Instytut Wymiaru Sprawiedliwości
Transkrypt
Instytut Wymiaru Sprawiedliwości
ci raw dr Micha Jankowski ied liw o INSTYTUT WYMIARU SPRAWIEDLIWO CI Naprawienie szkody jako rodek karny Sp i jako zobowi zanie Stosowanie przepisów art. 46 § 1 i art. 72 § 2 k.k. - na przyk adzie aru spraw o rozboje i spraw o kradzie e z w amaniem Ins tyt ut W ym i Propozycja de lege ferenda Warszawa 2005 ci Spis tre ci Wprowadzenie. Cel i metoda badania ................................................................. 1 2. Rozbój ................................................................................................................. 3 3. W amanie ............................................................................................................ 7 4. Propozycja de lege ferenda............................................................................... 13 Ins tyt ut W ym i aru Sp raw ied liw o 1. ci Wprowadzenie. Cel i metoda badania Temat zaproponowa Sprawiedliwo ci, jak si Departament liw o 1. Legislacyjno-Prawny Ministerstwa wydaje z uwagi na w tpliwo ci co do celowo ci Kodeksie post powania karnego) ied utrzymywania w Kodeksie karnym (równie skomplikowanego systemu przepisów o wyrównaniu szkody. Na system ten sk adaj si : obowi zek naprawienia szkody jako rodek karny (art. 39 pkt 5 k.k.), orzekany raw - obligatoryjnie na wniosek w wypadku wymienionych przest pstw (art. 46 § 1 k.k.); obowi zek naprawienia szkody orzekany jako zobowi zanie w wypadku skazania na kar ograniczenia wolno ci (art. 36 § 2 k.k.), warunkowego Sp - umorzenia post powania (art. 67 § 3 k.k.) lub warunkowego zawieszenia wykonania kary (art. 72 § 2 k.k.); odszkodowanie orzekane fakultatywnie z urz du (art. 415 § 5 k.p.k.); - odszkodowanie orzekane w procesie karnym w nast pstwie powództwa aru - ym i cywilnego (art. 415 k.p.k.); a to wszystko uzupe nione mo liwo ciami orzeczenia nawi zki. Powsta y na gruncie tych przepisów „system” nie spe nia podstawowego wymagania tj. wymagania rozdzielno ci. Zakresy, w jakich mo na lub trzeba stosowa omawiane ut W przepisy zachodz na siebie, a ró nice wynikaj ce z wyboru podstawy prawnej nie na tyle istotne, eby uzasadnia y tak zawi e zró nicowanie. Je li na przyk ad obowi zek naprawienia szkody zostaje na ony w wypadku orzeczenia kary pozbawienia wolno ci z warunkowym zawieszeniem, zarówno pokrzywdzonemu jak i skazanemu jest w istocie rzeczy oboj tne, czy nazywa si to „ rodkiem karnym” czy Ins tyt „zobowi zaniem”. Mamy wi c do czynienia z nadmiarem dróg osi gania w gruncie rzeczy tego samego celu. ci Je li chodzi o przepisy obj te badaniem, tj. art. 72 § 2 k.k. i art. 46 § 1 k.k., pierwszy je eli zosta z liw o przewiduje orzeczenie fakultatywne przy zawieszeniu kary, a drugi obligatoryjne ony wniosek, przy orzeczeniach w przewa aj cej masie spraw karnych tj. niemal zawsze, gdy mo liwe jest orzeczenie obowi zku naprawienia szkody (cho by tylko przest pstwa przeciwko mieniu i obrotowi gospodarczemu, przest pstwo naruszenia czynno ci narz du cia a, nie mówi c o innych). Nie da si ied przy tym na gruncie praktycznym przekonuj co odpowiedzie na pytanie, dlaczego w pierwszym wypadku nie jest wymagany wniosek, a w