część 2

STRESZCZENIE
Zmieraczek plażowy jest chronionym prawem skorupiakiem ziemno-wodnym
umieszczonym na Czerwonej Liście zagrożonych gatunków w Polsce. Literatura
naukowa informuje, że zmieraczki występują zwykle w okresie letnim w odległości co
najmniej 200 m od zejść na plażę1. Jednak nie ma żadnego dowodu na to, czy
przeszkadza im ubity i zmieniony piasek, czy obecność człowieka. Praca ma na celu
określenie zasiedlenia plaży przez zmieraczka na Półwyspie Helskim. Badania
przeprowadzono na uczęszczanej turystycznie plaży w profilu o długości 600 metrów
począwszy od wejścia. Przeprowadzone badania pokazały, iż osobniki badanego
gatunku występują gromadnie w sezonie letnim na plaży w niedalekiej odległości od
linii wody, gdzie mają dostęp do świeżej porcji materii organicznej wyrzucanej na brzeg,
a zarazem w większej odległości od wejścia na plażę, unikając w ten sposób większej
liczby turystów. W czasie przeprowadzonych obserwacji nie ucierpiały żadne osobniki
z badanego gatunku.
WSTĘP
Celem pracy badawczej jest określenie występowania na plaży na Półwyspie Helskim
(w miejscowości Jurata) skorupiaka z rodziny zmieraczkowatych - zmieraczka
plażowego - Talitrus saltator. Gatunek ten odżywia się martwą materią organiczną,
głównie szczątkami roślin. Zamieszkuje wybrzeża Morza Północnego, południowej
Norwegii oraz Morza Śródziemnego. Jego liczebność cały czas maleje. Kiedyś bardzo
pospolity gatunek dziś jest zagrożony wymarciem najprawdopodobniej z powodu
antropogenicznego. Jednak jaki jest tego powód? Najprawdopodobniej są to jakieś
przyczyny powodowane przez człowieka. Problemem badawczym jest czy zmieraczki
unikają zejść na plażę ze względu na człowieka? Praca ta ma na celu określenie
zasiedlenia plaży na Półwyspie Helskim (Jurata) przez ten gatunek i sprawdzenie czy
wyniki pokryją się z dotychczasowymi badaniami. Podczas pracy badawczej nie zabija
się ani nie krzywdzi w żadnym stopniu zmieraczków. Podczas badania żywe osobniki są
zliczane w różnych odległościach od zejścia na plażę, bez ich dotykania i chwytania.
Z literatury wiadomo, że zmieraczki unikają zatłoczonych miejsc2. Nie występują one na
plażach dużych miast np. Trójmiasta, tam gdzie jest dużo ludzi i ingerencja w naturę
przez człowieka zaszła daleko. Na podstawie literatury naukowej wysnuwa się hipotezę
że zmieraczki unikają miejsc odwiedzanych przez zbyt wielu ludzi. Prawdopodobnie
przyczyną może być ubicie piasku przez plażowiczów. Im więcej przechodzi osób, tym
twardszy jest piasek, który utrudnia budowę norek i poruszanie się w nich. Sprawdzenia
można dokonać licząc zmieraczki w pobliżu i oddaleniu od głównego zejścia na plażę
przed, w czasie i po sezonie plażowym. Jeżeli zmieraczkom przeszkadza nadmiar
turystów, powinny występować na zatłoczonej latem plaży w Juracie przed i po sezonie.
Powodem podjęcia się tej pracy jest stwierdzenie jak zmienia się występowanie
zmieraczków plażowych, co ma duże znaczenie dla aktywnej ochrony gatunku. Jest to
też ważne ponieważ zmieraczki są „naturalnymi czyścicielami plaż”, zjadając martwą
materię organiczną wyrzucaną na brzeg przez morze. Stanowią też ważne źródło
pokarmu dla ptaków przybrzeżnych.
1
MATERIAŁY I METODY
Zmieraczek plażowy (Talitrus saltator) stawonóg
z rodziny zmieraczkowatych zamieszkujący
piaszczyste wybrzeża Europy od północnej
Norwegii aż do morza Śródziemnego (Foto. 1).
Ten szaro-brązowy skorupiak dorasta do 16 mm
(samice 8,5 – 15 mm; samce
8,2 -16.5).
