Opactwo cystersów w Lubiążu

www.ciekawe-miejsca.net
Miejsca niezwykłe: Lubiąż
Opactwo cystersów w Lubiążu
Największym i jednym z najbogatszych klasztorów cysterskich na
Śląsku było opactwo w Lubiążu. Skarbnica dzieł sztuki gromadzonych przez stulecia, uległa degradacji w ciągu XIX i XX wieku. Dziś z wielkim wysiłkiem dąży się do przywrócenia zabytkowi
dawnej świetności.
go. Obok klasztoru bracia wznieśli niewielki kościół św. Jakuba.
Kościół wraz z długą na 230 m fasadą klasztoru
W północnym skraju Pradoliny Wrocławskiej, na prawym brzegu Odry, opodal wielkiego kompleksu dębowych lasów, rozłożyła się wieś Lubiąż. W odległych czasach średniowiecza było to
duże osiedle rzemieślniczo – handlowe. Rozwojowi miejscowości sprzyjała lokalizacja przy jednej z najstarszych przepraw przez rzekę. W połowie XII wieku na skraju wsi, na otoczonym mokradłami starorzeczy wzgórzu, stanowiącym pozostałość starego
grodu, umieścił swoje opactwo zakon
benedyktynów, sprowadzony prawdopodobnie przez Bolesława Kędzierzawe-
Większość budowli ogromnego kompleksu jest
dziś nieużywana
Zgromadzenie nie przebywało jednak w tym miejscu zbyt długo. Wkrótce do Lubiąża trafili cystersi, a stało się
1
nr 5 (26), Maj 2009
www.ciekawe-miejsca.net
Miejsca niezwykłe: Lubiąż
to za sprawą księcia Bolesława Wysokiego, syna Władysława II. Po powrocie z wygnania w roku 1163, książę objął panowanie nad Śląskiem i upatrzył
sobie Lubiąż na siedzibę fundacji nowego konwentu. Zakonników sprowadził
z saksońskiej Pforty, cysterskiego klasztoru położonego w pobliżu zamku w Altenburgu, w którym zamieszkiwała rodzina księcia przebywając na wygnaniu. W 1175 roku książę Bolesław wydał
dokument fundacyjny, w którym określił uposażenie zgromadzenia. Opactwo
w Lubiążu było pierwszym cysterskim
klasztorem na Śląsku. Z tego konwentu
w późniejszym czasie wyruszali zakonnicy by zakładać inne klasztory.
Zakonnicy początkowo użytkowali stare zabudowania benedyktyńskie,
a jednocześnie przystąpili do wznoszenia nowej siedziby i kościoła. Zbudowana w tym czasie romańska świątynia
była typową skromną bazyliką trójnawową na planie krzyża łacińskiego z transeptem, jednoprzęsłowym prezbiterium
i parą kaplic po bokach. Prezbiterium
i kaplice były zamknięte ścianami prostymi, w odróżnieniu od innych świątyń
romańskich, zakończonych półkolistymi
absydami.
Pozostały tylko dekoracje kaplic...
W końcu XIII wieku. rozpoczęto wielką rozbudowę kościoła, w wyniku której
otrzymał on istniejące do dziś wczesnogotyckie, wydłużone prezbiterium, również zakończone prosto, ale otoczone
obejściem, z którego można było się
dostać do kaplic. Początkowo to wielkie prezbiterium funkcjonowało razem
ze starym, romańskim transeptem i korpusem nawowym, które przekształcono
w późniejszym czasie, w ciągu XIV wieku. Do kościoła przylegał od strony południowej budynek klasztoru. .. Opactwo
rozbudowywało się i upiększało, ulegając zmianom w ciągu kolejnych stuleci. Największe przeobrażenia w wyglą-
Puste wnętrze kościoła
2
nr 5 (26), Maj 2009
www.ciekawe-miejsca.net
Miejsca niezwykłe: Lubiąż
dzie zabudowań lubiąskiego konwentu
przyniosła gruntowna przebudowa całego kompleksu w XVII i XVIII wieku. Gotyckie wnętrze zostało zbarokizowane
poprzez poszerzenie naw bocznych, dodanie im nowych sklepień, zmianę układu kaplic w obejściu, i nałożenie sztukaterii i polichromii. Miejsce ołtarzy gotyckich zajęły barokowe z obrazami M.
Willmanna i rzeźbami M. Steinla. Ozdobą wnętrza były wspaniale stalle, tzw.
anielskie.
ry z przestronnym refektarzem i wspaniałą, zajmującą aż dwie kondygnacje skrzydła zachodniego, biblioteką.
