Analiza i synteza słuchowa Pojęcie głoska i litera często są mylone

Analiza i synteza słuchowa
Pojęcie głoska i litera często są mylone. Współcześnie w potocznej komunikacji nie ma
rozróżnienia na to, co się słyszy – głoskę i na to, co się pisze – literę. Alfabet polski składa się
z 32 liter, natomiast liczba głosek jest znacznie wyższa.

Głoska jest najmniejszym, dającym się wydzielić w czasie, intuicyjnie
rozpoznawalnym elementem mowy, który nie ma własnego znaczenia. Inaczej
mówiąc to najprostszy element dźwiękowy mowy, niepodzielny artykulacyjnie i
słuchowo. Jej zapis zwany jest fonemem.

Sylaba to część wyrazu, zawierająca tylko jedną samogłoskę sylabiczną, najczęściej
pozbawiona jest znaczenia.
Kształcenie u dzieci umiejętności odróżniania słuchem brzmienia głosek, kolejnego
wymawiania ich w wyrazach, dzielenia wyrazu na sylaby, a sylab na głoski odbywa się w
edukacji przedszkolnej poprzez ćwiczenia słuchu fonematycznego. Polegają one na
wyodrębnianiu dźwięków mowy ludzkiej spośród szumów otoczenia, rozróżnianiu w
otoczeniu naturalnych dźwięków, analizowaniu wyrazów, w których występuje określona
głoska w nagłosie, wygłosie i środku wyrazu. Ćwiczenia te pojawiają się podczas śpiewu
piosenek, zabaw ruchowych ze śpiewem, ćwiczeń rytmizujących, wyliczanek, dobierania
wyrazów rozpoczynających się na daną sylabę itp.
Synteza słuchowa jest podstawą czytania, a analiza słuchowa wyrazu - pisania. Oba te procesy
mają dla dzieci charakter abstrakcyjny, przez co są trudne do zrozumienia. Wynika to, z faktu,
iż rozbity na głoski wyraz brzmi inaczej, podobnie jak scalanie poszczególnych głosek daje
inny obraz słuchowy. Dlatego ważne jest prowadzenie wcześniejszych ćwiczeń słuchowych.
Przykładowe ćwiczenia percepcji słuchowej:

rozpoznawanie i wskazywanie głosek – Dziecko wskazuje obrazek, którego nazwa
rozpoczyna się wskazaną przez dorosłego głoską;
dorosły podaje słowa, a dziecko głoskę, na którą on się kończy.

wyodrębnianie zdań w mowie – Dziecko słucha prostej wypowiedzi np. „Oto Ala i
Adam. Ala ma kota. Adam ma maki” i bierze tyle klocków, ile jest zdań. Przy każdym
klocku powtarza odpowiednie zdanie;
1

wyodrębnianie słów w zdaniu – Dziecko odcina z kartki pasek papieru, który oznacza
zdanie. Dorosły podaje mu zdanie. Dziecko rozcina pasek na tyle części, z ilu słów
składa się zdanie;

wyodrębnianie sylab w słowie – Dziecko śpiewa proste piosenki wyróżniając sylaby,
np. pa-nie Ja-nie, pa- nie Ja-nie…, później powtarza słowa z podziałem na sylaby bez
melodii;
dziecko dzieli wyraz na sylaby z jednoczesnym układaniem klocków;
domino sylabowe;

tworzenie słowa z sylab – Dorosły podaje sylabę, dziecko ma wymyślić jak najwięcej
słów, które się nią rozpoczynają;

odtwarzanie słyszanego rytmu – Dorosły tworzy rytm (klaszcze, tupie, gra na
instrumencie), a dziecko go odtwarza;
Ćwiczeń doskonalących percepcję słuchową jest wiele. Zaprezentowane powyżej mają
charakter poglądowy i stanowią bazę do tworzenia własnych. Podczas ćwiczeń dobrze jest
rozpoczynać od prostych wyrazów i stopniowo przechodzić do trudniejszych. Należy też
wykorzystywać najbliższe otoczenie dziecka oraz uwzględniać jego zainteresowania, aby
pobudzić w ten sposób pozytywną motywację do ćwiczeń.
Literatura:

Bortliczek M.: Od alfabetu do zdrobnień. Tuzin szkiców o języku. Cieszyn 2013.
Galeria „Na Gojach”.

Klim-Klimaszewska A.: Pedagogika przedszkolna. Nowa podstawa programowa.
Warszawa 2012. Instytut Wydawniczy ERICA.

Nagórko A.: Zarys gramatyki polskiej (ze słowotwórstwem). Warszawa 2000.
Wydawnictwo naukowe PWN.

Ostaszewska D., Tambor J.: Fonetyka i fonologia współczesnego języka polskiego.
Warszawa 2012. Wydawnictwo Naukowe PWN.
2