doctutaj
download 
Reklamacja Transkrypt
tutaj
Spis treści Wstęp 3 1. Gospodarka wodą deszczową w Krakowie 4 2. Obszar badań: Osiedle mieszkaniowe Magnolia 10 3. Wyniki inwentaryzacji 14 4. Wyzwania zrównoważonej gospodarki wodą deszczową na osiedlu Magnolia 20 5. Proponowane innowacje dotyczące zrównoważonego zarządzania wodą opadową na osiedlu Magnolia 24 6. Rekomendacje dotyczące sposobu wdrażania proponowanych rozwiązań 31 Podsumowanie 37 Bibliografia 39 Spis rysunków 41 Spis tabel 42 ZAŁĄCZNIK: Dobre praktyki zrównoważonego zarządzania wodą opadową 43 Detail of the Magnolia neighbourhood 2 XVII Akademia letnia Wyzwania zrównoważonego rozwoju Krakow, 2014 1. Wstęp Niniejszy raport został opracowany przez uczestników Akademii Letniej Fundacji Sendzimira. Podejmuje on tematykę zarządzania wodą deszczową na osiedlu mieszkaniowym Magnolia w Krakowie. Kraków położony jest w dolinie Wisły, co wiąże się z wyższym zagrożeniem powodziowym oraz większą wrażliwością miasta na zmiany klimatu. Głównym celem projektu było opracowanie rozwiązań z zakresu zarządzania wodą deszczową w mieście. W raporcie wykorzystano dane, które pozyskano podczas spotkań z interesariuszami, badań terenowych oraz wywiadów z lokalną społecznością. Analizę sporządzono dla osiedla Magnolia, ale proponowane rozwiązania mogą zostać wykorzystane także w innych częściach Krakowa. Rozdział pierwszy zawiera opis obecnego stanu gospodarki wodą deszczową w Krakowie i ma na celu przybliżenie problematyki omawianej w dalszej części raportu. W rozdziale wymieniono strategie oraz dokumenty, które regulują gospodarkę wodą deszczową na poziomie lokalnym i regionalnym, a także źródła finansowania polityk z tego zakresu. Przedstawione zostały również technologie i rozwiązania, które są wykorzystywane w Krakowie. Rozdział drugi zawiera charakterystykę osiedla Magnolia, ze szczególnym uwzględnieniem informacji na temat położenia geograficznego, infrastruktury oraz struktury społeczności lokalnej. W rozdziale tym wykorzystano mapy. Rozdział trzeci zwiera wyniki badań terenowych, które miały na celu inwentaryzację obecnych rozwiązań oraz tych, które mogą zostać wdrożone w przyszłości. Inwentaryzacja składała się z dwóch części - pierwsza miała na celu zidentyfikowanie istniejącej infrastruktury zarządzania wodą opadową na osiedlu Magnolia; druga polegała na zlokalizowaniu potencjalnych obszarów implementacji nowych zrównoważonych rozwiązań. Wyzwania z zakresu zrównoważonego gospodarowania wodą deszczową na osiedlu Magnolia zostały opisane w rozdziale czwartym. W pracach nad tym rozdziałem wykorzystano metodę ISIS, która została opracowana przez ekspertów i doradców międzynarodowej sieci AtKisson Group. Wyzwania jakie stoją przed osiedlem można pogrupować na trzy główne kategorie – środowiskowe, ekonomiczne oraz społeczne. Niektóre z nich są charakterystyczne dla całego obszaru, pozostałe występują tylko w części. W rozdziale tym zaprezentowano szereg wyzwań, które powinny zostać uwzględnione podczas opracowywania strategii rozwoju gospodarki wodą deszczową. W rozdziale piątym zaprezentowano innowacyjne rozwiązania, które mogą być zastosowane na osiedlu Magnolia. Rozdział szósty zawiera rekomendacje z zakresu wdrażania tych innowacji. Dobre praktyki z zakresu zrównoważonego zarządzania wodami opadowymi w mieście zostały umieszczone w Aneksie. Zaprezentowane przykłady pochodzą z miast Europejskich, które borykają się z podobnymi problemami do Krakowa. XVII Akademia letnia Wyzwania zrównoważonego rozwoju Krakow, 2014 3 1. Gospodarka wodą deszczową w Krakowie Rysunek 1.1 Wody powierzchniowe w Krakowie © Municipality of Krakow Ten rozdział zawiera opis obecnego stanu gospodarki wodą deszczową w Krakowie podzielony na pięć części: ogólne informacje, gospodarka wodą deszczową, ramy finansowe, technologie oraz partycypacja i edukacja. 1.1. Ogólne informacje Kraków jest drugim co do wielkości miastem w Polsce. Jest położony w południowej części Polski w województwie małopolskim, w dolinie wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, 219 metrów nad poziomem morza. Populacja miasta liczy niemal jeden milion mieszkańców. Centrum miasta jest położone na lewym brzegu Wisły. Ze względu na bliskość gór i specyficzne położenie, ilość opadów i wielkość odpływu w Krakowie są wyższe od przeciętnych współczynników w Polsce. 4 XVII Akademia letnia Wyzwania zrównoważonego rozwoju Krakow, 2014 1.2. Regulacja wody deszczowej POZIOM LOKALNY Na lokalnym poziomie woda deszczowa w Krakowie jest regulowana trzema środkami. (1) Program Ochrony Środowiska dla miasta Krakowa na lata 2012–2015 z uwzględnieniem zadań zrealizowanych w 2011 roku oraz perspektywą na lata 2016– 2019. Program ten został uchwalony w celu realizowana Narodowe Polityki Ekologicznej na poziomie miasta Kraków. Jest on ukierunkowany na rozwiązywanie problemów z zakresu ochrony środowiska, w tym zagospodarowywanie wody deszczowej i ograniczanie ryzyka powodzi. (2) Krakowski program małej retencji wód opadowych Jest to strategiczny dokument uchwalony w 2013 roku. Zapewnia on rozwiązania prawne i finansowe powiązane z gospodarką wodą deszczową w mieście. Program ma dwa główne cele: ● ochrona zasobów wody poprzez retencję wody deszczowej i użycie jej w miejscu opadu; ● zmniejszenie odpływu wody deszczowej. (3) Plany zagospodarowania przestrzennego uchwalane przez Biuro Planowania Przestrzennego Urzędu Miasta Krakowa. Biuro Planowania Przestrzennego przyczynia się do poprawy gospodarki wodą deszczową w Krakowie na trzy sposoby: ● ustalanie wytycznych dla inwestorów; ● zarządzanie zbiornikami retencyjnymi; ● zapobieganie powstawaniu budynków w miejscach podatnych na podtopienia. POZIOM REGIONALNY Na poziomie regionalnym Małopolski Urząd Wojewódzki, jako jeden z pierwszych w Polsce, przyjął „Program małej retencji województwa małopolskiego” który przewiduje budowę dziesiątek zbiorników retencyjnych i polderów w regionie. Program ten pokrywa obszar całego województwa z łączną wielkością ponad 15 tysięcy km² (obejmując 182 gminy). Zawiera on następujące wytyczne strategiczne dotyczące gospodarki wodą deszczową: XVII Akademia letnia Wyzwania zrównoważonego rozwoju Krakow, 2014 5 ● zwiększanie pojemności retencyjnej rzek i dorzeczy, ● zwiększanie bezpieczeństwa powodziowego i poprawianie jakości wody. Zgodnie z najnowszymi dostępnymi informacjami, małe zbiorniki retencyjne przewidziane w tym programie znajdują się obecnie w 62 gminach w 17 powiatach. POZIOM KRAJOWY Na poziomie krajowym gospodarka wodna jest regulowana poprzez dwa dokumenty UE: (1) Ramowa dyrektywa wodna and (2) Dyrektywa powodziowa. Ramowa dyrektywa wodna zobowiązuje Polskę do uzyskania dobrego stanu swoich wód do 2015 roku, zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju. Dyrektywa powodziowa została uchwalona w 2007 przez Komisję Europejską i jej pierwsze cztery punkty zostały zastosowane w Polsce w lutym 2014 roku (Głosińska, 2014). W 2011, „Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Wisły” został przyjęty jako podstawa wdrażania Europejskich wytycznych gospodarki wodnej. 1.3.Ramy Finansowe Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) stanowi podstawę finansowania ochrony środowiska w Polsce. Fundusz we współpracy z lokalnymi urzędami gromadzi środki na ochronę środowiska i gospodarkę wodną. Istnieją trzy programy finansowania dotyczące gospodarki wodą deszczową i łagodzenia zagrożenia powodziowego- są one realizowane w postaci pożyczek, dopłat na oprocentowanie kredytów oraz dopłat na spłatę kredytów. Trzy formy finansowania gospodarki wodą deszczową i łagodzenia zagrożenia powodziowego: (1) Pożyczki (2) Dopłaty na oprocentowanie kredytu (3) Dopłaty na spłatę kredytów Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie zapewnia finansowe wsparcie dla ochrony środowiska i gospodarki wodą deszczową. Określa on również procedurę i zasady udzielania i rozliczania dopłat powiązanych z tymi dziedzinami. Zgodnie z Prawem Ochrony Środowiska fundusz ten jest skierowany do rozmaitych interesariuszy (wyliczeni w Tabeli 1.1) oraz jest dystrybuowany w różnych formach (Tabela 1.2) 6 XVII Akademia letnia Wyzwania zrównoważonego rozwoju Krakow, 2014 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 2 3 4 5 Jednostki samorządu terytorialnego Instytucje budżetu państwa i polityki fiskalnej Szpitale i inne instytucje medyczne Domy opieki Tabela 1.1 Potencjalni beneficjenci wsparcia finansowego udzielanego przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie Państwowe i lokalne instytucje kultury Ośrodki naukowe i uniwersytety Związki religijne Spółdzielnie, wspólnoty mieszkaniowe, NGO Osoby fizyczne i spółki Firmy Przedsiębiorstwa wodne Inne państwowe lub lokalne instytucje ustanowione dla realizacji zadań publicznych Dotacje Pożyczki (z możliwością częściowego umorzenia) Dopłaty do oprocentowania kredytów bankowych Tabela 1.2 Formy wsparcia finansowego udzielane przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie Dopłaty do częściowej spłaty kredytów bankowych Finansowanie programów jednostek rządowych Jak wskazano, Urząd Miasta Kraków zapewnia fundusze na kupno i instalacje sprzętu służącego do zbierania i użytkowania wody deszczowej. Oferuje on środki na modernizacje istniejących urządzeń mając na celu umożliwienie połączenia ich z systemem retencji wód opadowych. W 2014 maksymalna wysokość dopłaty stanowi 50% kosztów poniesionych na urządzenie, przy czym nie może ona przekraczać 5000 złotych. Kraków jest pierwszym dużym polskim miastem które współfinansuje kupno i instalację systemów retencji wód opadowych. XVII Akademia letnia Wyzwania zrównoważonego rozwoju Krakow, 2014 7 1.4. Technologie System gospodarowania wodą deszczową w Krakowie składa się z naturalnych cieków i zbiorników wodnych, sztucznych urządzeń odwadniających i kanalizacji miejskiej – zbiorczej i deszczowej. Głównym ciekiem naturalnym Krakowa i odbiorcą największej ilości odpływu wody deszczowej jest Wisła (36,6 km rzeki płynie w granicach miasta) i jej dopływy: Sanka, Rudawa, Wilga, Serafa. Ponieważ Kraków znajduje się w regionie o średnim odpływie wody deszczowej 10 l/s/ km², co stanowi niemal dwukrotność średniego współczynnika dla Polski, jego system wody deszczowej jest zależny od regionalnych, małych zbiorników wodnych: naturalnych i sztucznych. Ze względu na zwiększającą się ilość powierzchni nieprzepuszczalnych, powtarzające się anomalie opadowe i ograniczoną wydajność używanych obecnie technologii pojawiła się potrzeba zagospodarowywania wody deszczowej w miejscu opadu. Kraków posiada mieszany system kanalizacyjny: 40,1% - kanalizacja zbiorcza 38,2% - kanalizacja sanitarna 21,1% - kanalizacja deszczowa Od czasu powodzi w 2010 roku władze miasta wymagają od właścicieli posesji zatrzymywania odpływu wody deszczowej na miejscu opadu – nowo budowane domy i inwestycje mogą odprowadzać tylko 10% wody opadowej, zaś pozostałe 90% muszą zagospodarować używając kanałów retencyjnych, zbiorników wodnych i regulatorów przepływu. Te rozwiązania, poprzez retencjonowanie i infiltrowanie wody deszczowej oraz spowalnianie odpływu zmniejszają szczytowy przepływ wody w systemie kanalizacji miejskiej, co ma szczególne znaczenie w czasie intensywnych opadów. Od 2012 roku lokalne plany zagospodarowania przestrzennego zawierają wytyczne dotyczące tych technologii, dodatkowo ustalając ilość powierzchni które mają być biologicznie aktywne – na około 40%. Na terenach nie objętych lokalnym planem zagospodarowania przestrzennego ilość powierzchni aktywnych biologicznie spada drastycznie – aż do 5-10%. Wydział Kształtowania Środowiska promuje stosowanie powierzchni przepuszczalnych, zielonych parkingów, rowów retencyjnych i zielonych dachów. W tej chwili najbardziej zaawansowanym technologicznie rozwiązaniem zagospodarowania wody deszczowej w Krakowie jest utylizacja opadów w budownictwie mieszkaniowym. Ta technologia pozwala na użycie zgromadzonej i oczyszczonej na terenie posesji wody deszczowej na cele sanitarne: podlewanie ogrodu, czyszczenie samochodu, oraz, jeśli zbiornik wody jest połączony z domową instalacją wodną, również do spłukiwania wody w toalecie i prania. 