KALISI¡SKA E., WYSOCKI R., DA¡CZAK A., KALISI¡SKI M. M.,
ENGEL J. 1995. Hunters’ shot in the stomachs of Wild Geese
Anser taken in the area of S∏oƒsk, Poland. Acta orn., 30 (2):
117–123.
KONDRATYEV A. V. 1992. Population study of geese breeding in the
coastal area of the Anadyr Gulf, Commonwealth of Independent States. IWRB Goose Research Group Newsletter, 3: 45–50.
MADSEN J. 1987. Status and management of goose populations in Europe, with special reference to populations resting and breeding in Denmark. Danish Review of game
Biology, 12 (4): 5–76.
MADSEN J. 1991. Status and trends of goose populations in the
Western Palearctic the 1980s. Ardea, 79: 113–122.
MAJEWSKI P., ENGEL J. 1987. Metoda oceny liczebnoÊci dzikich
g´si w okresie pozal´gowym. Not. Orn., 28: 1–4
MATHIASSON S. 1963. Studies on wild geese in southernmost
Sweden. Part I. The Bean Goose, Anser fabalis (Latham), in
Skane, with remarks on occurrence and migration through
northern Europe. Acta Vertebratica, 2 (3): 419–533.
MINEYEV Y. N. 1990. Seasonal concentration of Anser fabalis in
the European Northeast of the U.S.S.R. W: Matthews G. V. T.
(red.) Managing waterfowl Populations. Proc. IWRB Symp.
Astrakhan 1989: 50–51. IWRB Special Publication No. 12.
Slimbridge, s. 50–51.
MOOIJ J. H. 1996. Winter distribution and population size of
White-fronted Geese in the Western Palearctic. IWRB Goose
Research Group Newsletter, 8: 13–21.
MYS¸EK P., KALISI¡SKA E. 2003. Problem o∏owiu a zwierzyna
∏owna. s. 64–65. W: Czeraszkiewicz R., Oleksiak A. (red.)
2003. Ptaki wodno-b∏otne na Pomorzu Zachodnim. Wyniki
liczeƒ w sezonie 2002/2003, ekologia i ochrona. Program
przyrodniczo-∏owiecki, ZTO-PZ¸. Szczecin.
OGILVIE M. A. 1978. Wild Geese. Berkhamsted, 350 s.
PATTERSON I. 1991. Conflict between geese and agriculture: does goose grazing cause damage to crops? W: Fox A.D.,
Madsen J., van RHIJN J. (red.) Western Palearctic Geese.
Proc. IWRB Symp. Kleve 1989 Ardea, 79 (2): 179–186.
PIRKOLA M. K., KALINAINEN P. 1984. The status, habitats and
productivity of breeding populations of Bean Goose, Anser
fabalis fabalis, in Finland. Viltrevy, 13 (1): 9–48.
RYABITSEV V. K. 2001. Ptitsy Urala i zapadnoy Sibiri: spravochnik-opredelitel’. Ekaterinburg, 608 s.
SCOTT D. A., ROSE P. M. 1996. Atlas of Anatidae Populations in
Africa and Western Eurasia. Wetlands International Publication
No. 41, Wetlands Interantional, Wageningen, The Netherlands, 336 s.
SNOW D. W., PERRINS C. M. 1998. The Birds of the Western Palearctic. Concise edition. Vol. 1. Non-Passerines. Oxford,
New York, 1008 s.
STASZEWSKI A., CZERASZKIEWICZ R., OLEKSIAK A. 2002. Wyniki liczenia dzikich g´si na Pomorzu Zachodnim w listopadzie
2001 i styczniu 2002 r. W: Cofta T., Czeraszkiewicz R.,
Oleksiak A., Staszewski A. Ptaki wodno-b∏otne na Pomorzu
Zachodnim. LiczebnoÊç i rozmieszczenie dzikich g´si i innych
ptaków wodnych w listopadzie 2001 i styczniu 2002 r. Program przyrodniczo-∏owiecki, ZTO-PZ¸. Szczecin, s. 4–10.
SÜDBECK P., KAISER H., SPILLING E. 1996. Alternative feeding sites for geese and swans in Niedersachsen, NW Germany:
a recent management project to minimize land-use conflict.
IWRB Goose Research Group Newsletter, 7: 20–22.
THOMAS G. 1975. Ingested lead pellets in waterfowl at the Ouse
Washes, England, 1968–73. Wildfowl, 26: 43–48.
TOMIA¸OJå L. 1990. Ptaki Polski; rozmieszczenie i liczebnoÊç.
Warszawa, 462 s.
TOMIA¸OJå L., STAWARCZYK T.2003. Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebnoÊç i zmiany. Wroc∏aw, 870 s.
Magdalena Bartoszewicz