drugim jest i - na dobr spraw - dlaczego w pierwszym wypadku orzeczenie jest fakultatywne, a w drugim raw obligatoryjne. Takie rozró nienie komplikuje tylko przepisy i stwarza w tych samych sytuacjach - w przewa aj cej wi kszo ci rozpoznawanych w s dach spraw - dwie drogi osi gania tego samego (nie wspominaj c ju o mo liwej równoleg ej drodze Sp powództwa adhezyjnego albo zas dzenia odszkodowania z urz du). Co do metody, obok samej lektury przepisów postanowiono zbada próby spraw z art. 280 § 1 k.k. i art. 279 § 1 k.k., w których orzeczono warunkowo zawieszon kar pozbawienia wolno ci - tj. spraw, w których mo na zastosowa przepis b art. 72 § 2 k.k. (jak równie wnie powództwo adhezyjne), przy czym w aru 1, b art. 46 § pierwszej próbie mo e wyst pi szkoda zarówno w mieniu jak i na osobie, a w drugiej tylko w mieniu. Wylosowano 29 s dów rejonowych i do ka dego z nich zwrócono si o nades anie akt czterech spraw, w tym z 14 s dów o rozbój, a z 15 o z w amaniem. Takie badanie pozwoli o na ustalenie, jak w praktyce - w ym i kradzie pewnym wycinku - s stosowane omawiane przepisy. Wyniki badania stanowi Ins tyt ut W materia u atwiaj cy sformu owanie propozycji de lege ferenda. 2 ci Rozbój liw o 2. Zbadano prób spraw z 14 s dów rejonowych. Do ka dego z tych wybranych losowo dów zwrócono si o nades anie akt czterech spraw prawomocnie zako czonych skazaniem co najmniej jednej osoby z art. 280 § 1 (rozbój) na kar pozbawienia 2004 r. Powinny wi c wp yn ied wolno ci w zawieszeniu, pierwszych w kolejno ci wp ywu pocz wszy od 1 lipca akta 56 spraw. Z uwagi na mniejsze niekiedy w danym dzie ilo ci spraw spe niaj cych okre lone przez badaj cego warunki (a tak e niemo no nades ania dwóch spraw z innych przyczyn) otrzymano akta tylko 41 raw spraw, czyli nieca e 80% planowanych. Do badania zosta y wybrane sprawy o podstawow posta przest pstwa rozboju, poniewa mo liwe jest wtedy zawieszenie kary pozbawienia wolno ci, co umo liwia Sp stosowanie badanego przepisu art. 72 § 2 k.k., a jednocze nie w sprawach tych jest prawdopodobne wyst pienie szkody zarówno w mieniu, jak i na osobie. Nie zwrócono si wprost o sprawy, w których s d zastosowa badane przepisy, po pierwsze z przyczyn technicznych, a po drugie, nie uzyskano by wtedy spraw, w skazanego do naprawienia szkody (orzec taki aru których s d powinien zobowi za ym i obowi zek), a nie zobowi za . Niektóre cechy spraw W 16 zbadanych sprawach wyst pi jeden sprawca, równie w 16 dwóch, w 7 trzech i w 1 czterech (wszystkie os dzone czyny). W tym przest pstwa rozboju dopu ci a si ut W w 19 sprawach jedna osoba, w 15 dwie osoby, w 6 trzy, a w 1 cztery. Je li chodzi o liczb ofiar, w a 32 sprawach by a tylko jedna, w 4 dwie, w 3 trzy, w 1 cztery i w 1 pi . W tym pokrzywdzonych rozbojem wyst pi o: w 35 sprawach jeden, w 3 dwóch, w 2 trzech i w 1 pi ciu. Ins tyt Sprawcy dzia ali wi c najcz ciej w pojedynk lub dwójk , niekiedy liczniej, atakuj c w przewa aj cej liczbie przypadków jedn ofiar . Mamy zatem w niemal wszystkich sprawach równowag albo przewag liczebn sprawców. 3 ci Poniewa przedmiotem badania by o wyrównanie szkody, istotna jest sytuacja liw o maj tkowa i dochody sprawców. 