8 XVII Akademia letnia Wyzwania zrównoważonego rozwoju Krakow, 2014 1.5. Partycypacja i edukacja W Polsce partycypacja obywatelska nie jest powszechnie stosowana niemal w żadnej dziedzinie życia publicznego – gospodarka przestrzenna, architektura, urbanistyka, ochrona przyrody i pomników historycznych nie są tu wyjątkami (Pawłowska, 2012:52). Lokalna sytuacja Krakowa w tym obszarze nie odbiega więc od kontekstu skali narodowej. Niski poziom partycypacji jest głównie spowodowany niesprzyjającym temu ramom prawnym z jednej strony, i brakiem tradycji i umiejętności w organizowaniu i prowadzeniu procesów partycypacyjnych z drugiej. Poziom partycypacji wymagany przez prawo jest niski i ogranicza się do użycia podstawowych narzędzi zaangażowania, w postaci komunikacji (dotyczącej projektów, wymagań, wyników itd.) na tablicy miejskiej i stronie internetowej. Partycypacja jest postrzegana jako trend na płaszczyźnie koncepcyjnej (głównie ze względu na projekty Europejskie/wymagania finansowania), nie istnieją jednak rozwinięte strategie i dobre praktyki mogące posłużyć jako narzędzia dla partycypacyjnego podejmowania decyzji o których można by wspomnieć. Na poziomie Urzędu Miasta Kraków nie ma zorganizowanego programu międzysektorowych lub międzywydziałowych kursów edukacyjnych dla pracowników z dziedziny ochrony środowiska. Pracownicy są jednak zachęcani do brania udziału w szkoleniach i wykładach. Ponadto, nie istnieją międzywydziałowe programy mogące służyć dla celów edukacyjnych i zwiększania świadomości społecznej. Ogół społeczeństwa również nie jest zaangażowany w żadną aktywność powiązaną z gospodarką deszczową. Zorganizowane partnerstwo oddolnych i odgórnych działań jest potrzebne dla zbudowania stałej współpracy różnych interesariuszy, która byłaby w stanie zainicjować nowy sposób myślenia w dziedzinie zrównoważonego gospodarowania wodą deszczową. W celu usprawnienia gospodarki wodą deszczową w Krakowie na większą skalę, można by zastosować mniejsze projekty pilotażowe na poziomie lokalnym. Rozwiązania zaproponowane dla Osiedla Magnolia w następnych rozdziałach mogłyby zostać użyte jako modelowe przykłady dla przyszłych usprawnień gospodarowania wodą deszczową. improvements. “Społeczna partycypacja da sięw zupełności sprowadzić do jednej z podstawowych zasad demokracji: ‘nic o nas bez nas’...” (Pawłowska, 2012) XVII Akademia letnia Wyzwania zrównoważonego rozwoju Krakow, 2014 9 2. Obszar badań: Osiedle mieszkaniowe Magnolia Ten rozdział opisuje osiedle mieszkaniowe Magnolia. Dostarcza podstawowych informacji na temat położenia geograficznego, infrastruktury, mieszkańców oraz lokalnych przedsięwzięć. 2.1. Ogólne informacje Magnolia to niewielkie osiedle zlokalizowane w południowo-zachodniej części Krakowa. Jego całkowita powierzchnia to 3 ha (rys. 2.1). Składa się z dziewięciu 4-piętrowych bloków oraz obszaru domków jednorodzinnych. Znajdują się tam prowadzone przez mieszkańców dwa sklepy oraz mała (7,25 m2) kawiarnia „Mysikrólik”, otwarta w 2012 roku. Existing municipal subsidized housing Future municipal subsidized housing Private housing Rysunek 2.1. Magnolia neighbourhood housing areas 2.2. Existing municipal subsidized housing Kompleks 9 bloków został ukończony w 2008 roku. Cała inwestycja została przeprowadzona przez władze miejskie. Za projekt i budowę odpowiedzialne było biuro architektoniczne Pallado-Skupin Ltd i Przedsiębiorstwo budowlane DOMBUD SA. Celem było stworzenie mieszkań komunalnych, które mogłyby stać się wzorem dla innych firm mieszkaniowych. 10 XVII Akademia letnia Wyzwania zrównoważonego rozwoju Krakow, 2014 Z tego powodu w projekcie uwzględniono duże ilości terenów zielonych oraz plac zabaw. Udogodnienia są dostosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych.other housing companies. Therefore, significant amounts of green areas and children’s playground have been provided. Recreational amenities are available for the disabled. Mimo że podczas planowania i budowy wzięto pod uwagę wiele czynników mieszkańcy osiedla zmagają się z niedogodnościami związanymi z wysoką wilgotnością oraz, co za tym idzie, wykwitami na ścianach. Powodem tej sytuacji jest zlokalizowanie osiedla na terenie o podniesionym lustrze wody gruntowej. Bloki zostały zbudowane na terenie sztucznie podniesionym (miejscami nawet o 4 metry). Mimo to w 2010 roku, gdy Kraków nawiedziły poważne powodzie piwnice w dwóch blokach zostały zalane. Po tym incydencie bloki zostały podłączone do systemu odwadniania. Mieszkania, których średnia powierzchnia wynosi 50 m2 mają charakter socjalny. Osoby z niskim dochodem mogą je wynająć od władz po niskiej stawce czynszu. Umowa jest poddawana ponownemu rozpatrzeniu co 3-5 lat. Mieszkania na parterze są w pierwszej kolejności przyznawane osobom niepełnosprawnym. Dom na osiedlu znajdują także osoby, które straciły mieszkania w skutek wyburzeń lub niekontrolowanych zdarzeń. Osiedle jest zamieszkałe przez 300 rodzin. Mieszkańcy reprezentują różne grupy wiekowe. Rysunek 2.2. The view on one of the municipal subsidised buildings and a drainage ditch Infrastruktura jest zaprojektowana funkcjonalnie. Mieszkańcy mogą parkować swoje samochody na 300 miejscach parkingowych usytuowanych pod samymi blokami. Powierzchnia parkingów jest przepuszczalna i umożliwia przenikanie wód opadowych do gruntu. Kompleks został wyposażony w plac zabaw dla dzieci, który w obecnym stanie wymaga renowacji. Obiekt powinien zostać odnowiony ze względu na kwestie bezpieczeństwa, ale odpowiedzialność za utrzymanie utrudnia proces renowacji. XVII Akademia letnia Wyzwania zrównoważonego rozwoju Krakow, 2014 11 Mieszkańcy własnoręcznie sadzą ogrody na stokach wzdłuż budynków i w związku z tym roślinność jest tam bardzo różnorodna. Rosną tam różne kwiaty, krzewy jagodowe, ozdobne drzewa iglaste. Rysunek 2.3. The playground 2.3. Planowane Osiedle Komunalne Na zachód od osiedla znajduje się rozległy dziki teren zielony. W planach jest przekształcenie go w 11-blokowe osiedle mieszkaniowe. Jeśli plan się powiedzie najbliższy teren zielony o podobnej wielkości będzie się znajdował w odległości 1 km. (rys. 2.4). 2.4. Domki prywatne Większość budynków jest 2-kondygnacyjna z garażem i podwórkiem. Niektóre z nich są wyposażone w kwietniki i małe ogródki. Każda posiadłość jest oddzielona od innej ogrodzeniem lub żywopłotem. 12 XVII Akademia letnia Wyzwania zrównoważonego rozwoju Krakow, 2014 Rysunek 2.4. The green area which is to be transformed into the complex of municipal subsidised housing Rysunek 2.5. Private Housing 2.5. Życie społeczności Mieszkańcy Magnolii są aktywnymi obywatelami. Posiadają własny komitet odpowiedzialny za kwestie miejscowe oraz wywierający wpływ na decyzje dotyczące osiedla. Komitet składa się z 8 osób, które troszczą się o dobrobyt i bezpieczeństwo mieszkańców oraz organizują lokalne imprezy jak np. barbecue czy różne gry. 2.6. Wnioski Rozdział przedstawił podstawowe informacje na temat krakowskiego osiedla Magnolia. Osiedle zostało wybrane jako obszar badań ze względu na jego różnorodność. Znajdują się tam bloki socjalne, komunalne, domki jednorodzinne oraz w bezpośrednim sąsiedztwie – teren pod planowane kolejne osiedle mieszkaniowe. Stwarza to możliwość do traktowania Magnolii jako projektu pilotażowego podkreślającego różnice między starymi i nowymi formami gospodarowania wodą opadową. Poniższy rozdział przedstawi wyniki inwentaryzacji, która została przeprowadzona w celu zbadania obecnej sytuacji i znalezienia możliwych rozwiązań poprawiających zarządzania wody w tym obszarze. XVII Akademia letnia Wyzwania zrównoważonego rozwoju Krakow, 2014 13 3. Wyniki inwentaryzacji W poprzednim rozdziale opisany został obszar badań osiedla Magnolia. Celem wyprawy opisanej w rozdziale trzecim było określenie sposobów zarządzania deszczówką odpowiednich do charakterystyki osiedla. Grupa została podzielona na 6 podgrup, każda z zadaniem inwentaryzacji osobnej części osiedla. Inwentaryzacja składała się z dwóch części. Pierwsza miała na celu zidentyfikowanie istniejącej infrastruktury zarządzania wodą opadową. Druga polegała na zlokalizowaniu potencjalnych obszarów implementacji nowych zrównoważonych rozwiązań, które byłyby zarówno praktyczne jak i wrażliwe na potrzeby mieszkańców. 3.1. Obecna sytuacja i istniejące rozwiązania Inwentaryzacja osiedla Magnolia wykazała, że infrastruktura zarządzania deszczówką istnieje, lecz jest ograniczona. Widać wyraźnie potrzebę uzupełnienia jej dodatkowymi rozwiązaniami. Społeczność Magnolii mierzy się z następującymi problemami powiązanymi z tematem badania: podtopienia piwnic i prywatnych nieruchomości, pogorszenie stanu technicznego nieruchomości poprzez wykwity pleśni oraz przeciekanie. Bieżące problemy są spowodowane bezpośrednio przez zwiększoną wilgotność. Osiedle zostało zbudowane na terenie o podniesionym lustrze wody i fundamenty nie zostały wystarczająco zabezpieczone przed wodą gruntową. Wybudowana w 2008 roku Magnolia z miejsca musiała zmierzyć się z tymi problemami. Należy podkreślić, że ewentualne rozwiązania muszą brać pod uwagę geologiczne i hydrologiczne uwarunkowania terenu. Dlatego, rozwiązania nie powinny być nastawione na zwiększanie wilgotności gruntu w bezpośrednim sąsiedztwie bloków. Zamiast tego zalecane są narzędzia umożliwiające gromadzenie deszczówki, która następnie może być wykorzystywana w celach ogrodniczych podczas dni Figure 3.1. Existing rain garden in Magnolia bezdeszczowych. 14 XVII Akademia letnia Wyzwania zrównoważonego rozwoju Krakow, 2014 Do istniejących rozwiązań należą prywatne ogródki deszczowe i niewielkie rowy infiltracyjne sporadycznie rozrzucone po całym osiedlu. Dodatkowo istniejące 300 miejsc parkingowych jest wykonanych z przepuszczalnej powierzchni. Figure 3.2. Existing permeable parking lot Figure 3.3. Example of an isolated rain garden 3.2. Zalecenia praktycznych rozwiązań technicznych Wyniki inwentaryzacji prowadzą do następujących rozwiązań nastawionych na główny cel jakim jest implementacja odpornego systemu zarządzania wodą opadową na osiedlu Magnolia. Po pierwsze oczywistym plusem jest obecność niewielkich terenów zielonych rozrzuconych po całym osiedlu. Te tereny mogą zostać powiększone w celu zwiększenia zdolności do retencji i ewapotranspiracji, co zmniejszy odpływ wód opadowych. Ponadto beczki deszczowe i odizolowane ogródki deszczowe są elastycznymi i niedrogimi rozwiązaniami. Mogą one także być pomocne w mierzeniu się z problemami związanymi w zrządzaniem deszczówką, zwłaszcza podtopieniami. Obecność licznych utrzymywanych terenów zieleni pełni wiele funkcji m.in. podnoszenie wartości estetycznej obiektu, która podnosi wartość monetarną oraz działanie jako biofiltr wpływający pozytywnie na jakość powietrza. 3.2.1. Teren bloków socjalnych i komunalnych Jednym ze sposobów zwiększania powierzchni terenów zielonych może być powiększanie pokrycia terenu drzewami. Jest to szczególnie zalecane wzdłuż parkingów, które w większości są obecnie pustymi przestrzeniami. Lokalny klimat sprawia, że Kraków doświadcza gorących i wilgotnych sezonów letnich. Drzewa doskonale amortyzują skrajne warunki pogodowe dostarczając cień dla mieszkańców i posiadłości oraz obniżając wilgotność. Ponadto wzmacniają retencję, infiltrację i ewapotranspirację, co sprzyja XVII Akademia letnia Wyzwania zrównoważonego rozwoju Krakow, 2014 15 redukcji odpływu wód opadowych. Figure 3.4 Existing trees lining a parking lot Podstawowa zmiana, która mogłaby zostać zaimplementowana na terenie osiedla, przy niewielkich nakładach finansowych, to połączenie ujścia rynien budynków komunalnych ze specjalnymi beczkami (pojemnikami) na wodę deszczową. Pozwoliło by to na zminimalizowanie odpływu wody deszczowej do kanalizacji ogólnospławnej, do której obecnie kierowana jest woda deszczowa wychwytywana przez rynny. Takie rozwiązanie jest szczególnie rekomendowane ze względu na prywatne ogrody, którymi otoczone są wszystkie budynki na osiedlu – właściciele mogli by wykorzystywać wodę deszczową do ich utrzymania. Instalacja takiej beczki na deszczówkę jest tanim rozwiązaniem i wysoce korzystnym, ze względu na oszczędność wody pitnej. Jako pilotażowy projekt proponowana jest instalacja zielonych dachów na wiatach dla kontenerów na odpady, rozmieszczonych w różnych punktach na całym osiedlu. Pozwoliło by to na uzyskanie opinii mieszkańców na temat idei zielonych dachów. Testowy obszar na tego projektu proponowany jest wzdłuż południowo-wschodniej strony ulicy Jana Kantego Przyzby. Zielone dachy pozwalają na zwiększenie retencji wody opadowej w miejscu jej powstawania, a także powolną infiltracją i większą ewapotranspirację . Więcej informacji można znaleźć w odnośnikach ujętych w spisie Figure 3.5. Example of a rain barrel (Source: http://schaumburglibrarygreenside.files.wordpress.com) 16 XVII Akademia letnia Wyzwania zrównoważonego rozwoju Krakow, 2014 źródeł. W terenie osiedla, w jego centrum znajduje się duży obszar zieleni oraz plac zabaw dla dzieci – miejsce to również może stanowić grunt dla implementacji innowacyjnych rozwiązań dla gospodarki wodami opadowymi. Jako innowacyjne rozwiązanie dla tego miejsca proponuje się utworzenie wielofunkcyjnego krajobrazu. Jednym z proponowanych elementów jest zainstalowanie huśtawko-pampy, która spełniałaby Figure 3.6. Example of a green roof on a garbage out-building (Source: www.voicebusinesssolutions.com) Figure 3.7. Sketch of a swing-pump (Source: www.backspace.com) dwie funkcje: jest to zabawka dla dzieci, które korzystając z niej mogą pompować wodę z podziemnego zbiornika na wodę deszczową. Uzyskaną w ten sposób wodą można podlegać przyległe tereny zielone bez użycia dodatkowej instalacji. Obecnie trwa proces zagospodarowywania tego dużego obszaru – planowana jest budowa boiska. Rekomendowane jest zastosowania przepuszczalnego podłoża, najlepiej trawiastego, co pozwoli na zwiększenie pojemności retencyjnej. Dla osiedla bloków komunalnych proponowane jest również zmiana powierzchni utwardzonych ścieżek na przepuszczalną. Jako demonstracyjna proponowana jest ścieżka prowadząca od wchodu, od strony ulicy Magnolii do głównego bloku, gdzie znajdują się osiedlowe sklepy i kawiarnia. Takie rozwiązanie nie tylko dostarcza korzyści dla gospodarki wodami opadowymi, ale również czynie ścieżkę bardziej korzystną dla użytkownika. 