Rozpowszechnienie zespołu niespokojnych nóg wśród kobiet w ciąży

PRACA ORYGINALNA
Rozpowszechnienie zespołu niespokojnych
nóg wśród kobiet w ciąży
Prevalence of restless legs syndrome in the population of pregnant women
Mariusz Siemiński1, Magdalena Karwacka1, Małgorzata Potocka1,
Anna Nitka-Siemińska2, Walenty M. Nyka1
1Klinika
2Klinika
Neurologii Dorosłych Akademii Medycznej w Gdańsku
Chorób Psychicznych i Zaburzeń Nerwicowych Akademii Medycznej w Gdańsku
t Abstract
Resless legs syndrome in the population of pregnant women
Introduction. The aim of this study was to assess the prevalence of restless legs syndrome
(RLS) in the population of pregnant women.
Material and methods. We have used a diagnostic questionnaire based upon diagnostic
criteria of RLS formulated by International Restless Legs Syndrome Study Group. Pregnant
women attending to routine control visits at obstetrics outpatient department participated
in the study.
Adres do korespondencji:
Mariusz Siemiński
Klinika Neurologii Dorosłych
Akademia Medyczna w Gdańsku
ul. Dębinki 7, 80–212 Gdańsk
tel.: 058 349 23 00
faks: 058 349 23 20
e-mail: [email protected]
ISSN 1641–6007
Sen 2006, Tom 6, Nr 2, 71–74
Copyright © 2006 Via Medica
Results. We have examined 128 pregnant women. Mean age of the examined group was
27.7 years. Restless legs syndrome was found in 20 of them (15.6%). There was no age
difference between RLS-positive and RLS-negative groups. There was no difference in iron
and folic acid supplementation intake between the groups. Restless legs syndrome was more
frequent among multiparae than among primigravidae. RLS-positive subjects had problems
with sleep initiation more frequently. For 25% of RLS-positive subjects the syndrome was
the most problematic health complaint.
Conclusions. Restless legs syndrome is a frequent problem in the population of pregnant
women, leading to sleep disorders. The disease is underdiagnosed in the general practice.
Key words: restless legs syndrome, pregnancy, sleep disorders
t Wstęp
Zespół niespokojnych nóg (RLS, restless legs syndrome) jest zaburzeniem ruchowym negatywnie wpływającym na jakość snu. Jego rozpowszechnienie, w zależności od badanej grupy i zastosowanej metodologii, waha
się w granicach 5–15% populacji ogólnej [1]. Podstawowymi kryteriami pozwalającymi na rozpoznanie RLS,
sformułowanymi przez Międzynarodową Grupę Badawczą Zespołu Niespokojnych Nóg (IRLSSG, International Restless Legs Syndrome Study Group), są:
— uczucie przymusu poruszania kończynami dolnymi,
któremu towarzyszą inne nieprzyjemne doznania
czuciowe w obrębie nóg;
— występowanie lub nasilanie się objawów w czasie
spoczynku;
— występowanie lub nasilanie się objawów wieczorem
i w nocy;
— ustępowanie objawów pod wpływem ruchu [1].
Konsekwencjami zespołu niespokojnych nóg są zaburzenia snu i obniżenie jakości życia [2]. Przyczyna RLS
pozostaje nieznana. Aktualnie najbardziej przekonujące
są dwie hipotezy. Pierwsza z nich mówi o zaburzeniach
transmisji dopaminergicznej w ośrodkowym układzie
nerwowym, w obrębie jąder podstawy lub w dopaminergicznych drogach rdzeniowych. Według drugiej hipotezy przyczyną RLS są zaburzenia metabolizmu żelaza
w ośrodkowym układzie nerwowym. Ze względu na rolę,
jaką odgrywa żelazo w metabolizmie dopaminy, teorie te
nie wykluczają się [3, 4].
