pobierz
Transkrypt
pobierz
„Wszyscy ponieśli klęskę, a jednocześnie wszyscy wygrali". Krystyna Kersten „Narodziny systemu władzy. Polska 1943 - 1948". KONSEKWENCJE II WOJNY ŚWIATOWEJ Kto zyskał, a kto stracił na II wojnie światowej? Ponieważ „II wojna światowa należy do najbardziej krwawych konfliktów w historii ludzkości.”1 ocena jej konsekwencji jest bardzo trudna. Zależy z jakiej perspektywy spróbujemy odpowiedzieć na to pytanie. „Skutki wojny sięgały daleko poza pola bitew (…)Wojna zrujnowała niektórych ludzi, podczas gdy innym dawała wyzwolenie i nadzieję.”2 Zyskały: feministki, Kościół katolicki, Hollywood i komuniści (zarówno ci w ZSRR, w przyszłej ChRL i przyszłej PRL). Straciły: zgwałcone kobiety, katolicy (w szczególności w Polsce), mieszkańcy Związku Radzieckiego i całej Europy. Dlaczego feministki i Kościół katolicki? „Według niektórych historyków, wojna przyniosła istotną i trwałą emancypację kobiet”3 Stało się tak, ponieważ same odpowiadały za swoje życie, kierowały gospodarstwami, zastępowały rolę ojców dzieciom, pracowały. Dzięki temu zyskały niezależność. Było to szczególnie widoczne w podbitych przez aliantów Niemczech, gdzie „supermani ze lśniących armii Hitlera wracali jako obdarci jeńcy i speszeni stykali się z pokoleniem zahartowanych przeciwnościami losu kobiet, które z konieczności nauczyły się, jak przetrwać i radzić sobie bez nich”4(T. Judt, s.34). Jednak kobiety były zwycięskie, tylko w starciu z byłymi hitlerowcami w zachodnich strefach okupacyjnych. Mniej szczęścia miały niemieckojęzyczne kobiety wyzwalane przez Armię Czerwoną, ponieważ „radzieccy żołnierze w ciągu trzech tygodni od wejścia Armii Czerwonej do Wiednia zgwałcili 87 tysięcy kobiet. (…) dane te są z pewnością zaniżone”5(T. Judt, s. 34). Była to celowa strategia władz radzieckich na zajmowanych terenach Europy Środkowej i Wschodniej. Jej efektem było urodzenie się w radzieckiej strefie okupacyjnej w latach 1945/46 około 150-200 tysięcy „rosyjskich dzieci”. Wiele kobiet poniosło śmierć dokonując niezliczonych aborcji6. W filmie „Bitwa warszawska 1920” pokazano, że dowódcy wojskowi zezwalali na dokonywanie zbiorowych gwałtów jeżeli ofiarami były kobiety „obce klasowo”. Po II wojnie za faszystów uznawano ludność mówiącą po niemiecku. Bez względu na płeć, wszystkim zagrażał głód. Z powodu utraty rolniczych obszarów na wschodzie i spadku produkcji roślinnej do poziomu 50-60 procent sprzed wojny Niemcy spożywali przeciętnie od 900 kcal dziennie we francuskiej strefie okupacyjnej do 1330 kcal w strefie amerykańskiej7. W Unii Europejskiej od kilkudziesięciu lat cierpiącej na nadprodukcję żywności dane te brzmią dziś nieprawdopodobnie. 1 M. Gilbert, Druga wojna światowa, Poznań 1989, s. 19 R. A. C. Parker, Druga wojna światowa – krótka historia, Wrocław 1999, s. 322 3 Ibidem, s. 336 4 T. Judt, Powojnie. Historia Europy od roku 1945, Poznań 2008, s. 34. 5 Ibidem. 6 Ibidem, s. 35 7 J. Holzer, Europa zimnej wojny, Kraków 2012, s. 179-180. 