IDEOLOGIA, DOKTRYNA, PROGRAM POLITYCZNY 0.19 mb

IDEOLOGIA, DOKTRYNA,
PROGRAM POLITYCZNY
Myśl polityczna formułowana jest na
różnym poziomie ogólności. Pojęcia
ideologia, doktryna oraz program
polityczny uporządkowane są od
poziomu najbardziej ogólnego
i abstrakcyjnego ku szczegółowemu
i konkretnemu.
IDEOLOGIA POLITYCZNA
Mianem ideologii politycznej określa się względnie
kompletną wizję rzeczywistości lub jej szczególnie
ważnego wycinka dla danej formacji politycznej
(organizacji, partii politycznej). Obraz ten uwzględnia
wielorakie aspekty rzeczywistości: światopoglądowofilozoficzny, religijny, etyczny, polityczny, społeczny,
gospodarczy i kulturalny. Ideologia zawiera opis stanu
aktualnego (niejednokrotnie z wyjaśnieniem jego genezy),
ocenę rzeczywistości zgodną z preferowanym systemem
wartości oraz wizję pożądanej przyszłości. Całość
uzupełnia koncepcja przeprowadzenia zmiany
(np. reforma, rewolucja czy restauracja, czyli przywrócenie
porządku politycznego i/lub społecznego sprzed rewolucji)
oraz prognoza i kalkulacja szans na realizację założeń.
DOKTRYNA POLITYCZNA
Doktryna polityczna jest bardziej szczegółowa
i konkretna niż ideologia polityczna. Zawiera
zazwyczaj wskazówki dotyczące metod
i środków koniecznych do osiągnięcia celów.
Na przykład w sferze etycznej rozpatruje
konkretne przypadki, w których nakazane
normy obowiązują absolutnie lub warunkowo;
w sferze politycznej określa dopuszczalne
kompromisy, rozróżnia cele maksymalne,
których osiągnięcie można odłożyć w czasie,
i minimalne, z których realizacją nie można
zwlekać.
PROGRAM POLITYCZNY
Program polityczny to najbardziej
praktyczna postać myśli politycznej
dostosowana do aktualnych
okoliczności.
PODZIAŁ
Tradycyjnie dzieli się doktryny i partie polityczne na
lewicowe, centrowe i prawicowe. Podział ten
wywodzi się z czasów rewolucji francuskiej z 1789 r.,
kiedy deputowani Stanów Generalnych w głosowaniu
nad wnioskiem królewskim przesiedli się na prawą
stronę sali (patrząc od strony marszałka), a oponenci
pozostali po lewej. Uniwersalne zastosowanie tego
podziału wielokrotnie było już krytykowane. Jego
przeciwnicy wykazywali, że w charakterystyce
formacji politycznych obserwowanych przez dłuższy
czas nie sposób wskazać elementów ciągłości
i spójności oraz że używanie tego modelu prowadzi
do sprzeczności lub paradoksów.
KONSERWATYZM
Mówiąc o konserwatyzmie, należy odróżnić szeroko
rozumianą postawę konserwatywną od zespołu
poglądów politycznych, społecznych i ekonomicznych
z właściwą im podbudową filozoficzną, który ukształtował
się jako doktryna polityczna.
Postawa konserwatywna oznacza nastawienie człowieka
polegające na silnym przywiązaniu do zastanego stanu
rzeczy, pragnieniu jego zachowania (łac. conservarezachowywać) i niechęci do jego zmiany. Konserwatywna
postawa jest pojęciem spoza kręgu polityki. Może
cechować zwolenników różnych ideologii i programów
politycznych, ale także wszelkiego typu systemów:
religijnych, etycznych, estetycznych.
KONSERWATYZM
Konserwatyzm jako doktryna polityczna, nurt ideowy
ukształtował się na przełomie XVIII i XIX w. w reakcji
na filozofię oświecenia, a zwłaszcza na wydarzenia
rewolucji francuskiej. Prekursorem konserwatyzmu
europejskiego był angielski polityk i myśliciel
Edmund Burke (1729-1797). Kwintesencję swoich
poglądów zawarł w publikacji z 1790 r. (Rozważania
o rewolucji we Francji), w której analizował
przyczyny rewolucji francuskiej i formułował
(częściowo trafne) prognozy dotyczące jej dalszego
przebiegu.
KONSERWATYZM
Niezależnie od występujących różnic,
można wskazać kilka podstawowych
elementów wspólnych dla doktryny
konserwatywnej w różnych kręgach
kulturowych i aktualnych w ciągu
dłuższego czasu.
