Czytaj dalej - Strona Gimnazjum nr 30 w Warszawie

Tekst dyktanda dla uczniów szkoły podstawowej
Bezkarny Marcinek
Nasza klasa wyraźnie bezkrytycznie poddaje się hegemonii Marcina. Jest już
przewodniczącym samorządu, krok w krok podąża za nim cała horda wielbicielek
wpatrujących się w swego idola maślanymi oczami. Marcin puszy się, nadyma, pokornych
obdarza łaskami, hardych surowo karze, każąc ich odsunąć od swego towarzystwa.
Zachowuje się niczym lider hardrockowego zespołu, na którego widok mdleją panienki. Ten
piewca własnych urojonych cnót nazywany jest przez bałwochwalczych pochlebców
dobroczyńcą szóstej b. Nie ulegam równie głupiej propagandzie, nie podporządkuję się
żadnemu widzimisię tego karygodnego zarozumialca, będącego w rzeczywistości
maminsynkiem i zwykłym tchórzem bez honoru. Ale ponieważ nie jestem dziewczyną
wampirem żądną krwi Marcina, ostatecznie mogę dać mu się zaprosić na lody. Musi w końcu
wybrać spośród piętnastu dziewczyn w naszej klasie właśnie mnie. Przemiłą, sympatyczną,
inteligentną osóbkę, która zapewni przeciwwagę jego wadom.
komentarz ortograficzny:
*maminsynek – zasada [132]: łącznie pisze się zrosty, tj. takie połączenia wyrazowe, których części
składowe zatraciły swoją niezależność znaczeniową,
*widzimisię (= kaprys, zachcianka) – zasada [132],
*dziewczyna wampir – zasada [135]: rozdzielnie pisze się zestawienia, w których drugi człon pełni
funkcję określenia członu pierwszego,
*bezkarny, *bezkrytycznie – zasada [148]: przedrostek „bez” pisze się łącznie, zawsze przez „z”,
*karze – bo karać – zasada [29],
*każe – bo kazać – zasada [29],
*hardrockowy – zasada [136]: zastosowanie oryginalnej pisowni (str. 226) w przymiotniku złożonym,
*bałwochwalczy – zasada [136]: łączna pisownia przymiotnika złożonego, znanego nie tylko z lekcji
religii ( str.40),
*przeciwwaga – zasada [148]: przedrostek „przeciw” piszemy łącznie z wyrazami pospolitymi
Tekst dyktanda dla uczniów gimnazjum
Przygotowania niestrudzonych gimnazjalistów
Na razie jednak szara rzeczywistość zmusza nas do żmudnego i rzetelnego wkuwania, przed
nami bowiem egzaminy, a niezadługo matura. Moja dwudziestoczteroosobowa klasa o profilu
ogólnym przedstawia się niezwykle różnorodnie i oryginalnie pod względem swoich aspiracji.
Z wytrwałością Syzyfa uczą się podziału administracyjnego Rzeczypospolitej. Województwo
zachodniopomorskie i warmińsko – mazurskie nie ma już dla nich tajemnic, a o bogactwach
naturalnych Podkarpacia mogą rozprawiać godzinami. Dwie koleżanki mieszkające vis-a-vis
Izby Skarbowej przy ulicy Świętej Teresy od Dzieciątka Jezus marzą o zwiedzaniu świata
wzdłuż i wszerz, a zwłaszcza o dotarciu do Przylądka Dobrej Nadziei. Dwaj koledzy,
miłośnicy historii, na co dzień prześcigają się w znajomości szczegółów, rzadko opisywanych
zdarzeń, jak choćby wojna kokosza czy rokosz Zebrzydowskiego. Koleżanki, miłośniczki
języka polskiego, codziennie powtarzają zasady pisowni. Nie wahają się przed napisaniem
takich wyrazów, jak: językoznawstwo, pół-Polak, flamandzkie galerie, Adamostwo
Mickiewiczowie. Nie znając głównych zasad ortografii, nie widząc pożytku z jej opanowania,
młodzież spisuje się czasem niezbyt chlubnie i musi wysłuchiwać ironicznych komentarzy.
