Badanie wyborcze

Poznań, 29.10.2014 r.
Badanie wyborcze – Gniezno 2014. Raport z badań
1. Wprowadzenie
W Gnieźnie w dniach od 23 do 24 października 2014 roku realizowano badanie ankietowe.
Było ono przygotowane i przeprowadzone w ramach studenckiego projektu naukowego
dotyczącego personalizacji polityki na poziomie lokalnym1. Rzeczone badanie było
całkowicie anonimowe. Głównym celem przeprowadzonej w jego trakcie ankiety była
odpowiedź na pytanie: Czy na poziomie lokalnym w Polsce można zaobserwować
zjawisko/proces, który w literaturze przedmiotu określany jest jako personalizacja
polityki2. Badanie było częścią szerszego projektu realizowanego w województwie lubuskim
i wielkopolskim. Pochodną tego konkretnego badania, z racji przyjętych założeń
i okoliczności w jakich było ono prowadzone, są dane dotyczące m.in.: spodziewanej
frekwencji w wyborach samorządowych w Gnieźnie (w związku z wspomnianym
zjawiskiem/procesem ze szczególnym uwzględnieniem wyborów prezydenta miasta),
które będą miały miejsce 16 listopada br., deklarowanego poparcia dla poszczególnych
kandydatów ubiegających się o urząd Prezydenta Miasta Gniezna oraz ewentualnych
decyzjach wyborczych w związku z drugą turą wyborów, o ile do takiej dojdzie.
Projekt (badanie) realizowali wspólnie studenci zrzeszeni w dwóch kołach naukowych: Kole
Naukowym Psychologii Polityki i Kole Naukowym Samorządu Terytorialnego Uniwersytetu
im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Prezentowany raport jest zapisem odpowiedzi, jakich
1
Współczesną politykę, realizowaną w ramach systemu demokratycznego, zdominowały labels – etykiety.
Wyborca kojarzy osobę polityka przez pryzmat własnych wyobrażeń, wzbogaconych wizerunkiem
wykreowanym przez specjalistów. Oferta polityczna coraz częściej bywa utożsamiana z osobą jej „dostawcy”,
a więc kandydata lub partii, niż programem politycznym i jego zawartością (A. Kasińska-Metryka, Wizerunek
polityczny – tworzenie, oddziaływanie, skuteczność. Analiza na podstawie współczesnej sceny politycznej,
„Państwo i Społeczeństwo” 2005, nr 2.)
2
A. Mughan, Media and the Presidentialization of Parliamentary Elections, Hampshire 2000; G. Rahat,
T. Sheafer, The Personalization(s) of Politics: Israel, 1949-2003, “Political Communication” 2007, vol. 24;
D. Hayes, Has Television Personalized Voting Behavior?, “Political Behavior” 2009, vol. 31; M. Brenner, Zjawisko
personalizacji politycznej, „Studia Politologiczne” 2010, vol. 16.
Koło Naukowe Psychologii Polityki oraz Koła Naukowe Samorządu Terytorialnego
1
respondenci udzielili na 1), 4) i 6) pytanie z przygotowanej ankiety. Kwestionariusz ankiety
stanowi Załącznik nr 1. Z racji złożoności całego procesu badawczego pozostałe odpowiedzi
na sformułowane pytania zostaną zaprezentowane i opatrzone odpowiednim komentarzem
w publikacji naukowej zaplanowanej na wiosnę-lato roku 2015. Tekst publikacji ukarze
się drukiem w jednym z czasopism naukowych. Na zakończenie tego raportu
zaprezentowano również zbiorcze odpowiedzi na pytania z metryczki.
2. Metodologia badania
Badania prowadzone były metodą sondażową, przy wykorzystaniu technik ankietowania.
Narzędziem był anonimowy kwestionariusz ankiety3. W prowadzonych badaniach stosowano
pytania zamknięte jednokrotnego lub wielokrotnego wyboru. W badaniu zamieszczono
również pytania metryczkowe, gdzie pytano o płeć, wiek, wykształcenie i miejsce
zamieszkania. W toku prowadzonych badań starano się poruszyć najistotniejsze zagadnienie
związane ze zjawiskiem/procesem personalizacji polityki: deklarowaną frekwencję wyborczą,
przyczyny związane z ewentualnym udziałem lub absencją wyborczą, preferencje jeżeli idzie
o wybór osoby kandydata na urząd Prezydenta Miasta, cechach decydujących o poparciu dla
danego kandydata, ewentualnej decyzji wyborczej lub braku udziału w kolejnym głosowaniu
w przypadku drugiej tury wyborów i porażki w pierwszej kandydata tzw. pierwszego głosu.
