Edukacja wrażliwa na płeć

Marta Anna Rutkowska
Filologia angielska o specjalności nauczycielskiej
Naukowe Koło Filozoficzne
Edukacja wrażliwa na płeć
Streszczenie:
W artykule pt. „Edukacja wrażliwa na płeć” znajdziemy informacje na temat odpowiedniego
podejścia nauczyciela do chłopców i dziewczynek oraz opinie o nauczaniu obu płci.
Elementem pracy, który szczególnie polecam jest analiza zdjęć i artykułów z podręczników
do nauki języka angielskiego dla różnych poziomów językowych i wieku pod kątem
ukazanych w nich stereotypowych zadań przeznaczonych dla danej płci – mama wykonująca
prace domowe i tato z gazetą przed telewizorem lub kobieta na zakupach, a mężczyzna
naprawiający samochód. Dalej możemy znaleźć fragment o tym jak pomóc dzieciom poznać i
zaakceptować własną płeć. Przeczytamy także o różnicach w pojmowaniu świata oraz
sposobach w jaki uczą się dziewczynki a w jaki chłopcy i jaka powinna być w tym rola
nauczyciela.
Kobieta i mężczyzna – niby tacy sami a jednak zupełnie inni i to ta właśnie nasza odmienność
jest tak bardzo dla nas ciekawa a często nawet denerwująca. Żona oczekuje od męża by
wykazywał więcej empatii z kolei jego denerwuje jej ciągłe przejmowanie się
najdrobniejszymi nawet sprawami. Musimy pamiętać jednak, że to właśnie dzięki naszej
odmienności świat jest dużo ciekawszy. „Różnice pomiędzy mężczyznami i kobietami są dla
wielu z nas jednym z najbardziej intrygujących fenomenów ludzkości. Książki, filmy,
telewizja – niemal każdy obszar życie odzwierciedla naszą fascynację tym przedmiotem.
Uznajemy za oczywiste, że istnieją dwie płci i że podział ten następuje już w momencie
zapłodnienia. Nie sposób nie zwrócić uwagi na uderzające różnice fizyczne: w sile,
wzroście.”
Dzieci już w szkole podstawowej są uczone na temat różnic pomiędzy płciami i różnych
oczekiwań społecznych co do ich ról. Miejmy jednak na uwadze, aby nie pokazywać im tylko
stereotypowej sprzątającej mamy a taty przy ciężkiej pracy. Warto pokazać im też inne
zdjęcia takie jak np. kobieta jako strażak czy mężczyzna pracujący w przedszkolu. Dla części
z nich nie będzie to żadnym szokiem, wręcz przeciwnie, w związku z tym że w dzisiejszym
świecie zawody i obowiązki domowe są wykonywane jednakowo dobrze przez obie płci.
Bardzo często to tata siedzi z dzieckiem w domu, a mama chodzi do pracy i to dzieci też
powinny widzieć w podręcznikach szkolnych, aby miały pewność, że to co się dzieje w ich
domu nie jest odbiegające od normy. Przeanalizowałam podręczniki do nauki języka
angielskiego (które mnie jako studentkę filologii angielskiej o specjalności nauczycielskiej
interesują szczególnie) na różnych etapach wieku i poziomu językowego. Pod uwagę
wzięłam: - Podręcznik do 1 klasy szkoły podstawowej - „Treetops”, Sarah M Howell i Lisa
Kester Dodogson. Książka przeznaczona jest do pierwszego kontaktu dziecka z językiem
dlatego dominują tu postaci bajkowe ale nie tylko. Mama ukazana jest tradycyjnie jako
sprzątająca pani domu (24, 29 str.) tak samo babcia, która piecze ciasto (28 s.). Tato zajmuje
się ogrodem (28 s.), a dziadek w salonie na kanapie czyta gazetę (28 s.). Także pozostałe
