Narz´dzia diagnostyczne w pracy szko∏y jako metoda

B/7
5/1/11 10:06 AM
Page 1
(Black plate)
Narz´dzia diagnostyczne w pracy szko∏y jako metoda poznawania uczniów
Narz´dzia diagnostyczne w pracy szko∏y
jako metoda poznawania uczniów
Hanna ˚mijska
Spis treÊci:
1. Wst´p .………………………………………………………………………………………… 1
2. Skàd pomys∏ diagnozy w szkole…………………………………………………………… 2
3. Diagnoza i narz´dzia diagnostyczne ……………………………………………………… 3
3.1. Cele diagnozy ……………………………………………………………………..…… 3
3.2. Podmiot diagnozy……………………………………………………………………… 3
3.3. Od kogo mo˝na uzyskaç informacje diagnostyczne? ……………………………… 4
3.4. Rodzaje narz´dzi diagnostycznych ………………………………………………… 4
3.5. Obszary i warunki badania …………………………………..……………………… 5
4. Opisy narz´dzi diagnostycznych ………………..………………………………………… 6
4.1. Arkusz obserwacji ucznia na zaj´ciach lekcyjnych ……………………………… 6
4.2. Arkusz obserwacji dla wychowawcy klasy ………………………………..………… 6
4.3. Arkusz analizy funkcjonowania ucznia w relacji z wychowawcà klasy………… 7
4.4. Arkusz indywidualnego plany pracy wychowawczej …..………………………… 7
4.5. Karta wst´pnego wywiadu pedagoga z uczniem ………………………………… 8
4.6. Ankieta dla uczniów – opinie ………………………………………………………… 8
4.7. Ankieta dla uczniów – zadowolenie z klasy i szko∏y ……..…………………..…… 8
4.8. Arkusz do diagnozy grupy klasowej ……………………………..………………… 9
4.9. Diagnoza klasy scenariusz zaj´ç warsztatowych ………………………………… 9
4.10. Arkusz obserwacji klasy podczas zaj´ç lekcyjnych …………………………..…… 9
4.11. Pytania do analizy grup wewnàtrzklasowych ……………………………………… 10
4.12. Arkusz informacyjny o sytuacji ucznia na miesiàc przed
wystawieniem ocen …………………………………………………………………… 10
4.13. Arkusz informacyjny o sposobie zaliczania I semestru
przez uczniów z ocenami niedostatecznymi …………………………….………… 10
4.14. Ankieta dla uczniów – spostrze˝enia i odczucia…………………………………… 11
5. Za∏àczniki ……………..…..…..…..…..…..…..…..………………………………………… 12
1. Wst´p
Szko∏a jako placówka dydaktyczno-wychowawcza dysponuje narz´dziami diagnostycznymi
dotyczàcymi dwóch obszarów funkcjonowania ucznia: pomiaru wyników nauczania oraz
frekwencji. Niewiele jest natomiast tych, które dostarcza∏yby wiedzy na temat pozosta∏ych
–1–
B/7
5/1/11 10:06 AM
Page 2
(Black plate)
Narz´dzia diagnostyczne w pracy szko∏y jako metoda poznawania uczniów
aspektów sytuacji szkolnej uczniów: stopnia zaanga˝owania, rodzaju i poziomu motywacji,
predyspozycji, przyczyn ewentualnych trudnoÊci, relacji z rówieÊnikami, roli pe∏nionej
w grupie, sposobów sp´dzania wolnego czasu, zainteresowaƒ, problemów rozwojowych itp.
Aby pozyskaç te informacje, nauczyciel musi skorzystaç z narz´dzi w∏asnego pomys∏u lub
postaraç si´ o nie, np. wykorzystujàc lektur´ pedagogicznà albo narz´dzia pedagogów
z poradni psychologiczno-pedagogicznych.
Cz´Êciej w praktyce szkolnej diagnozuje si´ sytuacj´ edukacyjnà ucznia/klasy (mocne/s∏abe
strony, nauka, pami´ç), rzadziej – psychologicznà, osobowoÊciowà (deficyty). Zwykle dokonuje jej pedagog, którego pracownicy szko∏y postrzegajà jako specjalist´ od „trudnego przypadku”. W niektórych szko∏ach praktykowana jest obligatoryjna diagnoza klasy. Uwa˝am,
˝e to uzasadnione dzia∏anie, poniewa˝ ka˝dy wychowawca musi konstruowaç plan pracy
wychowawczej (konkretne dzia∏ania), który nie mo˝e byç oderwany od potrzeb zespo∏u
uczniowskiego. Mo˝na przyjàç, ˝e tendencja do diagnozowania grup klasowych b´dzie
si´ w nadchodzàcych latach systematycznie nasila∏a.
Niniejszy artyku∏ zawiera podstawowe informacje o samym procesie diagnozowania oraz
podaje kilkanaÊcie przyk∏adów narz´dzi ró˝nego rodzaju, które mo˝na wykorzystaç w proponowanej formie lub zmodyfikowaç.
2. Skàd pomys∏ diagnozy w szkole?
Pomys∏ diagnozowania uczniów lub ich grup mo˝e byç wynikiem ró˝nych okolicznoÊci:
◗ Ambitny nauczyciel tworzy narz´dzia diagnostyczne lub korzysta z ju˝ wypracowanych,
diagnozuje wychowanka lub klas´, którà prowadzi, poniewa˝ uzna∏ te dzia∏ania za jeden
z podstawowych celów pracy wychowawczej. Rzetelna wiedza o uczniu to zaplanowane
i efektywne oddzia∏ywania wychowawcze, które pozwolà maksymalizowaç funkcjonowanie podopiecznych na terenie szko∏y, a byç mo˝e tak˝e poza jej murami.