Zmieraczek zwany jest „czyścicielem plaż” gdyż
w nocy wychodzi na powierzchnię, by posilić się
wyrzuconą na brzeg martwą materią organiczną. Dnie spędza zakopany 10 - 30 cm pod
powierzchnią piasku. Posiada silne odnóża dzięki który może skoczyć na wysokość
nawet kilkudziesięciu centymetrów. Gatunek ten objęty jest ścisłą ochroną w Polsce. Na
plażach pomiędzy Gdańskiem a Gdynią zmieraczki praktycznie nie występują, znaleźć je
można w niektórych miejscach na Półwyspie Helskim oraz na wybrzeżu wyspy Wolin.
Gatunek ten wpisany jest do Czerwonej Księgi gatunków zagrożonych wyginięciem.
Sposób zliczani zmieraczków plażowych :
Próbkowanie odbywa się poprzez wykopywanie płytkich dołków (10 cm głębokości)
w piasku (20 x 20 cm) od linii brzegowej w stronę wydmy i zliczanie wyskakujących
zmieraczków przez 5 minut(Rys. 1). Wykonanych tak zostaje 6 profili (rzędy dołków na
plaży) w każdym 15 dołków oddalonych od siebie o 1 m. Pierwszy profil wyznacza się
tuż przy zejściu na plażę, kolejne co 100 m oddalając się od wejścia. Dołki robi się
deseczką lub linijką (długość 20 cm), odgarniając cienkie warstwy piasku i zliczając
wyskakujące osobniki. W tabelkę wpisano ilość żywych zmieraczków w danym dołku.
Próbkowanie powtarza się 3 razy, przed sezonem (16 czerwca), w trakcie (17 sierpnia)
oraz po sezonie (24 września) .
Rys. 1. Metoda próbkowania, zliczania osobników Talitrus saltator na profilach w poprzek plaży
Teren badań:
Badania zostają przeprowadzone w Juracie od strony pełnego morza niedaleko
pensjonatu Bryza, koło zejścia nr 60( Ryc.1). Profile ciągną się od zejścia w stronę Helu.
Pierwszy profil znajduje się tuż przy zejściu, kolejne co 100 m. Ostatni znajduje się 600
m od zejścia nr 60.
2
WYNIKI
Uzyskane wyniki liczebności przedstawicieli zmieraczka plażowego w zależności od
odległości od zejścia na plażę w badanych sezonach zostały przedstawione w formie
tabel 1-3 poniżej (Tab. 1-3).
Tab.1 Liczebność zmieraczków przed sezonem(16. 06. 11)
1
2
3
4
5
Tab. 2 Liczebność zmieraczków w sezonie ( 17.08.11)
1
6 Profil
Dołek
A
B
C
D
E
F
G
H
I
J
K
L
M
N
O
2
3
4
Tab. 3 Liczebność zmieraczków po sezonie (24.09.11)
Legenda
Dołek
A
B
C
D
E
F
G
H
I
J
K
L
M
N
O
Ilość os./m2
0
25-50
50 -75
75<
Zejście nr 60
↑
morze
Las
3
5
6 Profil
Dołek
A
B
C
D
E
F
G
H
I
J
K
L
M
N
O
Tabele przedstawiają rozmieszczenie i gęstość występowania zmieraczków
plażowych w trzech okresach badawczych w przeliczeniu na 1 m2, przed sezonem,
w trakcie sezonu oraz po sezonie wakacyjnym. W tabelach (Tab. 1-3) widać jak
z odległością od wejścia (pierwszy parametr) na plażę zmienia się liczba skorupiaków.
W bliskiej odległości od wejścia nie odnotowano ani jednego osobnika, czyli przez
pierwsze 200 m o największej liczbie turystów. W dalszej odległości pojawia się coraz
większa ilość zmieraczków. Badania pokazują zostały wędrówki zmieraczków w stronę
lądu. W okresie przed sezonem turystycznym (Tab. 1) zmieraczków jest najwięcej,
znajdują się one blisko linii brzegowej. Wraz ze wzrostem odległości od pensjonatu
rośnie zagęszczenie osobników. W trakcie sezonu skorupiaki oddaliły się o 100 m od
terenów zajętych przez człowieka i stopniowo zaczęły wycofywać się w kierunku lasu.
Rozmieszczenie jest nieregularnie kierujące się w głąb lądu. Po sezonie odnotowano
jedynie niewielkie ilości zmieraczków.
Drugim zaobserwowanym czynnikiem jest zmienność występowania
zmieraczków w zależności od sezonu. Praca była wykonywana w trzech okresach,
każdemu miesiącu odpowiadały inne czynniki pogodowe. Czerwiec był ciepły (ok.