KONSERWATYZM
PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA DOKTRYNY KONSERWATYWNEJ




1.Oparcie własnego systemu światopoglądowego na wierze
objawionej i wielowiekowej tradycji przodków.
2.Negacja oświeceniowego racjonalizmu, optymistycznej oceny natury
ludzkiej, przekonanie o immanentnym (wpisanym w samą
rzeczywistość) charakterze postępu jako prawie rządzącym dziejami
człowieka, odmawianie człowiekowi prawa i zdolności do
kształtowania porządku społecznego i ustroju politycznego,
autonomicznego i nieuwarunkowanego doświadczeniem historycznym.
3.Elitaryzm- przekonanie o niezmienności natury ludzkiej,
pesymistyczna ocena kondycji moralnej człowieka, uznanie
nierówności (materialnych, intelektualnych, społecznych) za trwałą
relację międzyludzką.
4.Przekonanie o wyższości systemów społecznych, prawnych,
politycznych kształtowanych w długotrwałym procesie dziejowym.
Długowieczność instytucji jest kryterium ich zgodności z nadrzędną
wolą Stwórcy.
KONSERWATYZM



5.Organicyzm (postrzeganie instytucji społecznych i politycznych
jako celowo zorganizowanego organizmu), antyindywidualizm
i przywiązanie do relacji wspólnotowych- naturalnym środowiskiem
człowieka są różnorodne wspólnoty: rodzina, grupa lokalna (gmina),
wspólnota eklezjalna (Kościół, związek religijny), stowarzyszenia
i państwo. W takich ramach jednostka wywiązuje się z obowiązków
i korzysta z uprawnień harmonizujących z celami wspólnoty. Relacje
we wspólnocie przypominają funkcje organów w żywym organizmie.
6.Koncepcja silnej władzy w obrębie tradycyjnych sfer jej działania:
dyplomacja, obrona, porządek publiczny, wymiar sprawiedliwości;
koncepcja państwa minimalnego w sferze stosunków
ekonomicznych, społecznych, kulturalnych.
7.Koncepcja surowego systemu prawa wywodzona
z przeświadczenia o pełnej (i nieuwarunkowanej czynnikami
społecznymi) odpowiedzialności jednostki za własne czyny.
KONSERWATYZM
Doktryna konserwatyzmu przetrwała do czasów współczesnych,
jednak w bardzo zmienionej postaci. Wyraźne odrodzenie
konserwatyzmu nastąpiło w latach 70. i 80. XX w. Patronami
kierunku określanego mianem neokonserwatyzmu lub nowej
prawicy, który połączyli z głównymi założeniami klasycznego
liberalizmu ekonomicznego, są m. in. Ludwig von Mises, Friedrich
von Hayek oraz Milton Friedman. Najbardziej wpływowymi
reprezentantami tego kierunku w świecie polityki byli natomiast
Margaret Thatcher i Ronald Reagan. Adoptowali oni założenia
konserwatyzmu do realiów współczesnego świata
demokratycznego. Opowiadali się za obroną cywilizacji
euroatlantyckiej zagrożonej przede wszystkim przez komunizm.
Za jej fundament uważali wolność i godność człowieka - wartość
wspólną dla wielu nurtów chrześcijaństwa. Przeprowadzili
demontaż rozbudowanych instytucji państwa opiekuńczego w imię
większej skuteczności gospodarki, która zapewniła społeczeństwu
korzystanie z dobrobytu.
KATOLICKA NAUKA SPOŁECZNA
Elementy nauczania społecznego (etyki społecznej)
były zawsze obecne w doktrynie Kościoła katolickiego.
Jednak za prekursora jej nowoczesnej wersji uważa się
papieża Leona XIII. W opublikowanej w 1891 r.
encyklice Rerum novarum podjął on tzw. kwestię
robotniczą, czyli położenia proletariatu w warunkach
drugiej rewolucji przemysłowej oraz w kontekście
rozwoju socjalistycznego ruchu robotniczego. Papież
negował zarówno reguły życia społecznego
kształtowane przez liberalny kapitalizm, jak i ideologię
socjalistyczną. Uznał własność prywatną za instytucję
prawa naturalnego, jednak w odróżnieniu do
liberalizmu podkreślał, że na właścicielu ciążą doniosłe
zobowiązania społeczne: przede wszystkim
zapewnienie możliwie wielu miejsc pracy oraz godziwej
płacy.