Nie ma co udawać znużonych staruszków. Cokolwiek bądź by się działo, unikajcie histerii,
bądźcie trzeźwi, niehałaśliwi i opanowani. Zapowiedziano, że takie konkursy jeszcze nie raz
i nie dwa odbędą się w naszej szkole. Należałoby życzyć organizatorom, aby nigdy nie
brakowało im pomysłów i aby zawsze znajdowali hojnych sponsorów.
komentarz ortograficzny:
*niezadługo (= wkrótce) – zasada [144]: pisownię łączną mają dawne połączenia przyimkowe,
które we współczesnej polszczyźnie są zrostami,
*dwudziestoczteroosobowa – zasada [136]: piszemy łącznie przymiotniki złożone z członów
nierównorzędnych ,
*województwo zachodniopomorskie – zasada [136]: przymiotniki złożone z członów nierównorzędnych (…) piszemy łącznie; nazwy województw piszemy małą literą,
*województwo warmińsko-mazurskie – zasada [186]: przymiotniki złożone z członów równorzędnych
pisze się złącznikiem,
*vis-a-vis – pisownia zgodna z oryginalną (str.823),
*ulica Świętej Teresy od Dzieciątka Jezus albo ulica św. Teresy od Dzieciątka Jezus – zasada [82]:
rzeczownik pospolity „ulica” pisze się małą literą, nazwę własną – wielką (z wyjątkiem przyimka),
*na co dzień – zasada [143]: wyrażenia przyimkowe (…) zasadniczo pisze się rozdzielnie,
*pół-Polak – zasada [195]: z łącznikiem pisze się wyrazy złożone z liczebnika „pół” i rzeczownika,
który jest nazwą własną,
*Adamostwo Mickiewiczowie – zasada [58]: nazwa własna (nazwa małżeństwa utworzona od imienia
i nazwiska męża),
*cokolwiek bądź by się działo – zasada [156]: cząstkę „kolwiek” pisze się łącznie, zasada [153]:
partykułę „bądź” – rozdzielnie, partykułę „by” – rozdzielnie z partykułą „bądź” i zaimkiem „się”,
*nie raz i nie dwa – zasada [173] partykułę „nie” pisze się rozdzielnie z liczebnikami,
*należałoby – partykułę „by” pisze się łącznie z osobowymi formami czasowników użytymi w funkcji
bezosobowej
Tekst dyktanda dla uczniów (szkół ponadgimnazjalnych) liceów i techników
Małe co nieco o pracach domowych
„Oglądanie telewizji – strata czasu czy duchowa uczta?” Taki, skądinąd nie najtrudniejszy
i błaho brzmiący, ale czasochłonny temat rozprawki, rzuciła ni stąd, ni zowąd nasza
charyzmatyczna polonistka.
Szesnastoipółletni licealista rad nierad w mżyste sobotnie przedpołudnie rozpoczął trud.
Czmychnął do pokoju i włączył telewizor, by dokonać miniprzeglądu kanałów i ostatecznie
wyrobić sobie zdanie o ofercie programowej.
Na drugim kanale pół Polak, pół Francuz prowadził program kulinarny, przyrządzając danie
z bakłażanem. Uczeń żądny wiedzy szybko więc przełączył na trójkę, ale tam wróżka
wyjaśniała tajniki chiromancji. Nie w smak były mu te czary – mary, przełączył na jedynkę,
która przywitała go pełnym wachlarzem reklam.
Najpierw jakaś stojąca na tle Pustyni Błędowskiej herod-baba w sukience w esy – floresy
wykrzykiwała, dlaczego warto pić nisko zmineralizowaną wodę, następnie mało oryginalna
blondynka w minispódniczce przekonywała do przejażdżki wzdłuż Wyżyny Małopolskiej, to
znów Goździkowa przypominała o superniezawodnym działaniu etopiryny.
W międzyczasie zerknął na kanał piąty. Tam przyprószony siwizną młodzieniec
w ekstrawaganckich ciuchach, zapewne zharowany całotygodniowym wymyślaniem
dowcipów, bombardował widzów mało wybrednymi żartami.
