docPrywatyzacja przedsiębiorstw w Polsce Typ: PDF File Rozmiar
download 
Reklamacja Transkrypt
Prywatyzacja przedsiębiorstw w Polsce Typ: PDF File Rozmiar
Prywatyzacja przedsiębiorstw w Polsce Autor: Krystyna Brząkalik Prywatyzacja przedsiębiorstw w Polsce Skrócony opis lekcji Lekcja „Prywatyzacja przedsiębiorstw w Polsce” jest przeznaczona dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Stanowi kontynuację cyklu zajęć poświęconych roli państwa w gospodarce. Uczniowie zapoznają się z przebiegiem procesu przekształceń własnościowych w Polsce oraz metodami prywatyzacji przedsiębiorstw. Zbierają argumenty popierające i krytyczne wobec tego procesu, oceniają także znaczenie prywatyzacji dla polskiej gospodarki. Uczestniczą w debacie, której tematem jest zahamowanie procesu prywatyzacji polskich przedsiębiorstw. Cele lekcji Uczeń powinien wiedzieć, co to jest prywatyzacja, wskazać najważniejsze metody prywatyzacji przedsiębiorstw, zebrać argumenty popierające prywatyzację i przeciwne temu procesowi, rozumieć, dlaczego prywatyzacja jest ważnym elementem reform systemowych w Polsce, ocenić skutki przekształceń własnościowych dla polskiej gospodarki. Metody realizacji zajęć analiza za i przeciw, debata, studium przypadku. Adresat uczniowie szkół ponadgimnazjalnych. Materiały 1. Tekst pt. „Metody prywatyzacji przedsiębiorstw”. 2. Tekst pt. „Obecny stan procesu prywatyzacji przedsiębiorstw w Polsce”. 3. Tekst pt. „Dlaczego trzeba sprzedawać?”. Narodowy Bank Polski 2 Prywatyzacja przedsiębiorstw w Polsce 4. Studium przypadku pt. „Robotnicze bunty przeciwko zagranicznym inwestorom”. 5. Instrukcja do debaty pt. „Czy prywatyzacja polskich przedsiębiorstw powinna zostać wstrzymana?”. Wstęp merytoryczny Badania empiryczne wskazują, że forma własności przedsiębiorstwa ma znaczenie dla jego wyników ekonomicznych. Okazuje się, że w porównywalnych warunkach, w znakomitej większości przypadków, firmy prywatne radzą sobie lepiej niż firmy, których właścicielem jest państwo. Po transformacji systemu polityczno - ekonomicznego kraje takie, jak Polska i inne państwa pokomunistyczne, stały się naturalnym laboratorium, w którym możemy obserwować jak procesy prywatyzacyjne, a więc zmiana własności państwowej na prywatną, oddziałują na efektywność prywatyzowanych przedsiębiorstw. Na początku polskiej transformacji w 1990 roku w Polsce zarejestrowanych było 8453 firm państwowych. Po 15 latach transformacji, w połowie 2004 roku, liczba przedsiębiorstw państwowych zmniejszyła się do 1637. Narodowy Bank Polski 3 Prywatyzacja przedsiębiorstw w Polsce Tabela 1. Liczba przedsiębiorstw państwowych Rok liczba przedsiębiorstw państwowych 1990 8453 1991 8228 1992 7242 1993 5924 1994 4955 1995 4127 1996 3665 1997 3368 1998 2906 1999 2599 2000 2268 2001 2054 2002 1951 2003 1736 VI 2004 1637 Narodowy Bank Polski 4 Prywatyzacja przedsiębiorstw w Polsce źródło : GUS Wraz ze wzrostem liczby firm prywatnych rośnie również ich udział w tworzeniu produktu krajowego brutto. Tabela 2. Udział sektorów własności w tworzeniu PKB rok Wartość dodana w sektorze publicznym Wartość dodana w sektorze prywatnym Podatki od dochodów minus dotacje od produktów 1995 34,30% 52,80% 12,90% 1999 25,80% 61,30% 12,90% 2002 24,30% 63,10% 12,60% źródło : GUS Jednak sam fakt, że Polska i inne kraje