ilustracje przedstawiają stereotypowe sytuacje jedynie trochę innym jest obraz dziewcząt
grających w piłkę nożną (36 s.). - Podręcznik do klasy 3 gimnazjum- New Adventures preintermediate student’s book Ben Weltz, Oxford University Press 2009. a) Kobieta zarówno na
fotografiach jak i w opisach ukazywana jest jako troskliwa matka (5 s.), dziewczyna lubiąca
pogaduszki przez telefon (56 s.) i wypady na zakupy z przyjaciółkami (7 s.), istota słaba
potrzebująca męskiego wsparcia (87 s.), gospodyni domowa podczas sprzątania (93 s.), ale
również jako wyzwolona uprawiająca karate lub pracująca jako ochroniarz (28 s.). b)
Mężczyzna z kolei jest silny, lubi sporty ekstremalne (42, 46 s.), ukazany jest w roli
odkrywcy i podróżnika (39, 40 s.), odpoczywa podczas oglądania meczów piłkarskich w
telewizji (7, 13 s.), potrafi zaopiekować się kobietą (87 s.). Silnie podkreślone na fotografiach
z tego podręcznika są role i zadania płci- pokazane są typowo męskie lub typowo damskie
zawody czy też typy rozrywek (7, 13, 68 s.). Jedyna różnica jaką zauważyłam to właśnie
młoda kobieta będąca ochroniarzem kojarzącym się raczej z silnym mężczyzną (28 s.). –
Podręcznik maturzysty- Oxford Excellence for matura, Danuta Gryca i Joanna Sosnowska,
Oxford University Press, 2007 a) Kobiety ukazane są tu głównie jako panie nauczycielki (12
s.), matki zajmujące się dziećmi (84 s.) oraz kobiety dbające o siebie (np. na wadze) (75 s.);
oraz jako kobieta naukowiec (102 s.) lub uprawiająca sport (22 s.). Zupełnie innym obrazem
jest kobieta z młotkiem (44 s.). b) Mężczyzna pokazany jest tu np. w zawodzie listonosza (31
s.), rybaka (84 s.) czy mechanika (32 s.); w rozdziale o życiu rodzinnym możemy odnaleźć
artykuł poświęcony temu dlaczego mężczyźni też chcą opiekować się dziećmi (37 s.).
Ciekawym obrazkiem jest kobieta z młotkiem i obok jako kontrast - mężczyzna podczas
gotowania (44 s.). - Podręcznik używany w Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej w
Płocku w Instytucie Neofilologii na ćwiczeniach z gramatyki praktycznej – Grammarway 4
Jeeny Dooley & Virgina Evans, Express Publishing, 1999 a) Kobieta w tym podręczniku
ukazana jest jako ta, która dba o ciało i swój wygląd (7 s.) oraz dom rodzinę i zwierzęta (7 s.),
to ona chodzi na zakupy do supermarketu (12, 20 s.) i sprząta w domu (12 s.) oraz pomaga
dzieciom odrabiać prace domowe (20 s.); wolny czas spędza kupując ubrania (6, 23, 69 s.) lub
w kawiarni (13, 148 s.). Co zaskakujące na jednym ze zdjęć kobieta łowi ryby (72 s.). b)
Mężczyzna zaś na ilustracjach zamieszczonych w podręczniku jest przede wszystkim
biznesmenem (6, 7, 13, 72, 126, 151 s.) i ten obraz zdecydowanie przeważa, nawet jeśli
widzimy zebranie w biurze to przy stole siedzi zazwyczaj tylko jedna lub dwie kobiety
pozostali członkowie firmy to mężczyźni (74, 121, 126 s.); dalej jest on ukazany jako
naukowiec (58 s) oraz inżynier (102 s.); wolny czas spędza oddając się sportom
ekstremalnym (26, 75, 85 s.) lub łowiąc ryby (19 s.) . W podręczniku odnajdziemy również
zdjęcie małego chłopca siedzącego na drzewie (70 s.). Jedyne odmienne zdjęcia łamiące
stereotypy to mężczyzna kąpiący niemowlę (7 s.) lub pomagający podczas rodzinnego posiłku
(180 s.).