3.2.2. Obszar z prywatnymi działkami Obszar z prywatnymi działkami objęty inwentaryzacją dostarcza większe pole do zaproponowania innowacyjnych rozwiązań ze względu na mniejsze finansowe ograniczenia. W szczególności sugeruje się założenie ogrodów deszczowych jako metodę zagospodarowania wody opadowej w południowej części tego obszaru, który obecnie narażony jest na lokalne podtopienia powodowane ulewnymi deszczami. Obszar ten XVII Akademia letnia Wyzwania zrównoważonego rozwoju Krakow, 2014 17 znaj Figure 3.8. Existing ditch which overflows in South Magnolia Figure 3.9. Current state of the site in need of restoration efforts in South Magnolia Figure 3.10 Example of a green road in Chicago. IL, U.S. (Source: Sustainable Development Applications 3/2012, Nature in the City) Figure 3.11 Example of a pocket wetland (Source:www.haywood.edu) duje się na terenie pochyłym, z którego odpływająca woda deszczowa z całej tej części zbiera się na działkach położonych wzdłuż ulicy Pszczelnej. Pojemność retencyjna tych działek nie pozwala na przyjęcie tak dużej ilości odpływającej wody. Z tego względu proponuje się, aby wykorzystać istniejący rów i zastosować kilka zmian konstrukcyjnych, które zmienią sytuację. Rów należałoby poszerzyć i połączyć z najbliższym ciekiem wodnym, co pozwoli na efektywne rozwiązanie problemu. Jako dodatkowe rozwiązanie proponuje się zagospodarowania zaniedbanego obszaru zieleni, zlokalizowanego na północy od zalewanych działek, w taki sposób aby zmniejszyć odpływ wody deszczowej. Rekultywacja tego terenu wiązałaby się z usunięciem śmieci znajdujących się w tym miejscu i zastąpienie podniszczonego chodnika ścieżką z nową przepuszczalną powierzchnią. Dla właścicieli prywatnych działek zlokalizowanych głównie w północnej części sugeruje się zainstalowanie podziemnych zbiorników na wodę deszczową. Pozwoli to na 18 XVII Akademia letnia Wyzwania zrównoważonego rozwoju Krakow, 2014 zwiększenie retencji wody opadowej w miejscu jej powstawania i zmniejszy jej odpływ z tego terenu, co minimalizuje ryzyko wystąpienia lokalnych podtopień. Zgromadzona w ten sposób woda może zostać wykorzystana nie tylko do podlewania ogrodu, ale również w celach gospodarczych wymagających niższej jakości wody np. spłukiwanie toalety lub do mycia. Północna część terenu osiedla Magnolia obejmuje prywatne działki oraz dwie drogi: Pszelna i Magnolii. Dla tych dróg proponuje się zastosowanie pasa zieleni pośrodku jezdni, co pozwoli zmniejszyć odpływ wody opadowej z powierzchni drogi. 3.2.3 Teren pod przyszłą zabudowę Jak wspomniano powyżej istnieją plany zabudowy dużej działki leżącej na wschód od osiedla Magnolia. Bazując na wynikach inwentaryzacji, plany zabudowy powinna przyjąć zieloną i niebieską infrastrukturę jako rozwiązanie dla zrównoważonej gospodarki wodami opadowymi. Ogromna różnorodność rozwiązań jest możliwa do zaimplementowania na tym obszarze, co powinno zostać wzięte pod uwagę w trakcie budowy. Możliwe rozwiązania obejmują małe oczka wodne, ogrody deszczowe i zielone dachy. Więcej systemowych rozwiązań dla zrównoważonej gospodarki wodami padowymi zawarto w Załączniku z dobrymi praktykami. 3.3. Wnioski Proponowane rozwiązania zawarte w raporcie wychodzą nie tylko naprzeciw potrzebom i aspiracją społeczności zamieszkującej osiedle, ale również wypełniają wymagania dotyczące zagospodarowania wód opadowych stawiane przez władze miasta Kraków. W tej części raportu, jako główną rekomendację dla osiedla Magnolia wskazuje się uzupełnienie istniejącej szarej infrastruktury służącej do zagospodarowania wód opadowych o zielone i neibiesie rozwiązania, których implementacja zwiększy odporność całego systemu na potencjalne problemy związane z zalewaniem. Najbardziej praktycznym rozwiązaniem, który angażuje wykorzystanie istniejących warunków dotyczy rozwój istniejących obszarów zieleni. Bazując na obecnym stanie tych obszarów zasugerowano ich rehabilitację lub rozszerzenie, tak aby zmaksymalizować przepuszczalność gleby i zmniejszyć odpływ wody deszczowej. Dodatkowo, zaproponowane innowacyjne rozwiązania, które są realne do zrealizowania oraz wyznaczają ścieżkę do zrównoważonej gospodarki wodami opadowymi dla społeczności osiedla Magnolia. Wdrożenie sugerowanych rozwiązań zostało podjęte w kolejnym rozdziale, zagłębiając się w wyzwania jakie napotkano na osiedlu Magnolia dla zrównoważonej gospodarki wodami opadowymi. XVII Akademia letnia Wyzwania zrównoważonego rozwoju Krakow, 2014 19 4. Wyzwania zrównoważonej gospodarki wodą deszczową na osiedlu Magnolia W poprzednim rozdziale zaprezentowano szereg rozwiązań technicznych mających usprawnić gospodarkę wodą deszczową. Przed osiedlem Magnolia wciąż jeszcze stoi szereg wyzwań na drodze do zrównoważonej gospodarki wodnej. Wszelkie informacje dotyczące problemów z jakimi musi zmierzyć się osiedle pochodzą bezpośrednio od interesariuszy, w tym od lokalnych władz oraz w dużej mierze od mieszkańców Magnolii. Niektóre z problemów odnoszą się do całego analizowanego obszaru, pozostałe zaś do poszczególnych jego części – osiedla socjalno-komunalnego, osiedla domków jednorodzinnych oraz zielonego obszaru przeznaczonego pod budowę kolejnego osiedla (ryc. 2.1. rozdz. 2). Wyzwania jakie stoją przed osiedlem można pogrupować na trzy główne kategorie – środowiskowe, ekonomiczne oraz społeczne (ryc. 4.1). Figure 4.1. Challenges of stormwater management in Magnolia neighbourhood 4.1. Wyzwania środowiskowe Obszary zielone w miastach zdają się mieć coraz większą wartość dla mieszkańców. Jednym z największych wyzwań z jakim w przyszłości będzie zmagać się osiedle Magnolia jest ograniczona przestrzeń dla terenów zielonych. Przyszła inwestycja w postaci osiedla socjalno-komunalnego w południowo-zachodniej części analizowanego obszaru pozbawi mieszkańców cennego obszaru zieleni. Obecnie nie istnieje żaden lokalny plan zagospodarowania przestrzennego obejmujący obszar dzielnicy Magnolia. Studium uwarunkowania przestrzennego dla Krakowa określa 20 XVII Akademia letnia Wyzwania zrównoważonego rozwoju Krakow, 2014 wykorzystanie całego osiedla, w tym także wspomnianego wcześniej obszaru zieleni. Brak szczegółowych planów regulacyjnych, a także dokumentów dotyczących gospodarki wodnej na analizowanym obszarze, z jednej strony pozwala na większą swobodę w realizacji inicjatyw lokalnych, jednak z drugiej strony brakuje ram prawnych, ekspertyz oraz wskazówek co do wykonawstwa. Ograniczona przestrzeń wokół osiedla uniemożliwia zorganizowanie większej ilości terenów zielonych dla mieszkańców Magnolii. Głównym wyzwaniem jest więc zmiana już istniejącej infrastruktury w pełni funkcjonalny system, który zapewni dobrą jakość wody, uwzględni zagospodarowanie nadmiaru wody deszczowej oraz skuteczną ochronę przeciwpowodziową. Kolejnym wyzwaniem jest zaprojektowanie prostych “zielonych” rozwiązań wspierających gospodarkę wodą deszczową, które mogą zastąpić „szarą zabudowę” bądź nieużytki. Planowane zwiększenie ilości „szarej zabudowy” doprowadzi do wielu problemów z gospodarką wodną. Ograniczona powierzchnia terenów zielonych prowadzi do trudności z retencjonowaniem wody, której nadmiar może prowadzić do lokalnych podtopień. Wyzwaniem jest stworzenie dobrze funkcjonującej sieci zielonej infrastruktury, która uchroni okolicę przed powodziami i jednocześnie zapewni mieszkańcom miejsce do wypoczynku i rekreacji. Podczas dalszego rozwoju osiedla istotne jest zastosowanie rozwiązań, które zapewnią zatrzymywanie wody deszczowej w miejscu jej powstania oraz pozwolą na zachowanie możliwie największej powierzchni biologicznie czynnej. Kolejną istotną kwestią, która może zostać rozwiązana poprzez wdrożenie zielonej infrastruktury jest ilość oraz jakość wód opadowych. Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie preferuje zagospodarowanie wód deszczowych na miejscu ich powstania, jednak w przypadku osiedla Magnolia większość wód opadowych kierowana jest bezpośrednio do kanalizacji. Za pomocą kilku innowacyjnych rozwiązań nadmiar wody może być ponownie wykorzystany na terenie osiedla, a nowopowstające budynki powinny być przystosowane do jej użytkowania podczas codziennych prac w gospodarstwie domowym, takich jak spłukiwanie toalet, sprzątanie czy nawet pranie. Spływ powierzchniowy z chodników oraz asfaltu przyczynia się do nieznacznego zanieczyszczenia wód deszczowych, które powinny być podczyszczane. Konieczne jest więc również zaproponowanie rozwiązań pozwalających na efektywne oczyszczanie wód opadowych. Projekt planowanego osiedla powinien zawierać jak najwięcej propozycji zastosowania zielonej i niebieskiej infrastruktury. Pozwoli to na zminimalizowanie negatywnych efektów wynikających z pozbawienia lokalnych mieszkańców cennego obszaru zieleni. W przypadku terenu, na którym znajdują się prywatne parcele możliwości poprawy gospodarki wodą deszczową są ograniczone. W obrębie prywatnej działki cała odpowiedzialność za wodę opadową spoczywa na właścicielach. Ponadto niewielka, wąska przestrzeń pomiędzy brukowaną ulicą a prywatnymi domostwami nie pozwala na wdrożenie wielu rozwiązań. XVII Akademia letnia Wyzwania zrównoważonego rozwoju Krakow, 2014 21 4.2. Wyzwania ekonomiczne Na osiedlu Magnolia obecnie istnieje parę rozwiązań mających na celu zwiększenie retencji wód opadowych, np. przepuszczalne nawierzchnie miejsc parkingowych. Jest to jednak zbyt mało aby zatrzymać i magazynować całość wody deszczowej, którą można by kolejno wykorzystać do codziennych czynności gospodarczych, przede wszystkim w okresach suchych. Niestety, bardzo mało prawdopodobne jest aby mieszkańcy bloków socjalnokomunalnych chcieli zainwestować czas i pieniądze w rozwój zielonej infrastruktury, głównie ze względu na to iż nie są oni prawnymi właścicielami zamieszkiwanych parceli. Ponadto, stosunkowo niskie dochody mogą być dodatkową przeszkodą na drodze do inwestycji w zieloną infrastrukturę. Stworzenie zrównoważonego systemu zarządzania wodą może być ważnym krokiem w procesie transformacji w kierunku zrównoważonej, niskoemisyjnej gospodarki, jednak jest to inwestycja długoterminowa. Dlatego jednym z kluczowych wyzwań jest zachęcenie do inwestowania lokalnych władz oraz innych podmiotów wewnętrznych lub zewnętrznych. Istotne jest podkreślenie wartości takich inwestycji dla lokalnej społeczności oraz zainteresowanych stron, nie zaś szacowanie dochodu za pomocą wskaźników rentowności, takich jak na przykład zwrot z inwestycji (ROI). Dzielnica „Dębniki”, w obrębie której leży osiedle, posiada budżet partycypacyjny w wysokości 100 000 zł, które mogą zostać wydane na najbardziej popularny projekt, zaproponowany przez mieszkańców. Mieszkańcy osiedla Magnolia wyszli z inicjatywą budowy boiska sportowego dla młodzieży (boiska do piłki nożnej, siatkówki, tenisa stołowego oraz stolików do gry w szachy). Ukazuje to priorytety mieszkańców osiedla, jakimi są rozwój infrastruktury o charakterze rozrywkowym, nie zaś przykładowo, zagospodarowanie wody deszczowej. 