postkomunistyczne zdecydowały się na proces prywatyzacji, nie wyjaśnia jeszcze, dlaczego przedsiębiorstwa prywatne są bardziej efektywne od państwowych. Z punktu widzenia ekonomii przedsiębiorstwo państwowe napotyka znacznie bardziej miękkie ograniczenia i wymagania niż przedsiębiorstwa prywatne. W wypadku, gdy przedsiębiorstwa państwowe przynoszą straty, rządy na ogół usprawiedliwiając działania „rozmiękczające” korzyścią ogólnospołeczną np. ratowaniem miejsc pracy, decydując się na dotowanie przedsiębiorstw państwowych. Ponieważ są to środki publiczne, łatwiej je wygospodarować w budżecie państwa (można np. odłożyć w czasie jakąś inwestycję) A co w przypadku, gdy przedsiębiorstwo prywatne przynosi straty? Akcjonariusze już tak szczodrzy nie są. Jeżeli firma przynosi straty (w dłuższym okresie), to najczęściej bankrutuje lub zostaje przejęta. Dlatego też ewentualne konsekwencje złego zarządzania wymuszają na firmach prywatnych większą efektywność, gdyż ewentualna kara za nieefektywność jest znacznie dotkliwsza. Warto również zauważyć, że w przypadku krajów w okresie transformacji zmiana własności z publicznej na prywatną wiąże się również z transferem technologii. Część inwestorów to inwestorzy zagraniczni, którzy transferują know - how, jak również nowoczesne technologii i techniki Narodowy Bank Polski 5 Prywatyzacja przedsiębiorstw w Polsce zarządzania, co dodatkowo zwiększa konkurencyjność sektora prywatnego. W Polsce znaczna część napływu inwestycji bezpośrednich związana jest właśnie z procesem prywatyzacji. Niestety zmiana własności państwowej na prywatną oraz późniejsza restrukturyzacja przedsiębiorstwa na ogół wiąże się ze zmniejszeniem zatrudnienia. W Polsce, gdzie czynnik pracy w stosunku do kapitału jest relatywnie tani, występowało nadmierne zatrudnienie. Zmiana techniki produkcji w celu podniesienia konkurencyjności firmy na ogół wymusza substytucje pracy kapitałem. Co więcej, nowe technologie również są mniej pracochłonne. Dlatego tez w krótkim okresie nieunikniony jest wzrost bezrobocia. Jest to cena, jaka społeczeństwa w okresie transformacji muszą zapłacić za długookresowy stabilny wzrost gospodarczy oraz podniesienie konkurencyjności na rynkach światowych. Proponowany przebieg lekcji 1. Przypomnij uczniom, że jednym z najważniejszych elementów zmian systemu gospodarczego w Polsce po 1990 roku było rozpoczęcie procesu przekształceń własnościowych. Objął on również przedsiębiorstwa państwowe, które władze zaczęły prywatyzować. Korzystając z tekstu zamieszczonego we wstępie oraz z danych statystycznych uczniowie powinni odpowiedzieć na pytania: Dlaczego w 1990 roku rozpoczęto proces prywatyzacji gospodarki? Ile przedsiębiorstw państwowych zmieniło właściciela w latach 1990 - 2003? Jakie wpływy do budżetu państwa przyniosła prywatyzacja przedsiębiorstw? Czy tempo i zakres prywatyzacji był jednakowy w poszczególnych latach? Kiedy planuje się zakończenie tego procesu? 2. Zapytaj uczniów, czy znają z najbliższego otoczenia - gminy, powiatu - przykłady firm, które zostały sprywatyzowane. Czy przedsiębiorstwa zostały sprzedane krajowym czy zagranicznym inwestorom? Jakie były efekty prywatyzacji? Czy zostały zmodernizowane przez nowych właścicieli? Czy zmienił się poziom zatrudnienia? W jaki sposób firmy te radzą sobie w warunkach gospodarki rynkowej? 