www.sen.viamedica.pl
71
SEN
2006, Tom 6, Nr 2
Tabela 1. Rozpowszechnienie niektórych zaburzeń snu, nadwagi, stosowania używek i przyjmowania
suplementów żelaza i kwasu foliowego w badanych grupach
Średni wiek (lata)
Ciężarne bez RLS
p
27,7
27,7
NS
< 0,05
Problemy z zaśnięciem
40%
23,1%
Senność dzienna
55%
60,2%
NS
Ruchy kończyn we śnie
35%
22%
< 0,05
Występowanie RLS w rodzinie
5%
6,4%
NS
Nadwaga przed ciążą
25%
11,1%
< 0,05
Codzienne picie kawy
30%
33,3%
NS
Palenie tytoniu
10%
7,4%
NS
Przyjmowanie suplementów żelaza i kwasu foliowego w ciąży
90%
94,5%
NS
Od momentu zdefiniowania RLS przez Karla Ekboma [5] zwracano uwagę na jego częstsze występowanie
wśród kobiet w ciąży. W przeprowadzonych dotychczas
badaniach epidemiologicznych rozpowszechnienie RLS
w tej grupie wahało się od 11% do 26% [6–8]. Celem badania przeprowadzonego przez autorów niniejszej pracy
była ocena rozpowszechnienia RLS wśród kobiet w ciąży oraz analiza jego związku z przebiegiem ciąży.
t Materiał i metody
Badaniem, które prowadzono od grudnia 2004 roku
do kwietnia 2005 roku, objęto pacjentki wybranych poradni ginekologicznych na terenie Gdańska. Udział w badaniu zaproponowano ciężarnym kobietom zgłaszającym
się na wizyty kontrolne. Kobiety, które wyraziły zgodę
na udział w badaniu, otrzymywały kwestionariusz zawierający pytania dotyczące objawów RLS, zaburzeń snu,
współwystępujących chorób i trybu życia. Dane te uzupełniano informacjami na temat aktualnej ciąży i ewentualnych poprzednich ciąż. W kwestionariuszu znajdowało się także pytanie umożliwiające kobietom z RLS
ocenę jego ciężkości w porównaniu z innymi występującymi u nich objawami. Pytanie brzmiało: „Na ile problemy z nogami, opisane w pytaniach 1–5, są dla Pani dokuczliwe?”. Kobiety miały do wyboru jedną z następujących odpowiedzi: a) Jest to najbardziej dokuczliwa
z moich dolegliwości; b) Jest to jedna z bardziej dokuczliwych dolegliwości; c) Inne moje problemy ze zdrowiem
bardziej mi dokuczają; d) Nie mam takich dolegliwości,
to nie jest mój problem.
Pytania kwestionariusza dotyczące podstawowych
objawów RLS oparto na kryteriach rozpoznania RLS,
opracowanych przez IRLSSG [1].
W analizie statystycznej zastosowano testy chi i t
w celu porównania podgrup pacjentek.
t Wyniki
Po wyrażeniu zgody na udział w badaniu ankiety
wypełniło 128 pacjentek. Średni wiek badanej grupy
72
Ciężarne z RLS
wynosił 27,8 ± 2,06 roku. W przypadku 91 pacjentek
była to pierwsza ciąża. Średni wiek ciąży w momencie
badania wynosił 6,9 miesiąca.
Wszystkie podstawowe kryteria RLS stwierdzono
u 20 pacjentek (15,6%). Dane dotyczące wieku, występowania problemów z zaśnięciem, senności dziennej, ruchów kończyn podczas snu, RLS u członków rodziny,
a także palenia tytoniu, regularnego picia kawy, otyłości
i przyjmowania suplementów żelaza i kwasu foliowego
przedstawiono w tabeli 1. U trzech pacjentek w grupie
bez objawów RLS występowały choroby nerek, a u jednej — cukrzyca. W grupie kobiet z RLS nie stwierdzono
żadnych chorób przewlekłych.
U 70,6% pacjentek z RLS objawy wystąpiły w III trymestrze ciąży. Objawy RLS częściej występowały u wieloródek niż u pierwiastek (20,6% vs. 16,2%, p < 0,01).
Dla 25% pacjentek z objawami RLS były one najpoważniejszym problemem zdrowotnym, dla 40% z nich
RLS był jedną z najdokuczliwszych dolegliwości, a dla
20% objawy te były mniej istotne od innych problemów
związanych ze zdrowiem.
Wszystkie pacjentki z RLS zgłaszały swoje dolegliwości lekarzowi prowadzącemu ciążę. W żadnym z przypadków nie postawiono diagnozy RLS.
t Dyskusja
W niniejszym badaniu stwierdzono, że RLS występował u 15,6% ciężarnych kobiet. Wynik ten różni się
od rezultatów innych badań dotyczących rozpowszechnienia RLS wśród ciężarnych. Ekbom w swoim badaniu stwierdził RLS u 11,3% ciężarnych [5]. W badaniu
Goodmana i wsp. [9] RLS występował u 19% pacjentek.