4.3. Wyzwania społeczne Pierwszym z wyzwań o charakterze społecznym jest struktura własnościowa. Bloki są własnością miasta i nigdy nie będą w posiadaniu prywatnych właścicieli. Mieszkania są przyznawane lokatorom na okres trzech, pięciu lub ośmiu lat, rzadko zdarza się, aby lokator otrzymał dożywotnie prawo zamieszkiwania danej parceli. Sytuacja ta prowadzi do braku poczucia przywiązania najemców do swych mieszkań oraz do niechęci inwestowania w rozwiązania długoterminowe, nawet jeśli miałby się one przyczynić do rozwiązania realnych problemów z gospodarką wodną na osiedlu. Kolejnym problemem jest brak wiary mieszkańców w to, że mogą coś zmienić, czują, że ich głos pozostanie niezauważony. Z tego powodu brak partycypacji społecznej jest dużą 22 XVII Akademia letnia Wyzwania zrównoważonego rozwoju Krakow, 2014 przeszkodą na drodze do wprowadzenia innowacji. Brak partycypacji wiąże się również z niedostateczną współpracą pomiędzy mieszkańcami oraz lokalnymi władzami. Przykładowo przedstawiciel Zarządu Budynków Miejskich twierdzi, że żadne dalsze inwestycje i ulepszenia (w tym związane z gospodarką wodną) nie są potrzebne w strefie budynków socjalno-komunalnych. Istotne są również napięte relacje pomiędzy mieszkańcami osiedla socjalno-komunalnego oraz właścicielami prywatnych domów. W przypadku wystąpienia lokalnych podtopień problem gospodarki wodnej staje się wspólny dla wszystkich mieszkańców osiedla i może stać się jeszcze poważniejszy, gdy mieszkańcy bloków socjalno-komunalnych wdrożą nowe sposoby zarządzania wodą deszczową w swojej części osiedla. W takim przypadku, większa retencja wody w jednej części osiedla może prowadzić do poważnych zniszczeń w innej jego części. Problemem może okazać się również niechęć mieszkańców do zatrzymywania oraz przechowywania wody deszczowej na osiedlu. Obawy przed nadmiarem wody mieszkańcy mogą uzasadnić: - faktem, że osiedle jest zbudowane na obszarze uznawanym za „podmokły”; - występowaniem lokalnych podtopień w niedawnej przeszłości; - wysokim poziomem wilgotności w niektórych mieszkaniach, który doprowadził do wystąpienia pleśni na ścianach. Każdy z tych problemów przyczynił się do zmniejszenia komfortu życia mieszkańców. Z tego powodu wszelkie działania na rzecz zrównoważonego zarządzania wodą deszczową muszą być planowane z dużą dokładnością, kładąc nacisk to by gromadzenie wody nie przyczyniało się do kolejnych problemów, ale zapewniło długoterminowe korzyści. 4.4. Podsumowanie W tym rozdziale zaprezentowano szereg wyzwań jakie stoją przed wprowadzeniem zrównoważonego systemu zarządzania wodą deszczową na osiedlu Magnolia. W następnym rozdziale przedstawiono możliwe kierunki działań, prowadzące do przezwyciężenia zaistniałych przeszkód. XVII Akademia letnia Wyzwania zrównoważonego rozwoju Krakow, 2014 23 5. Proponowane innowacje dotyczące zrównoważonego zarządzania wodą opadową na osiedlu Magnolia w Krakowie Jak pokazano w rozdziale trzecim, zielona i niebieska infrastruktura oferuje wiele różnych rozwiązań w zakresie zarządzania wodą opadową. Jednak przy ich doborze należy wziąć pod uwagę szczególne wyzwania, stojące przed osiedlem Magnolia, które opisane zostały szczegółowo w poprzednim rozdziale. Wymagają one, by rozwiązania te zostały wprowadzone przy uwzględnieniu aspektów przyrodniczych, społecznych, ekonomicznych oraz dobrobytu mieszkańców osiedla tak, by znaleźć najodpowiedniejsze rozwiązania dla aktualnych problemów osiedla. W poniższym rozdziale opisane zostały przykładowe innowacje, które odpowiadają na aktualne potrzeby osiedla Magnolia i z powodzeniem mogłyby zostać tu zastosowane. Zaproponowane innowacje mają służyć jako źródło inspiracji dla przyszłego rozwoju osiedla. 5.1. Zielona i niebieska infrastruktura Ryc. 5.1: Przykład zielonego dachu (Źródło: www.nytimes.com) Środowisko naturalne stanowi podstawę do wielu innowacyjnych podejść do zarządzania wodą opadową. Zielone dachy (Ryc. 5.1) mogą zostać wprowadzone na planowanych blokach mieszkalnych w celu zwiększenia powierzchni terenów pokrytych roślinnością, która wykorzystuje wodę opadową na miejscu. Konstrukcjach zielonych dachów przeważnie składa się z warstwy nieprzepuszczalnej dla wody i korzeni, systemu odwadniającego i warstwy podłoża dla roślin. Na tzw. intensywnych zielonych dachach, czy też ogrodach na dachach z dostępem dla mieszkańców, mogą byś uprawiane większe rośliny, w tym owoce i warzywa, a także montowane urządzenia wodne (np. fontanny czy oczka wodne). Kolejnym dobrym przykładem są ogrody deszczowe, które przechwytują wodę opadową i odciążają lokalną sieć kanalizacyjną. Jednocześnie niekwestionowana 24 XVII Akademia letnia Wyzwania zrównoważonego rozwoju Krakow, 2014 jest ich funkcja estetyczna oraz pozytywny wpływ na bioróżnorodność. Niewielkie ogrody wodne mogą przechwytywać wodę opadową z rynien. Woda spływająca z dachu może ponadto być magazynowana w specjalnych zbiornikach z filtrem, a następnie wykorzystywana do podlewania ogródków. Zielona i niebieska infrastruktura oferuje wiele różnych rozwiązań, jednak biorąc pod uwagę konkretne potrzeby osiedla Magnolia, zaproponowane powyżej wydają się być najbardziej odpowiednie.potential components of green infrastructure, but given the inventory and assessment of the Magnolia neighbourhood, these two seemed to be the most appropriate. 5.2. “Mój przyuliczny ogródek” Innowacje dotyczące aspektu przyrodniczego mogą także dodatkowo pełnić funkcje edukacyjne. Proponowanym rozwiązaniem jest zachęcenie mieszkańców osiedla, a w szczególności dzieci i młodzieży szkolnej do aktywnego udziału w tworzeniu i utrzymaniu zielonej i niebieskiej infrastruktury. Dobry przykład podobnego działania stanowi akcja „My sidewalk garden” zorganizowana w San Francisco w 2013 roku (Ryc. 5.2). Polegała ona na utworzeniu niewielkich przyulicznych ogródków wykorzystujących wodę opadową, za które odpowiedzialne były poszczególne grupy mieszkańców. Szczególnie zaangażowane w projekt były dzieci, które opiekując się ogródkami wykonywały wartościową pracę na rzecz całego osiedla, a przy tym w praktyce zdobywały wiedzę na temat zielonej infrastruktury i zrównoważonego rozwoju. Figure 5.2. The Sidewalk Garden initiative (Source: www.sfwater.org) XVII Akademia letnia Wyzwania zrównoważonego rozwoju Krakow, 2014 25 5.3. Osiedlowe przestrzenie publiczne Istotnym elementem jest poczucie wspólnoty, które można budować przez wprowadzenie na osiedlu miejsc ułatwiających podtrzymywanie więzi sąsiedzkich. Podczas inwentaryzacji terenu i rozmów z mieszkańcami okazało się, że jednym z problemów jest brak przyjaznych i atrakcyjnych osiedlowych przestrzeni publicznych, a pojedyncze ławki nie zapewniają odpowiedniego miejsca do integracji. Tworząc taką przestrzeń umożliwia się mieszkańcom organizację spotkań i rozmowę, co przyspiesza rozwój społeczności. Dobrze zaprojektowane i zadbane przestrzenie publiczne mogą stać się powodem do dumy z bycia członkiem danej społeczności, a nawet przyciągać nowych mieszkańców (Community Tool Box, 2013). Ta innowacja mogłaby zostać wprowadzona zarówno w części już istniejących, jak i projektowanych bloków mieszkalnych. Na ten cel przeznaczona mogłaby zostać istniejąca infrastruktura, taka jak przedszkole osiedlowe czy nieużytkowany lokal na parterze w jednym z budynków. Ponadto warto rozważyć możliwość utworzenia kuchni osiedlowej, prowadzonej przez mieszkańców. Kuchnia taka, wykorzystująca lokalne produkty, stałaby się miejscem wymiany informacji dotyczących społeczności czy środowiska oraz promocji lokalnych inicjatyw finansowania. Mieszkańcy korzystający z osiedlowej kuchni mieliby możliwość zdobycia wiedzy na temat zrównoważonego systemu zarządzania wodą opadową, dzięki któremu deszczówka wykorzystywana jest w lokalnych ogródkach warzywnych. Większa świadomość mieszkańców pozwoliłaby ponadto na podejmowanie nowych inicjatyw w przyszłości. Osiedlowa kuchnia, w połączeniu z ogrodami warzywnymi wykorzystującymi wodę opadową może wpłynąć na obniżenie wydatków na żywność oraz zmniejszyć zużycie wody. Jednocześnie mieszkańcy, zachęceni widocznymi korzyściami będą chętniej wspierać finansowo inicjatywę. 5.4. Osiedlowy ogród Osiedlowy ogród może być inicjatywą prowadzoną wspólnie przez wszystkich mieszkańców. Przede wszystkim, będzie on miał bezpośredni wpływ na infiltrację wody opadowej i zwiększenie retencji. Ponadto zaangażowanie mieszkańców w pracę w ogrodzie pomoże poprawić relacje między sąsiadami, a wychodowane wspólnymi siłami owoce i warzywa będą mogły być wykorzystywane przez mieszkańców. Co więcej wykazano, iż praca w ogrodzie wzmacnia relacje człowieka z przyrodą oraz zwiększa wiedzę ekologiczną w społeczeństwie (Ryc. 5.3) (The Natural Learning Initiative, 2012). Proponowana innowacja może z powodzeniem zostać zastosowana zarówno w istniejącej jak i w projektowanej części bloków mieszkalnych. 26 XVII Akademia letnia Wyzwania zrównoważonego rozwoju Krakow, 2014 Ryc. 5.3: Ogród osiedlowy w Łodzi (Źródło: www.flickr.com/photos/ undpeuropeandcis) 5.5. Współpraca z organizacją pozarządową W wyjściu naprzeciw społecznym wyzwaniom, stojącym przed społecznością osiedla Magnolia, pomocna byłaby współpraca z organizacją pozarządową. Celem takiej współpracy jest zachęcenie do rozmowy i ułatwienie przepływu informacji pomiędzy społecznością a lokalnymi władzami. Niezbędne przy tym jest zaangażowanie rady osiedlowej, tworzonej przez mieszkańców, która byłaby odpowiedzialna za wspieranie działań aktywizujących społeczność. Przykładem takich działań może być wydawanie miesięcznego biuletynu informacyjnego czy organizacja warsztatów tematycznych. Partnerstwo z organizacją pozarządową pomogłoby pośredniczyć w kontaktach między członkami społeczności, a także zwiększyć zaangażowanie mieszkańców w podejmowanie decyzji. Taka współpraca byłaby korzystna dla całego osiedla Magnolia. 5.6. Warsztaty z ekspertami Warsztaty z udziałem ekspertów prowadzone przez organizację pozarządową mogłyby służyć jako platforma do wymiany informacji pomiędzy społecznością a lokalnymi władzami. Celem tego przedsięwzięcia jest podniesienie społecznej świadomości w zakresie gospodarowania wodą opadową, problemów z nim związanych i dostępnych rozwiązań (Ryc. 5.5). Ponadto ma ono stać się łącznikiem pomiędzy społecznością a lokalnymi władzami. Umożliwi to lepsze zrozumienie problemów i potrzeb mieszkańców osiedla, a także zapewni lepsze przyjęcie przez społeczność proponowanych innowacji. To rozwiązanie możliwe jest do zastosowania w części istniejących i projektowanych bloków mieszkalnych oraz w części jednorodzinnych budynków prywatnych. XVII Akademia letnia Wyzwania zrównoważonego rozwoju Krakow, 2014 27 Ryc. 5.4:Warsztaty z ekspertami dla mieszkańców. (Źródło: www.jta.org) 5.7. Finansowanie społecznościowe Finansowanie społecznościowe (crowdfunding) mogłoby stanowić formę finansowania przyszłych inwestycji w zakresie infrastruktury wodno-ściekowej na osiedlu Magnolia. Jest to inicjatywa typu non-profit, dzięki której konkretny projekt finansowany jest przez ogół społeczeństwa. Jako że angażuje ona wielu uczestników i jest stosunkowo nową praktyką w Polsce, ma szansę zostać pilotażowym projektem dla miasta Krakowa. Kluczem do sukcesu jest tutaj wspólny wysiłek całej społeczności. Innowacja ta może być wprowadzona tak w istniejącej, jak i w planowanej części bloków mieszkalnych. 5.8. Zielone zamówienia publiczne Zielone zamówienia publiczne to okazja dla Krakowa do uwzględnienia zrównoważonego rozwoju podczas nabywania dóbr i usług. Takie podejście jest mocno promowane przez Unię Europejską od 2008 roku, a także zawarte w europejskich strategiach i przepisach (Komisja Europejska, 2011). Polityka zielonych zamówień publicznych promuje rozwiązania przyjazne dla środowiska we wszystkich działaniach podejmowanych przez lokalne władze i jest szczególnie użyteczna i odpowiednia przy dużych projektach, współfinansowanych z funduszy unijnych. Jej stosowanie pomaga wykreować pozytywny wizerunek dbającego o środowisko miasta, a także, w dłużej perspektywie, podnieść jakość życia lokalnej społeczności. Innowacja ta jest propozycją głównie dla projektowanych dopiero bloków mieszkalnych, jednak częściowo mogłaby być również użyta w części już istniejącego osiedla. 