3. Po krótkim omówieniu przykładów powiedz klasie, że po 1990 roku stosowano dwie główne metody prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych. Poproś uczniów, aby w grupach zapoznali się z Materiałem pomocniczym nr 1 - tekstem pt. „Metody prywatyzacji przedsiębiorstw”. Następnie zapytaj uczniów o podobieństwa i różnice między tymi „ścieżkami” prywatyzacji. Sprawdź, czy wiedzą, w jaki sposób prywatyzowano znane im firmy. 4. Powiedz uczniom, że wiele analiz, dokonywanych przez ekonomistów i polityków podkreśla obecnie problem zahamowania procesu prywatyzacji nie tylko w Polsce, ale i innych krajach Europy Środkowo - Wschodniej. Poleć uczniom przeczytanie Materiałów pomocniczych nr 2, Narodowy Bank Polski 6 Prywatyzacja przedsiębiorstw w Polsce 3 oraz nr 4 - tekstów pt. „Obecny stan procesu prywatyzacji przedsiębiorstw w Polsce” oraz „Dlaczego trzeba sprzedawać?”. Poproś ich również o zapoznanie się z studium przypadku pt. „Robotnicze bunty przeciwko zagranicznym inwestorom”. Możecie również wykorzystać tekst zamieszczony we wstępie merytorycznym do scenariusza. Wybór materiałów, które powinni przeczytać uczniowie, należy do nauczyciela. 5. Podziel teraz klasę na cztery grupy. Każda z nich przygotuje odpowiedź na jedno z następujących pytań: W których państwach postkomunistycznych udział sektora prywatnego w PKB jest największy, a w których najmniejszy? W jaki sposób prywatyzacja zmieniła sytuację gospodarczą tych krajów, w tym Polski? Dlaczego proces prywatyzacji w Polsce został zahamowany? Przytoczcie różne opinie formułowane przez polityków i ekonomistów. Dlaczego obywatele państw postkomunistycznych negatywnie odnoszą się do procesu prywatyzacji? Jakie, waszym zdaniem, mogą być konsekwencje spowolnienia prywatyzacji dla gospodarek krajów Europy Środkowej i Wschodniej? 6. Poproś przedstawicieli grup o prezentację odpowiedzi na pytania. Zwróć uwagę uczniów na fakt, że proces przemian własnościowych w gospodarce był nieuchronny. Przedsiębiorstwa prywatne są bardziej efektywne ekonomicznie, nie wymagają dotowania z budżetu państwa, a inwestorzy dążą do zmodernizowania zakładów tak, by były one konkurencyjne i osiągały dobre wyniki ekonomiczne. 7. Porozmawiaj teraz z uczniami na temat negatywnych aspektów procesu prywatyzacji. Zapytaj, czy znają krytyczne opinie dotyczące sprzedaży przedsiębiorstw państwowych. Przedyskutujcie o tym, jakie są źródła tych opinii. Dlaczego Polacy nie są zadowoleni z procesu prywatyzacji i postrzegają go jako źródło bezrobocia, problemów gospodarczych i nadużyć finansowych? 8. Powiedz teraz uczniom, że ich zadaniem będzie przeprowadzenie klasowej debaty na temat: Czy prywatyzacja polskich przedsiębiorstw powinna zostać wstrzymana? Podziel klasę na dwa zespoły. Jeden z nich przygotuje wszystkie argumenty popierające kontynuowanie prywatyzacji polskich przedsiębiorstw wraz z krótkim uzasadnieniem. Drugi zespól przygotuje argumenty przeciwne procesowi prywatyzacji. Powiedz, że wszystkie argumenty muszą być logicznie uzasadnione, a uczniowie nie powinni używać twierdzeń, nie popartych żadnymi dowodami. Zespoły mogą się przygotować do debaty, korzystając ze schematu zamieszczonego w instrukcji do debaty (Materiał pomocniczy nr 5). Narodowy Bank Polski 7 Prywatyzacja przedsiębiorstw w Polsce 9. Wybierzcie przewodniczącego, który będzie odpowiadał za przestrzeganie reguł debaty oraz przedstawicieli obydwu zespołów, którzy przedstawią wstępne stanowiska stron. Następnie otwórz debatę i staraj się, aby każdy argument podany przez jeden zespół znalazł odpowiedź strony przeciwnej. Możecie dodatkowo wybrać sekretarza, który na tablicy będzie notował najważniejsze argumenty. 