Bezpodstawne wzbogacenie, zmiana wierzyciela lub dłużnika

dr Bartłomiej Swaczyna
Materiały na ćwiczenia z prawa cywilnego
– Bezpodstawne wzbogacenie, zmiana wierzyciela lub dłużnika, potrącenie –*
1. Nieruchomość Zofii graniczy z sadem Pawła. Konary drzew owocowych Pawła znajdowały
się nad działką sąsiadki. Ta ostatnia będąc przekonana, że ma do tego prawo, zerwała jabłka i wiśnie z
konarów przekraczających granice jej nieruchomości, a następnie sprzedała je na targu za kwotę 200
zł. Dowiedziawszy się o tym Paweł zażądał zwrotu 200 zł z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia.
Czy Pawłowi przysługuje takie roszczenie?
Por. art. 150 k.c.
2. A sprzedał B nieruchomość za 200 tys. zł. W rok po wykonaniu umowy pełnomocnik B
zwrócił się do A z żądaniem zwrotu 200 tys. zł, ponieważ w chwili zawierania umowy sprzedaży jego
klient znajdował się w stanie wyłączającym świadome podjęcie decyzji i wyrażenie woli wskutek
nawrotu choroby psychicznej, co spowodowało nieważność umowy. A przyznał B rację co do
nieważności umowy sprzedaży, ale odmówił zwrotu pieniędzy, twierdząc, iż zużył wspomnianą sumę
na spłatę kredytu.
Czy B nadal ma obowiązek zwrotu otrzymanej od A sumy?
3. X od wielu lat składował na nieruchomości Y-a cegły. Podczas prac budowlanych,
prowadzonych na tej nieruchomości robotnicy, sądząc, że cegły należą do Y-a, wykorzystali je przy
wznoszeniu budynku. Poprzedniego dnia X, zamierzając wkrótce zabrać cegły z nieruchomości Y-a,
usunął bez konsultacji z nim zabezpieczenia, odgradzające cegły od innych materiałów, znajdujących
się na nieruchomości. Kiedy Y zorientował się, co się stało, zaproponował X-owi zapłatę
równowartości zużytych cegieł. X na to się nie zgadza i żąda dostarczenia takiej samej ilości cegieł.
Czy żądanie X-a jest zasadne?
4. W trakcie zimy 2008/2009 Jan ukradł z lasu Henryka 2 m3 drewna, które zużył jako opał w
swoim domu. Czyn ten ze względu na wartość drewna stanowił wykroczenie. Henryk dowiedział się o
kradzieży na wiosnę 2009 r. Wówczas również okazało się, że sprawcą kradzieży był Jan. Henryk
wiedząc, że Jan ma bardzo niskie dochody i utrzymuje pięcioosobową rodzinę, nie żądał
natychmiastowej zapłaty odszkodowania. W końcu jednak stracił cierpliwość i w lipcu 2012 r.
wystąpił z pozwem o zapłatę odszkodowania. Jan oświadczył jednak, że nie zapłaci, ponieważ
roszczenie Henryka już się przedawniło.
Czy Henryk może uzyskać rekompensatę poniesionej straty?
5. Anna i Bronisław w roku 2008 zawarli małżeństwo przed duchownym Kościoła Katolickiego.
Ksiądz, przed którym małżonkowie złożyli oświadczenia woli, nie przekazał jednak zaświadczenia, o
którym stanowi art. 8 k.r.o., do urzędu stanu cywilnego i nie został sporządzony akt małżeństwa. W
2011 roku Bronisław zapadł na poważną chorobę układu krążenia. Niezbędna okazała się kosztowna
operacja, za którą zapłaciła Anna ze swoich oszczędności. Kilka miesięcy później Anna postanowiła
zakończyć związek z Bronisławem i zażądała wówczas zwrotu sumy, wyłożonej przez nią na leczenie
męża, twierdząc, że wzbogacił się on bezpodstawnie jej kosztem.
Czy żądanie to jest uzasadnione?
Por. art. 1 k.r.o.