2 1 Gospodarka światowa bardzo ucierpiała, gdyż szkody, jakie niosła ze sobą wojna, były niemalże nie do naprawienia. Z powodu kryzysu państwa nie były w stanie dostarczyć żywności dla swojej ludności, nie mogły w sposób samowystarczalny odbudować zrujnowanego przemysłu. To zadanie spoczęło głównie na Stanach Zjednoczonych. Przede wszystkim Niemcy musiały uporać się z tym problemem. Wielkie ilości osób wyzwolonych w 1945 roku z obozów koncentracyjnych i obozów pracy należało wyżywić i wyleczyć. Taka sytuacja w naturalny sposób sprzyjała skrajnym postawom. Z jednej strony odrzucenie jakiejkolwiek wiary z drugiej poszukiwanie Boga. „Religia, szczególnie wyznanie rzymskokatolickie, przeżywała krótki okres chwały, przywróconego autorytetu.”8 Po zakończeniu wojny nikt nie wiedział jaka będzie przyszłość. Kiedy wybuchnie nowa, ostateczna wojna atomowa - biblijny Armagedon? „Kościół katolicki mógł zaoferować (…) poczucie ciągłości, bezpieczeństwa i pewności (…) jego stanowczy sprzeciw wobec nowoczesności i zmian sprawiały, że był w tym przejściowym okresie szczególnie atrakcyjny”9. Jedni uwierzyli w Boga, inni w Stalina wyzwoliciela robotników od kapitalistów i kobiet – traktorzystek od rodziny patriarchalnej. Dlaczego komuniści? „Rozprzestrzenienie się komunizmu w Europie Wschodniej, Korei Północnej i w Chinach było dokonaniem istotnym. Kraje komunistyczne zajęły jedną trzecią powierzchni globu (…) Wszędzie rozgłaszano z radością ów stan rzeczy.”10 W państwach tych nie uznawano demokracji. Władza całkowicie zależna była od komunistów. Zlikwidowano wolność słowa, ograniczono prawa obywateli. Stalin szybko stworzył państwa komunistyczne, które miały ograniczoną suwerenność i były podporządkowane Moskwie. Zalecono wówczas wyprodukować bombę jądrową, by zapewnić sobie mocną pozycję w stosunku do Stanów Zjednoczonych. Już przed wojną „komuniści uważali się za awangardę, wynosząc na piedestał takie cechy jak faszyzm, twardość i samopoświęcenie, czerpane z tanich broszur o radzieckim bolszewizmie”11. Po jej zwycięskim zakończeniu mogli przystąpić do eksportu rewolucji na skalę globalną. „Rewolucja chińska odniosła sukces wbrew planom Stalina.”12 1 października 1949 roku Mao Zedong proklamował w Pekinie powstanie Chińskiej Republiki Ludowej. Ten dzień uważany jest za koniec chińskiej wojny domowej. Związany z Kuomintangiem pokonany rząd Republiki Chińskiej ewakuował się na Tajwan, razem ze swoimi zwolennikami. W 1957 roku stosunki między ZSRR i ChRL znacznie się pogorszyły. Zadecydowały o tym ideologiczne i teoretyczne różnice między przywódcami obu państw oraz odmienne zdanie na temat socjalizmu. Chińscy przywódcy starali się zwiększyć uprzemysłowienie, licząc na pomoc ze strony ZSRR. Stalinowi nie do końca się to podobało, ponieważ chciał, aby chińskie państwo przestrzegało jego polityki. Rosjanie oskarżali ich o nacjonalizm, natomiast Chińczycy posądzali Rosję o rewizjonizm. Konflikt nasilił się w połowie lat sześćdziesiątych, gdyż negowano przywództwo ZSRR z powodu zbyt małej pomocy. W 1969 roku Chiny nawiązały stosunki z USA. „Sojusz między Chinami a Stanami Zjednoczonymi charakteryzował się myśleniem życzeniowym i frustracjami ze strony Amerykanów oraz uporem i zręcznymi zagrywkami (…) nacjonalistów, przy czym od czasu do 8 T. Judt, op. cit., s. 273 T. Judt, op. cit., s.274 10 R. Service, „Towarzysze: Komunizm od początku do upadku. Historia zbrodniczej ideologii”, Kraków 2008 s.371 11 M. Burleigh, „Trzecia Rzesza”, Kraków 2010, s. 701 12 J. Fenby, „Chiny: Upadek i narodziny wielkiej potęgi”, Kraków 2009, s. 477 9 2 czasu epizodyczną rolę przychodziło odegrać również komunistom.”13 Chińska polityka zaczęła budować się w odniesieniu do nowego sojusznika. Na dwóch wojnach światowych najwięcej zyskały USA, które starały się jak najdłużej unikać angażowania w konflikty europejskie. Do I wojny przystąpiły