10. Po zakończeniu debaty zapytaj uczniów, czy argumenty użyte w dyskusji były przekonujące. Poproś ochotników o wyrażenie własnej opinii na temat, w której określą własny stosunek do obecnych dylematów związanych z prywatyzacją polskich firm. Uwagi dla prowadzącego Nauczyciel, kierując debatą dotyczącą prywatyzacji, powinien starać się, aby uczniowie używali argumentów merytorycznych, a nie stwierdzeń opartych na negatywnych emocjach. Należy wskazywać raczej źródła negatywnego nastawienia różnych grup społecznych do prywatyzacji. Często jednym z nich jest głęboko zakorzeniony negatywny stosunek do własności prywatnej, lęk przed utratą miejsc pracy, wrogość do obcych inwestorów, negatywne doświadczenia z nieudanymi prywatyzacjami czy ich negatywnymi efektami - np. późniejszym bankructwem lub upadkiem firmy. Krytyczna ocena negatywnych zjawisk łączących się z procesem przemian własnościowych nie może być podstawą generalizujących ocen całego procesu. Nauczyciel powinien zdecydowanie podkreślić, że wszystkie badania empiryczne wskazują, że przedsiębiorstwa prywatne są bardziej efektywne i konkurencyjne. Patologie pojawiają się bardzo często właśnie w przedsiębiorstwach państwowych - należą do nich błędy w zarządzaniu, wymuszanie dotacji z budżetu, szukanie wpływów politycznych, koszty dotacji budżetowych do przedsiębiorstw państwowych, które obciążają zawsze podatników. W trakcie zajęć można wykorzystać jedynie część materiałów pomocniczych. Nauczyciel może zrezygnować np. z omówienia metod prywatyzacji lub poświęcić temu zagadnieniu odrębną jednostkę lekcyjną. Powinien również dokonać wyboru tekstów pomocniczych - w zależności od możliwości i zainteresowań uczniów oraz czasu, jakim dysponuje na omówienie problematyki związanej z prywatyzacją. Narodowy Bank Polski 8 Prywatyzacja przedsiębiorstw w Polsce Materiał dla uczniów Materiał pomocniczy nr 1 Tekst pt. „Metody prywatyzacji przedsiębiorstw” W Polsce stosuje się wiele metod prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych. Najczęściej stosowna jest prywatyzacja kapitałowa i prywatyzacja bezpośrednia. Prywatyzacja kapitałowa polega na przekształceniu przedsiębiorstwa w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa (w spółkę akcyjną lub spółkę z o.o.). Następnie akcje lub udziały w spółce, należące do Skarbu Państwa, są sprzedawane w drodze przetargu, oferty publicznej lub rokowań różnym nabywcom: pracownikom spółki, którzy często mają możliwość zakupienia akcji na zasadach preferencyjnych np. po niższych cenach, inwestorowi strategicznemu - krajowemu lub zagranicznemu, który kupuje większe pakiety akcji, osobom zarządzającym firmą, drobnym akcjonariuszom. Często Skarb Państwa stosuje procedurę publicznego zaproszenia do rokowań w celu sprzedaży dużych pakietów akcji aktywnym inwestorom. W drodze negocjacji zostaje ustalona cena, a inwestor dodatkowo podejmuje zobowiązania, dotyczące