6. A zainstalował w swojej rezydencji system monitorowania obiektu, zatrudnił również
dziesięciu ochroniarzy. Spowodowało to znaczący spadek ilości popełnianych przestępstw w okolicy.
Sąsiedzi A nie cieszyli się jednak długo tą korzystną zmianą. A uznał bowiem, że wzbogacili się oni
jego kosztem, ponieważ wzrost bezpieczeństwa wpłynął na zwiększenie się wartości ich
nieruchomości. Sąsiedzi powinni zatem zdaniem A partycypować w kosztach ochrony.
Oceń zasadność żądań A.
7. X wydzierżawił od Y lokal, w którym zamierzał prowadzić restaurację. W trakcie
przygotowań do uruchomienia przedsięwzięcia okazało się, że X nie ma dostatecznych środków na
prowadzenie tego rodzaju działalności. Wobec tego zawarł z Z umowę przelewu wierzytelności z
tytułu dzierżawy lokalu należącego do Y.
Czy ten przelew jest ważny?
8. A sprzedał spółce B 2 tony pomarańczy. Zapłata miała nastąpić w miesiąc po zawarciu
umowy przez przelew na rachunek A. Zanim nadszedł termin zapłaty, A przelał swoją wierzytelność z
tytułu sprzedaży na C. C wysłał listem poleconym zawiadomienie o przelewie do spółki B. List
wpłynął do sekretariatu spółki trzy dni przed terminem zapłaty. Na biurko kierownika działu
zaopatrzenia trafił jednak dopiero następnego dnia po upływie tego terminu. Wówczas przelew na
rachunek A był już zrealizowany.
Jakie skutki wywrze zapłata dokonana na rzecz A? Jaka byłaby odpowiedź, gdyby zawiadomienie
o przelewie pochodziło od A?
9. Seweryn pod wpływem groźby przeniósł wierzytelność o zapłatę 10 000 zł na Jakuba. Jakub
powiadomił niezwłocznie dłużnika o dokonanym przelewie i zażądał od niego zapłaty należności. W
miesiąc po dokonaniu zapłaty do dłużnika przyszedł Seweryn i zażądał zapłaty na swoją rzecz.
Poinformował on dłużnika, że umowa przelewu została zawarta pod wpływem groźby, jednakże
Seweryn uchylił się od skutków prawnych swojego oświadczenia woli. Dłużnik odmawia ponownej
zapłaty twierdząc, że nic nie wiedział o wadliwości umowy przelewu.
Rozstrzygnij spór.
10. Tadeusz zaciągnął w banku kredyt w wysokości 100 000 zł ustanawiając na rzecz
wierzyciela hipotekę na nieruchomości będącej jego własnością. Po upływie terminu płatności bank
wystąpił z żądaniem zapłaty. Tadeusz zwrócił się do banku z prośbą o przesunięcie terminu płatności.
Prośba ta nie została jednak uwzględniona. Dwa dni po zawiadomieniu dłużnika o odmowie
przesunięcia terminu płatności w banku pojawił się Władysław, sąsiad Tadeusza, wyrażając gotowość
zapłacenia sumy pożyczki wraz z odsetkami, na co bank bardzo szybko przystał. Zawarta została
umowa w formie pisemnej, z którą Władysław udał się do sądu żądając wpisu hipoteki na swoją rzecz.
Jakie powinno być orzeczenie sądu?
11. X pożyczył Y 3000 zł. Następnie X zawarł z Z na piśmie umowę o przejęcie długu z tytułu
pożyczki. W rozmowie telefonicznej X poinformował Y o przejęciu długu i zapytał go o zgodę na
dokonanie tej czynności. Y oświadczył, że akceptuje przejęcie długu przez Z.
Czy doszło do przejęcia długu?
12. A wziął w banku kredyt na kupno samochodu. Za dług A poręczył jego przyjaciel B. W
miesiąc później A zawarł z C na piśmie umowę o przejęcie długu wobec banku, na co bank wyraził
pisemną zgodę. Następnego dnia A zatelefonował do B i poprosił o wyrażenie zgody na dalsze trwanie
poręczenia. B przystał na prośbę przyjaciela.
Czy wierzytelność banku nadal jest zabezpieczona poręczeniem B?