po 3 latach, do II po dwóch latach od jej rozpoczęcia. Po zakończeniu II wojny USA wykorzystały ONZ „do obrony własnych (…) interesów, prośbą i groźbą skłaniając swoich sojuszników do podjęcia wspólnych działań”14. Najlepszym podsumowaniem konsekwencji gospodarczy dwóch wojen dla Europy są dane statystyczne. „W 1913 roku udział Europy zachodniej w światowej produkcji przemysłowej wynosił 45%, w 1937 r. – 34%, w 1947 r. – zaledwie 21%”15 Dlatego za sprawą Winstona Churchilla powołano Ruch na rzecz Integracji Europy. W roku 1951 powstała Europejska Wspólnota Węgla i Stali, w której początkowo znajdowały się: Francja, kraje Beneluxu, Włochy i Niemcy. Ich celem była koordynacja polityki dotyczącej surowców – węgla i stali, które były surowcami strategicznymi, a Niemcy dzięki złożom w Zagłębiu Ruhry i Saary dysponowały ponad sześciokrotnie większymi zasobami węgla niż Francuzi. Ci natomiast posiadali bogate pokłady rudy żelaza w nieodległej Lotaryngii. Stworzono także Europejską Wspólnotę Gospodarczą. Tworzenie wspólnego rynku europejskiego miało przyśpieszyć rozwój państw i polepszyć ich stosunki poprzez wymianę handlową. Istniejąca dziś Unia Europejska jest kontynuacją tego kierunku działań. Starano się także rozwijać współpracę między wszystkimi państwami na świecie. Dlatego 26 czerwca 1945 roku została uchwalona w San Francisco Karta Narodów Zjednoczonych. Organizacja Narodów Zjednoczonych została następczynią nie do końca udanej, istniejącej w okresie międzywojennym Ligi Narodów. Niestety już dwa lata później „stosunki między ZSRR a aliantami zachodnimi ochłodziły się radykalnie latem 1947 roku. Wtedy właśnie na dobre rozpoczęła się zimna wojna. Przywódcy polityczni na Zachodzie spodziewali się po Moskwie wszystkiego, co najgorsze, a Stalin i jego towarzysze odwzajemniali tę wrogość. W rzeczywistości żadna ze stron nie chciała militarnego konfliktu.”16 Gdy okazało się, że ZSRR stanowi zbyt wielkie zagrożenie militarne przed, którym ONZ nie ochroni Europy „4 kwietnia 1949roku został zawarty pakt północnoatlantycki przez 10 państw zachodnioeuropejskich oraz Kanadę i USA powołujący do życia (…) NATO”17. W 1955 roku do Paktu Północnoatlantyckiego dołączyła Republika Federalna Niemiec. Po zakończeniu wojny musiały ulec zmianie stosunki między metropoliami i koloniami, które po podpisaniu w 1941 roku Karty Atlantyckiej i powstaniu ONZ zyskały prawo do samostanowienia. „Imperia kolonialne zniknęły, znaczenie Europy spadło i znalazła się ona w cieniu dwóch niedościgniętych mocarstw: Związku Radzieckiego i Stanów Zjednoczonych.”18 Najlepiej w Europie rozumieli ten proces Brytyjczycy. W 1947 roku w miejsce dawnej kolonii brytyjskiej powstały dwa wrogie sobie państwa: Indie i Pakistan. Muzułmanie z południa wędrowali do Pakistanu, a hindusi przenosili się do Indii. W ten sposób rozwiązali problem kolonii gentelmani z Londynu, ale nie żabojady z Paryża. „Widoczny sukces Wielkiej Brytanii przeciwstawiano powojennym walkom zbrojnym w 13 Ibidem, s. 425. 14 J. Chace, C. Carr, Stany Zjednoczone, Organizacja Narodów Zjednoczonych i Korea, [w:] R. Cowley [red.], Zimna wojna, Warszawa 2009, s. 84 15 Z. M. Doliwa-Klepacki, Integracja Europejska, Białystok 2003, s. 55. 16 R. Service, op. cit., s. 289. 