Zebrane za pomocą kwestionariusza ankiety dane zostały zweryfikowane pod kątem ich
wartości i przydatności badawczej, wprowadzone do komputera i poddane operacjom typu
statystycznego. W ten sposób zebrane informacje zostały poddane analizie ilościowej
i jakościowej w kontekście postawionych wcześniej pytań badawczych. Wyniki badań
empirycznych przedstawione są w rozkładzie procentowym. Łącznie w przeprowadzonym
badaniu ankietowym zebrano 346 kompletnie wypełnionych arkuszy ankiety. Z uwagi
na losowy dobór próby badawczej (ankiety przeprowadzano na ulicach Gniezna
z przypadkowo napotkanymi osobami) oraz ograniczoną skalę prowadzonych badań
3
Ankieta jest jednym z typów wywiadu pisemnego, gdzie odpowiednio skategoryzowany kwestionariusz,
nazywany ankietą, wypełnia respondent (A. Chodubski, Wstęp do badań politologicznych, Gdańsk 1995).
Ankieta polega na rozprowadzaniu (w różny sposób, przez kontakt z badanymi w trakcie rozdawania ankiet,
przez ankieterów, przez prasę, pocztę itp.) kwestionariusza ankiety i później, po wypełnieniu go przez
badanego, zebrania (w różny sposób techniczny) tych kwestionariuszy. Technika kwestionariusza ankiety
polega na zadawaniu pytań w celu uzyskania odpowiedzi na temat badanego przedmiotu. Pytania
w kwestionariuszu mogą być pytaniami otwartymi lub zamkniętymi. Pytania otwarte zakładają, że możliwa jest
na nie dowolna odpowiedź. W przypadku pytań zamkniętych badany wskazuje odpowiedź spośród kilku
podanych w kwestionariuszu. Stosuje się również pytania półotwarte, w których przygotowane są z góry
warianty odpowiedzi oraz pozostawiona jest pewna swoboda respondentom, która np. umożliwia
im uzasadnienie swojej odpowiedzi. Inną grupę pytań w ankiecie stanowią pytania odnoszące się do osoby
badanego (pytania metryczkowe). Wśród nich występują pytania o wiek, płeć, itp. (J. Wódź, Socjologia dla
prawników i politologów, Warszawa 2000). Więcej na temat prowadzenia badań empirycznych: J. Sztumski,
Wstęp do metod i technik badań społecznych, Katowice 1999; S. Nowak, Metodologia badań socjologicznych,
Warszawa 1970).
Koło Naukowe Psychologii Polityki oraz Koła Naukowe Samorządu Terytorialnego
2
(346 skutecznie przeprowadzonych ankiet) wyniki nie są dostatecznie reprezentatywne dla
ogólnej populacji miasta Gniezna. Charakter badania powoduje jednak, że wiedza uzyskana
w jego trakcie jest ciekawa i ważna, a także upoważnia do rzetelnej oceny, niemniej z dużą
dozą ostrożności.
3. Wyniki przeprowadzonego badania
Pytanie pierwsze brzmiało: Czy zamierza Pan/Pani głosować w wyborach samorządowych,
które będą miały miejsce 16 listopada 2014 roku? «Proszę zaznaczyć właściwą
odpowiedź»:
Wykres nr 1. Poziom deklarowanej frekwencji wyborczej w wyborach samorządowych
w mieście Gnieźnie
Tak
Poziom deklarowanej
frekwencji wyborczej
Nie
Nie wiem
0
50
100
150
Źródło: Opracowanie własne.
Wszystkie skutecznie zankietowane osoby zdecydowały się na udzieleni odpowiedzi
na to pytanie. Procent osób deklarujących swój udział w zbliżających się wyborach
samorządowych wyniósł 60,11% ankietowanych. Jednoznacznie możliwość udziału
w wyborach odrzuciło 31,79% badanych. Z kolei 8,10% nie miało w tym temacie
jednoznacznej opinii, i deklarowało, że obecnie nie wie czy weźmie udział w wyborach.