KATOLICKA NAUKA SPOŁECZNA
W okresie dwudziestolecia międzywojennego naukę
społeczną rozwijał papież Pius XI. W encyklice
Quadragesimo anno (1931) wysunął on koncepcję trzeciej
drogi między liberalizmem gospodarczym
a kolektywizmem socjalistycznym.
Pod wpływem II wojny światowej politycy z partii
chrześcijańsko-demokratyczne (chadeckich) angażowali
się na rzecz integracji europejskiej, która ma
wyeliminować konfrontację i rywalizację między
państwami. Ojcami założyciela poprzedniczki Unii
Europejskiej- Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej
(EWG)- byli m.in. tacy chadecy jak Alcide De Gasperi,
Konrad Adenauer czy Robert Schuman.
KATOLICKA NAUKA SPOŁECZNA
Przełomowe znaczenie dla relacji Kościół- świat miał
pontyfikat Jana XXII (1958-1963) i zwołany przez niego
Sobór Watykański II (1962-1965). Papieski i soborowe
dokumenty (Mater et Magistra, Pacem in terris) dążyły do
dostosowania poglądów Kościoła do aktualnych potrzeb
(zgodnie z hasłem aggiornamento - otwarcie na
współczesność).
Kolejnych znaczących zmian w postawie Kościoła dokonał
obdarzony wyjątkową charyzmą Jan Paweł II (1978-2005).
Wniósł on do społecznej refleksji katolicyzmu nowe wątki
związane z osobistym doświadczeniem totalitaryzmu
nazistowskiego i komunistycznego oraz wielki ładunek
wrażliwości społecznej.
KATOLICKA NAUKA SPOŁECZNA
Na uwagę zasługują zwłaszcza:



Pełna akceptacja reguł wolnego rynku przy akcentowaniu prymatu
godności osoby ludzkiej w relacjach kapitał - praca;
Wybór tzw. opcji na rzecz ubogich, które nakazywały Kościołowi
przeciwstawienie się wszelkim formom niesprawiedliwości;
Odrzucenie prób kojarzenia chrześcijaństwa z jakimikolwiek
formami marksizmu (np. z tzw. teologią wyzwolenia uzasadniającą
użycie przemocy w walce o sprawiedliwość społeczną
i zakładającą strategiczny sojusz z komunizmem).
Kolejny papież Benedykt XVI (jego pontyfikat zaczął się w 2005 r.)
w swoim nauczaniu podjął aspekty globalizacji gospodarki
i kultury oraz wynikające z nich nowe problemy ładu etycznego.
KATOLICKA NAUKA SPOŁECZNA
NAJWAŻNIEJSZE CECHY KATOLICKIEJ NAUKI SPOŁECZNEJ:
o
o
o
o
1. Oparcie konstrukcji intelektualnej na preferowanej przez
Kościół filozofii neotomistycznej (uwspółcześniona wersja filozofii
św. Tomasza z Akwinu) i elementach personalizmu
chrześcijańskiego (Jean Mounier, Jacques Maritain).
2. Uwypuklanie pojęcia osoby ludzkiej obdarzoną niezbywalną
godnością, z której wynikają nienaruszalne prawa osobiste,
polityczne i socjalne; osoba postrzegana jest odmiennie niż jako
jednostka w perspektywie liberalnej oraz inaczej niż bezimienny
element komunistycznego świata mas społecznych.
3. Podkreślenie podmiotowości i nadrzędności człowieka we
wszystkich aspektach w relacji kapitał-praca oraz zachęta do
rozwiązywania ewentualnych konfliktów w duchu dialogu
i solidarności.
4. Preferencja dla roszczeń ubogiej części mieszkańców globu
z dyskryminowanego pod względem dostępu do światowej ofert
dóbr Południa względem Sytej Północy.
KATOLICKA NAUKA SPOŁECZNA
NAJWAŻNIEJSZE CECHY KATOLICKIEJ NAUKI
SPOŁECZNEJ:
o
o
o
5. Postulat wbudowania w demokratyczny porządek konstytucyjny
niezbędnego minimum nienaruszalnych i uniwersalnych reguł
etycznych gwarantujących m.in.: Prawo do życia od poczęcia do
naturalnej śmierci (zakaz aborcji i eutanazji); Zakaz praktykowania
eugeniki, prokreacji in vitro, klonowania człowieka; Utrzymanie
tradycyjnego modelu małżeństwa i rodziny (odmowa uznawania
związków małżeńskich osób tej samej płci); Zagwarantowanie
wolności religijnej i wolności sumienia.