Półprzytomny chłopiec zmorzony snem po przeszło trzyipółgodzinnym telewizyjnym
maratonie, popadł w drzemkę, zapominając o swojej rozprawce z hipotezą.
Czy dzień ten był dla naszego żaka nic niewart? Za długo by o tym mówić.
komentarz ortograficzny:
*pół Polak, pół Francuz (= w połowie Polak, w połowie Francuz) – zasada [139]: wyraz „pół” piszemy
rozdzielnie, gdy występujące w zdaniu dwa wyrazy z cząstką „pół” służą określeniu jednego
pojęcia(…) ; przykład podany jako wyjątek od zasady [195],
*czary-mary * esy-floresy – zasada [189]: łącznik stosuje się w parach wyrazów występujących
zawsze razem,
*herod-baba – zasada[187]: z łącznikiem pisze się zestawienia rzeczownikowe o członach
równorzędnych,
*nie najtrudniejszy – zasada [178]: partykułę „nie” pisze się rozdzielnie z przymiotnikami w stopniu
najwyższym,
*co nieco – zasada [149]: połączenie zaimka i następującej po nim innej części mowy to wyrażenie
zaimkowe, pisze się je rozdzielnie,
*rad nierad, *nic niewart – zasada [167]: łącznie pisze się partykułę „nie” z przymiotnikami w stopniu
równym,
*mżysty – wyjątek od zasady [29],
*miniprzegląd, *superniezawodny – zasada [148]: wszystkie przedrostki – rodzime i obce – pisze się
łącznie z wyrazami pospolitymi,
*ni stąd, ni zowąd – kryterium konwencjonalne (str.467),
*skądinąd – kryterium konwencjonalne (str.713),
*błaho brzmiący,* nisko zmineralizowany, *mało wybredny – zasada [134]: wyrażenie, w którym
pierwszy człon jest przysłówkiem, a drugi jest imiesłowem odmiennym lub przymiotnikiem
określanym przez ten przysłówek (…), pisze się rozdzielnie,
*etopiryna – zasada [109]: nazwy wytworów przemysłowych pisze się małą literą,
*zharowany – zasada [35]: bez względu na wymowę przed „h” pisze się przedrostek „z” (str.917),
*szesnastoipółletni, *trzyipółgodzinny – przymiotniki utworzone od liczebników zawierające człon
„pół” piszemy łącznie,
*jedynka, *trójka – jako wyrazy pospolite (porównaj: na drugim kanale), a nie nazwy programów
telewizyjnych, piszemy małą literą,
*półprzytomny – zasada [138]: liczebnik „pół” jako pierwszy człon złożenia z przymiotnikiem
piszemy łącznie,
*za długo by o tym mówić – partykułę „by” pisze się rozdzielnie z przysłówkiem i przyimkiem
Tekst dyktanda dla osób dorosłych
Rozterki dwudziestopięciolatka
Naprawdę niełatwo mi było podjąć arcytrudną decyzję, czyby nie wziąć udziału
w tegorocznym dyktandzie zorganizowanym po raz pierwszy dla mieszkańców Pragi.
Koledzy mnie jednak cały czas zachęcali, przekonywali. Spróbuję, a nuż, widelec mi się uda!
Ortografią interesuję się od jakichś kilkunastu lat, ponieważ noszę nietypowe nazwisko
zapisywane inaczej niż słowo pospolite. Dowiedziałam się ze starych książek i rozmaitych
opracowań popularnohistorycznych, że ma ono związek z profesją rzemieślnika
wyrabiającego lub naprawiającego przedmioty metalowe, ale przechowuje w sobie archaiczne
brzmienie i dawną grafię.