60 sprawców nie mia o adnego maj tku i a 46 adnych dochodów. Maj tek mieli: dwóch sprawców gospodarstwo rolne, jeden „grunt rolny” oraz jeden mieszkanie o powierzchni 33 m2 i samochód polonez. Równie ci, którzy osi gali do osób zamo nych. Od 1000 do 1500 z miesi cznie ied dochód, nie zaliczali si zarabia o 5 sprawców, poni ej tysi ca dziesi ciu (w tym np. 150, czy 400 z ). Pi raw osób utrzymywa o si z „prac dorywczych” i dwie z zasi ku z opieki spo ecznej. Orzeczenia Na 41 spraw zobowi zanie do naprawienia szkody na podstawie przepisu art. 72 § 2 Sp k.k. orzeczono zaledwie trzykrotnie; tylko dwukrotnie zastosowano przepis art. 46 § 1 k.k., do tego jednokrotnie art. 46 § 2 k.k. i pi ciokrotnie przepisy Kodeksu cywilnego w nast pstwie rozpoznania powództwa adhezyjnego. Przepisu art. 415 § 5 k.p.k. nie Art. 72 § 2 k.k. 1) ym i Co i dlaczego orzeczono aru zastosowano ani razu. Sprawca pozostaj cy na utrzymaniu rodziców zabra telefon komórkowy o warto ci 300 z (wed ug o wiadczenia pokrzywdzonego). Zobowi zano go do 2) ut W zap acenia 300 z w ci gu trzech miesi cy. Dzia aj cy wspólnie z nieletnim sprawca bez maj tku, osi gaj cy dochód 1500 miesi cznie, zabra telefon i zegarek o cznej warto ci 466 z (zegarek 300 , otrzymany w prezencie - obdarowany pokrzywdzony dowiedzia si , e tyle Ins tyt kosztowa ; telefon 166 z - wed ug paragonu). Zobowi zano go do zap acenia 466 z . 4 ci Trzech sprawców pozostaj cych na utrzymaniu rodziców zabra o telefon o warto ci 600 z (warto przyj ta na podstawie o wiadczenia liw o 3) pokrzywdzonego). Zobowi zano ich solidarnie do zap acenia 600 z . Art. 46 § 1 k.k. Sprawca utrzymuj cy si z prac dorywczych i nieposiadaj cy maj tku uderzy ied 1) w twarz w asn dziewczyn , zabra jej telefon komórkowy o warto ci 300 z (wed ug o wiadczenia pokrzywdzonej) i sprzeda 2) raw wniosek pokrzywdzonej zas dzono 300 z . nieznanej osobie. Na Sprawca b cy na utrzymaniu matki zabra w parku telefon o warto ci 50 z i - poniewa aparat by niewiele wart - wrzuci go do strumienia. Zas dzono 50 za telefon, na wniosek prokuratora jako „innej osoby uprawnionej”. 1) Sp Art. 46 § 2 k.k. Sprawca bez maj tku, o dochodzie 1000 z miesi cznie, chcia zabra telefon o warto ci 400 z , ale pokrzywdzony uciek . Wobec tego zabra innemu piwa, dopuszczaj c si aru pokrzywdzonemu puszk jednocze nie czynu z art. 157 § 1 k.k. Orzeczono dwie nawi zki, odpowiednio 500 i 1500 z . ym i Ponadto, w pi ciu sprawach zas dzono powództwa cywilne. Czego nie orzeczono, chocia by o mo na ut W W dwóch wypadkach wysoko szkody by a nieznaczna (13 i 32 z ), tote s d usznie nie orzek obowi zku jej naprawienia. W jednym wypadku prosi oby si takie orzeczenie (warto 1600 z ), jednak sprawa nie by a do ko ca jasna: pokrzywdzony, znaj cy sprawc , przesta mie pami o do niego pretensj , utraci nagle itp. Sprawca zosta skazany i to chyba by o wystarczaj ce. W trzech Ins tyt sprawach nie orzeczono przedmiotowego obowi zku, cho nale e w jednej wysoko o go orzec, z tym szkody wynios a 500 z a brakowa o nadziei na wywi zanie si przez skazanego, z uwagi na jego skrajne ubóstwo, z takiego zobowi zania. Dwa pozosta e wypadki, to: 5 ci sprawca i ofiara pili wraz z inn osob alkohol w