6. Bezwarunkowe potępienie wszelkich form agresji w stosunkach
międzynarodowych (w tym interwencji zbrojnych o charakterze
prewencyjnym); rezygnacja z koncepcji wojny sprawiedliwej;
7. Propagowanie koncepcji subsydiarności jako reguły podziału
władzy i zadań między jednostkami, małymi i wielkimi wspólnotami
oraz władzami państwowymi, a także między państwami
narodowymi oraz organizacjami między - i ponadnarodowymi.
LIBERALIZM
Liberalizm jest najstarszą ze
współcześnie występujących doktryn
politycznych.
Prekursorami liberalizmu byli Jon
Locke, Karol Monteskiusz (Charles
Montesquieu), a w zakresie poglądów
na gospodarkę- Adam Smith.
LIBERALIZM
John Locke (1632-1704) działał w Anglii w okresie tzw.
Glorious Revolution (rewolucji angielskiej lat 1688-1689),
która przesądziła o ewolucji ustroju ku konstytucyjnej
monarchii parlamentarnej. Na kartach Dwóch traktatów
traktatów rządzie (1690) sformułował koncepcję ustroju
opartą na teorii umowy społecznej i podziale władzy.
Racją bytu państwa jest jego zdaniem ochrona
podstawowych dóbr jednostki, z których najważniejsza
jest wolność. Władza ponosi odpowiedzialność przed
społeczeństwem. Nie skupia się ona w jednym
najwyższym organie, lecz jest celowo podzielona,
a ponadto ogranicza się do realizacji zadań zawartych
w umowie, pozostawiając społeczeństwu swobodę we
wszystkich pozostałych sprawach.
LIBERALIZM
Karol Monteskiusz (Charles Montesquieu; 1689-1755),
żyjący we Francji o pokolenie później od Locke’a
w dziele O duchu praw (1748) sformułował uznana
niemal powszechnie za klasyczną koncepcję
trójpodziału i równowagi władz. Do dwuizbowego
parlamentu należeć miała władza ustawodawcza
i kontrola władzy wykonawczej; władza wykonawcza,
która obejmowała sferę wielkiej polityki i administracji,
była domeną monarchy i ministrów odpowiedzialnych
przed parlamentem; z kolei wymiar sprawiedliwości
należeć miał do niezależnych i niezawisłych sądów.
Równowagę między władzami zapewniał system
mechanizmów pozwalający każdej z nich oddziaływać
hamująco na decyzje dwóch pozostałych.
LIBERALIZM
Ekonomiczny aspekt doktryny liberalnej
rozwinął Adam Smith (1723-1790). Uważał on
gospodarkę za strefę aktywności człowieka
podlegającą obiektywnym prawom,
analogicznym do tych, które występują
przyrodzie. Jej sprawne funkcjonowanie może
sprawić pozostawienie gospodarki w rękach
wolnych, indywidualnych przedsiębiorców
i powstrzymanie się władzy od wszelkiej
ingerencji w samoregulujący się mechanizm
gospodarki.
LIBERALIZM
W ramach szeroko rozumianego kierunku liberalnego
zarysował się podział na dwie tendencje:
1. klasyczną - reprezentowana przez Beniamina Konstanta (17671830), ograniczającą się do obrony swobód jednostki, reguł
wolnego rynku i wolnej wymiany międzynarodowej;
2. demokratyczną – postulującą m.in. powszechne prawo wyborcze,
gwarancję minimalnych praw socjalnych, reprezentowaną przez
Hojna Stuarta Milla (1806-1873).
Postawę pośrednia zajmował Alexis de Tocqueville (1805-1859),
wybitny badacz funkcjonowania amerykańskiego systemu
politycznego (autor dzieła O demokracji w Ameryce),który liczył
się z nieuchronną demokratyzacją państwa w warunkach
liberalizmu. W Niemczech doszło
z kolei do symbiozy niektórych formacji liberalnych przez
dynamicznie rozwijający się ruch nacjonalistyczny.
LIBERALIZM








Niezależnie od znacznych różnic można określić zespół wspólnych wartości dla wielu opcji
liberalnych:
Prymat wolności jednostki- wolność jest postrzegana jako najwyższa wartość i zasada
stosunków politycznych, ekonomicznych i społecznych; Człowiek jest wartością najwyższą
i zawsze musi być traktowany jako cel działań, nigdy zaś jako ich środek (narzędzie).
Indywidualizm- nadrzędność praw i wolności jednostki nad celami społeczeństwa i państwa;
wynika stąd m.in. prawo do swobodnej ekspresji własnej osobowości, afirmacja roszczeń
mniejszości przed dążeniami większości.