Podsumowując we wszystkich wymienionych podręcznikach rola mężczyzny i kobiety
ukazana jest w tradycyjny sposób. Jednak czasem takie myślenie jest łamane poprzez
wykonywanie czynności tradycyjnie przeznaczonej dla płci odmiennej. Uważam, że takie
zjawisko ma wiele pozytywnych skutków, głównie ze względu na to, że w dzisiejszym
świecie często następuje odwrócenie ról. Niech dziecko, którego mama chodzi do pracy, a
tato zajmuje się domem nie będzie zdziwione innymi ilustracjami w podręczniku. Niech nie
myśli, że jego rodzinna jest inna lub dziwna. „Wyobrażenie o roli męża i jego miejscu w
życiu rodzinnym odgrywa bardzo ważną rolę w kształtowaniu młodzieńczych związków
przyjaźni i miłości. (…) W ideale męża kreślonym przez zapytane o to dziewczęta niemal
wszędzie- niezależnie od kraju i regionu świata – występuje pewien wspólny zespół cech i
oczekiwań. Bardzo wielu respondentów oczekuje od małżonka zalet rodzicielskich („by były
dobrym ojcem”), podkreśla jego wierność oraz umiejętność stworzenia harmonijnej i zgodnej
atmosfery w domu.”2 „Rola i miejsce mężczyzny „odkrytego” jako ojca ma w rodzinie wiele
wymiarów, w zależności od etapów jej rozwoju. W okresie ciąży jego zaangażowanie można
opisać przez kilka faz. (…) Rola ojca w wychowaniu dziecka jest niezwykle ważna. (…) W
pierwszych latach życia dziecka musi ono zidentyfikować własną płeć, a do tego potrzebny
jest mu ojciec- mężczyzna. Daje mu on też szansę usamodzielnienia się w życiu, wyznacza
obowiązki, wymaga, uczy spełniania wyznaczonych zadań (…) We współczesnej rodzinie
nastąpiło przesunięcie ról między ojcem i matką, rodzicami, a dziećmi. Przykładem tego
może być przejęcie szeregu obowiązków domowych, w tym tradycyjnie typowych dla kobiet
przez ojców.”3
Nie tylko rola rodziców powinna być pokazywana dzieciom, ale też ich własne zarówno
obecne jak i przyszłe role. W wieku wczesnoszkolnym kiedy dzieci odkrywają swoją płeć
powinny być odpowiednio poinstruowane o tym, jakie są pomiędzy nimi różnice. Nauczając
dzieci wzajemnej akceptacji płci odmiennej nie wystarczy im tylko wskazać różnice, co
więcej samo pokazanie różnic może tylko zaostrzyć konflikt w klasie. Warto jest pokazać im
że obie płci są równe i mają te same prawa. Sadzając dzieci w kole do dyskusji pokazujemy,
że wszyscy są równi, a nie np. że najlepsze są dziewczynki z 1 ławki i tylko one mają prawo
wypowiedzi. Z kolei kiedy wybieramy dla dzieci pracę w grupach warto jest podzielić ich na
zespoły mieszane pod względem płci, aby mogli nawzajem się poznawać i nauczyć
współpracy. Nauczyciel pracujący z całą klasą jednocześnie powinien dzielić swój czas dla
obu płci po równo, by żadna z nich nie czuła się pominięta czy mało ważna, obalając tym
samym stereotyp, że to dziewczynki potrzebują więcej uwagi i maja większą chęć do pracy
podczas zajęć szkolnych. Dzieci muszą nauczyć się akceptować własną płeć- swoją
odmienność i indywidualność. Szkoła powinna pokazywać właściwe wzorce kobiecości i
męskości. Jeśli już od wczesnych lat szkolnych nauczyciel, wychowawca będzie powtarzał,
że to dziewczynki osiągają lepsze wyniki w nauce może to spowodować u wielu chłopców
utratę chęci do nauki, gdyż już na starcie będą czuli się na pozycji straconej. Jednak
dziewczynki są mniej pewne co do swoich zdolności i umiejętności podczas, gdy chłopcy są
pewnymi siebie samcami. Błędem jest również wmawianie małym chłopcom- często już
wieku przedszkolnym że są niegrzecznymi, hałaśliwymi łobuzami w porównaniu do
delikatnych i spokojnych dziewcząt. Im częściej będzie to powtarzane tym bardziej oni w to
uwierzą i mogą naprawdę zechcieć tacy być, mylnie myśląc, że skoro pani tak mówi być
może tego właśnie oczekuje lub stwierdzą, że jest to dobry sposób zwrócenia na siebie uwagi.