mieszkaniu. Pokrzywdzony da pieni dze na dalsz wódk , osoba trzecia posz a j sprawca zabra to, co pokrzywdzony mia tj. 100 z ; 2) kupi , a wtedy liw o 1) równie 100 z zabrali dwaj sprawcy pokrzywdzonemu, odbieraj c rzekomy Pozosta e sprawy szkody nie by o, b zosta a naprawiona przed raw W pozosta ych sprawach b ied ug; dodatkowo lekko go pobili (obra enia utrzymuj ce si poni ej 7 dni). zapadni ciem orzeczenia (tylko usi owanie, odzyskanie przedmiotów lub pieni dzy, Ins tyt ut W ym i aru Sp matka oskar onego natychmiast odkupi a zabrany telefon itp.). 6 ci W amanie liw o 3. Zbadano prób spraw z 15 s dów rejonowych. Do ka dego z tych wybranych losowo dów zwrócono si o nades anie akt czterech spraw prawomocnie zako czonych skazaniem co najmniej jednej osoby z art. 279 § 1 (kradzie z w amaniem) na kar 1 lipca 2004 r. Powinny wi c wp yn ied pozbawienia wolno ci w zawieszeniu, pierwszych w kolejno ci wp ywu pocz wszy od akta 60 spraw. We wszystkich s dach znalaz a si dostateczna liczba spraw spe niaj cych okre lone przez badaj cego warunki, a poniewa jeden s d akt nie nades , otrzymano akta 56 spraw, czyli niemal raw wszystkich planowanych. Sp Niektóre cechy spraw W 34 zbadanych sprawach wyst pi jeden sprawca, w 16 dwóch, w 6 trzech i w 1 czterech (wszystkie os dzone czyny i jednocze nie przest pstwa kradzie y z aru amaniem). Je li chodzi o liczb ofiar, w a 39 sprawach by a tylko jedna, w 6 dwie, w 2 trzy, w 1 cztery, w 5 cztery i w 6 jedna. By y te trzy sprawy o d sze serie w ama , gdzie ym i ofiar wyst pi o odpowiednio 13, 16 i 20. Sprawcy dzia ali zatem najcz ciej w pojedynk lub dwójk , a jedynym znacz cym wyj tkiem jest dzia anie po czterech sprawców w 5 sprawach. Poniewa przedmiotem badania by o wyrównanie szkody, istotna jest sytuacja ut W maj tkowa i dochody sprawców. 52 sprawców ani nie mia o adnego maj tku, ani nie osi ga o adnych legalnych dochodów. Sk adniki maj tkowe mia o zaledwie czterech sprawców: pierwszy gospodarstwo rolne o powierzchni 8 ha, drugi dwie dzia ki gruntu o cznej Ins tyt powierzchni 0,56 ha i dom, trzeci samochód nissan o warto ci 15.000 z , czwarty za samochód fiat 126 p. z 1983 r. Wymierne dochody osi ga o tylko 22 sprawców, przy czym by y to dochody niskie albo bardzo niskie (z pracy, prac dorywczych, ró nych rent i zasi ków; jeden sprawca utrzymywa si 7 z alimentów, a jeden ze zbierania ci omu, przy czym zosta skazany w nie za kradzie przedmiotów, które nast pnie liw o sprzeda na z om). Najni szy z tych dochodów to 150 z , a najwy szy 800 z miesi cznie. ied Orzeczenia Na 56 spraw zobowi zanie do naprawienia szkody na podstawie przepisu art. 72 § 2 k.k. orzeczono dziewi ciokrotnie; sze ciokrotnie zastosowano przepis art. 46 § 1 i raw czterokrotnie przepisy Kodeksu cywilnego w nast pstwie rozpoznania powództwa adhezyjnego. Przepisu art. 415 § 5 k.p.k. nie zastosowano ani razu. Sp Co i dlaczego orzeczono Art. 72 § 2 k.k. Sprawca bez maj tku i dochodów zabra z gara u rower górski i pi o warto ci 2) spalinow cznie 1400 z . Zobowi zano go do zwrotu tej sumy. aru 1) Sprawca bez maj tku, osi gaj cy dochód 700 z miesi cznie z prac dorywczych, zabra z wyka czanego domu okna, drzwi, telewizor, gniazdka