13. Walery zawarł z Bogdanem na piśmie umowę o przejęcie długu z tytułu pożyczki
zaciągniętej u Mariana. Zawiadomiony o tym Marian wyraził w formie pisemnej zgodę na zmianę
dłużnika. Kiedy nadszedł termin zwrotu pożyczki Walery oświadczył Marianowi, że nie jest
zobowiązany do zapłaty, gdyż w chwili popisywania umowy z Bogdanem był kompletnie pijany.
Mogą to potwierdzić osoby, które były w tym czasie u Bogdana na imieninach.
Od kogo Władysław P. może domagać się zapłaty?
14. Paweł, który prowadził zakład blacharski, ustanowił na swojej nieruchomości hipotekę na
zabezpieczenie spłaty kredytu na nadbudowę warsztatu. Po pewnym czasie Paweł zlikwidował zakład
i założył z kilkoma kolegami spółkę z o.o. zajmującą się sprowadzaniem do Polski samochodów z
Niemiec. Spółka za zgodą banku przejęła zobowiązanie Pawła z tytułu udzielonego kredytu. Po roku
kondycja finansowa spółki pogorszyła się i przestała ona spłacać kredyt. Wówczas bank wszczął
egzekucję z nieruchomości Pawła, na której była ustanowiona na rzecz banku hipoteka.
Czy bank może dochodzić spłaty kredytu od Pawła?
15. Bank udzielił A pożyczki. Następnie A zawarł z B przy świadkach ustna umowę, na której
mocy B przystąpił do długu z tytułu udzielenia pożyczki. A niezwłocznie zawiadomił bank o
dokonanej czynności. Kiedy bank zażądał od B zapłaty pożyczonej sumy, ten odmówił, twierdząc, że
umowa jest nieważna, ponieważ nie została zawarta w formie pisemnej.
Oceń stanowisko B.
16. Kazimierz przegrał w karty z Andrzejem kwotę 2 tys. zł. 500 zł zapłacił od razu, pozostałą
część miał natomiast zapłacić do dnia 20 lutego 2012 r. Gdy w tym terminie Kazimierz nie uregulował
należności, Andrzej powiadomił go, że potrąca swoją wierzytelność z wygranej z wierzytelności
Kazimierza za wykonaną w 2011 r. naprawę samochodu wynoszącą 3 tys. zł. Kazimierz po
otrzymaniu pisma wystąpił do sądu z pozwem, w którym żądał zapłaty 3 tys. zł za wykonaną usługę i
zwrotu 500 zł, które zapłacił Andrzejowi po przegranej w karty.
Jakiej treści orzeczenie powinien wydać sąd?
17. Zakłady Mięsne w S. zalegały bankowi ze spłatą zaciągniętego kredytu. W tej sytuacji
działający na rzecz banku komornik dokonał w dniu 15 marca 2012 r. zajęcia wierzytelności
Zakładów do Spółki z o.o. „Rem" z tytułu zapłaty czynszu za wynajmowane przez nią pomieszczenia
biurowe. W dniu 20 maja 2012 r. Zakłady Mięsne otrzymały pismo od Spółki, w którym informowała
ona, że dokonuje potrącenia swojej wierzytelności z tytułu remontu dachu z wierzytelności Zakładu z
tytułu czynszu za kwiecień, maj i czerwiec. Przeprowadzenie jesienią 2011 r. remontu było konieczne
ze względu na nieszczelność dachu powodującą zawilgocenie ścian wynajmowanych pomieszczeń.
Wcześniejsze kilkakrotne wezwania Spółki skierowane do dyrekcji Zakładów Mięsnych o naprawę
dachu okazały się niestety bezskuteczne.
Czy Spółka mogła skutecznie dokonać potrącenia?
*
Kazusy nr 9, 10, 13, 14, 16 i 17 stanowią zmodyfikowane wersje kazusów z H. Nowara–Bacz, W. Kaliński, A.
Matlak, J. Pisuliński, P. Poderecki, F. Zoll, Zbiór kazusów z prawa cywilnego, Kraków 1993, s. 67 i n.