Racjonalizm- uznanie rozumu ludzkiego za najwyższą instancję intelektualną i polityczną.
Relatywizm- obejmujący przekonanie o zmienności natury ludzkiej, względności i
zmienności oraz subiektywności norm moralnych; System prawa powinien się ograniczać do
nakazów
i zakazów zapewniających porządek społeczny, a sferę moralności należy pozostawiać
przede wszystkim w domenie życia osobistego.
Afirmacja koncepcji homo economicus- homo economicus to jednostka kierująca się
motywem zysku; Przyczynia się do optymalnego rozwoju gospodarczego w ramach wolnego
rynku opartego na własności prywatnej oraz swobodnej inicjatywie gospodarczej i wolnej
wymianie towarów i usług.
Uniwersalizm- przekonanie o powszechnej ważności i możliwości zastosowania zasad
liberalnych w dowolnych warunkach cywilizacyjnych i kręgach kulturowych; Akcentowanie
przynależności człowieka- wolnej jednostki- do rodziny ludzkiej, promowanie projektów
integracyjnych w skali kontynentu i wymiarze globalnym.
Utylitaryzm- koncepcja moralności, która za kryterium dobra uznaje wynikającą z działania
indywidualna i społeczna korzyść.
SOCJALIZM- MARKSIZM
Twórcami nowoczesnej doktryny
socjalistycznej byli Karol Marks (1818-1883)
i Fryderyk Engels (1820-1895). Główne tezy
zaprezentowali w broszurze agitacyjnej
Manifest komunistyczny, którą opublikował
w 1848 r. Pogłębiona wersję doktryny
zawierają obszerna trzytomowa publikacja
Marksa (Kapitał) oraz studia Fryderyka
Engelsa (Anty-Duhring).
SOCJALIZM- MARKSIZM
Socjalizm Marksistowski opiera się na następujących fundamentalnych
założeniach:




Materializm dialektyczny- uznaje materię za jedyny istniejący byt, neguje
samoistny, niezależny świat duchowy; przy takim rozumieniu rzeczywistości
wszystkie motywy ludzkiego działania mają podłoże materialne,
o charakterze deterministycznym (są w pewien sposób z góry przesądzone);
Materializm historyczny- rekonstruuje dzieje człowieka jako walkę
antagonistycznych klas społecznych o zdobycie panowania nad środkami
produkcji (tzw. Baza), która ma na celu uzyskanie pełni władzy politycznej
pozwalającej na kontrolę tzw. Nadbudowy (kultura, prawo, etyka);
Przekonanie o odkryciu obiektywnych praw rozwoju dziejów, co prowadziłoby
do bezprecedensowego przewrotu: można by pokierować historią
w pożądanym kierunku (dotychczas filozofowie opisywali świat, teraz będą
go zmieniać);
Wizja totalnej rewolucji, którą pod kierunkiem marksistów przeprowadzi
uciskany proletariat. Jej celem będzie zniesienie porządku społecznego
opartego na własności prywatnej - poza źródłem wszelkiego wyzysku
i nieszczęść - wprowadzenie na to miejsce systemu gwarantującego
społeczną sprawiedliwość dzięki kolektywnej własności.
SOCJALIZM- MARKSIZM
Podobnie jak w przypadku innych masowych formacji,
w ruchu socjalistycznym doszło niebawem do
wewnętrznych podziałów na tle programowym.
W wyniku najważniejszego konfliktu wyłoniły się dwa
nurty:
 ortodoksyjno - maksymalistyczny- podtrzymujący
koncepcję rewolucji i negujący wszelkie formy
kompromisu z teoretycznie bliskimi im ideowo siłami
politycznymi (np. socjaldemokratami lub partiami
ludowymi);
 rewizjonistyczno - reformistyczny- odraczający rewolucję
lub rezygnujący z niej jako metody, opowiadający się za
ewolucyjnym przekształceniem kapitalizmu w kierunku
demokratycznym
i egalitarnym.
SOCJALIZM- MARKSIZM
W latach 70. XX w. część z nich- zwłaszcza
włoska i hiszpańska- przyjęły doktrynę tzw.
eurokomunizmu (rezygnacja z koncepcji
dyktatury proletariatu, akceptacja
demokracji i wolnego rynku, deklaracja
lojalności wobec własnych państw
narodowych zamiast radzieckiej centrali).
Strategia ta obliczona była na wyjście
z politycznej izolacji, skazującej je mimo
stosunkowo licznego elektoratu
(we Włoszech do około 30%) na ciągłe
pozostawanie w opozycji.