i ym i puszki elektryczne oraz licznik elektryczno ci. Przedmioty te odzyskano, a sprawca zosta zobowi zany do naprawienia szkody poprzez zamontowanie skradzionych okien, drzwi i kontaktów. Sprawca bez maj tku i dochodów w ama si ut W 3) sze ciokrotnie do ró nych obiektów (sklepik szkolny, sklep mi sny, kiosk), zabieraj c cznie rzeczy o warto ci 1333 z . Zobowi zano go do zwrotu tej sumy. 4) Sprawca bez maj tku, utrzymuj cy si ama si z prac dorywczych i pomocy matki, szesnastokrotnie do altan ogrodowych i piwnic. Zabra rzeczy o Ins tyt warto ci ogó em oko o 8500 z . Zobowi zano go do zwrotu tej sumy. 5) Sprawca bez maj tku i dochodów w ama si czterokrotnie do szklarni, sk d zabiera ogórki, cznie o warto ci 160 z . Zobowi zano go do zwrotu tej sumy. 8 ci 6) Dwóch sprawców, w tym jeden bez maj tku i dochodów, a drugi otrzymuj cy liw o rent w wysoko ci 600 z , w ama o si do kiosku, sk d zabrali ró ne towary, w tym pras , o warto ci (w zakresie w jakim nie odzyskano skradzionych przedmiotów) 1497 z . Zostali zobowi zani solidarnie do zwrotu tej sumy. 7) Sprawca bez maj tku i dochodów zabra z piwnicy motorower, kask i jeszcze ied jaki przedmiot. Motorower odzyskano, w pozosta ym zakresie sprawca zosta zobowi zany do zwrotu 600 z . 8) Sprawca bez maj tku i dochodów w ama si do trzech fiatów 126 p uruchomi silnika; zamierza zabra samochód, ale nie zdo raw (odpowiednio: zabra radio; zamierza zabra radio, ale zosta zatrzymany przez policj ), przy czym radio odzyskano. S d zamierza zobowi za sprawc do zap acenia po 200 z trzem pokrzywdzonym za wyrz dzone zniszczenia. Sp Orzek jednak tylko 200 z dla jednego pokrzywdzonego, gdy pozostali wiadczyli na rozprawie, e nie chc tych pieni dzy. 9) Sprawca bez maj tku i dochodów w ama si do mieszkania w asnej matki, cznie o warto ci 3500 z . aru zabieraj c zmywark , mikrofalówk i p yt gazow , Zosta zobowi zany do zwrócenia 845 z (w zakresie, w jakim nie odzyskano przedmiotów). 1) ym i Art. 46 § 1 k.k. Dwóch sprawców, obaj bez maj tku i obaj osi gaj cy dochody z pracy po 800 miesi cznie, wybi o szyb w sklepie, zabieraj c srebrn bi uteri o warto ci ut W 2794 z . Cz bi uterii odzyskano, orzeczono naprawienie szkody poprzez zap acenie 832 z i 20 gr. przez ka dego sprawc . 2) Sprawca bez maj tku i dochodów w ama si domu, zabieraj c pieni dze, trzykrotnie do tego samego cznie 1285 z . Cz odzyskano, orzeczono zwrot 412 z . Sprawca bez maj tku i dochodów, dzia aj cy z nieletnim, którego spraw Ins tyt 3) wy czono do odr bnego post powania, dokona pi ciu w ama gara , mieszkanie), zabieraj c przedmioty o warto ci Orzeczono obowi zek zwrócenia tej sumy pokrzywdzonym. 9 (warsztat, cznie 5100 z . ci Sprawca bez maj tku, uzyskuj cy dochód 250 z miesi cznie z alimentów, ama si dwukrotnie do sklepu, zabieraj c w gotówce Orzeczono obowi zek zwrócenia 3550 z (warto nieodzyskana w chwili orzekania). 