np. utrzymania stanu zatrudnienia przez dłuższy okres, określenia wielkości przyszłych inwestycji, działań na rzecz ochrony środowiska. Sprzedaż akcji w ofercie publicznej polega na ich udostępnieniu różnym grupom inwestorów. W prospekcie emisyjnym podane są informacje o spółce, wartości jej akcji opartej na wycenie itd. Prywatyzacja kapitałowa jest bardzo kosztowna ze względu na konieczność wyceny majątku przedsiębiorstwa, dokonania analizy perspektyw jego rozwoju, poniesienia kosztów związanych z emisją i sprzedażą akcji. Stosuje się ją wobec dużych przedsiębiorstw, będących w dobrej kondycji finansowej. Pieniądze uzyskane ze sprzedaży zasilają jednak budżet państwa, a nie samo przedsiębiorstwo. Prywatyzacja bezpośrednia polega na likwidacji przedsiębiorstwa państwowego w celu: Narodowy Bank Polski 9 Prywatyzacja przedsiębiorstw w Polsce sprzedaży całości lub części jego mienia, wniesienia tego mienia do spółki, oddania majątku przedsiębiorstwa na czas określony do odpłatnego korzystania osobom prawnym lub fizycznym. Transakcje w imieniu Skarbu Państwa realizują organy założycielskie przedsiębiorstwa np. wojewodowie, a ministerstwo m.in. sprawuje nadzór nad całością procesu, ocenia projekty, zabezpiecza interesu skarbu państwa i wierzycieli. Często stosowano tzw. „leasing pracowniczy”, czyli dzierżawę majątku przez spółkę utworzoną przez zatrudnionych w przedsiębiorstwie pracowników, wspieranych przez inwestorów z zewnątrz. Raty leasingowe muszą być spłacane państwu, a dzierżawiony majątek nie może być wykorzystywany jako zabezpieczenie zaciągniętych kredytów. Większość tego typu spółek wymaga jednak inwestycji, na które nie może sobie pozwolić ze względu na brak kapitału. Prywatyzacją bezpośrednią objęto głównie małe i średnie, zatrudniające poniżej 500 osób, firmy handlowe, budowlane, przemysłowe, usługowe, które często były zadłużone, nie osiągały dobrych wyników finansowych. Narodowy Bank Polski 10 Prywatyzacja przedsiębiorstw w Polsce Materiał pomocniczy nr 2 Tekst pt. „Stan procesu prywatyzacji przedsiębiorstw w Polsce w 2003 r.” Od początku transformacji w Polsce prywatyzacją objęto ponad 7000 przedsiębiorstw państwowych. W 2003 były to tylko 72 przedsiębiorstwa. Politycy opozycji i ekonomiści wskazują, że tempo prywatyzacji jest obecnie bardzo wolne i dlatego trudno będzie zrealizować założenia rządowej Strategii prywatyzacji, która zakłada doprowadzenie do sprywatyzowania całej gospodarki do 2005 roku. Ministerstwo twierdzi, że skończył się już okres łatwych prywatyzacji i wysokich wpływów do budżetu, ponieważ stan wielu przedsiębiorstw i spółek, które pozostały do sprzedania, jest zły. Urzędnicy podkreślają, że inwestorzy są coraz mniej zainteresowani zakupem polskich spółek. Trudna sytuacja gospodarcza pogarsza sytuację przedsiębiorstw i sprawia, że spada rynkowa wartość firm. Opozycyjni politycy twierdzą jednak, że zahamowanie prywatyzacji to wybór polityczny, u podstaw którego stoi chęć wzmocnienia kontroli państwa nad gospodarką. „Chodzi o możliwość obsadzania miejsc w radach nadzorczych w państwowych i częściowo sprywatyzowanych spółkach” - mówi Janusz Lewandowski, minister przekształceń własnościowych w latach 1991 oraz 1992 - 3. „Jeśli państwu nie uda się sprywatyzować państwowych jeszcze przedsiębiorstw