Podobne rozpowszechnienie tego zespołu wśród ciężarnych (19,9%) opisali Suzuki i wsp. w populacji japońskiej [7]. W dwóch badaniach nad populacją włoską,
prowadzonych przez tę samą grupę badawczą, RLS opisano u 19% [10] i u 26% ciężarnych [8]. Należy wziąć
pod uwagę dwie przyczyny różnic w wynikach badań
nad rozpowszechnieniem RLS u ciężarnych. Po pierw-
www.sen.viamedica.pl
Mariusz Siemiński i wsp., Zespół niespokojnych nóg u kobiet w ciąży
sze, w cytowanych badaniach posługiwano się odmiennymi narzędziami badawczymi i kryteriami rozpoznawania RLS. Jedynie w badaniu Manconiego i wsp. z 2004
roku [8] wykorzystano sformułowane przez IRLSSG kryteria rozpoznawania tej jednostki chorobowej. Brak wystandaryzowanych kryteriów rozpoznawania RLS mógł
się przyczynić do różnic w wynikach. W swym badaniu autorzy tej pracy posługiwali się kwestionariuszem
opartym bezpośrednio na oficjalnych kryteriach rozpoznawania RLS, co uwiarygadnia uzyskany przez nich
wynik. Drugim czynnikiem, który może wpływać na
różnice w wynikach badań, jest zróżnicowanie badanych populacji. Philips i wsp. opisali istotne różnice
w rozpowszechnieniu RLS pomiędzy poszczególnymi regionami Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej, co
sugeruje, że skład etniczny badanej populacji oraz uwarunkowania geograficzne, ekonomiczne bądź historyczne
mogą wpływać na częstość występowania RLS [11].
Autorzy pracy stwierdzili, że RLS występował częściej u wieloródek. W literaturze brakuje danych porównujących rozpowszechnienie RLS u pierwiastek i wieloródek. Opisana przez autorów różnica może sugerować,
że przebyte ciąże stanowią czynnik ryzyka rozwoju RLS
w czasie kolejnych ciąż.
Ocena metabolizmu żelaza w badanej grupie nie była
możliwa. Pacjentki z RLS równie często przyjmowały
suplementy żelaza i kwasu foliowego, co ciężarne bez
RLS. Może to sugerować hipotezę, że u kobiet podatnych
ciąża wywołuje tak nasilone zaburzenia gospodarki żelaza, że standardowa suplementacja nie zapobiega wystąpieniu RLS. Autorzy pracy nie stwierdzili istotnej różni-
SEN
cy w częstości występowania RLS u członków rodzin
kobiet z obydwu grup. Może to oznaczać, że wśród wykrytych przez nich przypadków RLS występuje głównie
postać RLS wtórna do ciąży, a nie warunkowany genetycznie idiopatyczny RLS.
Zespół niespokojnych nóg wywoływał u pacjentek
trudności z zaśnięciem. Jest to zgodne z wynikami badań nad ciężarnymi [8] i w populacji ogólnej [12].
Zwraca uwagę to, że w ocenie 25% kobiet RLS był
najpoważniejszym problemem zdrowotnym, a dla kolejnych 40% była to jedna z najbardziej dokuczliwych dolegliwości. Oznacza to, że RLS może być zaburzeniem
prowadzącym do obniżenia jakości życia. Tym bardziej
istotny jest fakt, że wszystkie pacjentki zgłosiły swoje
dolegliwości lekarzowi prowadzącemu, który nie rozpoznał RLS i nie podjął decyzji o włączeniu leczenia. Potwierdza to opisywane w innych badaniach [12] problemy z rozpoznawaniem RLS w praktyce ogólnolekarskiej.
t Wnioski
1. Zespół niespokojnych nóg jest częstym zaburzeniem
u kobiet w ciąży.
2. Występuje on częściej u wieloródek niż u pierwiastek.
3. Rutynowa suplementacja żelaza i kwasu foliowego
nie stanowi skutecznej profilaktyki RLS.
4. W ocenie ponad połowy badanych kobiet RLS był
najpoważniejszą lub jedną z najpoważniejszych odczuwanych dolegliwości.
5. Zespół niespokojnych nóg jest zbyt rzadko rozpoznawany w praktyce ogólnolekarskiej.
t Streszczenie
Zespół niespokojnych nóg u kobiet w ciąży
Wstęp. Celem pracy była ocena częstości występowania zespołu niespokojnych nóg (RLS) wśród kobiet w ciąży.