Niezależnie od tego procent osób deklarujących swój ewentualny udział w głosowaniu należy
ocenić jako wysoki. Faktycznie nie odzwierciedla on jednak dotychczasowego poziomu
frekwencji i to niezależnie czy mowa jest o wyborach samorządowych, do Parlamentu
Europejskiego, wyborach parlamentarnych czy prezydenckich w Polsce. Biorąc jednak pod
Koło Naukowe Psychologii Polityki oraz Koła Naukowe Samorządu Terytorialnego
3
uwagę systematyczne badania dotyczące preferencji partyjnych i udziały w wyborach jest to
stała tendencja. Otóż procent osób deklarujących gotowość udziału w wyborach
w porównaniu do procentowego poziomu faktycznego udziału w głosowaniu zazwyczaj jest
znaczący i odbiega od faktycznego stanu4.
Pytanie drugie brzmiało: Jeśli w pytaniu pierwszym wybrał Pan/Pani odpowiedź TAK,
proszę wskazać przyczyny takiej decyzji, spośród podanych poniżej. «Można wybrać więcej
niż jedną odpowiedź»:
To pytanie ze względu na możliwość wielokrotnego wyboru, a także konieczność korelacji
ze zmiennymi niezależnymi, takimi jak: płeć, wiek, wykształcenie, miejsce zamieszkania
respondentów, zostanie opracowane w publikacji wieńczącej cały projekt.
Pytanie trzecie brzmiało: Jeśli w pytaniu pierwszym wybrał Pan/Pani odpowiedź NIE, proszę
wskazać przyczyny takiej decyzji, spośród podanych poniżej. «Można wybrać więcej niż
jedną odpowiedź»:
To pytanie ze względu na możliwość wielokrotnego wyboru, a także konieczność korelacji
ze zmiennymi niezależnymi, takimi jak: płeć, wiek, wykształcenie, miejsce zamieszkania
respondentów, zostanie opracowane w publikacji wieńczącej cały projekt.
Pytanie czwarte brzmiało: Jeśli pójdzie Pan/Pani na wybory, to na kogo zamierza Pan/Pani
głosować w wyborach na Prezydenta Gniezna? Proszę zaznaczyć właściwą odpowiedź:
a) Tomasz Budasz – KW Platforma Obywatelska RP, b) Jacek Kowlaski – KWW SLD Lewica
Razem, c) Krzysztof Ostrowski KW Prawo i Sprawiedliwość.
Wykres nr 2. Deklarowane poparcie dla kandydatów na Prezydenta Gniezna
Deklarowane poparcie dla kandydatów
na Prezydenta Gniezna
Krzystof Ostrowski
Jacek Kowalski
T. Budasz
0
10
20
30
40
50
Źródło: Opracowanie własne.
4
Doskonałą egzemplifikacją tego stanu rzeczy są systematyczne badania preferencji partyjnych i deklarowanej
aktywności wyborczej notowane przez Centrum Badania Opinii Społecznej. Por. M. Cześnik, Głosowanie jako
nawyk w nowych demokracjach – przykład Polski, „Studia Socjologiczne” 2011, nr 2; M. Cześnik, Przyczyny
zmiany frekwencji wyborczej w Polsce: przykłady wyborów parlamentarnych w 2005 i 2007 roku, „Studia
Socjologiczne” 2009, nr 3.
Koło Naukowe Psychologii Polityki oraz Koła Naukowe Samorządu Terytorialnego
4
Niezwykle ciekawie przedstawia się rozkład deklarowanych preferencji jeżeli idzie o osobę
kandydata na Prezydenta Gniezna. Liderem wydaje się Jacek Kowalski reprezentujący KKW
SLD Lewica Razem, którego gotowych poprzeć jest 38,12% badanych. Na drugim miejscu
znajdują się kandydat KW Platforma Obywatelska RP Tomasz Budasz z poparciem 34,38%.
Stawkę zamyka przedstawiciel KW Prawo i Sprawiedliwość – Krzysztof Ostrowski z wynikiem
27,50%. Można z tego wnosić, że choć liderem rywalizacji wyborczej jest obecnie J. Kowalski
to w Gnieźnie z dużą pewnością dojdzie do drugiej tury wyborów. Nadal otwartym pozostaje
jednak pytanie, kto znajdzie się w drugiej turze. W tym miejscu wypada nadmienić,
że w walce o fotel Prezydenta Gniezna rywalizuje jedynie trzech kandydatów, wszyscy
są reprezentantami partii politycznych, wszyscy to mężczyźni. Ważna z punktu widzenia
metodologii badania jest również uwagą, że swoje preferencje wyborcze zdecydowało
się ujawnić jedynie 46,24% ankietowanych. Pozostali badani odmówili udzielenia odpowiedzi
na to pytanie, choć konsekwentnie odpowiadali na wszystkie poprzednie i następujące
po tym pytania.