przed wejściem do UE, ich los jest przesądzony. Państwo nie ma środków na modernizację i restrukturyzację całych gałęzi gospodarki. Jedyna dla nich szansa to szybka prywatyzacja”. Narodowy Bank Polski 11 Prywatyzacja przedsiębiorstw w Polsce Tabela 3. Wpływy z prywatyzacji w mln zł Rok Wpływy mln zł 1991 170 1992 309 1993 440 1994 847 1995 1722 1996 1959 1997 6636 1998 7069 1999 13343 2000 26740 2001 6800 2002 2200 2003 4142 źródło: Ministerstwo Skarbu Państwa. Narodowy Bank Polski 12 Prywatyzacja przedsiębiorstw w Polsce Materiał pomocniczy nr 3 Tekst pt. „Dlaczego trzeba sprzedawać?” „Prywatyzacja państwowych pozostałości centralnie kierowanej gospodarki PRL jest daleka od zakończenia. Pozostaje problemem nie tylko ekonomicznym, ale również politycznym i społecznym. (...) Dlatego konieczne jest wyraźne określenie poglądu na temat celów prywatyzacji, jej celów i zasad. Z wielu celów prywatyzacji skoncentrujmy się na ekonomicznych, które można ująć w dwóch najważniejszych grupach - zwiększenie efektywności gospodarki i zwiększenie bieżących dochodów państwa. Te dwa cele często są konkurencyjne. Wzrost efektywności wynika stąd, że przedsiębiorstwa prywatne są z reguły (co nie wyklucza wyjątków) lepiej nadzorowane i zarządzane niż przedsiębiorstwa państwowe, samorządowe i pracownicze. Alokacja zasobów w gospodarce może być prawidłowa tylko wtedy, gdy prywatni uczestnicy wyraźnie dominują na rynku. Wzrost efektywności poszczególnych przedsiębiorstw i całej gospodarki może się odbywać kosztem realizacji innych celów o charakterze gospodarczym i społecznym. Na przykład w okresie wychodzenia z gospodarki centralnie kierowanej typu sowieckiego (a to jest nasz przypadek) prywatyzacja z reguły powoduje czasowe zwiększenie bezrobocia. Bardziej efektywne gospodarowanie oznacza bowiem m.in. eliminację nadmiernego zatrudnienia, które jest charakterystyczne dla państwowych przedsiębiorstw odziedziczonych po PRL (a więc ujawnia się tu dotychczasowe bezrobocie utajone). Jest to zjawisko przejściowe (w skali lat!), ale nieuniknione. Prywatyzacja zapewnia większy produkt, większy dochód narodowy, ale tez przynosi przejściowo większe bezrobocie. Jednocześnie prywatyzacja pozytywnie oddziałuje na sytuację budżetu, uwalniając środki, które mogą być kierowane na różnego typu wsparcie niesprawnych ekonomicznie, deficytowych przedsiębiorstw państwowych. Uwolnione środki mogą być kierowane na inne cele, zwłaszcza cele prorozwojowe. Jeśli głównym celem prywatyzacji staje się powiększanie doraźnych dochodów państwa i finansowanie deficytu budżetowego, pojawiają się niekorzystne zjawiska. Dzięki wpływom z prywatyzacji rządowi jest znacznie łatwiej finansować różnego rodzaju bieżące zadania dotyczące Narodowy Bank Polski 13 Prywatyzacja przedsiębiorstw w Polsce między innymi zaspokajania żądań różnych grup nacisku np. udzielania publicznego wsparcia nierentownym przedsiębiorstwom, ale taka krótkowzroczna polityka oznacza przejadanie majątku narodowego. Gdyby środki te, przynajmniej w znacznej części przeznaczyć na cele prorozwojowe (np. na infrastrukturę transportową), mogłyby służyć zwiększeniu przyszłej efektywności gospodarki i pomóc rozwiązywać problem bezrobocia”. Fragment artykułu Janusza Beksiaka, Andrzeja Topińskiego, Bohdana Wyżnikiewicza i Leszka Zienkowskiego „Prywatyzacja jest hamowana”, „Gazeta Wyborcza”, 24.07.2002. Narodowy Bank Polski 14 Prywatyzacja przedsiębiorstw w Polsce Materiał pomocniczy nr 4 Studium przypadku pt. „Robotnicze bunty przeciwko zagranicznym inwestorom” Po przeczytaniu tekstu - fragmentu artykułu Elisabeth Williamson – odpowiedzcie na pytania: Dlaczego robotnicy w krajach Europy Wschodniej sprzeciwiają się prywatyzacji państwowych przedsiębiorstw, w których pracują? Jakie mogą być skutki spowolnienia procesu prywatyzacji w krajach postkomunistycznych? „W całej Europie Wschodniej robotnicze bunty zagrażają procesowi prywatyzacji dawnego państwowego przemysłu - procesowi, który analitycy uważają za kluczowy dla gospodarczej kondycji całego regionu. Z górą dziesięć lat reform ekonomicznych i restrukturyzacji przemysłu pozwoliło robotnikom posmakować lepszego życia i aż zanadto odczuć minusy wolnego rynku: zwolnienia, cele produkcyjne, wymagania wysokiej rentowności. Teraz zmęczeni widokiem elegancko ubranych zagranicznych inwestorów rzucających wciąż te same hasła i snujących wielkie plany, które często sprowadzały się do redukcji etatów, robotnicy zwrócili się przeciwko prywatyzacji, nierzadko używając siły. Rządy niechętnie biorą stronę inwestorów w tych konfliktach, bo politycy potrzebują przecież robotniczych głosów nie tylko po to, by pozostać przy władzy, ale i po to, by dzięki nim wygrać zbliżające się referenda na temat przystąpienia do Unii Europejskiej. W ubiegłym roku na Słowacji 5 tysięcy kolejarzy wzięło szturmem stolicę, aby zapobiec prywatyzacji kolei. W Rumunii pracownicy właśnie prywatyzowanej stalowni rzucali krzesłami w amerykańskiego menadżera, by następnie zamknąć go w stołówce, a wszystko dlatego, że wspomniał o redukcji etatów. Czeski rząd próbował uniknąć podobnych demonstracji wśród energetyków, łącząc cały sektor energetyczny w jedno przedsiębiorstwo, co sprawia, że jego sprzedaż stała się prawie niemożliwa. Bunt zaszedł najdalej w Polsce. Tej wiosny plany rządu, by sprzedaż największą grupę wytwarzającą energię, spaliły na panewce, gdy na światło dzienne wyszło porozumienie gwarantujące pracownikom miliony dolarów wypłat w wypadku utraty pracy. W tym miesiącu rząd próbował ponownie znacjonalizować Stocznię Szczecińską, by udobruchać związki zawodowe. – Reforma gospodarcza zamieniła się w ukierunkowany wysiłek, aby bronić własnego poletka – mówi John Nellis z waszyngtońskiego Centrum Rozwoju Światowego, który śledzi prywatyzację w poszczególnych krajach. - Pracownicy zdali sobie sprawę, że są zdani na łaskę i niełaskę wolnego rynku. Narodowy Bank Polski 15 Prywatyzacja przedsiębiorstw w Polsce Znaczne spowolnienie prywatyzacji może mieć poważne konsekwencje dla krajów Europy Wschodniej. Ich wysiłek, by dogonić Zachód, już ucierpiał w światowym dołku gospodarczym. Młode gospodarki rynkowe nie są w stanie udźwignąć przemysłowej spuścizny gospodarki centralnie planowanej. Państwowe przedsiębiorstwa nie musiały w komunizmie działać efektywnie, modernizować się, czy osiągać zysków. Teraz często pozostają pod rządami biurokratów, którym brakuje umiejętności i kapitału, by przeprowadzić niezbędne reformy. Przedsiębiorstwa te ponoszą straty sięgające miliardów euro rocznie, pogłębiając tym samym deficyty budżetowe i pozbawiając rządy środków, które