5.9. Tablica informacyjna Tablica (Ryc. 5.5) może zawierać aktualne ogłoszenia oraz być miejscem wymiany 28 XVII Akademia letnia Wyzwania zrównoważonego rozwoju Krakow, 2014 spostrzeżeń i propozycji mieszkańców, ale także stanowić źródło informacji o zarządzaniu wodą opadową. Ogłoszenia zamieszczane na tablicy mają ułatwić komunikację w osiedlowej społeczności. Poza tym, może tu także powstać punkt spotkań, gdzie ludzie mogliby omawiać nowe pomysły na poprawę warunków życia na osiedlu. Miejsce takie pomoże zachęcić mieszkańców do aktywnego udziału w lokalnych wydarzeniach, takich jak np. konkurs na najpiękniejszy ogródek deszczowy. Ryc. 5.5: Przykład tablicy informacyjnej jako miejsca spotkań (Źródło: www.chch.ox.ac.uk) 5.10. Nauka poprzez zabawę Edukacja w zakresie zarządzania wodą opadową jest kluczowym elementem przy wprowadzaniu innowacji. W tym celu mogą zostać wykorzystane kreatywne techniki edukacji, łączące zabawę z nauką. Zaliczają się tu m.in. przedstawienia z maskotkami dla dzieci, wierszyki i piosenki tematyczne, a także gry i zabawy dla całych rodzin. Działania te ułatwią zrozumienie problemu, a ponadto wzmocnią więzi pomiędzy mieszkańcami osiedla. Ludzie zaznajomieni z tym zagadnieniem od najmłodszych lat będą w przyszłości sami podejmować działania i chętniej zaakceptują kolejne innowacje (Ryc. 5.6). 5.11. “Odmień swoje podwórko” “Odmień swoje podwórko” to akcja, która aktywizuje mieszkańców do działania w celu poprawy swojego najbliższego otoczenia (Ryc. 5.7). Jej celem jest stworzenie przestrzeni publicznej, która odpowiada na konkretne potrzeby mieszkańców. Tego typu inicjatywa z sukcesem została przeprowadzona w Poznaniu. Na wstępie zorganizowane zostały warsztaty, podczas których mieszkańcy mogli podzielić się swoimi potrzebami i oczekiwaniami. W kolejnym etapie wnioski te poddane zostały dyskusji przy udziale zaproszonych ekspertów i powstał wstępny projekt. Ostatecznie wybrano najlepsze XVII Akademia letnia Wyzwania zrównoważonego rozwoju Krakow, 2014 29 Ryc. 5.6: Akcja Zaadoptuj rzekę (Organizacja Gaja) (Źródło: www.zaadoptujrzeke.pl) Ryc. 5.7: Plakat akcji Odmień swoje podwórko w Poznaniu (Źródło: www.poznan.pl) pomysły, które mogły być wprowadzone w najprostszy sposób. Implementacja innowacji dotyczących zarządzania wodą opadową tym sposobem, przy ogólnej akceptacji, przyspieszy cały proces oraz umożliwi lepsze dostosowanie projektu do wymagań mieszkańców. 5.12. Podsumowanie Na osiedlu Magnolia istnieje możliwość skutecznego wprowadzenia wielu różnych innowacji, które stanowiłyby przykład dla innych krakowskich osiedli. Zaproponowane rozwiązania mogą być zastosowane zarówno w części istniejących i projektowanych bloków mieszkalnych, jak i w części prywatnych domów jednorodzinnych. W następnym rozdziale zaprezentowane zostaną strategie, które mogłyby być użyte przy implementacji proponowanych innowacji. 30 XVII Akademia letnia Wyzwania zrównoważonego rozwoju Krakow, 2014 6. Rekomendacje dotyczące sposobu wdrażania proponowanych rozwiązań Niniejszy rozdział przedstawia rekomendacje oraz ogólną strategię wdrażania dla wybranych innowacji zaprezentowanych w poprzednim rozdziale, tj. dla „deszczówkowej” tablicy informacyjunej, wspólnej kuchni, ogrodów sąsiedzkich, zielonych dachów oraz zbiorników na wodę deszczową. Zarówno proponowane rozwiązania, jak i opisane działania niezbędne do skutecznego ich wdrożenia zostały wypracowane w oparciu o metodę ISIS (nazwa wywodzi się od pierwszych liter angielskich słów: wskaźniki – systemy – innowacje – strategia), zastosowaną do identyfikacji kluczowych problemów występujących w okolicy osiedla Magnolia. Przedmiotowe rozwiązania zostały wybrane po wzięciu pod uwagę stosunkowo niskich kosztów realizacji, możliwości pozyskania środków finansowych, stopnia zaangażowania społecznego oraz potencjału zmiany społecznej. Wszystkie strategie są przedstawiane oddzielnie, jako że każde z proponowanych rozwiązań może być wdrożone niezależnie, z uwzględnieniem lokalnej specyfiki (czy to osiedla Magnolia, czy w innych częściach Krakowa). Jednakże, w celu realizacji wizji opisanej poniżej, zaleca się przyjęcie podejścia holistycznego. W rozdziale zostały także uwzględnione niestandardowe propozycje pozyskiwania środków finansowych (m.in. crowd-funding) oraz sposobów realizacji działań (np. warsztaty eksperckie). Rozplanowanie poszczególnych zadań w czasie zostało przedstawiona na wykresie Gantta (tabela 6.1) Dla zapewnienia przejrzystości opisu, możliwości angażowania każdego z interesariuszy są opisane osobno w ramach poszczególnych strategii. Przedmiotowe propozycje nie są gotowymi rozwiązaniami i powinny być traktowane jedynie jako inspiracja dla systemowego wprowadzania działań na rzecz zrównoważonej gospodarki deszczowej na terenie miasta Krakowa, w oparciu o przykład okolic osiedla Magnolia. 6.1. Wizja osiedla w roku 2020 roku W roku 2020, osiedle Magnolia jest trwale rozwijającym się obszarem, które zabezpiecza zróżnicowane potrzeby świadomych ekologicznie mieszkańców, współpracujących na rzecz ciągłego rozwoju z wykorzystaniem innowacji technologicznych. Na osiedlu powszechnie wdrożona jest zrównoważona gospodarka wodą deszczową. Zwiększający się aktywny udział mieszkańców w lokalnych inicjatywach wraz z zapewnieniem ich samorozwoju, doprowadził do znacznego wzmocnienia tożsamości lokalnej. Magnolia jest osiedlem bezpiecznym i przyjaznym dla każdego, a jego mieszkańcy cieszą się dobrym samopoczuciem i wysoką jakością życia. Okolica jest dobrym przykładem dla całego miasta. XVII Akademia letnia Wyzwania zrównoważonego rozwoju Krakow, 2014 31 6.2. Strategia wdrażania Pierwszym krokiem na drodze do realizacji powyżej przedstawionej wizji, jest zwiększenie świadomości mieszkańców dotyczących problematyki gospodarki wodą deszczową, w tym szczególnie trudności zdiagnozowanych podczas spotkań z zainteresowanymi stronami (opisanych w rozdziale 4 niniejszego raportu) oraz ich zaangażowanie w realizację innowacyjnych propozycji, takich jak „deszczówkowa” tablica informacyjna, wspólna kuchnia, czy ogrody sąsiedzkie. Dwa ostatnie rozwiązania, cechują się nie tylko znacznymi korzyściami społecznymi, ale także prowadzą do zwiększenia efektywności gospodarki wodą deszczową i z powodzeniem mogą być zastosowane w większej skali. W celu skutecznego wdrożenia proponowanych rozwiązań, sugeruje się zorganizowanie spotkań warsztatowych dla mieszkańców z udziałem ekspertów z różnych instytucji publicznych i prywatnych (uniwersytety, władze lokalne, lokalne firmy, itp.). Warsztaty, moderowane przez przedstawicieli lokalnych organizacji pozarządowych we współpracy z komitetem osiedlowym, mogą stanowić platformę dla wprowadzenia innowacyjnych mechanizmów finansowych, jak finansowanie społecznościowe (crowdfunding, czyli źródło kapitału dostarczanego przez szeroką społeczność wirtualną, która chce wesprzeć kreatywnego pomysłodawcę) dla niektórych projektów i inicjatyw oraz dotacji publicznych dla innych. Aby zagwarantować spójne podejście do wszystkich innowacji, ich opisy w podrozdziałach poniżej obejmują proponowany obszar realizacji oraz strategię, uwzględniającą zarówno opis niezbędnych działań i potencjalnych interesariuszy, których zaangażowanie może być kluczowe na poszczególnych etapach, jak również sugestie możliwych sposobów pozyskiwania funduszy. Możliwe ramy czasowe opisanych działań przedstawiono w tabeli 6.1. Tabela 6.1. Wykres Gantta (obejmuje jedynie przewidywany okres wdrożenia działań) 6.2.1. “Deszczówkowa” tablica informacyjna Proponowany obszar realizacji: Istniejące osiedle bloków komunalnych Magnolia, projektowane osiedle Strategia wdrażania: ● Przygotowanie warsztatów rzeźbienia w drewnie. Pierwszym krokiem powinno być zaproszenie przez Komitet Osiedlowy do współpracy organizacji pozarządowej, np. Fundacji Miejsc i Ludzi Aktywnych (MiLA), posiadającej doświadczenie w prowadzeniu 32 XVII Akademia letnia Wyzwania zrównoważonego rozwoju Krakow, 2014 różnego rodzaju warsztatów i aktywizowaniu społeczeństwa. Przybliżony czas trwania: 2 tygodnie. ● Promowanie idei wśród mieszkańców połączone z pozyskiwaniem środków finansowych na realizację tablicy, m.in. z wykorzystaniem finansowania społecznościowego. Przybliżony czas trwania: około 2 miesiące. Podmiot odpowiedzialny: osiedlowa grupa inicjatywna z pomocą Rady Dzielnicy. ● Realizacja warsztatów rzeźbienia w drewnie oraz zainstalowanie tablicy informacyjnej – z udziałem Komitetu Osiedlowego, mieszkańców (szczególnie dzieci i młodzieży) oraz zaproszonego artysty rzeźbiarza. Przybliżony czas trwania: 1 weekend. ● Organizacja konkursów rysunkowych (lub innych plastycznych) dla dzieci na temat obiegu wody w przyrodzie, roli wody, itd., regularne umieszczanie nowych informacji o nowych, innowacyjnych technologiach gospodarowania wodą deszczową oraz zamieszczanie ogłoszeń o inicjatywach mieszkańców i Rady Osiedla mających na celu przybliżenie tematyki gospodarowania wodami deszczowymi lub innych działań edukacyjnych angażujących całą społeczność (przykładowe aktywności: Nowotny, 2010). Przybliżony czas trwania: działania ciągłe. 6.2.2. Wspólna kuchnia Proponowany obszar realizacji: Istniejące i planowane osiedle bloków komunalnych Magnolia Strategia wdrażania: ● Identyfikacja, przez Komitet Osiedlowy, wolnego miejsca na osiedlu niezbędnego do zorganizowania wspólnych działań. Przybliżony czas potrzebny na realizację: 1 miesiąc. ● Zaangażowanie mieszkańców w dyskusję na temat zidentyfikowanego miejsca, pozyskanie ich akceptacji, połączone z promocją samego rozwiązania oraz zbieraniem pomysłów na jego wykorzystanie. Przybliżony czas trwania: 1 miesiąc. ● Uporządkowanie wybranej przestrzeni, aby możliwe było pomieszczenie w nim sprzętu do gotowania, zakupionego dzięki funduszom zebranym m.in. z wykorzystaniem finansowania społecznościowego oraz możliwego dofinansowania Miasta. Przybliżony czas pozyskiwania funduszy: 3 miesiące. ● Zorganizowanie warsztatów kulinarnych prowadzonych przez zaproszonych gości. Proponowane jest nawiązanie współpracy z organizacjami pozarządowymi mającymi doświadczenie w prowadzeniu działań angażujących społeczność lokalną, jak np. MiLA, czy Młyn Zabierzów. ● Poszerzanie świadomości i wiedzy mieszkańców na temat zdrowego żywienia oraz promowanie współdziałania mieszkańców. Przybliżony czas trwania: działanie ciągłe. ● Jako źródło produktów można wykorzystać warzywa z własnych, przydomowych ogródków, lub nawiązać współpracę z lokalnymi rolnikami z okolic Krakowa, w celu stosunkowo taniego pozyskiwania zdrowej żywności. Proponuje się nawiązać w tym celu XVII Akademia letnia Wyzwania zrównoważonego rozwoju Krakow, 2014 33 współpracę z Wawelską Kooperatywą Spożywczą. ● W celu skutecznego wdrożenia proponowanego rozwiązania na obszarach dopiero planowanych do zabudowy, przestrzeń potrzebna na wspólną kuchnię powinna być uwzględniona na etapie projektowania, podobnie jak budowa ogrodów na dachach, które mogłyby stanowić źródło produktów niezbędnych w kuchni. 6.2.3. Zbiorniki wodne Rozwiązanie to może być stosowane podczas pierwszej fazy procesu wdrażania zarządzania wodami opadowymi. Małe zbiorniki wodne mogą być umieszczane pod rynnami, w celu gromadzenia spływu powierzchniowego, który to później może być wykorzystywany. Obszar zastosowania: ● istniejący/przyszłe osiedle mieszkań komunalnych i socjalnych „Magnolia” ● okoliczne domy prywatne Strategia: ● konsultacje społeczne (ABC KONSULTACJI,2010) pomiędzy Zarząd Budynków Miejskich, mieszkańcami a firmą zapewniającą takie rozwiązania systemowe, taką jak na przykład Impet FHU. Konsultacje powinny obejmować swoim zakresem: wdrożenie tego rozwiązania, dostęp do wody oraz podział kompetencji i odpowiedzialności (3 miesiące) ● zakup i montaż zbiorników wodnych (realizowane na bieżąco) ● szkolenia dla mieszkańców na temat monitorowania pracy i utrzymania zbiorników świadczone przez Impet FHU (realizowane na bieżąco) Na obszarze na którym realizowana będzie nowa inwestycja, już na etapie projektowym można rozważyć zastosowanie większych zbiorników podziemnych (na przykład na obszarach gdzie zastosowanie zielonych dachów jest niemożliwe lub ekonomicznie nieefektywne). Proste zbiorniki naziemne mogą być również wykorzystywane w celu wsparcia istniejących systemów zielonych dachów. 6.2.4. Zielone dachy Obszar zastosowania: ● przyszłe osiedle mieszkań komunalnych i socjalnych „Magnolia” Strategia: ● Zarząd Budynków Miejskich zleca biuru architektonicznemu projekt nowej inwestycji, który to obejmował by swoim zakresem zielone dachy (6 miesięcy) ● realizacja projektu (2 lata) ● przedstawienie mieszkańcom możliwości użytkowania zielonych dachów jako ogrodów 34 XVII Akademia letnia Wyzwania zrównoważonego rozwoju Krakow, 2014 warzywnych, w czasie spotkań teł społeczności prowadzonych przez Radę Mieszkańców (3 miesiące) ● organizowanie warsztatów o gotowaniu z wykorzystaniem własnych warzyw. Mających na celu promowanie zrównoważonej produkcji żywności. Warsztaty te będę realizowane w Wspólnotowej Kuchni oraz przy pomocy lokalnych organizacji pozarządowych (co miesiąc). 