Pytanie piąte brzmiało: Co sprawia, że ten właśnie kandydat uzyskałby Pana/Pani
poparcie? «Można wybrać więcej niż jedną odpowiedź»:
Wykres nr 3. Przyczyny przeniesienia poparcia w II turze wyborów
Przyczyny przeniesienia poparcia w II turze wyborów
Podejmę niezależną
decyzję
0%
Poprę tego, który w
I turze uzyskał
gorszy wynik
Poprę tego, który w
9%
I turze uzyskał
lepszy wynik
10%
Poprę kandydata
wskazanego przez
mojego faworyta z I
tury
23%
Zagłosuję przeciwko
obecnie
rządzącemu
prezydentowi, jeśli
ten wejdzie do II
tury
0%
Nie zagłosuję
58%
5
Źródło: Opracowanie własne.
Koło Naukowe Psychologii Polityki oraz Koła Naukowe Samorządu Terytorialnego
Ciekawe z poznawczego punktu widzenia są również dane dotyczące przeniesienia poparcia
w ewentualnej drugiej turze wyborów na urząd Prezydenta Miasta Gniezna. Ponad połowa
respondentów (59%) w związku z ewentualną porażką swojego kandydata nie zamierza brać
udziału w kolejnym głosowaniu. 23% deklaruje, że poprze kandydata wskazanego przez
swojego faworyta z I tury wyborów. 10% ankietowanych zamierza poprzeć tego kto
w pierwszej turze uzyskał lepszy wynika, a 8% tego kto uzyskał gorszy wynik. Powyższe dane
zdają się oddawać to, co w literaturze określa się mianem głosowania strategicznego.
Przy tym widać wyraźnie, że wiodące jest głosowanie na faworyta z pierwszej tury lub osobę
wskazaną przez „naszego kandydata” z pierwszej tury5.
Tabela 1. Charakterystyka badanej grupy
Płeć
kobieta
mężczyzna
55,78%
44,22%
Wiek
18-25 lat
26-35 lat
36-50 lat
51-65 lat
65+
15,32%
16,76%
16,47
35,55%
15,90%
Wykształcenie
podstawowe
zawodowe
średnie
wyższe
9,54%
21,97%
42,77%
25,72%
Miejsce zamieszkania
miasto
wieś
85,84%
14,16%
5
A. Downs, An Economic Theory of Democracy, New York 1957; A. Antoszewski, O zwiększenie skuteczności
prognoz wyborczych, w: Czy można przewidzieć? Socjologiczno-metodologiczne doświadczenia polskich badań
przedwyborczych, red. W. Sitek, Wrocław-Warszawa-Kraków 1995; J. Mandrosz, Czynniki ograniczające
racjonalność poglądów i zachowań politycznych, w: Podstawy psychologii politycznej, red. K. Skarżyńska,
Poznań 2002; P. Grzelak, Głosowanie ekonomiczne w Polsce w 2001 roku w warunkach dezintegracji
ugrupowań rządzących, „Studia Polityczne” 2002, nr 13.
Koło Naukowe Psychologii Polityki oraz Koła Naukowe Samorządu Terytorialnego
6
4. Wnioski
Miasto Gniezno nie odbiega od ogólnopolskich tendencji, zawyżania przez samych
respondentów, poziomu deklarowanej frekwencji wyborczej. Wyniki badania ankietowego
dotyczące deklarowanego poparcia dla rywalizujących o urząd Prezydenta Miasta Gniezna
nie wskazują wyraźnego faworyta, choć w badaniu widoczna jest przewaga jednego
kandydata. Uzyskane wynik sugeruję jednak, że w Gnieźnie odbędzie się druga tura
wyborów. Decyzja o udziale w II turze będzie z kolei podyktowana różnymi okolicznościami.
Niemniej zdecydowana większość badanych – w chwili, gdy ich kandydat odpadnie z wyścigu
wyborczego – deklaruje swoją absencję wyborczą.
Przygotowanie:
Zespół projektowy
Opieka merytoryczna:
Dr Paweł Antkowiak
7
Koło Naukowe Psychologii Polityki oraz Koła Naukowe Samorządu Terytorialnego