te mogłyby bardziej produktywnie spożytkować. Według ocen ekonomistów tylko w Polsce w latach 1989 - 2000 przemysł państwowy kosztował rząd ponad 20 mld euro w niezapłaconych podatkach, wypłaconych dotacjach, zbędnych pensjach i zasiłkach w ramach rozdmuchanego stanu zatrudnienia. - Prywatyzacja jest niezbędnym krokiem na drodze ku rentownemu przemysłowi – mówi Willem Buiter, główny ekonomista w Europejskim Banku Odbudowy i Rozwoju. – Jeśli będą dłużej zwlekać, będzie to oznaczało likwidację całych gałęzi przemysłu”. Narodowy Bank Polski 16 Prywatyzacja przedsiębiorstw w Polsce Tabela 4. Odsetek PKB wypracowany przez sektor prywatny 1990 1994 1999 2002 Czechy 12 50 68 80 Estonia 10 55 75 80 Węgry 18 55 80 80 Rumunia 17 40 60 65 Rosja 5 50 70 70 Armenia 12 40 60 70 Białoruś 5 15 20 25 Fragment artykułu Elisabeth Williamson „Robotnicze bunty przeciwko zagranicznym inwestorom”, Gazeta Wyborcza 1.07.2002 przedruk z Wall Street Journal Narodowy Bank Polski 17 Prywatyzacja przedsiębiorstw w Polsce Materiał pomocniczy nr 5 Instrukcja do debaty pt. „Czy prywatyzacja polskich przedsiębiorstw powinna zostać wstrzymana?” Waszym zadaniem jest przygotowanie argumentów, które zostaną wykorzystane w klasowej debacie na temat „Czy prywatyzacja polskich przedsiębiorstw powinna zostać wstrzymana?” Przygotujcie się do debaty, korzystając ze zgromadzonych informacji, dotyczących przebiegu procesu prywatyzacji w Polsce i jego konsekwencji dla naszej gospodarki. Pierwszy zespół opracuje argumenty popierające twierdzenie, a drugi zbierze argumenty przeciw twierdzeniu zawartemu w temacie ćwiczenia. Posłużcie się schematem zawartym poniżej. Pamiętajcie o potrzebie krótkiego uzasadnienia waszej argumentacji. Zespół I - Prywatyzacja polskich przedsiębiorstw powinna zostać wstrzymana Za Przeciw Argumenty Uzasadnienie Zespół II - Prywatyzacja polskich przedsiębiorstw nie powinna zostać wstrzymana Za Przeciw Argumenty Uzasadnienie Narodowy Bank Polski 18 Prywatyzacja przedsiębiorstw w Polsce Propozycje sprawdzenia wiedzy Uzupełnij zdania: Prywatyzacja polega na zmianie własności _________ na własność _________ . W Polsce od 1990 roku odbywa się proces prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych. Najczęściej stosowane metody prywatyzacji przedsiębiorstw to ____________ . Różnią się one tym, że _________ . Obecnie do sprywatyzowania pozostało około -------- przedsiębiorstw państwowych. Proces ten zgodnie z założeniami rządowymi, powinien się zakończyć w ______ roku. Zalety prywatyzacji to _______ , a za jego wady często uznaje się _________ . Narodowy Bank Polski 19 Prywatyzacja przedsiębiorstw w Polsce Słownik prywatyzacja – zmiana własności państwowej na prywatną. prywatyzacja kapitałowa – przekształcenie przedsiębiorstwa państwowego w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa, a następnie sprzedaż akcji lub udziałów osobom trzecim. prywatyzacja bezpośrednia – sprzedaż, wniesienie do spółki lub oddanie do odpłatnego korzystania przedsiębiorstwa państwowego lub części jego mienia. Bibliografia Stanisława Teresa Surdykowska – Prywatyzacja, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996 r. Przydatne adresy Ministerstwo Gospodarki - www.mg.gov.pl, Ministerstwo Skarbu Państwa - www.msp.gov.pl. Narodowy Bank Polski 20 www.nbp.pl