◗ Pedagog szkolny ma najcz´Êciej okazj´ do diagnozy indywidualnej tzw. „trudnego przypadku”. Organizuje w tej sprawie swój warsztat pracy, a przy okazji anga˝uje do wspó∏pracy wychowawc´, nauczycieli uczàcych, dyrektora oraz wa˝ne osoby wspierajàce
spoza Êrodowiska szkolnego, np. kuratora sàdowego, psychologa z poradni psychologiczno-pedagogicznej.
◗ W niektórych szko∏ach diagnoza funkcjonuje jako czynnoÊç obligatoryjna dla wychowawcy. Taki standard wypracowa∏ wspólnie ca∏y zespó∏ nauczycielski, który razem
szkoli∏ si´ w tym zakresie, superwizowa∏ (poddawa∏ swojà prac´ ocenie innych). Grono
pedagogiczne ∏àczà poglàdy na temat kierunku pracy wychowawczej szko∏y.
◗ Niekiedy diagnozowanie okreÊla si´ jako obowiàzek nauczyciela i odpowiedni zapis
znajduje swoje miejsce w programie wychowawczym. Mimo ˝e nie wszyscy nauczyciele
chcà si´ identyfikowaç z tym pomys∏em, sà tacy, którzy z powodzeniem próbujà z niego
skorzystaç.
◗ Do sporzàdzania diagnoz zach´ca nauczycieli ustawodawca, a wi´c MENiS. Nauczyciele, którzy odbywajà sta˝ zawodowy, wiedzà doskonale, co to takiego analiza przypadku. Aby jej dokonaç, nale˝y skorzystaç z narz´dzi diagnostycznych, cz´sto samemu
je stworzyç, przeprowadziç badania, zinterpretowaç je, a nast´pnie zbudowaç plan
–2–
B/7
5/1/11 10:06 AM
Page 3
(Black plate)
Narz´dzia diagnostyczne w pracy szko∏y jako metoda poznawania uczniów
dzia∏aƒ korekcyjnych i wreszcie dokonaç ewaluacji. Niektórzy nauczyciele z koniecznoÊci, inni z ciekawoÊci, a nieliczni – z zami∏owania diagnozujà swoich wychowanków!
3. Diagnoza i narz´dzia diagnostyczne
3.1. Cele diagnozy
Celem diagnozy jest uzyskanie mo˝liwe pe∏nej informacji o funkcjonowaniu uczniów
w rozmaitych obszarach. Stanowi wi´c ona punkt wyjÊcia do okreÊlenia stosunku wychowawcy lub nauczyciela wobec stwierdzonego stanu i zastanowienia si´ nad kierunkami
dzia∏aƒ zmierzajàcych do jego zmiany oraz nad mo˝liwoÊciami i kosztami uzyskania odpowiednich efektów1.
Marek Grondas, autor artyku∏u o tworzeniu programu wychowawczego, wyró˝nia trzy
podejÊcia do diagnozowania:
◗ socjologiczne (badanie funkcjonowania spo∏ecznego klasy),
◗ perspektywiczne (badanie potrzeb i mo˝liwoÊci uczniów ze wzgl´du na ich przewidywane perspektywy ˝yciowe, co sprowadza si´ na ogó∏ do zestawienia listy potrzebnych
umiej´tnoÊci i dokonania na jej podstawie diagnozy aktualnego stanu osiàgni´ç i deficytów uczniów),
◗ psychologiczne (indywidualna diagnoza potrzeb i deficytów wychowanka),
Twierdzi dalej, ˝e podejÊcie do diagnozowania uczniów jest zwykle odbiciem poglàdów
wychowawczych i poczucia kompetencji oraz mo˝liwoÊci osób dokonujàcych diagnozy.
Nauczyciele nie zechcà badaç tego, co ich zdaniem nie ma znaczenia, ani te˝ tego, na co
nie majà wp∏ywu2.
3.2. Podmiot diagnozy
Narz´dzia diagnostyczne s∏u˝à do zbierania i wst´pnej interpretacji obszaru pomiaru.
W wi´kszoÊci przypadków te, które sà przeznaczone do badania indywidualnego wychowanka, mo˝na wykorzystaç do diagnozy klasy. Zobaczymy wtedy statystyczny obraz klasy
w danym obszarze. Wnioskowanie na podstawie danych pomaga w postawieniu hipotezy
i u∏o˝eniu planu pracy wychowawczej dla ucznia lub grupy oraz planu dzia∏aƒ korekcyjnych czy profilaktycznych.
Diagnozie w szkole podlega najcz´Êciej uczeƒ/klasa b´dàcy/a w trudnej sytuacji edukacyjnej lub sprawiajàcy/a tzw. k∏opoty wychowawcze. Narz´dzia mierzàce funkcjonowanie,
relacje i samopoczucie jednostki w grupie, wykorzystane podczas badania ca∏ej zbiorowoÊci, wska˝à obraz grupy charakterystyczny dla danego miejsca i czasu.
1
2
Grondas M.: Jak nauczyciel mo˝e si´ w∏àczyç do tworzenia w szkole programu wychowawczego [w:] Poradnik Wychowawcy,
Raabe, D 2.1, s. 17
Grondas M., tam˝e, s. 17
–3–