Potwierdza to fakt, że w większości to chłopcy trafiają na tzw. „dywanik dyrektora”. I w
późniejszych latach chłopcy są częściej narażeni na wydalenie ze szkoły niż ich koleżanki.
Stereotypowe myślenie nauczycieli na temat ich uczniów pod względem ich płci może być
krzywdzące. Oto kilka częstych opinii: -chłopcy są zbyt agresywni podczas zabaw i gier w
stosunku do koleżanek - trudniej jest uczyć chłopców - chłopcy mają mniejszą koncentrację
podczas nauki niż dziewczyny. - chłopcy łatwiej niż dziewczyny rozpraszają się podczas
pracy w grupach. - dziewczęta wykazują większą chęć do nauki, są bardziej zainteresowane
lekcją niż ich koledzy i łatwiej zapanować nad nimi podczas lekcji. Rodzice tak samo kochają
swoje dzieci i pragną dla nich dobra, jednak to czym ma być dla nich praca w przyszłości
determinowane jest przez płeć. Mężczyźni potrzebują dobrego fachu i pracy pozwalającej na
godne utrzymanie rodziny, kobiety zaś, gdy chcą się kształcić biorą pod uwagę raczej
realizowanie zainteresowań, to czy wykształcenie da im dobrze płatną pracę jest często
traktowane jako sprawa drugorzędna, ponieważ ważniejsze jest dla nich realizowanie się jako
matka niż bizneswoman.
Powszechnie wiadomo, ze chłopcy wykazują większe zdolności w matematyce i sporcie,
okazanie zatem słabości w tych dziedzinach w oczach rodziców i nauczycieli wiąże się z
brakiem męskości. Mówi się przecież: To jest chłopak wiec musi szybko biegać itp.
Dziewczynki zaś ze względu na swoją wrodzoną wrażliwość lepiej analizują utwory
literackie. Świetnie to zjawisko widać na przykładzie wyboru uczelni wyższych- chłopcy na
politechniki, dziewczęta- uczelnie humanistyczne. „Jedna z największych i najlepiej
udokumentowanych różnic między płciowych dotyczy umiejętności rzucania do celu.
Różnice pomiędzy mężczyznami i kobietami w dokładności rzucania do celu (w trafianiu), są
równie duże jak różnice w zakresie myślenia przestrzennego.”4 „Nawet najbardziej radykalny
zwolennik równości płci jest zazwyczaj skłonny przyznać, że mężczyźni i kobiety różnią się
poziomem wykonywania niektórych testów badających wyobraźnię przestrzenną. Największe
i najlepiej udokumentowane różnice występują w testach rotacji wyobrażeniowej, w których
należy wyobrazić sobie jak określona figura lub bryła wygląda z różnych punktów
widzenia.”5 „U dzieci wszelako występują pewne poznawcze różnice między płciowe,
odpowiadające różnicom obserwowanych u dorosłych. Nie zawsze są one dostrzegane,
ponieważ testy (na przykład) przestrzenne wykorzystywane w badaniach z udziałem dzieci w
rzeczywistości nie mierzą tych samych umiejętności co u dorosłych. Bierze się to po części
stąd, że dzieci zazwyczaj nie są w stanie rozwiązać tych samych testów, co dorośli. W ich
przypadku należy brać też pod uwagę, że różnice między obiema płciami mogą być mniej
wyraźne ponieważ dziewczynki rozwijają się szybciej niż chłopcy. Jeżeli więc porównamy
chłopców i dziewczynki w tym samym wieku, dziewczynki będą sobie lepiej radzić z
zadaniami, w których w przyszłości przewyższą je chłopcy. Na przykład (…) bardzo małe
dziewczynki lepiej radziły sobie z wyodrębnianiem figur, chociaż wiemy, ze w wieku
dorosłym mężczyźni wykazują przewagę w tym zakresie.”6 Jeżeli nauczyciel z góry zakłada,
że dziewczynki osiągają lepsze wyniki w nauce dzięki systematyczności to nie nagradza ich
za to tak samo jak chłopca który swoje wyniki zawdzięcza wrodzonym zdolnościom.
