Stanisław Skórka - Architektura informacji hipertekstowego

1
Stanisław Skórka
Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa
Akademia Pedagogiczna w Krakowie
[email protected]
Architektura informacji hipertekstowego podręcznika
Od kilku lat zauważyć można rozwój nowej dziedziny dotyczącej opracowywania metod i zasad
projektowania rozbudowanych systemów hipertekstowych (serwisów internetowych), zwanej
architekturą informacji (AI). Pojęcie „architektura” rozumiane jest tu jako sztuka kształtowania
przestrzeni, polegająca na projektowaniu, wznoszeniu i artystycznym kształtowaniu obiektów.
Termin „informacja” oznacza dokumenty, obrazy, fakty oraz serwisy internetowe.
Jedną z przyczyn wyodrębnienia się AI była potrzeba ułatwienia klientom dostępu do usług
komercyjnych oraz towarów poprzez sieć, jak również szybki wzrost zasobów informacyjnych w sieci
prowadzący do przeładowania informacyjnego (ang. information overload) [1] oraz duża dowolność
w ich projektowaniu.
Pojęcie AI jest jeszcze w Polsce mało znane, definiuje się je, między innymi, jako „sztuka oraz nauka
nadawania struktur i klasyfikowania serwisów internetowych i intranetowych, mające na celu
ułatwienie ludziom znajdowanie informacji i ich wykorzystanie”[2].
Celem wykorzystania AI dla potrzeb komercyjnych jest zbudowanie serwisu, który zapewni zyski
określonej firmie. Ogólny schemat tworzenia AI dla serwisów internetowych, niezależnie od jej
przeznaczenia, składa się z czterech głównych faz: analizy celów serwisu i potrzeb z nim związanych,
zaprojektowanie koncepcji – wstępny zarys budowy serwisu, projektowanie i zastosowanie.
Metody stosowane w projektowaniu serwisów komercyjnych można dostosować do systemów
o charakterze edukacyjnym, w której „klientem” jest uczeń (student) lub nauczyciel, chcący zdobyć
informację na interesujący temat.
Dostosowanie AI do potrzeb użytkownika - zarówno klienta, jak i ucznia - wymaga wiedzy o nim
samym oraz jego potrzebach, zdefiniowania rodzaju informacji oraz znajomości środowiska, w jakim
jest ona opracowywana. Dlatego też umiejętności architekta informacji wykraczają poza tradycyjnie
pojmowane programowania lub projektowania stron internetowych. Obejmują one zagadnienia
z wielu dziedzin, jak np.: bibliotekarstwo, nauka o informacji, projektowanie grafiki, ergonomia,
dziennikarstwo i edytorstwo.
Instytucje zajmujące się tworzeniem AI w Internecie opracowywały własne metody jej projektowania.
Większość z nich została scalona w jeden wspólny projekt modelowy zwany „strukturą procesu
architektury informacji” (skrót ang. PFIA). Zawiera on siedem głównych faz:
1. Projekt wstępny – zdefiniowanie potrzeb użytkownika, przedstawienie propozycji AI projektu.
Do jego opracowania wykorzystuje się pytania mające na celu precyzyjne ustalenie
przeznaczenia oraz odbiorców, np.: Kto będzie adresatem serwisu? W jaki sposób
przyciągnąć odbiorców? Dlaczego powinni korzystać akurat z tego serwisu?
2. Odkrywanie – ustalenie tematu zasięgu i treści projektu oraz jego weryfikacja.
3. Definiowanie – określenie problemu, dobór i selekcja treści.
4. Wykonanie koncepcji – szkic projektu, jego ocena, weryfikacja oraz wybór.
2
5. Projektowanie – tworzenie struktury serwisu, modeli aktywności użytkowników,
definiowanie szczegółowych elementów i ich rozmieszczenia, kompletowanie całej
dokumentacji AI, budowa graficznego interfejsu.