Jej wnętrze zostało ozdobione znakomitą iluzjonistyczną polichromią wykonaną
w 1737 roku przez K.F. Bentuma. Jest
to największe i najokazalsze barokowe
wnętrze biblioteczne na Śląsku. Natomiast po przeciwnej, północnej stronie
kościoła wzniesiono pałac opata. Również ta budowla nie ma sobie równych
zarówno pod względem kubatury, jak też
przepychu dekoracji. Na dolnej kondygnacji ulokowano wielki refektarz letni
opata, ozdobiony malowidłem autorstwa
Willmanna na sklepieniu.
Sala Książęca – arcydzieło śląskiego baroku
Ogromne zmiany nastąpiły wówczas
również w wyglądzie klasztoru. W wyniku trwających ok. 80 lat prac budowlanych powstał w Lubiążu kompleks budowli zaliczany do największych klasztorów Europy. Na miejscu
starych budynków wzniesiono nowe
obiekty o ogromnej kubaturze i niebywałym przepychu, nadającym całemu
kompleksowi charakter niemal świeckiej
rezydencji. Wszystkie budowle opactwa, wraz z kościołem, zostały połączone imponującą, wieloosiową jednolitą fasadą, ozdobioną dekoracją rzeźbiarską o różnych motywach roślinnych.
Po południowej stronie kościoła powstał
wielki, trójskrzydłowy budynek klauzu-
Malowidło na stropie Sali Książęcej
Głównym pomieszczeniem reprezentacyjnym pałacu jest Sala Książęca.
Jest to najwspanialsze barokowe wnętrze na Śląsku, mające niewiele sobie równych w całej Europie. Sala jest
3
nr 5 (26), Maj 2009
www.ciekawe-miejsca.net
Miejsca niezwykłe: Lubiąż
armii radzieckiej, w końcu zaś na składnicę muzealną. Każda zmiana wiązała
się z przebudową i niszczeniem zabytkowych wnętrz. Rozkuwano zabytkowe sztukaterie i wspaniałe polichromie.
Bezcenne ruchome wyposażenie uległo
rozproszeniu. Dziś kościół stoi całkowicie opustoszały, ale zabezpieczony.
Od 1962 roku prowadzi się w całym
kompleksie żmudne i niezwykle kosztowne prace konserwatorskie. Część
pomieszczeń klasztoru i pałacu opata jest odrestaurowana i udostępniona
do oglądania. Można podziwiać wspaniałą Salę Książęcą i refektarze. Trwają prace w bibliotece. Cały kompleks
przykryto nowymi dachami. Nadal jednak wiele pomieszczeń, w tym sam kościół z kaplicami – wymaga restauracji.
Również pozostałe budowle wchodzące w skład opactwa: kościół św. Jakuba, kancelaria, wozownia, wielki browar, inne budynki gospodarcze, wspaniale niegdyś ozdobione – pozostają
nieodnowione, zaledwie zabezpieczone przed dalszym niszczeniem. Mimo
tych widocznych zniszczeń, przebywając w Lubiążu, pozostajemy pod wrażeniem zarówno ogromu tego miejsca,
skali zabudowań tonących w morzu zieleni, jak też wspaniałości dzieł sztuki,
których ocalałą część możemy oglądać.
ogromna, zajmuje dwie kondygnacje
wschodniego skrzydła rezydencji opackiej i ma dwa poziomy wielkich okien
umieszczonych w trzech ścianach. Na
jej monumentalną dekorację składają
się przepyszne sztukaterie wykonane
przez A. Provisore, kolosalnej wielkości rzeźby F. J. Mangoldta i gigantyczny plafon namalowany przez K. F. Bentuma. Dekoracja Sali Książęcej miała
określony program ideowy: gloryfikację
rodu Habsburgów i chwałę wiary katolickiej.
Tekst: Ewa Korpysz;
zdjęcia: Jakub Jagiełło, Ewa Korpysz
Freski Michaela Willmanna w Jadalni Opata
Po kasacie zakonu w 1810 roku cały, wzniesiony z rozmachem kompleks
klasztorny, zaczął stopniowo popadać
w ruinę. W budynkach klauzury w 1823
roku umieszczono szpital psychiatryczny, który w 1936 roku zamieniono na
fabrykę zbrojeniową, potem na szpital
Informacje praktyczne:
Lubiąż położony jest w woj. dolnośląskim, ok. 60
km na północny zachód od Wrocławia. Można tu
dojechać od strony Prochowic drogami nr 94 i 338
lub drogą nr 338 z Wołowa. Zespół klasztorny zwiedza się co godzinę (o pełnych godzinach) od 8 do
18 (1 kwietnia–30 września) lub od 10 do 15 (1
październik–31 marzec). Ceny biletów: 6 i 10 zł
Zobacz na mapie
4
nr 5 (26), Maj 2009