5) cznie 4700 z . liw o 4) Sprawca bez maj tku, osi gaj cy dochód oko o 200 z miesi cznie ze o cznej warto ci oko o 8000 z , które cz ciowo sprzeda Orzeczono obowi zek zwrócenia 6838 z (warto 6) na z om. nieodzyskana w chwili raw orzekania). ied zbierania z omu, zabra z domku letniskowego silnik, pompy i inne przedmioty Sprawca posiadaj cy dom i grunt oraz osi gaj cy dochód 700 z miesi cznie ama si trzykrotnie do domów w budowie, zabieraj c okna i drzwi. Orzeczono obowi zek zwrócenia 4720 z dwóm pokrzywdzonym (warto Sp nieodzyskana). aru Ponadto, w czterech sprawach zas dzono powództwa cywilne. Czego nie orzeczono, chocia by o mo na 1) Dwaj sprawcy bez maj tku, w tym jeden bez dochodów (przebywa w ym i zak adzie karnym), a drugi pobieraj cy rent pi ciu w ama 285 z miesi cznie, dokonali (jeden z nich tak e szóste, w Niemczech - radio samochodowe), zabieraj c do cenne przedmioty: kserokopiarka z biblioteki - 3700 z ; mikrofalówka i gofrownica z „punktu gastronomicznego” - 825 z ; ut W magnetowid z przedszkola - 626 z i inne, o mniejszej warto ci. Naprawienia szkody nie orzeczono. 2) Sprawca bez maj tku i dochodów zabra z pomieszczenia gospodarczego kosiark , pomp i kanister z benzyn o warto ci cznie 1200 z . Odzyskano Ins tyt tylko kanister. Naprawienia szkody nie orzeczono. 3) Sprawca bez maj tku i dochodów, dzia aj cy z nieletnim, którego spraw wy czono do odr bnego post powania, dwudziestokrotnie w amywa si albo usi owa w ama do samochodów, sk d ukrad radia o 10 cznej warto ci 550 z . ci Niektóre z nich zwrócono w cicielom, innych nie. Naprawienia szkody nie 4) liw o orzeczono. Trzej sprawcy bez maj tku, o dochodach odpowiednio 200 z miesi cznie (zasi ek z opieki spo ecznej), 400 z (renta socjalna) i 150 z (zasi ek z opieki spo ecznej) w ama o si do sklepu, zabieraj c zupy w proszku o warto ci 5) ied cznie 40 z . Naprawienia szkody nie orzeczono, raczej s usznie. Dwaj sprawcy bez maj tku i bez dochodów w amali si do pomieszczenia gospodarczego, sk d zabrali drabin o warto ci 600 z . Naprawienia szkody 6) raw nie orzeczono. Sprawca bez maj tku, osi gaj cy dochód w wysoko ci 700 z miesi cznie, dzia aj cy z nieletnim którego spraw wy czono do odr bnego post powania, Sp zabra z hurtowni „jednostki komputerowe” (?) i 600 z . Naprawienia szkody nie orzeczono. 7) Sprawca bez maj tku, utrzymuj cy si z prac dorywczych, w ama si aru dwukrotnie do tej samej hurtowni. Za pierwszym razem wypi na miejscu 15 butelek piwa Bosman o warto ci 30 z , za drugim za 20 butelek o warto ci 40 (wtedy usn i rano zastali go pracownicy hurtowni). Naprawienia szkody nie orzeczono. Sprawca bez maj tku i dochodów wybi szyb w samochodzie (70 z ) i zabra ym i 8) radio o warto ci 350 z . Naprawienia szkody nie orzeczono. Prokurator wniós powództwo cywilne, a s d pozostawi je bez rozpoznania. Sprawca bez maj tku i dochodów w ama si ut W 9) sze ciokrotnie do altanek w ogródkach dzia kowych. Zabra przedmioty o warto ci ogó em 1155 z . Naprawienia szkody nie orzeczono. Prokurator wniós powództwo cywilne, a d pozostawi je bez rozpoznania. Sprawca bez maj tku i dochodów (materia y dotycz ce dwóch wspó sprawców wy czono do odr bnego post powania) zosta schwytany przez policj Ins tyt 10) podczas próby w amania do sklepu. Zniszczenia wyceniono na 300 z . Naprawienia szkody nie orzeczono. 11 akumulator, smar i klucze o warto ci ci Sprawca bez maj tku i dochodów w ama si do kombajnu, sk d zabra cznie 110 z . W ama si równie do liw o 11) szklarni i zabra spryskiwacz o warto ci 300 z . Akumulator odzyskano. Naprawienia szkody nie orzeczono. 