6. Realizacja. Zatwierdzenie i testowanie projektu – przegląd elementów architektury serwisu
(nawigacji, treści, funkcjonalności), kontrola jakości informacji.
7. Realizacja. Zdobycie wiedzy na temat zrealizowanego projektu – zapisy z serwerów, analiza
problemów podczas korzystania z serwisu, opinie użytkowników [4].
Podane wyżej etapy projektowania AI można wykorzystać dla każdego rodzaju informacji
elektronicznej, przeznaczonego nie tylko do celów komercyjnych. Działania architekta informacji
obejmują cztery obszary, tj.: funkcjonalność, projektowanie informacji, projektowanie interakcji oraz
programowanie i inżynieria [5]. Każdemu z nich przyświeca jeden cel: zapewnienie użytkownikowi
wygody oraz łatwego dostępu do informacji.
Architekt informacji musi posiadać szeroką wiedzę jednak podstawową zasadą jest projektowanie
z perspektywy użytkownika. Do osiągnięcia tego celu konieczne jest poznanie preferencji
użytkowników, do których adresowany jest serwis lub strona WWW. Istnieje kilka sposobów na
uzyskanie danych o odbiorcach, przydatnych dla architekta informacji:
ankieta, w postaci tradycyjnej lub elektronicznej,
obserwacja użytkowników podczas pracy z serwisem
wywiad,
księga gości,
opinie przesyłane za pomocą poczty elektronicznej.
Jak wynika z doświadczeń autora najwięcej informacji o użytkowniku można zdobyć za pomocą
obserwacji połączonej z wywiadem [6]. Obie metody stosuje się zgodnie z metodologią badań
pedagogicznych [7]. Obserwację użytkowników najlepiej ograniczyć do konkretnych zjawisk,
istotnych z punktu widzenia architekta informacji. Przykładem mogą być: zakres wykorzystania
systemów nawigacji, charakterystyczne zachowania w trakcie przeglądania treści, rodzaje linków
wykorzystywanych przez badanych.
Zaprojektowanie funkcjonalnie działającego serwisu internetowego w postaci podręcznika, gazetki
szkolnej lub biuletynu, bez ogólnej choćby orientacji w umiejętnościach odbiorców jest praktycznie
niemożliwe do zrealizowania. Opierając się na publikacjach i poradnikach na ten temat można tylko w
pewnym zakresie dostosować go do użytkownika. Najlepszą metodą na zbudowanie funkcjonalnego
zasobu informacyjnego na bazie hipertekstu jest zbadanie jego działania w praktyce, szczególnie, że
wiele publikacji opisujących problematykę budowy serwisów internetowych podaje sprzeczne
rozwiązania, oparte niejednokrotnie na badaniach zupełnie różnych grup odbiorców [8].
Zebranie danych na temat charakterystycznych sposobów korzystania z serwisu pozwala na jego
zweryfikowanie i dopasowanie poszczególnych elementów do wymagań odbiorców. Należą do nich
systemy: organizacji, nawigacji, etykietowania oraz wyszukiwania [9].
System organizacji dotyczy warstwy treściowej serwisu, polega na odpowiednim uporządkowaniu
wiadomości. W serwisach składających się, z co najmniej kilku stron (dokumentów) wykorzystuje się
strukturę hierarchiczną, w której zagadnienia mogą być uporządkowane według szczegółowości treści
lub działów. Metody organizacji treści zbliżone są do układów bibliografii.
System nawigacji jest zbiorem węzłów (stron) oraz linków. Najpopularniejszymi sposobami łączenia
stron są systemy:
nawigacji globalnej – pozwalający na przemieszczanie się pomiędzy dokumentami,
3
nawigacji kontekstowej – łączący pokrewne tematy.
Obydwa są podstawowymi narzędziami wykorzystywanymi przez użytkowników w trakcie
nawigowania. Ich zaprojektowanie wymaga szczególnego uwzględnienia preferencji użytkowników,
a także zaprojektowanie tzw. „scenariuszy”, czyli przewidywanych tras, którymi mogą podążać
użytkowników w poszukiwaniu informacji.