28°C)odpowiadała temu duża ilość zmieraczków blisko linii brzegowej. W sierpniu
występowały już niższe temperatury(ok. 21°C) z czym skorelowana jest mniejsza ilość
osobników wędrujących coraz dalej w stronę lasu. We wrześniu natomiast temperatury
były niskie(ok. 13 °C), a ilość zmieraczków była znikoma. Pokrywa się to ze
wcześniejszymi badaniami pokazującymi odległość zmieraczków plażowych od linii
brzegowej w różnych miesiącach.
Kolejnym czynnikiem wpływającym na zmieraczki plażowe była zmiana
struktury piasku. Przed sezonem był on lekki, sypki i nagrzany od promieni słonecznych,
występowała wtedy duża ilość osobników. W trakcie sezonu w miejscu występowania
turystów było on lekko ubity, tam zmieraczki nie występowały. Gdy zwiększała się
odległość od terenów zajętych przez turystów liczba zwiększała się. Po sezonie piasek
był bardzo ubity i zimny, w przeciwieństwie do wcześniejszych okresów, tak samo
zmniejszyła się liczba wstępowania zmieraczków. Jak wiadomo z literatury zmieraczki
wolą lżejszy i mniej ubity piach2. W miejscach gdzie podłoże jest kamieniste lub żwirowe
skorupiaki te nie występują . Jak pokazano w badaniach J.M. Węsławski, A. Stanek, A.
Siewert, N. Beer (2000), im więcej ludzi przechodzi po danym terenie tym większy nacisk
nakładany jest na podłoże, co stwarza niekorzystne warunki dla zmieraczków
plażowych. Wyniki zaobserwowane podczas pracy badawczej pokrywają się z literaturą
opisane badane zjawisko.
4
DYSKUSJA
Badania potwierdziły hipotezę iż zmieraczki unikają kontaktu z człowiekiem. Ludzie
przeciętnie dochodzą do 200 m od głównego zejścia na plażę. Jak widać
w przeprowadzonej pracy
dopiero 300 m od zejścia pojawiają się osobniki
zmieraczków.
1. Wpływ człowieka:
Badania wykazały i potwierdziły jak duży wpływ na występowanie zmieraczków
plażowych ma występowanie człowieka na zasiedlanych przez te skorupiaki terenach.
Człowiek nieświadomie przyczynia się do wypierania tego zagrożonego gatunku.
Turyści odwiedzający co roku plażę podczas sezonu wakacyjnego, "zadeptują"
zmieraczki plażowe. Wynika to z niewiedzy ludzkiej. Mało kto wie o występowaniu tego
skorupiaka na polskich wybrzeżach. Przechodząc po terenach występowania
zmieraczków turyści wywierają nacisk na podłoże. Wynikiem tej reakcji jest
nieświadome zgniatanie i zabijanie ukrytych pod powierzchnią piasku zmieraczków m.
in. poprzez ugniatanie piasku. Dlatego też zmieraczki unikają zejścia blisko zasiedlanych
przez człowieka plaż. W miejscach szeroko rozwiniętych turystycznie jak Zatoka
Gdańska i w pobliżu dużych nadmorskich miast takich jak Gdynia, Gdańsk zmieraczki
nie występują2. Zostały wręcz wydeptanie przez ogromną ilość turystów. Tylko
w miejscach gdzie turystyka nie rozwinęła się do tego tak wielkiego stopnia lub dostęp
do plaży jest utrudniony, gatunek ten mógł się zachować. Łatwo można było
przewidzieć, iż zmieraczki będą unikać kontaktu z człowiekiem (jak większość dzikich
zwierząt). Jednak powody unikania ludzi przez tego skorupiaka nie były tak oczywiste –
zmieraczek żywi się odpadkami pozostawionymi przez człowieka (papier, inne szczątki
organiczne), więc miejsca turystyczne są dla niego atrakcyjne pokarmowo – szczególnie
po sezonie, kiedy zostały odpadki, a mniej jest ludzi. Jeżeli jednak miejsca turystycznie
zatłoczone charakteryzują się trwale zmienionym piaskiem plaży (ubity), zmieraczki
będą unikać takich miejsc bez względu na ilość pokarmu – co wykazały przedstawione
obserwacje.
2. Wpływ sezonu:
Sezonowość ma także wpływ na występowanie zmieraczków plażowych.