6.2.5. Wspólnotowy ogród Oprócz regulowania obiegu wody oraz zwiększenie retencji deszczowej, ogrody wspólnotowe powodują zacieśnianie więzi społecznych, zwiększają integrację nowych mieszkańców w okolicy oraz spójność społeczną (Ohmer i in., 2009), wpływają na zdrowie i dobre samopoczucie (Kaplan, 1995) poprzez zaangażowanie mieszkańców w działalność, jak również świadomość ekologiczna i zachowań proekologicznych poprzez bezpośredni udział (Kollmus & Agyeman, 2002;. O’Riordan i inni, 1999). Obszar zastosowania: ● przyszłe osiedle mieszkań komunalnych i socjalnych „Magnolia” Strategia: ● Rada Mieszkańców osiedla „Magnolia” zaprasza organizację Mila do pomocy w wdrożeniu idei Wspólnotowego Ogrodu ● Konsultacje społeczne między zainteresowanymi stronami (Regionalnym Zarządem Ochrony Środowiska, Wydziałem Planowania Przestrzennego, Miejskim Przedsiębiorstwem Wodociągów i Kanalizacji – generalne wsparcie, Zarządem Budynków Miejskich - pomoc w kontroli realizacji projektu, Wydziałem Rozwoju Miasta - realizacja projektu również w innych obszarach Krakowa, Rada Dzielnicy Dębniki - reprezentującej interes mieszkańców) dotyczące projektu i jego realizacji, prowadzone przy udziale organizacji Mila (5 miesięcy), ● Zaproszenie do współpracy Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie i Politechniki Krakowskiej – zapewnienie wiedzy z dziedzin kształtowania krajobrazu i rozwiązań technicznych, niezbędnej do zrealizowania Wspólnotowego Ogrodu, doświadczenie praktyczne dla studentów / możliwość uzyskania zaliczenia w ramach programów nauczania akademickiego za tą działalność - zaproponować rozwiązania projektowe dla Wspólnotowego Ogrodu (2 miesiące), ● Crowdfunding na realizację projektu (Polakpotrafi.pl) / dotacje publiczne / pozyskiwania funduszy od zainteresowanych stron (5 miesięcy), ● Budowa Wspólnotowego Ogrodu: warsztaty we współpracy z mieszkańcami i studentów (1 miesiąc), ● Organizacja i oficjalna inauguracja projektu naukowego „Ogród Magnolia” – przyjęcie XVII Akademia letnia Wyzwania zrównoważonego rozwoju Krakow, 2014 35 dla mieszkańców jak pierwszy krok do zaangażowania ich w działania lokalne (1 miesiąc), ● Zaplanowanie szeregu zajęć aktywizujących dla mieszkańców (lekcje tańca na wolnym powietrzu, warsztaty ogrodnicze, w tym prace konserwacyjne, itp). Po dwóch-trzech lat komitet Wspólnotowego Ogrodu może uzyskać statusu organizacji pozarządowej i prowadzić różnorakie działania na rzecz lokalnych mieszkańców (w tym także na rzecz mieszkańców przyszłych, interesujące przykłady prowadzenia takiej działalności można znaleźć tutaj: http://www.pps.org/ i Petrow-Skiba 2011 6.3. Wnioski Innowacje zaprezentowane w tym rozdziale nie są wyczerpujące, jednak uważa się, że pomogą one stworzyć żywą społeczność w okolicy Magnolia oraz zrealizować wizję zaproponowaną w podrozdziale 6.2. Zasugerowany proces wdrażania tych innowacji łączy w sobie wiele innowacyjnych rozwiązań odnoszących się zarówno do kwestii zarządzania wodami opadowymi, jak i kwestii spójności społecznej. Strategia ta może być rozszerzony na inne sąsiedztwa. Dalsze przykłady i dobre praktyki znajdują się w Załączniku 1. Dodatkowe, potencjalne źródła finansowania ● Małopolski Regionalny Program Operacyjny 2014 - 2020 (WRPO na lata 2014-2020): Priorytet 5.2: Promowanie inwestycji ukierunkowanych na konkretne rodzaje ryzyka, przy jednoczesnym zwiększeniu odporności na klęski żywiołowe oraz stworzenie systemów zarządzania klęskami żywiołowymi (w ramach ochrony środowiska), Priorytet 6.2: Inwestycje w sektorze wodnym w celu spełnienia obowiązków ustanowionych przez Unię Europejską w dziedzinie ochrony środowiska i spełnienia tych zobowiązań (Projekt MRPO na lata 2014-2020, 2014); ● Środki finansowe z budżetu miasta i podmioty prywatne w ramach partnerstwa publiczno-prywatnego (PPP); ● Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW), Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie (WFOŚiGW); 36 ● Inicjatywy lokalne, na przykład sprzedaż dań przyrządzonych w Wspólnotowej Kuchni, sprzedaż rękodzieła wykonanego przez dzieci podczas warsztatów o zarządzaniu wodami opadowymi. XVII Akademia letnia Wyzwania zrównoważonego rozwoju Krakow, 2014 Podsumowanie Niniejszy raport zawiera analizę wyzwań oraz rozwiązań z zakresu zrównoważonej gospodarki wodami opadowymi na terenie osiedla Magnolia w Krakowie. Jest to zróżnicowany teren, na którym znajdują się zarówno prywatne domy jednorodzinne jak i wielorodzinne domy komunalne. Oznacza to, że gospodarką wodami deszczowymi zainteresowani są zarówno aktorzy prywatni, ja i publiczni. Ocena stanu obecnego dzieli wyzwania stojące przed osiedlem na 3 grupy: środowiskowe, ekonomiczne i społeczne. - po pierwsze, dalsza rozbudowa osiedla ograniczy dostępność terenów zielonych oraz ich zdolności retencyjne; - po drugie, zaangażowanie mieszkańców w życie osiedla jest niewielkie. W dużym stopniu wynika to z braku woli do inwestowania w mieszkania komunalne; - po trzecie, tego typu inwestycje cechuje długoterminowa stopa zwrotu z inwestycji (ROI); poza tym, nie wszystkie korzyści da się wyrazić wartością pieniężną; - po czwartek, ze względu na wysoki poziom wód deszczowych mieszkańcy mogą mieć obawy związane z tym, że zagadnieniu gospodarowania wodami deszczowymi należy poświęcić więcej uwagi. Aby sprostać tym wyzwaniom, autorzy raportu zidentyfikowali 11 innowacji, które szczegółowo zostały opisane w rozdziale 5: Zielona i niebieska infrastruktura 1. Akcja “Mój przyuliczny ogródek” 2. Osiedlowe przestrzenie publiczne 3. Osiedlowy ogród 4. Współpraca z lokalną organizacją pozarządową 5. Warsztaty z ekspertami 6. Crowdfunding - finansowanie społecznościowe 7. Kampania promująca zielone zamówienia publiczne 8. Tablica informacyjna 9. 10. Nauka poprzez zabawę 11. Akcja “Odmień swoje podwórko” Biorąc pod uwagę powyższe innowacje zaproponowano strategię, która bazuje na najbardziej realnych i efektywnych rozwiązaniach: XVII Akademia letnia Wyzwania zrównoważonego rozwoju Krakow, 2014 37 - po pierwsze, instalacja tablicy informacyjnej oraz podobne inicjatywy zwiększą świadomość mieszkańców z zakresu zrównoważonego gospodarowania wodami deszczowymi; - po drugie, osiedlowe ogródki rozmieszone w różnych miejscach na terenie osiedla mogą spowodować, że za wzrostem świadomości podążą konkretne działania; - po trzecie, warsztaty z ekspertami oraz zaangażowanie lokalnych społeczności może zachęcić mieszkańców do działania; - po czwarte, dzięki współpracy z ekspertami oraz zaangażowaniu lokalnych NGOsów może powstać platforma współpracy osób i podmiotów zaangażowanych, dzięki czemu będzie można szukać funduszy na realizację działań, takich jak crowdfunding, budżet partycypacyjny czy inne zewnętrzne finansowanie. Szeroka gama innowacyjnych rozwiązań oraz różnorodne możliwości ich implementacji wpływają zarówno na system zarządzania wodami opadowymi, jak i na poprawę stosunków społecznych. To z kolei może wpływać na pojawianie się oddolnych inicjatyw mających na celu poprawę innych aspektów życia lokalnej społeczności. Jeżeli przedstawione rozwiązania i strategie okażą się sukcesem w przypadku osiedla Magnolia, mogą być zastosowane również w innych częściach Krakowa, a także podczas planowania strategii rozwoju innych ośrodków miejskich. 38 XVII Akademia letnia Wyzwania zrównoważonego rozwoju Krakow, 2014 Bibliografia Chapter 1: Głosińska, E. (2014). „Implementation of Flood Directive in Poland in the context of floodplain development, Quaestiones Geographicae, 33(1), pp. 2337, available on: mhttp://geoinfo.amu.edu.pl/qg/ current/QG331_023037.pdf Marshal Office of the Malopolska Region (Urzad Marszałkowski Województwa Małopolskiego), http://www.malopolskie.pl/Wydarzenia/Index.aspx?id=7054 [access: 15.07.2014] Pawłowska, K. (2012). Public participation in decision making on urban nature, Sustainable Development Applications, 3, pp. 51–72 The National Fund for Environmental Protection and Water Management (Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, NFOŚiGW), http://www.nfosigw.gov.pl/ofertafinansowania/ zasobywodne/ [access: 15.07.2014] The Regional Fund for Environmental Protection and Water Management in Krakow (Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie), http://www.wfos.krakow.pl/srodkikrajowe/ formypomocyfinansowej [access: 15.07.2014] Chapter 3: GRHC. Green Roofs for Healthy Cities, n.d. <http://www.greenroofs.org/> [access: 17.07.2014 ]. Stormwater Management Best Practices. Greening EPA. U.S. Environmental Protection Agency, 5 Nov. 2012. [access: 17.07.2014] <http://www.epa.gov/oaintrnt/stormwater/best_practices.htm>. Sustainable Development Applications 3/2012, Nature in the City Chapter 5: Community Tool Box. (2013). Section 6. Improving Parks and Other Community Facilities.http:// ctb.ku.edu/en/tableof-contents/implement/phsyicalsocialenvironment/parkscommunityfacilities/main [access: 16.07.2014] European Commission. (2011). Buying Green! A Handbook on Green Public Procurement.http:// ec.europa.eu/internal_market/publicprocurement/docs/gpp/buying_green_handbook_en.pdf [access: 16.07.2014] San Francisco Water. (2013). The Sidewalk Garden Project. http://www.sfwater.org/index. aspx?page=641 [access: 16.07.2014] The Natural Learning Initiative. (2012). Benefits of Connecting Children with Nature.http:// naturalearning.org/sites/default/files/Benefits%20of%20Connecting%20Children%20with%20Nature_ InfoSheet.pdf [access: 16.07.2014] Chapter 6: ABC KONSULTACJI Krótki przewodnik po metodach i technikach prowadzenia konsultacji społecznych, Projekt Społeczny 2012, Warszawa 2010 Kaplan S., (1995). The restorative benefits of nature: Toward an integrative framework. Journal of Environmental Psychology, 15(3), 169–182. doi:10.1016/02724944(95)900012 XVII Akademia letnia Wyzwania zrównoważonego rozwoju Krakow, 2014 39 Kollmuss A., & Agyeman J., (2002). Mind the Gap: Why do people act environmentally and what are the barriers to proenvironmental behavior? Environmental Education Research, 8(3), 239–260. doi:10.1080/13504620220145401 Nowotny A. (ed.) (2010). Zrób to sam. Jak zostać badaczem społeczności lokalnej?, Towarzystwo Inicjatyw Twórczych “ę”, Warszawa O’Riordan T., Burgess J., & Szerszynski B. (1999). Deliberative and Inclusionary Processes: a report of two seminars. Norwich, CSERGE, School of Environmental Sciences. Retrieved from http://cserge.ac.uk/ sites/default/files/pa_1999_06.pdf Ohmer M. L., Meadowcroft P., Freed K., & Lewis, E. (2009). Community Gardening and Community Development: Individual, Social and Community Benefits of a Community Conservation Program. Journal of Community Practice, 17(4), 377–399. doi:10.1080/10705420903299961 PetroffSkiba A. (ed.), (2011). Tak konsultowaliśmy... Warszawa dzieli się dobrymi praktykami, Centrum Komunikacji Społecznej Urzędu Miasta St.Warszawy, Warszawa Projekt Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Małopolskiego na lata 20142020, Kraków, kwiecień 2014 Young R., (2005). Determining the economic value of water. Concepts and methods. Washington, DC: Resources for the Future. Websites: http://polakpotrafi.pl/ http://www.pps.org/ Appendix: Brandt K., Hannover Kronsberg – The Rainwater Management Concept, Forum international Urbistique 2006, Développement urbain durable, Gestion des ressources et Services urbains, Lausanne 2006, available on: http://www.unil.ch/ [access: 15.07.2014] Case study: Upton Northampton, http://www.microdrainage.co.uk/assets/documents/upton_ rev1.pdf [access: 15.07.2014] Ekostaden Augustenborg on the way towards a sustainable neighbourhood, http://www.malmo. se/download/18.af27481124e354c8f1800015944/1383649554009/AugustenborgBroschyr_ENG_V6_ Original-Small.pdf Fossum T., (2008), Sustainable Urban Development in Malmö Augustenborg and Bo01/Western Harbour, presentation from Caiaxa Forum Madrid, 1718.11.2008, available on:http://www.fomento.gob.es/ NR/rdonlyres/9D6A5DD0D4604728988271E4E5EDD3EF/95899/5.pdf [access: 16.07.2014] Infiltration and retention structures, available on: http://www.iwawaterwiki.org/xwiki/bin/view/ Articles/Infiltrationandretentionstructures [access: 15.07.2014] Kazmierczak A., Carter J., (2010), Adaptation to climate change using green and blue infrastructure. A database of case studies. Augustenborg, Malmö: Retrofitting SUDS in an urban regeneration area Sommer H., Sieker H., Zweyenert U., (2008). Long term experiences with decentralized infiltration systems in Germany, 11 °ICUD, Edimburgh, Scotland The Royal Borough Environment Project Update Report 2013/14, http://www.rbkc.gov.uk [access: 14.07.2014] Water Concept Kronsberg, (2007) Part of the EXPO Project – Ecological Optimisation Kronsberg. Stadtenwässerung Hannover. 