Dużo zawdzięczam nauczycielce języka polskiego w Szkole Podstawowej nr 4 im. św. (lub
Świętej) Jadwigi Królowej w Warszawie, która nauczyła mnie podstaw pisowni i zachęciła do
polubienia w ogóle ortografii jako takiej. To ona pierwsza wyjaśniła mi, dlaczego należy
pisać niedawno i nietrudno, ale nie darmo, nie bardzo; nieczysty, ale nie czystszy; nie
wyrzucać, ale niewyrzucanie; codziennie, ale na co dzień; góra Chełm, ale Góry
Świętokrzyskie; półżartem, ale pół żartem, pół serio.
Mówi się nieraz, że szybciej nauczy się poprawnego pisania ktoś, kto jest wzrokowcem, kto
umie zapamiętać zaskakującą ortografię wyrazu. Niewykluczone, że owo odważne
twierdzenie rzeczywiście zawiera co nieco prawdy, ale czy na pewno całą?
Według mnie niecałą. W słownikach i leksykonach znajdziemy nierzadko wyrazy czy
wyrażenia dziwne, wręcz zaskakujące, np. gżegżółka, ożeż ty draniu!, czternastoipółletni.
Taka pisownia jest – okazuje się – poprawna, tylko że o tym się powszechnie nie wie, nie zna
się reguł, które to wszystko wyjaśniają i uzasadniają.
komentarz ortograficzny:
*arcytrudny – zasada [148]: wszystkie przedrostki – rodzime i obce – pisze się łącznie z wyrazami
pospolitymi,
*czyby – zasada [160]: partykułę „by” pisze się łącznie z partykułą „czy”,
*a nuż, widelec – tradycyjnie pisze się: „a nuż” (str.23), we współczesnym powiedzonku dodano
dowcipnie równorzędny człon: „widelec” – dlatego rozdziela się oba wyrazy przecinkiem,
*popularnohistoryczny – zasada [136]: przymiotniki złożone z członów nierównorzędnych pisze się
łącznie,
*niedawno, *nietrudno – zasada [169]: przysłówki odprzymiotnikowe w stopniu równym pisze się
łącznie z partykułą „nie”,
*nie darmo, *nie bardzo – zasada [177]: partykułę „nie” pisze się rozdzielnie z przysłówkami, które
nie pochodzą od przymiotników,
*nieczysty, *niecały – zasada [167]: przymiotniki w stopniu równym pisze się łącznie z partykułą
„nie”,
*nie czystszy – zasada [178]: partykułę „nie” pisze się rozdzielnie z przymiotnikami w stopniu
najwyższym,
*nie wyrzucać – zasada [170]: czasowniki pisze się rozdzielnie z partykułą „nie” („Znacie?
Znamy…”),
*niewyrzucanie – zasada [166]: rzeczowniki pisze się łącznie z partykułą „nie”,
*codziennie – zasada [149]: łącznie pisze się (zleksykalizowane) wyrażenia zaimkowe będące
zrostami, to wyjątek od zasady [149],
*na co dzień – zasada [143]: wyrażenia przyimkowe (…) zasadniczo pisze się rozdzielnie,
*góra Chełm – zasada [81]: jeśli drugi człon nazwy własnej jest rzeczownikiem w mianowniku i się
nie odmienia, człon pierwszy (wyraz pospolity) pisze się małą literą,
*półżartem – zasada [138]: złożenie liczebnika „pół” z przysłówkiem pisze się łącznie,
*pół żartem, pół serio – zasada [139]: wyraz „pół” piszemy rozdzielnie, gdy występujące w zdaniu
dwa wyrazy z cząstką „pół” służą określeniu jednego pojęcia(…),
*co nieco – zasada [149]: połączenie zaimka i następującej po nim innej części mowy to wyrażenie
zaimkowe, pisze się je rozdzielnie,
*czternastoipółletni – zasada [138]: przymiotniki utworzone od liczebników zawierające człon „pół”
pisze się łącznie,
*gżegżółka – zasada [29] – to wyjątek, który od stulecia straszy w dyktandach, więc nie mogliśmy
sobie odmówić jego wykorzystania ,
*ożeż! – nie ma powodu, by ten wykrzyknik pisać przez „rz” – zasada [29], gdy się pamięta,
że partykuły wzmacniające „-że” i „-ż” pisze się łącznie – zasada [154].