W chłodnych miesiącach zakopane są głęboko pod powierzchnią piasku z dala od linii
brzegowej. Stopniowo jak temperatura się podwyższa, a ilość wyrzucanej na brzeg
martwej materii organicznej się zwiększa, powoli „wygrzebują” się z piasku i oddalają
się od wydm w kierunku linii wody. Najbliżej powierzchni oraz brzegu można je znaleźć
w okresie pomiędzy lipcem, a sierpniem1. Wraz z nadejściem zimnego frontu oddalają
się znów w stronę wydmy. Sezonowość związana jest jednak również z występowaniem
na zasiedlonych przez zmieraczki plażowe terenach, człowieka. W ciepłych okresach
zwiększa się ilość ludzi na plażach (wpływ turystów opisany został w punkcie 1. Wpływ
człowieka). Przed sezonem wakacyjnym zaczyna się okres rozrodczy zmieraczków. Jak
widomo z pracy J.M. Węsławskiego, T. Kupidury i M. Żabickiego (1999) pod koniec
kwietnia zmieraczki zbliżają się do linii brzegowej i rozpoczynają okres rozrodczy.
Najbliżej brzegu znajdują się w czerwcu (Tab. 1), kiedy to warunki są dla nich
najbardziej korzystne. Temperatura jest odpowiednio wysoka, a dostępność do
pokarmu łatwa. Jednak wraz z nadejściem sierpnia zaczynają się wycofywać (Tab. 2 )
w głąb lądu, gdyż obniża się temperatura, okres rozrodczy został zakończony,
5
a wyrzucana na brzeg martwa materia jest coraz uboższa. Pokrywa się to z wynikami
badań wykonanych podczas tej pracy.
3. Wnioski :
Występowanie zmieraczka plażowego zależne jest od występowania człowieka
co potwierdza hipotezę zawartą we wstępie. Jednak nie jest to jedyny czynnik.
Na tą zależność ma również wpływ sezonowość występowanie zmieraczków
plażowych, temperatura powietrza oraz dostępność pokarmu. Dopiero biorąc
pod uwagę wszystkie te czynniki można mówić o występowaniu zmieraczków
plażowych na polskim wybrzeżu.
Praca ta miała dużą wagę dla ochrony gatunku tego skorupiaka, pozwoliła
określić i potwierdzić liczebność oraz prawidłowości występowania tych
skorupiaków. By populacja mogła się rozwijać, powinno zostawić się tereny
pozbawione ingerencji człowieka. Wyznaczenie powierzchni na wybrzeżu
z zakazem wstępu dla ludzi mogłoby przyczynić się nie tylko zmieraczkom, ale
również innym organizmom zamieszkującym plażę, które narażone są na
zagrożenie ze strony człowieka. Powinno się uświadomić ludzi o tym problemie
organizując na przykład kampanie lub wywieszając przy zejściach na plażę
tablice informacyjne o zmieraczkach i zagrożeniu jakim dla nich jest człowiek.
LITEARTURA
1. J.M. Węsławski, T. Kupidura i M. Żabicki 1999 : SANDHOPPERS, TALITRUS SALTATOR
(MONGATU, 1808) (AMPHIPODA, GAMMARIDEA), AT THE POLISH BALTIC COST;
SEASONAL ANS SPATHAL DISTRIBUTION PATTERNS.
2. J.M. Węsławski, A. Stanek, A. Siewert, N. Beer 1999THE SANDHOPPER(TALITRUS
SALTATOR ,MONGATU, 1808) ON THE POLISH BALTIC COST. IS IT A VICTIM OF
INCREASED TOURISM?
3. http://www.ecomare.nl/typo3temp/GB/016cf7b34f.png
4. http://www.us.szc.pl/main.php/knzb?xml=load_page&st=9017&gs=7979
5. http://serwisy.gazeta.pl/sopot/1,46641,2217023.html
6. http://www.naukowy.pl/encyklopedia/Zmieraczek_pla%C5%BCowy
7. http://hel.univ.gda.pl/jurek/org/sko/zmi/zmi.htm
8. http://trojmiasto.gazeta.pl/trojmiasto/1,48624,1789467.html
9. http://www.encyklopedia.biolog.pl/index.php?haslo=Zmieraczek_pla%C5%BCowy
10. http://www.bbc.co.uk/nature/blueplanet/factfiles/crustaceans/sand_hopper_bg.shtml
11. http://www.track0.com/beach/sandhoppers.html
6