40 XVII Akademia letnia Wyzwania zrównoważonego rozwoju Krakow, 2014 Spis rysunków Chapter 1: Figure 1.1 Surface waters in Krakow Chapter 2: Figure 2.1. Magnolia neighbourhood Figure 2.2. The view on one of the municipal subsidised buildings and a drainage ditch Figure 2.3. The playground Figure 2.4. The green area which is to be transformed into the complex of municipal subsidised housing. Figure 2.5. Private housing Chapter 3: Figure 3.1 Existing rain garden in Magnolia Figure 3.2 Existing permeable parking lot. Figure 3.3 Example of an isolated rain garden Figure 3.4 Existing trees lining a parking lot Figure 3.5 Example of a rain barrel Figure 3.6 Example of a green roof on a garbage out-building Figure 3.7 Sketch of a swing-pump Figure 3.8 Existing ditch which overflows in South Magnolia Figure 3.9 Current state of the site in need of restoration efforts in South Magnolia Figure 3.10 Example of a green road in Chicago. IL, U.S. Figure 3.11 Example of a pocket wetland Chapter 4: Figure 4.1. Challenges of stormwater management in Magnolia neighbourhood Chapter 5: Figure 5.1: Green roof on apartment buildings Figure 5.2: The Sidewalk Garden initiative Figure 5.3: A community garden in Lodz, Poland that was initiated by the United Nations Development Programme Figure 5.4: Expert-driven workshops with residents. Figure 5.5: Example of information board where people meet and discuss Figure 5.6: Project Adopt the river using games by Gaja Organization Figure 5.7: Change your place action poster in Poznan Appendix: Figure A.1. Dahlwitz-Hoppegarten area Figure A.2 Examples of swale-trench-system Figure A.3 Examples of swale-trench-system XVII Akademia letnia Wyzwania zrównoważonego rozwoju Krakow, 2014 41 Figure A.4. Examples of Stormwater Best Management Practices Figure A.5. Semicentral trough trench system business park Hoppegarten near Berlin, Germany Figure A.6. Bioswales in Upton district Figure A.7. Before and after area comparison without community garden (left) and with (right) Figure A.8. A workshop for plot holders held to make their own holiday wreaths Figures A.9. & A.10 A hillside avenue with dammed water and streams in Kronsberg. Figure A.11. A retention area with periodic hollows and stone benches in Kronsberg. Figure A.12. A retention area with periodic hollows and stone benches in Kronsberg. Figure A.13. A hollow-and-trench soakaway system next to Kindergarten in Kronsberg. Figure A.14. An area of plot N42 in Kronsberg. Figures A.15. & A.16. An area of plot M42 in Kronsberg Figure A.17. An area of plot M41 in Kronsberg Figure A.18. Primary school in Kronsberg. Figures A.19 & A.20 & 21 Open rainwater runoff system, Figure A.22. Botanical Roof Garden Figure A.23. Small allotment Spis tabel Rozdział 1 Table 1.1 Potential beneficiaries of financial aid operated by Regional Fund for Environmental Protection and Water Management in Krakow Rozdział 1.2 Forms of financial aid operated by Regional Fund for Environmental Protection and Water Management in Krakow Rodział 6 Table 6.1 Gantt Table 42 XVII Akademia letnia Wyzwania zrównoważonego rozwoju Krakow, 2014 Załącznik: Dobre praktyki W ciągu ostatniej dekady rozwiązania wykorzystujące zieloną infrastrukturę były stosowane w różnych miastach na świecie. Wszystko to, aby poradzić sobie z problemem wód opadowych poprzez równoważenie obiegu wody i zapewnienie innych korzyści środowiskowych, społecznych i gospodarczych. To nowe podejście opiera się na innowacyjnych, kompleksowych rozwiązaniach. Dobre praktyki przedstawione poniżej są najlepszymi przykładami nie tylko dla sąsiedztwa Magnolia, ale także dla innych części Krakowa. Praktyki te pochodzą z różnych miast europejskich, które borykają się z podobnymi problemami, jak Kraków obecnie. A.1. Zrównoważony System Zarządzania Wodami Opadowymi na obszarze poprzemysłowym w Dahlwitz-Hoppegarten Rysunek A.1. Obszar Dahlwitz-Hoppegarten Powierzchnia poprzemysłowa gminy Hoppegarten wynosi 160 ha i jest położona we wschodniej części Berlina: 40 ha zbudowano przed 1990 r. a 120 ha – po zjednoczeniu Niemiec. Odbiornikiem wszystkich wód opadowych jest mały potok Wernergraben. Zgodnie z lokalnymi przepisami, odpływ wody do tego potoku powinien wynosić maksymalnie 400 l/s, podczas gdy odpływ z istniejącego obszaru zabudowanego daje już 360 l/s. Stąd też 120-hektarowy obszar powinien produkować tylko 40 l/s wody lub mniej. Jednym z możliwych rozwiązań tego ograniczonego spływu jest konwencjonalny system kanalizacyjny o dużej pojemności retencyjnej z zastosowaniem technologii ,,końca XVII Akademia letnia Wyzwania zrównoważonego rozwoju Krakow, 2014 43 Figure A.2 Examples of a swale-trench-system Figure A.3 Examples of a swale-trench-system rury”. Aby zdrenować 100-hektarową powierzchnię nowo rozwijającego się osiedla wybudowany został system rowów spowalniających spływ wody z dróg publicznych i prywatnych posesji. Istniejące rowy absorbują wody deszczowe i zmniejszają ilość wody odpływającej do potoku. Rozwiązania konwencjonalne w postaci szarej infrastruktury nie radzą sobie z cząstkami i ładunkiem zanieczyszczeń (chemiczne zapotrzebowanie tlenu, fosfor, azot). Efektywność oczyszczania zdecentralizowanych filtrów glebowych (systemem rowów) jest znacznie wyższa. Ponadto można znacznie zmniejszyć odpływ zawieszonych ciał stałych (total 44 XVII Akademia letnia Wyzwania zrównoważonego rozwoju Krakow, 2014 suspended solids) i szczególnie ciężkich metali. System rowów spowalniających odpływ wykazuje się wysoką skutecznością. Mierzony odpływ był niższy niż wspomniane maksymalne 400 l/s. Przymrozki i odwilże w zimie nie powodują awarii lub przeciążenia systemu. Co więcej nie zanotowano zatykania systemu rowów. Figure A.4. Examples of Stormwater Best Management Practices Jedną z korzyści tego systemu jest to, że może poradzić sobie z niewielkimi wyciekami oleju bez skażenia ogromnych ilości wody. Olej płynie do systemu kanałów i jest utrzymywany w 10-20-centymentrowej warstwie próchnicznej gleby. Ze względu na brak poważnych stężeń w odpływie nie było konieczne wykopywanie zanieczyszczonej gleby. Po okresie 1 roku, system wciąż działa dobrze zarówno podczas intensywnych opadów letnich, jak i w warunkach zimowych. Figure A.5 Semi-central trough-trench system in Hoppegarten near Berlin, Germany XVII Akademia letnia Wyzwania zrównoważonego rozwoju Krakow, 2014 45 A.2. Projekt rozbudowy osiedla mieszkaniowego w Upton Rozwój mieszkalnictwa w Northampton, który był odpowiedzią na aktualne potrzeby miasta, doprowadził do wysokiej gęstości zabudowy mieszkalnej zlokalizowanej na skraju ogromnego obszaru zalewowego. W 1998 roku Northampton doświadczyło ogromnej katastrofy, jaką była powódź. To zmobilizowało władze miasta do podjęcia przedsięwzięć pozwalających ochronić miasto przed zagrożeniem powodziowym, w szczególności w starciu z obecnymi zmianami klimatu. Ponadto niepokój wzbudziło drastycznie zmniejszenie się lub całkowity zanik typowych siedlisk wodnych w krajobrazie Northampton, szczególnie w obszarze doliny rzeki Nene. W znacznej mierze jest to wynik wieloletniej zintensyfikowanej gospodarki rolnej oraz silnego rozwoju miasta w kierunku tych terenów, co wymusiło budowę efektywnego systemu odwadniającego o szybkim odpływie w obszarze zlewni rzeki Nene. „English Partnerships” – publiczna agencja rozwoju regionu działająca na stopniu krajowym zainicjowała partycypacyjny proces planowania. Zaproszono instytucje publiczne, lokalną społeczność oraz przedstawicieli biznesu do dyskusji na temat rozwiązań dla problemów związanych z ochroną przed powodzią oraz rozbudową miasta zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju. Wszyscy interesariusze uczestniczyli w procesie planowania od samego początku projektu, który zaangażował mieszkańców, dzieci oraz studentów jako wolontariuszy w procesie powstawania i rozwoju zielonej infrastruktury na tym terenie. Jako rozwiązanie dla ochrony przeciwpowodziowej na tym terenie zaplanowana instalację urządzeń pozwalających na redukcję ilości wody zalewowej oraz urządzenia magazynujące wodę, które pozwolą na zwolnienie jej odpływu. System, który zainstalowano to połączenie zrównoważonego systemu odwadniającego oraz rozwiązań konwencjonalnych, angażujących instalacje pod powierzchnią gruntu. Na zrównoważony system odwadniający składa się sieć połączonych ze sobą rowów, które zarówno pełnią funkcję magazynującą, jak i infiltrującą, które przekazuję wodę odpływającą wodę na tereny stale lub okresowo zalane, które magazynują tę wodę. Tereny te przylegają do rzeki Nene oraz sąsiadują z placami zabaw i terenami przeznaczonymi do rekreacji. Przyjęcie takiego rozwiązania pozwoliło na promocję lokalnej bioróżnorodności poprzez istnienie dzikich naturalnych siedlisk, które dostarczają równocześnie zalety terenów zielonych oraz stanowią ciekawy element krajobrazu. Wszystkie budynki zaplanowane w ramach tego projektu spełniły wymagania konstrukcyjno-budowlane BREEAM Ecohomes Excellent (metoda oceny budynków, które spełniają wymogi zrównoważonego rozwoju). 22% mieszkań przeznaczona to budynki komunalne, przeznaczone pod wynajem z obniżonym czynszem. Rozproszone są po 46 XVII Akademia letnia Wyzwania zrównoważonego rozwoju Krakow, 2014 całym osiedlu, tak że nie można odróżnić czy od prywatnych mieszkań. Orientacyjny koszt budowy zrównoważonego systemu magazynująco-infiltrującego wodę wyniósł około 1 200 GBP za 100 m2. Rysunek A.6. Rowy magazynująca-infiltrujące w Upton A.3. Kuchnia ogrodowa społeczności lokalnej w Royal Borough of Kensington i Chelsea Dzielnica Kensington i Chelsea to jeden z najbardziej zaludnionych w Wielkiej Brytanii obszar miejski. Innowacyjny projekt partnerstwa publiczno-prywatnego został zainicjowany w celu poprawy lokalnego środowiska i zaangażowania mieszkańców w ekologiczne inicjatywy. Jedną z praktyk stosowanych w ramach projektu było wdrożenie komunalnych przydomowych ogródków. Inicjatywa została zapoczątkowana w 2009 roku i polegała na przekształceniu zaniedbanych lub nieużytkowanych obszarów ziemi w stylowe ogródki działkowe, gdzie mieszkańcy mogą uprawiać własne owoce i warzywa. W latach 2010 i 2011 projekt ten został rozszerzony i okazał się niezwykle popularny wśród mieszkańców. Rysunek A.7. Obszar przed (na lewo) i po (na prawo) założeniu ogródków komunalnych. XVII Akademia letnia Wyzwania zrównoważonego rozwoju Krakow, 2014 47 W sumie powstało 600 ogródków komunalnych, które są wykorzystywane przez ponad 1000 mieszkańców. Każda działka z ogródkiem zajmuje około 3m2, co jest niewielkim, łatwym w utrzymaniu obszarem. Wsparcie w finansowaniu i utrzymaniu ogródków przydomowych zostało wypracowane wspólnie przez prywatnych właścicieli ziemskich, spółdzielni mieszkaniowych, Groundwork Londyn i Departament Mieszkalnictwa (Radę Dzielnicy?). Ważnym elementem projektu kuchni w ogródku jest świadczenie bezpłatnej pomocy w zakresie ogrodnictwa – doradztwo i szkolenia dla posiadaczy ogródków i zainteresowanych mieszkańców. Dwie wspólnoty ogrodnicze są zatrudniane w okresie wegetacyjnym, aby przeprowadzać program warsztatów ogrodniczych i zapewniać wsparcie ogrodnicze. W ten sposób posiadacze działek są nie w stanie nie tylko zaplanować, co chcą zasadzić, ale również mogą otrzymać bezpłatne porady ekspertów i wskazówki na temat ogrodnictwa. Dzięki otrzymywanemu wsparciu właściciele ogródków są zachęcani do zakładania klubów ogrodniczych. Rada Dzielnicy jest przychylnie nastawiona do każdego nowo powstającego klubu ogrodniczego, który jest gotowy pomagać w zarządzaniu i doglądaniu ogródka, pozyskiwaniu funduszy, organizowaniu różnych wydarzeń i rozwijaniu projektu ogrodowej kuchni aby uczynić ją bardziej zrównoważoną i samowystarczalną w dłuższym okresie czasu. Rysunek A.8. Warsztaty z wykonywania wieńców zorganizowane dla właścicieli ogródków A.4. „Blisko natury” – koncepcja zagospodarowania wody opadowej w Kronsberg Kronsberg (dzielnica miasta Hannover, Niemcy) położona jest w południowej części miasta, na