Materiał i metody. W badaniu wykorzystano kwestionariusz diagnostyczny oparty na kryteriach rozpoznawania RLS opracowanych przez Międzynarodową Grupę Badawczą Zespołu Niespokojnych Nóg (IRLSSG). Uczestniczyły w nim pacjentki
zgłaszające się na wizytę kontrolną do poradni ginekologicznej.
Wyniki. Przebadano 128 kobiet w ciąży. Średni wiek badanej populacji wynosił 27,7 roku. Zespół niespokojnych nóg stwierdzono u 20 kobiet (15,6%). Nie zaobserwowano różnicy wieku między populacjami z RLS i bez RLS oraz różnicy w częstości
przyjmowania suplementów żelaza i kwasu foliowego między obiema grupami. Zespół niespokojnych nóg występował częściej u wieloródek. U pacjentek z RLS częściej występowały problemy z inicjacją snu. W ocenie 25% z nich RLS był najpoważniejszym problemem zdrowotnym.
Wnioski. Zespół niespokojnych nóg jest częstym problemem wśród kobiet ciężarnych, prowadzącym do zaburzeń snu. Choroba ta jest w niewystarczającym stopniu rozpoznawana w praktyce ogólnolekarskiej.
Słowa kluczowe: zespół niespokojnych nóg, ciąża, zaburzenia snu
www.sen.viamedica.pl
73
SEN
2006, Tom 6, Nr 2
t Piśmiennictwo
1. Allen R.P., Picchietti D., Hening W.A., Trenkwalder C., Walters
A.S., Montplaisir J. Restless legs syndrome: diagnostic criteria,
special consideration, and epidemiology. A report from the restless legs syndrome diagnosis and epidemiology workshop at
the National Institutes of Health. Sleep Medicine 2003; 4: 101–
–119.
2. Abetz L., Allen R., Follet A. i wsp. Evaluating the quality of life
of patients with restless legs syndrome. Clinical Therapeutics
2004; 26 (6): 925–935.
3. Stiasny-Kolster K., Trenkwalder C., Fogel W. i wsp. Restless
legs syndrome new insights into clinical characteristics, pathophysiology and treatment options. J. Neurol. 2004; 251
(supl. 6): 39–43.
4. Allen R.P., Barker P.B., Wehrl F. i wsp. MRI measurement of
brain iron in patients with restless legs syndrome. Neurology
2001; 56 (2): 263–265.
5. Ekbom K.A. Restless legs: clinical study of hitherto overlooked
disease in legs characterized by peculiar paresthesia (“Anxietas tibiarum”), pain and weakness and occuring in two main
forms, asthenia crurum parasthetica and asthenia crurum dolorosa; short review of paresthesias in general. Acta Neurol.
Scand. 1945; 158: 11–23.
74
6. Manconi M., Govoni V., De Vito A. i wsp. Pregnancy as a risk
factor for restless legs syndrome. Sleep Medicine 2004; 5: 305–
–308.
7. Suzuki K., Ohida T., Sone T. i wsp. The prevalence of restless
legs syndrome among pregnant women in Japan and relationship between restless legs syndrome and sleep problems. Sleep
2003; 26: 673–677.
8. Manconi M., Govoni V., De Vito A., Economou N.T. i wsp.
Restless legs syndrome and pregnancy. Neurology 2004; 63:
1065–1069.
9. Goodman J.D.S., Brodie C., Ayida G.A. Restless legs syndrome in
pregnancy. Br. Med. J. 1988; 297: 1101–1102.
10. Manconi M., De Vito A., Economou N.T. i wsp. Restless legs
syndrome in pregnancy: preliminary epidemiological result in
130 women. J. Sleep Res. 2002; 11: 145.
11. Philips B., Hening W., Brits P., Mannino D. Prevalence and Correlates of Restless Legs Syndrome. Results from the 2005 National Sleep Foundation Poll. Chest 2006; 129 (1): 76–80.
12. Hening W., Walters A.S., Allen R.P., Montplaisir J., Myers A.,
Ferini-Strambi L. Impact, diagnosis and treatment of restless legs
syndrome (RLS) in a primary care population: the REST (RLS
epidemiology, symptoms, and treatment) primary care study.
Sleep Medicine 2004; 5: 237–246.
www.sen.viamedica.pl