12) Dwaj sprawcy bez maj tku i bez dochodów w amali si do domu na wsi, ied zabieraj c 600 z i telefon o warto ci 730 z . Naprawienia szkody nie orzeczono. Jeden ze sprawców powiedzia na rozprawie, raw pieni dze”. Pozosta e sprawy W pozosta ych sprawach b szkody nie by o, b e „odda te zosta a naprawiona przed Sp zapadni ciem orzeczenia (tylko usi owanie, odzyskanie przedmiotów lub pieni dzy, Ins tyt ut W ym i aru itp.). 12 ci Propozycja de lege ferenda Jak wida , w zbadanych sprawach nie mo na wyró ni jednej (art. 46 § 1 k.k.) b liw o 4. adnych kryteriów wyboru drugiej (art. 72 § 2 k.k.) podstawy orzekania obowi zku albo zobowi zania do naprawienia szkody. To samo dotyczy trzeciej drogi - ied powództwa cywilnego. Takie zró nicowanie mo e by w pewnym sensie istotne w wypadkach, w których nie orzeczono kary pozbawienia wolno ci w zawieszeniu (art. 72 § 2 k.k.) oraz w sprawach o przest pstwa inne ni wymienione w tre ci art. 46 § 1 k.k.). Zró nicowanie to traci praktycznie znaczenie z uwagi na mo liwo raw skorzystania (przez pokrzywdzonego albo prokuratora) z drogi powództwa adhezyjnego, a zw aszcza z uwagi na brzmienie przepisu art. 415 § 5 k.p.k. Z tych przyczyn nale y rozwa zmian obecnych przepisów. Sp dz , e wystarczy by jeden (zasadniczy) przepis mówi cy o mo liwo ci orzeczenia wyrównania szkody zawsze wtedy, kiedy ta wyst pi a i jest wymierna tj. jej wysoko mo na wzgl dnie atwo ustali (w przeciwnym wypadku lepszy jest proces cywilny). Proponowany przepis powinien by albo fakultatywny (co umo liwia oby np. aru uwzgl dnienie sytuacji maj tkowej sprawcy) albo wzgl dnie obligatoryjny (co powodowa oby równie konieczno uzasadniania, dlaczego obowi zek naprawienia szkody nie zosta orzeczony). Oznacza to, e je li i w zakresie w jakim wysoko szkody mo na bez trudu ustali (o czym rozstrzyga s d), s d mia by obowi zek ym i orzeczenia obowi zku jej naprawienia. Warto przy okazji zapewni , by orzeczenie z urz du obowi zku naprawienia szkody „w ca ci” - nie zamyka o drogi cywilnej stwarzaj c swego rodzaju powag rzeczy os dzonej (np. je li pokrzywdzony uwa a, ut W e szkoda jest w istocie rzeczy wy sza). Proponuje si zatem wprowadzenie - w miejsce wymienionych na wst pie przepisów o wyrównaniu szkody (nie o nawi zce), które warto uchyli - zmienionych przepisów art. 46 k.k.: - w art. 46 § 1 s owa do rednika proponuje si zast pi s owami: W razie skazania albo warunkowego umorzenia post powania s d orzeka [mo e Ins tyt orzec - wariant] obowi zek naprawienia wyrz dzonej szkody w ca chyba e materia ci albo w cz ci, dowodowy ujawniony w toku rozprawy nie wystarcza do orzeczenia takiego obowi zku, a uzupe nienie tego materia u spowodowa oby znaczn przewlek post powania. 13 w art. 46 proponuje si dodanie § 3 w nast puj cym brzmieniu: ci - pe nego zado [roszcze liw o Je eli orzeczony obowi zek albo nawi zka nie pokrywa ca ej szkody lub nie stanowi uczynienia, pokrzywdzony mo e dochodzi dodatkowych roszcze w pozosta ej cz ci - wariant] w post powaniu cywilnym, nawet je eli ci. Ins tyt ut W ym i aru Sp raw ied orzeczono obowi zek naprawienia szkody w ca 14