SOCJALIZM- MARKSIZM
Partie komunistyczne rządzące w radzieckiej strefie
wpływów stawały się typowymi partiami władzy.
Czynnik doktrynalny nie tracił na znaczeniu, zmieniał
jednak swoje funkcje. W miejsce czynnika
mobilizującego poparcie społeczne i zapewniającego
rekrutacje nowych zwolenników stał się instrumentem
wszechstronnej kontroli nad społeczeństwem.
Ortodoksyjność (bezwarunkowa wierność doktrynie)
była uniwersalną miarą, która służyła do oceny
podstawy jednostek i grup, funkcjonowanie
gospodarki i wytworów kultury. W oczach władzy
uchodziła za probierz stabilizacji jej rządów.
SOCJALDEMOKRACJA


Do prekursorów współczesnej socjaldemokracji należą
teoretycy socjalizmu demokratycznego z przełomu XIX i XX w.:
Edward Bernstein (1850-1932) i Max Adler (1873-1937).
Byli oni twórcami tzw. austromarkizmu, w którym próbowali
połączyć marksizm z neokantyzmem. Kwestionowali
nieuchronność rewolucji komunistycznej w wersji
marksistowskiej wraz z zapowiedzią tzw. dyktatury proletariatu,
a opowiadali się za ewolucyjną, pokojową
i demokratyczną drogą reform społeczno-politycznych.
Ich przeciwnicy, a zwłaszcza Lenin i bolszewicy, oceniali te
poglądy jako sprzeniewierzenie się teorii Marksa, uchodzącej
za dogmat, i piętnowali ich jako rewizjonistów.
Do najwybitniejszych przedstawicieli polskiej myśli
socjalistycznej w dwudziestoleciu międzywojennym zalicza się
Mieczysława Niedziałkowskiego i Zygmunta Żuławskiego.
SOCJALDEMOKRACJA
KANON WSPÓŁCZESNEJ DOKTRYNY
SOCJALDEMOKRATYCZNEJ






1.Koncepcja neutralności światopoglądowej państwa oraz pluralizmu
religijno-filozoficznego w ramach partii; wycofanie z systemu prawa
zakazów/ograniczeń dotyczących aborcji i eutanazji; aprobata związków
małżeńskich osób o tej samej płci.
2.Pluralistyczna demokracja parlamentarna z szerokimi gwarancjami
praw i wolności człowieka oraz wsparcie dla mniejszościowych grup
społecznych (narodowych, kulturowych).
3.Egalitaryzm- angażowanie państwa w eliminowanie dysproporcji
społecznych we wszystkich sferach życia.
4.Poparcie dla ruchów ekologicznych i feministycznych.
5.Koncepcja państwa opiekuńczego.
6.Uniwersalizm- poparcie dla procesów integracji międzypaństwowej
np. w ramach Unii Europejskiej; uznawanie demokratycznych reguł
w relacjach międzynarodowych i praw narodów do suwerenności
państwowej.
7.Antymilitaryzm- przeciwdziałanie konfliktom zbrojnym, pokojowe
i kompromisowe rozwiązywanie sporów międzynarodowych.
NACJONALIZM
Nacjonalizm to kierunek polityczny uznający
bezwzględną nadrzędność interesu wspólnoty
narodowej nad prawami jednostki i grup, klas
społecznych oraz własnego narodu w relacjach
międzynarodowych; w skrajnej postaci - gdy
wiąże się z poniżaniem, nienawiścią, agresją
wobec obcych - określany bywa mianem
szowinizmu lub rasizmu. Nacjonalizmowi
towarzyszy niekiedy etnocentryzm przekonanie o dodatnim wyróżnianiu się
własnego narodu pod względem kulturowym
i cywilizacyjnym na tle innych.
NACJONALIZM


Nacjonalizm rozwijał się od 2. połowy XIX w. zarówno
wśród narodów posiadających własne państwo - służył
wówczas jako uzasadnienie i wzmocnienie roszczeń
dominacji lub ambicji mocarstwowych (w tym
kolonizatorskich) - jak i wśród zależnych społeczności
narodowych lub etnicznych dążących do uzyskania
niezależności. Mobilizował wtedy społeczeństwo do
walki o zachowanie zagrożonej odrębności lub
emancypacji państwowej.
Nacjonalizm czerpał inspirację m.in. z koncepcji
historyczno-politycznych Josepha Arthura Gobieneau
i Stewarda Howarda Chamberlaina. Najgłośniejszym
polskim przedstawicielem myśli nacjonalistycznej
pozostaje Roman Dmowski.