Wygodę w nawigowaniu zapewnić można także za pomocą systemu etykietowania, do którego
należą tytuły, nazwy oraz treści odnośników. Jednolitość w stosowaniu nazw zapewnia lepszą
orientację w zasobach.
Rozbudowane serwisy internetowe powinny ułatwiać odszukanie informacji poprzez
zaimplementowanie systemu wyszukiwawczego. W sieci dostępne są bezpłatne usługi oferujące
wykorzystanie wyszukiwarki jako integralnego elementu systemu hipertekstowego.
W architekturze informacji podstawowym podmiotem jest człowiek, a nie technologia. Priorytetem w
projektowaniu AI jest szybkość i łatwość dostępu do informacji. Umieszczanie elementów
graficznych, spełniających niekiedy jedynie funkcję ozdobną, wyszło już z mody. Dzięki temu zjawisku
tworzenie i udostępnianie informacji w sieci globalnej przestało być domeną informatyków.
Architekturą informacji powinni zainteresować się przede wszystkim bibliotekarze, posiadający
odpowiednie kwalifikacje do opracowywania i zarządzania informacją w postaci tradycyjnej
i elektronicznej.
Przypisy
[1] E. Morrogh Information Architecture. An Emerging 2 st Century Profession. New Jersey 2003, s
.91.
[2] L. Rosenfeld, P. Morville, Architektura informacji w serwisach internetowych. Wyd. 2. Gliwice
2003, s. 20.
[3] J. Shiple, Information Architecture Tutorial.[on-line] [dostęp listopad 2002] Dostępny w Word
Wide Web: http://hotwired.lycos.com/webmonkey/design/site_building/tutorials/tutorial1.html.
[4] E. Morrogh Information Architecture…, s. 120-121
[5] E. Morrogh Information Architecture…, s. 123
[6] S. Skórka, Systemy nawigacji a strategie nawigowania na przykładzie edukacyjnego serwisu
internetowego. Referat na konferencję Profesjonalna informacja w Internecie: Projektowanie
i realizacja serwisów, dostęp, jakość, etyka, własność intelektualna. Kraków 31.05-1.06. 2004
r. (publikacja złożona do druku)
[7] M. Łobocki, Wprowadzenia do metodologii badań pedagogicznych. Wyd 2. Kraków 2001
[8] J. Nielsen, Projektowanie funkcjonalnych serwisów internetowych. Gliwice 2003.
[9] L. Rosenfeld, P. Morville, Architektura informacji w serwisach internetowych…
Zasoby na temat architektury informacji w Internecie
Semantic Studios [http://semanticstudios.com/] (kwiecień 2004)
Argus Center for Information Architecture (zawiesiło dzłalność) [http://argus-asia.com/]
(kwiecień 2004)
Asilomar Institute for Information Architecture. [http://www.aifia.org] (kwiecień 2004)
4
Educorner: Introduction to Information Architecture. Addwise [Tryb
dostępu: http://educorner.com/courses/ia/] (12.11.2002)
Information Architecture Tutorial. Overview by John Shiple
[http://hotwired.lycos.com/webmonkey/design/site_building/tutorials/tutorial1.html]
(listopad 2002)
Program studiów magisterskich z AI w Capitol College [http://www.capitolcollege.edu/academics/grad/msia.html] (listopad 2002)
Program specjalizacji z AI w School of Library and Information Science Indiana University
[http://www.slis.indiana.edu/Degrees/mis/mis-crs_new.html#architecture] (listopad 2002)
Interdysplinarny program z Architektury informacji i zarządzania wiedzą w Kent State
University [http://iakm.kent.edu/] (listopad 2002)
Szkolenia z AI przy Departament of Library and Information Science University of Pittsburgh
[http://robins.sis.pitt.edu/ia/] (listopad 2002)