Wzgórzu Kronsberg. Jest teren mieszkalny o powierzchni około 150 hektarów, zamieszkany w przybliżeniu przez 7 300 mieszkańców (stan na 2013 rok). Dzielnica 48 XVII Akademia letnia Wyzwania zrównoważonego rozwoju Krakow, 2014 powstała w późnych latach 90. ubiegłego wieku w połączeniu z organizacją Światowej Wystawy EXPO 2000. Liczba mieszkań w blokach mieszkalnych to aż 3 200, z czego aż 80% stanowi mieszkania komunalne pod wynajem a pozostałe 20% własnościowe. Dodatkowo na terenie dzielnicy znajduje się około 400 prywatnych domów jednorodzinnych, zarówno wolnostojących jak i bliźniaków. Ponad ćwierć mieszkańców Kronsberg (27,6%) jest poniżej 18 roku życia, co czyni Kronsberg najmłodszą dzielnicą Hannovera. Rodziny z dziećmi stanowią 38,3% całkowitej liczby mieszkańców tej dzielnicy, jest to dwa razy więcej niż średnia dla całego miasta. Dzielnica posiada wielostronną infrastrukturę: szkoły, przedszkola, sklepy, centrum społeczne Krokus oraz Centrum Kościoła Ewangelickiego. Dzielnica Kronsberg stanowi zrównoważoną alternatywę dla rozwoju zabudowy miasta, prezentując wszechstronne wizjonerskie planowanie przestrzenne oraz rozbudowę. Kronsberg stanowi jeden z największych i najbardziej zaawansowanych programów budowy osiedla w Europie a także dostarcza wiele dobrych praktyk z zakresu gospodarki wodami opadowymi na terenach miejskich. System gospodarowania wodami dla Kronsberg jest szczególnie ważny ze względu na wskaźnik tworzenia się nowych form wody gruntowej wynoszący 194 mm/rok, który jest znacznie wyższy niż średnia dla całego miasta Hannover. Cel gospodarki wodami opadowymi na tym terenie „blisko natury” oznaczał uzyskanie takiego samego systemu drenującego po budowie osiedla jaki istniał naturalnie przed. W związku z tym, w zasadzie dla całej dzielnicy zaplanowano zdecentralizowany system retencjonowania wody. Miało to polegać na zatrzymaniu wody opadowej w jak najbardziej możliwie największym stopniu w miejscu jej powstawania, na prywatnych i publicznych terenach, co pozwoli na powolne wsiąkanie w grunt oraz zminimalizuje ilość wody odpływającej. Zostało osiągnięte poprzez zastosowanie: ● systemu rowów i rynien, ● kanałów spławnych ● terenów retencyjnych, ● zbiorników na wody opadowe, ● rowów ujściowych. Woda jest wychwytywana przez rynny pokryte roślinnością i przetrzymywana w nich. Następnie jest filtrowana przez warstwę humusu do poziomu magazynowania (rów), który wypełniony jest żwirem. Woda filtrując w głąb przez tę warstwę dodatkowo jest poddana jest naturalnemu procesowi oczyszczania. XVII Akademia letnia Wyzwania zrównoważonego rozwoju Krakow, 2014 49 A.4.1. Opis poszczególnych zastosowań z Kronsberg A.4.1.1. „Alejki” retencjonujące wodę. Konstrukcja dwóch „alejek” retencjonujących wodę na zboczu, Weinkampswende oraz Feldbuchswende, to szczególne rozwiązanie dla wód opadowych. Jako część systemu zagospodarowania wodami opadowymi dla dzielnicy Kronsberg pełnią one przodującą rolę – poza infiltrowaniem wody (jako praktyczny wymiar) stanowią one szczególny element krajobrazu dzielnicy miejskiej. Woda opadowa prowadzona jest szeroki alejami porośniętymi drzewami, krzewami, tworząc ścieżki umożliwiające swobodne przesiąkanie wody przez powierzchnię gruntu. Na taką konstrukcję składają się: ● tereny zaporowe, ● okresowo przetrzymujące wodę wgłębienia, strumienie, ● drewniane i kamienne mosty, ● kamienne ławy nad wgłębieniami. Elementy z otwartą wodą, stawy, kamienne ławy nad obszarami wodnymi stanowią przykłady infrastruktury towarzyszącej otwartym obszarom retencjonowania wody ze spowolnionym odpływem. Elementy środowiska wodnego tworzą zdrowszy mikroklimat, ponieważ woda stabilizuje temperaturę powietrza oraz znacznie redukuje chmury kurzu. Rysunek A.9. & A.10 Alejki retencjonujące wodę i infrastrukturą towarzyszącą (Źródło: Water Concept Kronsberg) 50 XVII Akademia letnia Wyzwania zrównoważonego rozwoju Krakow, 2014 Rysunek A.11 & A.12. Teren retencyjny z wgłębieniami i kamiennymi ławami. (Źródło: Water Concept Kronsberg) INFRASTRUKTURA INFILTRACYJNA A4.1.2. Przedszkole Teren przedszkola jest drenowany za pomocą systemu wgłębień i rowów pozwalających na wsiąkanie wody w grunt. Dach przedszkola pokryty jest warstwą żwiru, w której zainstalowano system rur drenażowych, które zbierają wodę i kierują je do specjalnie skonstruowanych zagłębień, gdzie woda jest infiltrowana w głąb. Woda z utwardzonych powierzchni jest również kierowana do zagłębień. Parkingi posiadają przepuszczalną powierzchnię, dzięki czemu woda opadowa może być infiltrowana w miejscu, gdzie powstaje. Rysunek A.13. Rów magazynująco-infiltrujący przylegający do budynku przedszkola XVII Akademia letnia Wyzwania zrównoważonego rozwoju Krakow, 2014 51 A.4.1.3. Działka N42 Na działce N42 znajduje się staw zbierający większą część wód opadowych, która następnie jest infiltrowana za pomocą rur zainstalowanych pod powierzchnią gruntu. Część terenów posiada przepuszczalną powierzchnię lub pokryta jest roślinnością – tam woda infiltruje bezpośrednio do gruntu. Rysunek A.14. Teren dział N42 (Źródło: Water Concept Kronsberg) A4.1.4. Działka M42 Na tej działce woda infiltruje poprzez staw oraz specjalny system wsiąkania. Część wody opadowej prowadzona jest za pomocą rur drenażowych to miejsca wsiąkania wody, reszta pozostaje na powierzchni przez kilka dni a następnie jest prowadzono za pomocą sieci wgłębień wyłożonych żwirem do stawu. Część terenów o przepuszczalnej powierzchni infiltruje wodę bezpośrednio do gruntu. Rysunek A.15. & A.16. Teren działki M42 (Źródło: Water Concept Kronsberg) 52 XVII Akademia letnia Wyzwania zrównoważonego rozwoju Krakow, 2014 A4.1.5. Działka M41 Obiekty na działce M41 stanowią kombinację stawu, podziemnego obszaru przesiąkania oraz systemu wgłębień i rowów. Rury drenażowe zbierające wodę z dachów prowadzoną wodę poprzez żwirowe i trawiaste zagłębienia bezpośrednio do stawu. Woda z dachów garaży podziemnych zbierana jest za pomocą systemu rynien i prowadzona do stawu. Z mniejszych terenów o utwardzonej powierzchni woda jest prowadzona na obszary zielone. Rysunek A.17. Teren działki M41 (Źródło: Water Concept Kronsberg) A.4.1.6. Kompleksowa koncepcja zagospodarowania wodami opadowymi dla szkoły podstawowej Koncepcja zagospodarowania wody opadowej na przykładzie szkoły podstawowej w Kronsberg ma szczególne znaczenie, ze względu na swój charakter edukacyjny. Całość wody opadowej, która powstaje na działce, na której znajduje się szkoła jest zbierana, a następnie przekazywana do zbiornika magazynującego. Otwarte kanały na wodę deszczową, tereny retencjonowania wody i infiltrowania zainstalowane w gruncie zostały zaadaptowane również jako znaczący komponent krajobrazu, tworząc warunki siedliskowe dla życia roślin i zwierząt w szkolnym ogrodzie, a także stanowią ciekawe obszary rekreacyjne. Nachylony szkolny dach jest szeroko obsadzony roślinnością i dzięki temu woda, która na niego opada wolniej odpływa z powierzchni dachu. Zmagazynowana woda opadowa jest używana do celów wymagających wody niższej jakość (np. spłukiwanie toalet) oraz w szkolnym ogrodzie. Ten zintegrowany system zagospodarowania wód opadowych pozwala na zaoszczędzenie rocznie około 550 m3 wody pitnej. Szkoła jako miejsce nauczania, dzięki temu pokazuje nie tylko technologiczne możliwości oszczędzania wody, ale także uczy jak gospodarnie używać i chronić zasoby wody. XVII Akademia letnia Wyzwania zrównoważonego rozwoju Krakow, 2014 53 Rysunek A.14. Szkoła podstawowa w Kronsberg A.4.2. Informacja o środowisku: woda jako istota część edukacji środowiskowej Przy koncepcji publiczne informacji środowiskowej (dyskusja o środowisku) dotyczącej Kronsberg wykorzystano narzędzia informacyjne, reklamowe, poradniki edukacyjne i kompetencyjne. Każda grupa interesariuszy powiązana z dzielnicą Kronsberg była poinformowana i objęta procesem opracowywania koncepcji zagospodarowania wody. Do tego procesu włączono: ● mieszkańców, ● inwestorów oraz właścicieli nieruchomości, ● rzemieślników budowlanych, ● edukatorów i konsultantów, ● zwiedzających, ● specjalistów (naukowców, architektów, inżynierów), ● specjalistów od mediów. Narzędzia rozprzestrzeniania informacji środowiskowej użyte w Kronsberg: WYSTAWA - wystawa o projektach środowiskowych planowanych w dzielnicy możliwa do obejrzenia w dzielnicowej głównej bibliotece. Wystawa pokazuje szczególną wartość i znaczenie wody oraz sposób zagospodarowania planowany na tym osiedlu. TABLICE INFORMACYJNE - w różnych miejscach na obszarze całej dzielnicy postawiono tablice informacyjne o poszczególnych elementach planowanej koncepcji zagospodarowania wody opadowej na terenie Kronsberg. Elementy te pokazano w prosty i łatwy do zrozumienia dla każdego sposób. OSIEDLOWA GAZETKA „AKTUALNOŚCI KRONSBERG” - lokalna darmowa gazetka wydawana 6 razy w roku. Zawarto w niej informacje o przebiegu procesu rozbudowy Kronsberg, a także inne szczególnie ważne kwestie dotyczące osiedla, m.in. koncepcję zagospodarowania wody opadowej. 54 XVII Akademia letnia Wyzwania zrównoważonego rozwoju Krakow, 2014 KAMPANIA SPECJALISTÓW DLA REZYDENTÓW – organizacja specjalnych spotkań, seminariów, gdzie mieszkańcy mogli zasięgnąć informacji na temat bieżących tematów, wśród których realizowane na terenie dzielnicy projekty: systemy produkcji energii odnawialnej i koncepcja zagospodarowania wody były bardzo popularne. A5. Ekomiasto Augustenborg Dzielnica mieszkaniowa Augustenborg w Malmö w Szwecji została wybudowana w latach 1948-1952. Zajmuje powierzchnię 32 ha, w 1800 mieszkaniach zamieszkuje 3000 mieszkańców. Augustenborg znajdował się w społeczno-ekonomicznym kryzysie i cierpiał na cykliczne powodzie i podtopienia powodowane przez przepełnienie systemu kanalizacyjnego. Projekt ,,Ekomiasto Augustenborg” został zapoczątkowany w 1998 r. przez miasto i tamtejszą spółdzielnię mieszkaniową przy wsparciu zachęconych do współpracy mieszkańców. Głównym celem inicjatywy było stworzenie bardziej zrównoważonego pod względem społecznym, ekonomicznym i ekologicznym sąsiedztwa. W celu minimalizacji ryzyka powodziowego zaproponowano, że woda deszczowa z Augustenborga powinna być oddzielona od istniejącego systemu kanalizacji i odprowadzana do systemu otwartego. Zostało to osiągnięte poprzez zmniejszenie liczby powierzchni nieprzepuszczalnych i powiązanych z nimi obszarów spływu, zachowanie i rozwój terenów zielonych a także zarządzanie wodami opadowymi w celu zmniejszenia całkowitego odpływu (Fot. A.19) System zarządzania deszczowej obejmuje teraz sieć kanałów wodnych o łącznej długości 6 km oraz 10 stawów retencyjnych (Fot. A.20, A.21). Woda deszczowa z powierzchni dachów, dróg i parkingów jest odprowadzana za pośrednictwem widocznych kanałów, rowów, stawów i terenów podmokłych zanim zostanie skierowana do konwencjonalnego systemu kanalizacyjnego. Rysunek A.19 & A.20 Otwarty system odprowadzania wód opadowych XVII Akademia letnia Wyzwania zrównoważonego rozwoju Krakow, 2014 55 W celu usuwania glonów ze stawów zamontowano urządzenia generujące wiry wodne. Na skutek generowanego podciśnienia powietrze jest zasysane przez urządzenie znajdujące się na powierzchni stawu. Tlen wtłoczony do wody sprawia, że algi zanikają w szybkim tempie. Innym celem projektu było zwiększenie różnorodności biologicznej. Zainstalowano 30 zielonych dachów, które zajmują powierzchnię 2100 m2. Dodatkowo, na dachu przemysłowym o powierzchni 9500 m2 powstał eksperymentalny ogród botaniczny. Zielone dachy przechwytują 50% wody deszczowej (Fot. A.22). Rysunek A.22. Ogród botaniczny na dachu (Źródło: inhabitat.com) Dodatkowe rozwiązania Zielone przestrzenie publiczne pomiędzy blokami dały mieszkańcom możliwość uprawy własnych warzyw w niewielkich ogródkach oraz stworzyły miejsce atrakcyjne do wypoczynku i zabawy dzieci. (Fot. A.23). Rysunek A.23. Małe ogródki warzywne (Źródło: urbanagriculture.dk) 56 XVII Akademia letnia Wyzwania zrównoważonego rozwoju Krakow, 2014 Wnioski Bazując na zaprezentowanych powyżej przykładach rozwiązań dla zrównoważonej gospodarki deszczowej można zaobserwować szeroki wachlarz korzyści jakie niesie zastosowanie połączenia zielonej infrastruktury z konwencjonalnymi rozwiązaniami. Zrównoważone gospodarowanie wodami opadowymi pozwala uniknąć dużych i lokalnych powodzi. Dodatkowo, należy podkreślić, że poza kombinacją zielonej i szarej infrastruktury niezbędne jest stworzenie partnerstwa pomiędzy wszystkimi interesariuszami. Dziękujemy XVII Akademia letnia Wyzwania zrównoważonego rozwoju Krakow, 2014 57