EKOLOGIZM
Ruch ekologiczny należy do najmłodszych formacji społecznopolitycznych. Powstał na przełomie lat 60. i 70. XX w.,
w znacznym stopniu pod wpływem intensyfikacji badań nad
stanem zagrożenia środowiska naturalnego. Głębsza warstwa
ideologii ekologicznej ma charakter etyczny i aksjologiczny
(odnoszący się do systemu wartości etycznych): dotyczy
całokształtu relacji człowiek- natura. Celem umiarkowanego
nurtu ruchu ekologicznego jest zachowanie świata przyrody
jako bezcennego dobra dla człowieka. Postuluje on kontrolę
nad rozwojem gospodarczym (zwłaszcza przemysłem
i nowoczesnymi technologiami w rolnictwie), aby powstrzymać
degradację naturalnego środowiska i zapewnić jego
rekultytowi cieplarnianemu (poprzez ograniczenie emisji CO2
do atmosfery). Działacze ekologiczne postulują również
rezygnację z rozwoju energetyki atomowej i zastępowanie
tradycyjnych, „brudnych” gałęzi produkcji odnawialnymi
źródłami energii (wykorzystanie wiatru, pływów morskich).
EKOLOGIZM
Przedstawiciele radykalnego odłamu ekologizmu wzywają do
przewartościowania stosunku człowieka do natury - ich
zdaniem człowiek jest jednym z elementów natury i nie
powinien znajdować się na uprzywilejowanej pozycji
w stosunku do świata zwierząt. Uważają, że zwierzęta,
podobnie jak każda osoba ludzka, nie mogą być środkiem, ale
wyłącznie celem rozumnego działania człowieka. W tym
kontekście mówi się o wyzwoleniu świata zwierząt,
zagwarantowaniu ich podstawowych praw i uznania ich
godności. Radykalni ekologowie prowadzą kampanie
przeciwko wykorzystaniu zwierząt w eksperymentach
medycznych, zwalczają produkcję, handel i zwyczaj noszenia
garderoby pochodzenia zwierzęcego, promują wegetarianizm.
Przykładem działalności tego kierunku w ruchu ekologicznym
jest organizacja Greenpeace. Próbowała ona bezpośrednio
uniemożliwiać połowy zagrożonych gatunków ryb i innych
zwierząt.
FEMINIZM
Źródeł feminizmu można szukać w wybranych
nurtach rewolucji francuskiej (Deklaracja praw
mężczyzny i kobiety, 1793), w poglądach Hojna
Stuarta Milla oraz w ruchu sufrażystek z przełomu
XIX i XX w. (Emmeline Pankhurts), które domagały
się prawnej emancypacji kobiet i praw wyborczych
dla nich. Do sukcesów w ruchu w jego pierwszym
etapie funkcjonowania można zaliczyć zniesienie
prawnej dyskryminacji kobiet, zwłaszcza w sferach
prawa rodzinnego, majątkowego, dostępu do
edukacji i stanowisk publicznych oraz praw
wyborczych (cele te osiągnięto w okresie
dwudziestolecia międzywojennego oraz
w 2. połowie lat 40. XX w.)
FEMINIZM


Feminizm inspirował powstanie osobnej gałęzi badań
naukowych- feminologii, która uzyskała status
dyscypliny akademickiej (jako tzw. bander studiem).
Ze względu na metody realizacji celów w ruchu
feministycznym wyróżnia się nurt umiarkowany
i radykalny. Przejawami radykalnej opcji są:
postulat tworzenia odrębnej kultury świata kobiet,
w którym mogłyby w pełni afirmować swoje
człowieczeństwo w warunkach wolnych od jawnych
i ukrytych form paternalistycznej (ojcowskiej, a szerzej
też: męskiej) dominacji;
upatrywanie w dyskryminacji kobiet przez świat
mężczyzn głównego czynnika odpowiedzialnego za
wszystkie formy historycznej i współczesnej
niesprawiedliwości społecznej.
ANARCHIZM
To pojęcie obejmuje bardzo zróżnicowane
i często wzajemnie wykluczające się
treściowo kierunki myśli i działalności
politycznej. Zespala je odrzucenie
organizacji państwowej, którą uznają za
instytucję zbędną, a nawet źródło wszelkich
nieszczęść. Zwolennicy różnych szkół
anarchizmu wyprowadzają z tej tezy różne
wnioski.
