Hasło jarzab - Encyklopedia Leśna

jarząb
(botanika leśna, drzewa i krzewy leśne), (Sorbus) rodzaj z rodziny różowatych (Rosaceae) i podrodziny
jabłkowych (Maloideae) obejmujący około 80 diploidalnych gatunków w umiarkowanej strefie półkuli
północnej. W Polsce pięć (sześć) gatunków. Jarząb pospolity, jarzębina (Sorbus aucuparia L.). Drzewo do
20 m wysokości. Korowina szara i długi czas gładka. Młode pędy zielonoszare, od strony nasłonecznionej
brązowoszare, owłosione, starsze nagie. Pąki liściowe wydłużone, stożkowate, przylegające do
długopędu, kwiatowe grubsze, osadzone na krótkopędach. Łuski pąków brązowe, gęsto owłosione. Liście
pierzasto złożone, do 20 cm długości, 9-15-listkowe. Listki na brzegach piłkowane z wyjątkiem nasady, z
wierzchu ciemnozielone i nagie, pod spodem sinawe i owłosione. Kwiaty w gęstych owłosionych
podbaldachach, białe, rozwijają się w maju. Owoce (rzekome rodzaju jabłkowatego) kulistawe,
pomarańczowe do czerwonych. Występowanie – prawie cała Europa, z wyjątkiem południowej części
Półwyspu Iberyjskiego, Azja Mniejsza, Kaukaz i zachodnia Syberia. W górach Europy do 2400 m n.p.m.
(Tyrol). W Polsce na całym obszarze, od nizin po piętro subalpejskie (maks. 1550 m n.p.m. – Tatry).
Gatunek o szerokiej skali ekologicznej, występujący na różnych siedliskach i w różnych zbiorowiskach
leśnych. W wyższych rejonach górskich jarzębina reprezentowana jest przez podgatunek o nagich
pędach, liściach i kwiatostanach – Sorbus aucuparia subsp. glabrata (Wimm. & Grab.) Cajander. Jarzab
szwedzki [Sorbus intermedia (Ehrh.) Pers.] Drzewo do 15 m wys. albo duży krzew. Pędy
oliwkowobrązowe, połyskujące, w młodości wełnisto owłosione, później nagie. Pąki jajowate, boczne
jednostronnie spłaszczone, mniejsze od pąka szczytowego. Łuski zielonkawobrązowe, na grzbietach
karminowe, o brzegach brązowych i rudo owłosionych. Liście szerokojajowate do eliptycznych, 6-12 cm
długości, na wierzchołku tępe lub lekko zaostrzone, w nasadzie szerokoklinowate do zaokrąglonych.
Blaszki przy wierzchołku wrębne, w środkowej części klapowane, u dołu czasami prawie sieczne; dolna
strona szaro, filcowato owłosiona. Kwiaty białe, w zwartych podbaldachach, rozwijają się w maju. Owoce
(rzekome rodzaju jabłkowatego) elipsoidalne, pomarańczowoczerwone. Występowanie – południowa
Skandynawia oraz północne i północno-wschodnie wybrzeża Bałtyku, od Polski po Finlandię. W naszym
kraju południowa granica zasięgu. Nieliczne stanowiska rozproszone między Kołobrzegiem a Gdańskiem.
Wiele z dawniej podawanych stanowisk już nie istnieje, a naturalność niektórych budzi wątpliwości. Lasy
i zarośla na wydmach nadmorskich. Gatunek podlegający ochronie. Jarząb brekinia, brekinia, brzęk
[Sorbus torminalis (L.) Crantz]. Drzewo do 25 m wysokości. Pędy oliwkowoszare, pokryte licznymi,
okrągłymi przetchlinkami, w młodości omszone, później nagie. Pąki szerokojajowate, na wierzchołku
zaokrąglone. Łuski zielone, brązowo obrzeżone, nagie, błyszczące. Liście szerokojajowate, do 10 cm
długości, zaostrzone, z 3-5 nierówno piłkowanymi parami klap; dwie dolne klapy dłuższe od pozostałych i
silnie odgięte. Blaszki skórzaste, z wierzchu ciemnozielone, pod spodem jaśniejsze, nagie lub tylko na
nerwach owłosione. Kwiaty w dość luźnych podbaldachach, rozwijają się w maju-czerwcu. Owoce kuliste
lub jajowate, brązowe, z licznymi jasnymi przetchlinkami. Występowanie – południowa, środkowa i
zachodnia Europa, Azja Mniejsza, Iran, Kaukaz i północna Afryka. W Polsce północno-wschodnia granica
zasięgu. Największe skupienia stanowisk: rejon dolnej Wisły, Bory Tucholskie, okolice Trzcianki,
Czarnkowa i Nakła, środkowa i południowo-wschodnia Wielkopolska, Dolny Śląsk. Siedliska żyznych
lasów liściastych. Rzadki gatunek domieszkowy w grądach. Podlega ochronie. Jarząb mączny [Sorbus
aria (L.) Crantz.]. Drzewo do 15 m wys. lub wysoki krzew. Liście eliptyczne, 8-12 cm długości, ostro
piłkowane, od spodu trwale pokryte białym kutnerem. Owoce kuliste lub elipsoidalne, pomarańczowe lub
czerwone. Gatunek wielopostaciowy występujący w górach środkowej i południowej Europy oraz w
północno-zachodniej Afryce, a na terenie Polski tylko w reglu dolnym Tatr oraz w Pieninach. Podobnym
taksonem jest krytyczny jarząb grecki [sorbus graeca (Spach) Kotschy] stwierdzony u nas w Pieninach.
Jarzab nieszpułkowy [Sorbus chamaemespilus (L.) Crantz] – krzew do 3 m wys. o liściach eliptycznych
lub odwrotniejajowatych, 3-9 cm długości, skórzastych, z wierzchu ciemnozielonych, od spodu
niebieskawozielonych. Owoce kuliste lub elipsoidalne, pomarańczowo- lub szkarłatnoczerwone. Gatunek
górski, środkowo- i południowoeuropejski. W Polsce znany z kilkunastu stanowisk w Tatrach. ŹRÓDŁO (AUTOR)
Władysław Danielewicz