Popularne określenie „zdolny ale leniwy” częściej kierowane jest do chłopców,
niepowodzenia dziewczynki kwitowane są stwierdzeniem :,,po prostu się do tego nie
nadajesz.” Co więcej, moim zdaniem, nie tyle tatusiowie kreują taki wizerunek córek ile
matki oczekujące posłuszeństwa i pokory od dziewczynek. Przeszkodę zatem w emancypacji
stanowią kobiety, które dyscyplinują się nawzajem tkwiąc w stereotypach i zamykając
potomstwu szanse na głębszy rozwój. Warto też zastanowić się nad kwestią płci nauczyciela.
Zadajmy sobie zatem pytanie, czy grupę chłopców koniecznie powinien uczyć mężczyzna, a
dziewcząt kobieta bo najważniejszy jest przykład własny dający dzieciom jasny wzór
postępowania? Być może to rozwiązanie jest logiczne, z własnego przykładu wiem, że
mężczyźnie jako wychowawcy klasy mnóstwa dorastających dziewczynek niezręcznie jest
rozmawiać o sprawach ich pierwszej miesiączki, które są tak ważne dla nastolatek. Z kolei
chłopcy przebywający tylko w otoczeniu pań nauczycielek chcą być prawdziwymi macho bo
wydaje mu się że to właśnie odpowiednie zachowanie mężczyzny, a dzieje się tak z powodu
braku odpowiedniego wzorca do naśladowania. W Polsce deficyt mężczyzn w kadrze
pedagogicznej jest szczególnie widoczny. Często powodem tego, że mężczyzna nie decyduje
się na zawód nauczyciela są nie tylko niskie zarobki ale również poczucie wielkiego
obowiązku jakim jest opieka nad dziećmi, do tego nie swoimi, a zwłaszcza małymi.
Mam nadzieję, że mój artykuł zwrócił Państwa uwagę na bardzo ważne zwłaszcza w
dzisiejszych czasach kwestie. Musimy pamiętać, że to w jaki sposób kształtujemy umysły
młodych ludzi i jakie wzorce przekazujemy im do naśladowania zależy od tego jak będą
wyglądać przyszłe pokolenia. Od tego czego dzieci uczą się w szkole (ale nie tylko) na temat
odpowiedniego podejścia zarówno do swojej jak i przeciwnej płci zależy jak będą wyglądać
ich przyszłe relacje w społeczeństwie i rodzinie.
1. Doreen Kiura, Płeć i poznanie, Polski Instytut Wydawniczy, Warszawa 2006, s.19.
2. Ks. Andrzej Zwoliński, Seksualność w relacjach społecznych, Wydawnictwo WAM,
Kraków 2006, s. 51-52.
3. Ks. Andrzej Zwoliński, Seksualność w relacjach społecznych, Wydawnictwo WAM,
Kraków 2006, s. 56-61.
4. Doreen Kimura, Płeć i poznanie, Polski Instytut Wydawniczy, Warszawa 2006, s.40.
5. Doreen Kimura, Płeć i poznanie, Polski Instytut Wydawniczy, Warszawa 2006, s. 50.
6. Doreen Kimura, Płeć i poznanie, Polski Instytut Wydawniczy, Warszawa 2006, s. 67.
Bibliografia
1.Doreen Kimura, Płeć i poznanie, Polski Instytut Wydawniczy, Warszawa 2006.
2.Renata E. Hryciuk i A. Kościańska, Gender perspektywa antropologiczna, Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego 2007.
3.Ks. Andrzej Zwoliński, Seksualność w relacjach społecznych, Wydawnictwo WAM,
Kraków 2006.
4.Skelton, Christine. "Gender stereotyping and primary schools: moving the agenda on."
Education Review 16, no. 2 (Summer2003): 75-80. Academic Search Complete, EBSCOhost.
http://search.ebecohost.com, (dostęp dnia 18.01.12).
5.Zaman Ahmed. "Gender Sensitive Teaching: A Reflective Approach For Early Cchildgood
Education Teacher Training Programs." Education 129, no. 1 (Fall2008 2008): 110-118.
Academic Search Complete, EBSCOhost http://search.ebecohost.com , (dostęp dnia 18.01.12)