ANARCHIZM
Szkoły myśli anarchistycznej lokują się zasadniczo po lewej stronie
klasycznej sceny politycznej. Anarchiści (lewica) są rzecznikami
skrajnego kolektywizmu i postulują tworzenie wielopiętrowej
federacji producentów i konsumentów, realizują w skali lokalnej,
regionalnej i globalnej ich kooperacje w sferze gospodarczej
i kulturalnej. Łączy ich ponadto ateizm i negacja wszelkich
systemów wartości moralnych uważanych za maskę dla
naturalnego egoizmu. Ważną metodą walki politycznej lewicy
anarchistycznej był tzw. terror indywidualny, czyli zamachy na
ważnych przedstawicieli zwalczanych władz/reżimów politycznych.
Do najsłynniejszych przykładów takich zamachów należało
zgładzenie cara Aleksandra II, zabójstwo prezydenta Francji Sadi
Carnota i prezydenta USA Williama McKinleya. Czołowymi
Przedstawicielami tego odłamu anarchizmu byli: Pierze Proudhon
(1809-1865), Michaił Bakuin (1814-1876) i Piotr Kropotkin
(1842-1921). Część anarchistów należała przejściowo do
I Międzynarodówki Socjalistycznej, skąd usunięto ich w 1876 r.
ANARCHIZM
Stosunkowo silne znaczenie zyskali anarchiści
w Rosji w 2. połowie XIX w. oraz podczas
rewolucji 1905r., kiedy to najsilniejszą formacją
odwołującą się do tej tradycji byli eserowcy (partia
socjalnych rewolucjonistów), rozbita
i eksterminowana następnie przez bolszewików.
Anarchizm w znaczny sposób zaistniał również na
hiszpańskiej scenie politycznej przełomu wieków
oraz podczas wojny domowej w latach 1936-1939
(od pewnego momentu brutalnie tłumiony przez
władze republikańskie).
AGRARYZM
Agraryzm to kierunek ideowy i stosunkowo
zróżnicowany wewnętrznie nurt polityczny
sięgający połowy XIX w. Najsilniejsze
ośrodki ruchu mieściły się w Niemczech
i Szwajcarii, gdzie kształtowały się jego
najwcześniejsze formacje. Wytępiał także
w Danii, Szwecji, a po I wojnie światowej –
w Czechosłowacji, Polsce, Bułgarii, Rumunii
i na Węgrzech.
AGRARYZM
Agraryści przedstawiają swoją koncepcję ustroju i porządku
społecznego jako swoistą „trzecią drogę” między dwoma
„miejskimi” systemami: kapitalizmem i socjalizmem. Stosunki
panujące we wspólnocie wiejskiej - silne emocjonalne
przywiązanie do ziemi, przyrody i natury, poczucie jedności
losu skłaniające do solidarności bogatszych i uboższych stanowią wzorzec systemu wartości tego kierunku. Agraryści
podkreślają też jego „naturalność” w przeciwieństwie do
„sztuczności” stosunków panujących w mieście. Jako
uniwersalny model ładu narodowego rekomendują oni
porządek wiejski, organiczny- traktujący wszystkie warstwy
społeczne jako funkcjonalnie dopełniające się elementy
całości. Akcentowanie roli tradycji, rodziny i wiary zbliża
agrarystów do chrześcijańskiej demokracji.
AGRARYZM
Na polskiej scenie politycznej dwudziestolecia
międzywojennego agraryzm reprezentowały silne partie ludowe
(PSL „Piast”, PSL „Wyzwolenie”; później po połączeniu wielu
ugrupowań w 1931r.- Stronnictwo Ludowe). Najwybitniejszym
teoretykiem doktryny był Stanisław Miłkowski (1905-1945), a do
intelektualnych sprzymierzeńców w latach 30. zaliczał się też
Władysław Grabski (1874-1938).
Po II wojnie światowej w 1946 r. ideologia agraryzmu stała się
fundamentem programu PSL-u- jedynej legalnej partii
opozycyjnej w warunkach kształtowania się dyktatury
komunistycznej. Wartości agraryzmu zespalała z misją obrony
fundamentalnych praw narodu do niepodległości, demokracji,
wolności i obywatelstwa w kręgu zachodniej chrześcijańskiej
cywilizacji europejskiej.
AGRARYZM
Na współczesnej politycznej scenie
w Europie agraryści zachowują
wpływy w krajach skandynawskich
oraz w Szwajcarii. Po obaleniu
komunizmu w Polsce do idei tych
próbowały nawiązywać początkowo
liczne, ale rozdrobnione partie
ludowe, z których do dziś pozostał
jedynie PSL.