17 Z. Doliwa-Klepacki, op. cit., s. 56 18 J. Krasuski, Historia Rzeszy Niemieckiej, Poznań, 1978, s. 460 3 Indochinach i Indiach Wschodnich, na których przegranie Francuzi i Holendrzy wydawali się skazani”19. Wojna w Algerii pokazała całą nieudolność i wyjątkowe okrucieństwo francuskich polityków i żołnierzy. Po pokonaniu III Rzeszy mocarstwa postanowiły zaatakować Japonię. Japonia nie chciała zgodzić się na bezwarunkową kapitulację i nie zamierzała się poddać. Dlatego 6 sierpnia 1945 r. Amerykanie zrzucili bombę atomową na Hiroszimę, a 9 sierpnia na Nagasaki. W chwili zakończenia wojny najmniej zadowoleni byli Niemcy, którzy w zdecydowanej większości (55%) jeszcze w sierpniu 1947 roku „na pytanie czy narodowy socjalizm był dobrą ideą, tylko źle zrealizowaną”20 odpowiadali pozytywnie. Jednak zapoczątkowany postanowieniami Wielkiej Trójki proces denazyfikacji, doprowadził dziś do przedziwnej sytuacji. Oto w 2015 roku Niemcy znów próbują narzucić siłą (tak powiedział Martin Schulz) całej UE swoją wizję społeczeństwa. Państwo niemieckie popada z jednej skrajności w drugą. Od skrajnie rasistowskiej koncepcji czystego rasowo narodu do ekstremalnie lewicowej koncepcji społeczeństwa multikulti. Jedno w myśleniu Niemców nie ulega zmianie. Gorsi, biedniejsi węgierscy nacjonaliści, polscy złodzieje i czescy tchórze nie nadążają za cywilizowanymi Europejczykami i dlatego należy współpracować z Rosją budując Nord Stream 2. Minister Spraw Zagranicznych Radosław Sikorski porównał tą współpracę do paktu Ribbentrop-Mołotow podpisanego trzy dni przed wybuchem II wojny światowej. Czeka nas powtórka? Aha?! A Polacy? Jakie były konsekwencje tej wojny dla nas? Dla kogo? Dla Wojciecha Jaruzelskiego czy Witolda Pileckiego i ich żyjących dziś dzieci? Dla dzielnych członków PPR i MO czy dla „morderców z AK i NSZ – pomocników Hitlera”21. Za każde starcie zbrojne płaci się wysoką cenę. Nie chodzi tu tylko o miliardy wydane na armię. Mam na myśli tysiące rozpadających się rodzin, zniszczone miasta, pozbawienie ludzi ich domów, ogromny strach. My Polacy wiemy o tym doskonale. Konsekwencje wojny to głównie straty demograficzne. II wojna światowa pochłonęła ok. 50 000 000 ofiar, z czego 20 000 000 zginęło w wyniku ludobójstwa. Dla społeczności, takich jak np. Żydzi czy Romowie skończyła się ona niemal całkowitą zagładą. Mieszkańcy Europy Zachodniej i Południowej „mieli sporo szczęścia, ale nie zdawali sobie z tego sprawy. Prawdziwe okropieństwa wojny przeżywano na wschodzie kontynentu, (…) ponieważ okupanci byli bezlitośni”22. Dla 5 000 000 ludzi wojna zakończyła się kalectwem. Ogromna liczba osób została pozbawiona schronienia i środków do życia. „Polska straciła około jednej piątej swojej przedwojennej ludności, w tym dużo większy odsetek ludzi wykształconych, rozmyślnie skazanych na śmierć przez Niemców (…) albo przez Stalina”23 ZSRR również poniosło wielkie straty, ponieważ zginęło 3 000 000 osób z rąk samych Niemców. Koniec II wojny światowej dał ludziom szanse na nowe życie. Powinniśmy wyciągać z tego wnioski i nie popełniać błędów przodków. Na jej przykładzie doskonale widać, że niechęć i wrogość państw do siebie niesie szereg konsekwencji, które nie zawsze są przewidywane wcześniej. 19 K. Robbins, Zmierzch wielkiego mocarstwa. Wielka Brytania w Latach 1970-1992, Wrocław 2000, s.229 J. Holzer, op. cit., s. 176 21 Druk propagandowy Głównego Zarządu Polityczno-Wychowawczego Wojska Polskiego, grudzień 1944; cyt. za: C. Brzoza, A. L. Sowa, Wielka historia Polski. Tom V, Warszawa 2003, s. 420. 22 T. Judt, op. cit., s. 31 23 T. Judt, op. cit., s. 34 20 4 5