Podstawy Mikologii - wiadomości wstępne

Wiadomości wprowadzające z Podstaw mikologii
Co to są grzyby? (definicja) Grzyby to eukariotyczne, bezchlorofilowe plechowce. Ich ciało
wegetatywne – grzybnia (=plecha, po łacinie thallus) – nie jest zróżnicowane na tkanki.
Pozycja systematyczna grzybów i główne jednostki taksonomiczne w obrębie królestwa
Fungi (Grzyby)
Tradycyjnie, w starszych układach systematycznych, grzyby traktowane były jak rośliny i
dopiero w podziale zaproponowanym w 1969 roku przez Whittakera zostały one wydzielone
w randze królestwa Fungi (=Mycota lub Mycobionta).
Następnie, w raz z rozwojem technik badawczych, część gatunków grzybów ze
względu na obserwowane u nich podstawowe cechy morfologiczne, cytologiczne i
biochemiczne została wyłączona z królestwa Fungi określanego obecnie jako grzyby
właściwe.
W obecnym układzie systematycznym organizmy tradycyjnie nazywane grzybami (i
badane przez mykologów) należą do trzech królestw: Fungi, Protozoa i Chromista w ramach
nadrzędnej jednostki (Domeny) Eukaryota. W obrębie królestwa Fungi wyróżnia się pięć
głównych jednostek w randze typu (gromady).
Domena Eykaryota – Jądrowe
Królestwo Fungi – Grzyby
Typ Chytridiomycota
Typ Glomeromycota
Typ Zygomycota - Sprzężniowe
Typ Ascomycota – Workowce
Typ Basidiomycota – Podstawczaki
Królestwo Protozoa
Królestwo Chromista
Określenie liczby gatunków grzybów
Zygomycota
1 065
występujących na świecie nastręcza duże
Glomeromycota
169
trudności ze względu na stosunkowo słaby
stopień poznania tych organizmów. W tabeli
Chytridiomycota
706
obok podano liczby poprawnie opisanych
Ascomycota
64 056
gatunków z poszczególnych jednostek
taksonomicznych. Liczba ta zmienia się
Basidiomycota
31 501
dynamicznie, ponieważ rokrocznie opisywanych
PROTOZOA
1 165
jest kilka tysięcy nowych gatunków. Wiedząc, że
w strefie umiarkowanej grzyby są związane w
CHROMISTA
1 036
większości z roślinami w stosunku 6 gatunków
99 529
grzybów : 1 gatunek rośliny, szacujemy, że grzyby Suma
pod względem liczebności sześciokrotnie
przewyższają liczbę roślin kwiatowych, a więc ich liczba wynosi około 1,5 miliona w skali
świata. Szacunki te nie uwzględniają potencjalnie dużej grupy gatunków związanych ze
zwierzętami i innymi grzybami oraz bogactwa strefy subtropikalnej i tropikalnej.
•
W Polsce stwierdzono jak dotąd około 13 000 gatunków grzybów, w tym 5 000 to
macromycetes (grzyby tworzące duże owocniki), 2 500 – porosty, 6 000 – micromycetes
(o małych owocnikach, umownie poniżej 0,5 cm). Grzybopodobne śluzowce (z królestwa
Protozoa) i grzyby lęgniowe (z Chromista) stanowią kolejne kilkaset gatunków.
FUNGI
•
Charakterystyka grzybów właściwych, przedstawicieli królestwa Fungi
Grzyby odżywiają się heterotroficznie. Polega to najczęściej na wydzielaniu do podłoża
enzymów, zewnętrznej hydrolizie substancji organicznych i wchłanianiu cząstek
pokarmowych (osmotrofia),
• Ze względu na sposób odżywiania wśród grzybów wyróżniamy 3 grupy troficzne:
− saprotrofy (rozkładające martwą materię organiczną),
− pasożyty (wykorzystujące organizm żywiciela i najczęściej oddziałujące na niego
szkodliwie),
− symbionty (tworzące z innymi organizmami związek korzystny dla obu stron).
• Ściana komórkowa u większości grzybów zbudowana jest z chityny, której często
towarzyszą inne wielocukry, np. chitosan, mannan, glukan. W jej skład wchodzą także
białka i lipidy, czasem barwniki. U grzybów brak plastydów (w tym chloroplastów).
Substancje zapasowe to: glikogen i lipidy.
• Rozmnażanie bezpłciowe (wegetatywne):
− pączkowanie,
− fragmentacja plechy,
− sklerocja (twory o charakterze przetrwalnikowym, będące skupieniem strzępek),
− wytwarzanie różnych typów zarodników:
•
sporangiospory: zoospory (pływki, zarodniki posiadające wici),
aplanospory (zarodniki nie posiadające wici),
o chlamydospory (zarodniki przetrwalnikowe, grubościenne),
o oidia,
o konidia.
o
Typy zarodników powstających na drodze wegetatywnej
•
Rozmnażanie płciowe (generatywne):
- izogamia,
- anizogamia,
- oogamia,
- gametangiogamia,
- somatogamia.
•
Charakterystyczną cechą cyklu życiowego grzybów jest występowanie u większości
gatunków trzeciej (obok haplo- i diplofazy) fazy rozwojowej, czyli tzw. dikariofazy (fazy
jąder sprzężonych)
Dikariofaza rozpoczyna się plazmogamią, podczas której zachodzi połączenie
cytoplazmy dwóch komórek biorących udział w procesie płciowym: gamet, gametangiów lub
różnoimiennych strzepek (oznaczanych jako ‘+’ i ‘–‘). Jądra sprzężone (dikariony)
przemieszczają się razem i jednocześnie przechodzą podziały mitotyczne. Proces ich
połączenia nazywa się kariogamią, która kończy dikariofazę. Długość trwania poszczególnych
faz cyklu życiowego jest różna u przedstawicieli poszczególnych grup systematycznych.
Wyższe jednostki systematyczne będą charakteryzowane w ramach kolejnych
ćwiczeń w następującej kolejności: Zygomycota, Ascomycota (w tym Lichenes – porosty) i
Basidiomycota.
W poniższej tabeli przedstawiono wybrane cechy różniące grzyby od roślin i zwierząt.
Literatura:
Szweykowska A., Szweykowski J. 2006. Botanika. T. 2. Systematyka. Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa.